جاجیم چیست، شاید سوال متداول افراد علاقه مند دست بافت های سنتی ایران باشد. جاجیم از صنایع دستی ایران، دست بافتهای زیبای ایران است كه با تارهاي رنگي در عرض كم و طول زياد بافته ميشود. در اين محتوا تلاش شده است تا ريشهيابي نام و معنای جاجیم، قدمت، کاربرد، جنس و اندازه، نقوش و طرحها، فواید و معایب و انواع آن، بالاترین حجم تولید آن در استانهاي ایران پرداخته شود.
جاجیم چیست
برای آنکه بتوانیم تعریف دقیق برای سوال جاجیم چیست؟ ارائه دهیم، لازم است، تا ابتدا به ریشه یابی، قدمت، فوائد، معایب و انواع جاجیم بپردازیم. اما اگر بخواهیم جواب مختصر و مفیدی برای سوال جاجیم چیست، ارائه دهیم لازم است بگویم: جاجیم یک دست بافته سنتی که به کمک دستگاه جاجیم بافی در اقصی نقاط ایران بافته میشود، است.
در مطلبی جداگانه به معرفی تفاوت گلیم و جاجیم پرداختهایم. که میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر به آن مراجعه فرمایید.
ريشهيابي نام و معنای جاجیم
به دليل واژگان مشابه در زبان تركي نظير جیچیم، جیجیم و جاجم، به نظر ميرسد اين واژه از زبان تركي منشا شده است. به نظر ميرسد جاجیم از واژه تركي جیجیم گرفته شده است. جیجیم مرکب از جی جی به معنی زيبا و پر نقش و نگار است و یم به معنی مال من و ضمیر ملکی اول شخص مفرد است. اين واژگان در كشورهاي ترکمنستان و قفقاز و شهرهاي ترك زبان ایران مانند مهاباد، زنجان و بیرجند نيز كاربرد دارد.
قدمت جاجیم در ایران
از تاریخچه بافت این دست بافت در ایران سند و اطلاعات دقيقي در دسترس نيست. در كتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب، در قرن چهارم هجري قمري از بافتی شبیه به جاجیم سخن گفته شده است.
کاربرد جاجیم
برخي از کاربردهاي این محصول شامل زيرانداز، روانداز، سجاده، رختخواب پيچ و پوشش روی رختخواب، رويه كرسي، پشتي و روفرشي است. امروزه از این محصول در انواع کیف، کفش و رویه مبل نيز استفاده ميشود.
جنس جاجیم
این محصول از پشم، پنبه، ابريشم، آکریلیک و موي بز بافته ميشود، اما جنس آن بيشتر از پشم است.
اندازه جاجم
اندازه این محصول با توجه مناطق جغرافيايي ایران متفاوت است. اندازه این محصول معمولا در عرض هجده تا سي و پنج سانتیمتر و طول آن سه تا شش متر بافته ميشود.
بافت جاجیم
براي بافت این محصول از دستگاه جاجم بافی استفاده ميكنند كه دستگاه را به صورت افقی روی زمین قرار میدهند. تارها در ابتدا به دور چوبی به نام سردار و در انتها به دور چوبی به نام زیر دار، متصل ميشوند. سپس با نصب و مهار كردن اجزايي نظير كوجي، كمان و شانه، امكان بافت این محصول بوجود ميآيد. امروزه از دستگاههاي عمودي براي بافت این محصول نيز استفاده ميكنند.
نقوش و طرحهاي جاجیم
نقوش و طرحهاي این محصول دست بافته بستگي به منطقه جغرافيايي ایران دارد. معمولا نقوش ساده هستند و طرحها نياز به تفکر و زحمت زيادي براي طراحی ندارند. نقوش ساده شامل شکل راه راه رنگي است. شکل راه راه رنگي آن بيشتر بافته ميشود.
علت آن طرح و نقش، به جهت امتداد رشتههاي تار، ناگزیر در جهت طول و قائم است كه اصطلاحاً به آن تارنما گفته میشود. در واقع نقشپردازي در این محصول به امتداد رشتههاي تار و قائم وابسته است. و در حالي كه در گلیم، نقشپردازي به رشتههاي پود بستگي دارد.
در جاجیم برخلاف رشتههاي پود گلیم، تارها قابلیت کم و زیاد شدن ندارند، چون بعد از بسته شدن تارها به داربافندگی دیگر نمیتوان آنها را به دلخواه پس و پیش و يا کم و زیاد کرد. در حالي كه در گلیم با رشتههاي پود میتوان اين كارها را كرد.
براي همين طرحهاي که در جهت قائم نظير طرحهاي چهارخانه، شطرنجی و در امتداد قائم در این محصول رايج است. طرح منقوش این محصول شامل نقوش چهارگل، خشتي، پنجهي، گل آفتابگردان، نقوش جانوری، انسانی و اشیا مانند گوشواره، قرقره، بادامي است.
انواع جاجیم
این محصول با توجه به نقوش و طرحهاي به انواع جاجیم چهار کوچی، شش درمه و سوزنی طبقهبندي نمود. در چهار کوچی نقوش گل، کنگره، راه راه و چهارخانه است که رنگهای گوناگونی دارد. شش درمه شامل جاجیمهايي با دو تار و یک پود، رنگها در آن سرمهای و سفید و مشکی است. در نوع سوزني، نقش و نگار گلیم همچون طاووس، گلبرگ و ترمه گل در آن به كار رفته است.
فواید جاجیم
جاجیم بافته شده از پشم، رطوبت بدن را میگیرد. استفاده از آن در منطقه سردسير به عنوان پتو به جاي استفاده از پتوهای چینی در بیماران روماتیسمی سودمند است. همچنين در مناطق گرمسير ایران ميتوان از جاجیم بافته شده از پنبه استفاده نمود تا بدن را خنک نگه داشت.
معایب جاجیم
در زمان شستشوي جاجیمهاي بافته شده از پشم بایستی دقت زيادي كرد. در آب گرم تغييراتي در بافت اين محصولات بوجود ميآيد و اندازه آنها تغيير ميكند. بنابراين بايستي در شستشوي اين نوع دست بافتهها از آب سرد استفاده نمود.
پراکندگی جغرافیایی بافت جاجیم در ایران
پراکندگی جغرافیایی اين نوع دست بافت در ایران نشان میدهد كه بافت آن در مناطق سرد و كوهستاني در بین عشاير و روستاهاي ايران بيشتر رايج است.
بالاترین حجم تولید جاجیم مربوط به كدام استان ایران است؟
در ایران بالاترین حجم تولید جاجیم مربوط به عشایر استان اردبیل است. عشایر شهرهاي اردبیل، مشکین شهر، خلخال و نمین در بافت این محصول مشغول هستند.
منابع
- پژوهشی در انواع فنون بافت دستبافتههاي قشقایی، محمد افروغ، فتحعلی قشقایی فر، دو فصلنامه دانشهاي بومی ایران، سال پنجم، شماره 10، پاییز و زمستان 1397، صفحات 185-151
- عکسهای دست بافت های زیبای این مطلب کار سرکار خانم مهناز عبدی خلیفه، سرکار خانم فریبا فردی جویباری، سرکار خانم زینب دماوندی، سرکار خانم صدیقه اصغری و سرکار خانم عاطفه اصغری هستند.
امتیاز شما به این صفحه:
جاجیم چیست
جاجیم چیست، شاید سوال متداول افراد علاقه مند دست بافت های سنتی ایران باشد. در مطلب بالا به تعریف جاجیم چیست؟، معایب، فوائد، عکس و انواع جاجیم پرداختیم.