حمام وزیری ساری

حمام وزیری ساری، تنها اثر باقی مانده‌ی خاندان صاحب‌نام وزیری، در شهر زیبای ساری است. این حمام از حمام های تاریخی ایران در محله‌ی آب انبار نو و در کنار خانه‎ی کلبادی جا خوش کرده است. این بنا بخشی از خانه‌ی تخریب شده‎ی وزیری بوده که در طی گذشت سالیان درازی، رو به فراموشی گذارده شده بود. اما در حال حاضر، گرمابه وزیری از جاهای دیدنی ساری و هویت بخش شهر ساری می‌باشد. در ادامه به بیان تاریخچه‌ی حمام وزیری و ویژگی‌های معماری گرمابه وزیری ساری می‌پردازیم.

ساری در دوران قاجاریه

شهر ساری، اصلی‌ترین شهر طبرستان گذشته و مازندران کنونی و مهد پیشرفت این استان می‌باشد. ساری یکی از شهرهای محبوب گردشگرانی است که رفتن به استان مازندران را جزء همیشگی مسافرت‌های خود به شمال کشور قرار داده‎اند. این شهر بزرگ و زیبا با تنوعی از جاذبه‌های فراوان گردشگری، توانسته مسافران زیادی را برای بازدید از این جاذبه‌ها و سپری کردن اقامت شبانه‌شان، به خود جذب کند. ساری علاوه‌بر داشتن طبیعتی بکر و زیبا، هویت و تاریخ غنی سرشاری نیز دارد که حمام وزیری تنها یکی از مشخصه‌های تاریخی این شهر است.

اهمیت پیدا کردن ساری از دوران صفویه به بعد و به‌دلیل داشتن ویژگی‌های مکانی و اقلیمی خاص آن شروع شد و به مرور زمان قوت گرفت. در دوران قاجاریه در همان ابتدای به حکومت رسیدن آقا محمد خان قاجار، این شهر شمالی توانست با زیبایی‌های منحصربفرد خود، توجه وی را جلب کند و این خود توانست پیشرفت چشمگیری را با تغییر دادن نحوه‌ی زندگی شهرنشینی در این شهر، به‌همراه داشته باشد. تا جایی که هر اثر تاریخی که در این شهر وجود دارد، در اکثر موارد، مربوط به سلسله‌ی قاجاریان می‌باشد.

اعیان و بزرگان این شهر مانند خاندان وزیری، با به‎کارگیری بهترین معماران و بنّاهای خبره و کاربلد، خانه‎‌هایی زیبا و بدیعی برای اقامت خود ساختند و هویت تازه‌ای به معماری این شهر بخشیدند. نوع و سبک معماری در دوران قاجار، در شهرهای سراسر کشور دارای ویژگی‎های مشترک قابل توجه‎‌ای بوده است. اهمیتی که افراد به سبک سازه‎ها، نوع مصالح و نحوه‌ی چینش و تزئینات قسمت‌های مختلف بنا داشته‎اند، با نحوه‎ی زندگی و فرهنگ مردم هر منطقه ارتباط مستقیمی داشته و از آن الهام گرفته شده است.

حمام های دوران قاجاریه

سبک و نحوه‌ی معماری حمام‏ها نیز در این دوره‎ی تاریخی، به‌دلیل تاکید زیاد دین اسلام به پاکیزگی، در کنار مذهبی بودن اکثریت مردم در دوران قاجار و به‌ویژه مردمان شمال کشور، از اشتراکات زیادی برخوردار است. نحوه‎ی ساخت و معماری حمام وزیری نیز مانند دیگر حمام‎های قاجاریه و همچنین دیگر بناهایی چون بازارها و کاروانسراها دارای اصولی بوده است. که به خوبی این اصول در این حمام رعایت شده است. اما دارای تفاوت‌هایی از لحاظ سبک و فرهنگ زندگی و ویژگی‎های اقلیمی نیز می‌باشد و همین امر، باعث خاص بودن حمام وزیری است. این حمام شاید مثل حمام باغ فین، حمام وکیل شیراز یا حمام وکیل کرمان معروف نباشد، اما دیدن آن خالی از لطف نیست.

در دوران قاجاریه حمام‌ها به دو دست تقسیم می‌شدند. حمام‌های عمومی و حمام‌های خصوصی. حمام وزیری براساس این دسته بندی، جزء حمام‌های خصوصی ایران و شهر ساری محسوب می‌شود. حمام‌ها خصوصی که به حمام‌های خانگی نیز معروف بوده‌اند، معمولاً در کنار یک ساختمان یا در درون یک بنا و به عنوان بخشی از آن ساختمان ساخته می‌شدند. حمام وزیری نیز به همین ترتیب در کنار خانه‌ی وزیری بنا شده بود.

این حمام‌های خصوصی متعلق به اعیان یا بزرگان یک شهر، روستا یا به‌‍طور کلی یک منطقه بودند و نام آن‌ها نیز از نام صاحب عمارت یا خانه گرفته می‌شد. این حمام مانند اکثر حمام‌های ایرانی، در کنار دیگر بخش‌های خانه یا عمارت، از جمله بیرونی، اندرونی، مطبخ و خلوت، پنجمین بخش و از بخش‌های اصلی و مهم خانه یا عمارت بوده است. اهمیت این حمام‌ها به قدری بوده است که در گذشته حمام سرخانه، یکی از نشانه‌های تعیین خواستگاه اعیان یک منطقه محسوب می‌شد. یکی از راه‌های شناسایی این افراد در شهر محل سکونتشان بود.

ویژگی های معماری حمام وزیری

این حمام با متراژ 200 متر مربع دارای ویژگی‌های معماری مشترکی با سایر حمام‌های ایرانی ساخته شده در دوران قاجار است. این اشتراکات شامل هشتی، سربینه، گرمخانه، راهروهای پر پیچ و خم و طولانی، خزینه آب گرم، خزینه آب سرد، تون و سرویس های بهداشتی است. در حمام وزیری همانند دیگر حمام‌ها، ابتدا از ورودی یا هشتی که در انتهای باریک ضلع جنوبی این حمام قرار دارد، عبور می‌کنیم. این قسمت کاملاً از بدنه‌ی اصلی حمام جدا می‌باشد.

بعد از هشتی اولین بخشی که به آن وارد می‌شویم سربینه است. در سربینه یک حوض سنگی کوچک به شکل هشت ضلعی هندسی در وسط وجود دارد. دور این حوض هشت ضلعی، چهار سکو همانند کاروانسراها درست شده که مخصوص نشستن افرادی بود که منتظر نوبتشان برای استحمام بودند. در پایین هر سکو نیز قسمت‌هایی به نام پاشویه تعبیه شده بود که افراد در حین نشستن از آن‌ها استفاده کنند. این پاشویه‌ها برای شستن مختصر پای افراد، قبل از ورودشان به حمام بود تا کثیفی‌های پای افراد شسته شود و آلودگی محیط بیرون را با خود به داخل فضای تمیز حمام نیاورند. آب این پاشویه‌ها خنک بود. همچنین بعد از اتمام حمام افراد پاهای خود را دوباره وارد پاشویه‌ها می‌کردند تا دمای بدنشان بعد از استحمام، متعادل گردد. به‌دلیل به‌کار بردن خشت و گل در ساخت این پاشویه‌ها، خنکی آب آن‌ها به خوبی تا یک روز کامل حفظ می‌شد.‌

سر بنیه یا گرمخانه حمام وزیری

بعد از سربینه وارد گرمخانه می‌شویم که معنایی برابر با اسم خود را دارد خانه‌ی گرم یا ساختمان گرم. در تمامی حمام‌ها از جمله حمام وزیری، در گرمخانه، برای ‌ازبین نرفتن گرمای داخل آن، یک راه ورود و خروج بوده است. تا از ورود سرما به گرمخانه و به طور کلی ورود و خروج سرما و گرما از داخل حمام به بیرون و یا بلعکس، تا جایی که امکان دارد، کاسته شود. چرا که برای گرم شدن آن زمان و انرژی زیادی صرف می‌شد. فرم فضای داخلی گرمخانه نیز به‌صورت هشت ضلعی طراحی شده است. همچنین با ادامه دادن این مسیر پر پیچ و خم، به محیط داخلی حمام و سرویس بهداشتی خواهیم رسید.

بخش حمام تون حمام وزیری

در قسمتی دیگر این حمام، بخشی به نام حمام تون وجود دارد که این بخش نیز تقریباً در بین تمام حمام‌های دوران قجری، مشترک است. حمام تون یک اتاق مستطیلی کوچک است که سطح آن از سطح اصلی حمام اندکی پایین‌تر می‌باشد و معمولاً یک ورودی دیگر از بیرون به داخل حمام دارد. ورودی بخش حمام تون در حمام وزیری، در قسمت شرقی قرار دارد. بخش دیگری نیز به نام خزینه‌های آب سرد و گرم نیز در قسمت جنوبی این حمام وجود دارند.

سقف حمام وزیری

بر روی سقف حمام وزیری حفره‌های نسبتاً کوچکی تعبیه شده است. این حفره‌ها با سطحی شیشه‌ای مانند پوشانده شده‌اند اما دیدشان به فضای داخلی حمام از بالا بسیار محدود بوده است. کاربردی که این حفره‌ها داشتند در ابتدا روشن کردن فضای داخلی حمام بود اما طراحی آن‌ها بیشتر برای دیدن آسمان و تشخیص ساعات مختلف روز و مخصوصاً اطلاع از زمان تاریک شدن هوا بود.

گربه رو حمام وزیری

در حمام‌های قدیمی برای گرم کردن آب حمام و همچنین فضای داخلی آن از ابتکار بسیار جالبی استفاده شده است. روش گرم کردن آب به این صورت است که در کف حمام لوله‌های بسیار باریکی، مانند لوله کشی‌های امروزی ساخته شده بود که در گذشته به آن‌ها گربه‌رو می‌گفتند. کار اصلی این گربه‌روها یا لوله‎ها، منتقل کردن گرما و حرارتی بود که از سوزاندن چوب و زغال ایجاد می‌شدند و از سوزاندن آن‌ها برای گرم کردن آب حمام استفاده می‌کردند. با عبور این حرارت ایجاد شده از کف حمام توسط لوله‌ها، به خودی خود فضای داخل حمام نیز به خوبی گرم می‌شد. از این آب گرم ایحاد شده، هم برای استحمام افراد استفاده می‌شد و هم با شستن کف زمین و دیواره‌ها، حمام را به خوبی ضدعفونی و تمیز می‌کردند و درنتیجه تا حدودی گرمای از دست رفته‌ی حمام نیز با آن جبران می‎شد.

روزگار کنونی حمام وزیری

 این حمام تا سال 1379 همانند بنای منفک شده‌ی خانه‌ی وزیری، یک بنای متروکه بود. اما به‌دلیل مقاومت بیشتری که در برابر حوادث روزگار داشت، اسکلت اصلی این بنا زیاد تخریب نشده بود. با صلاح‌دید کارشناسان، این بنا پتانسیل مرمت و بازسازی را در خود داشت. تا اینکه دراین سال اداره‌ی میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان مازندران، اقدام به بازسازی این بنا با همان سبک و ویژگی‌های اصلی قدیمی این بنا نمود. در نهایت بعد از اتمام احیای این اثر تاریخی قجری، در سال 1381 این حمام با شماره‌ی 6269، جزء آثار ثبت ملی ایران قرار گرفت.

آدرس و محل دسترسی حمام وزیری

حمام تاریخی وزیری همانطور که پیش‌تر گفته شد، در خیابان انقلاب ساری و در محله‌ی قدیمی آب انبار نو که در کوچه‌ای به همین نام نیز می‌باشد قرار دارد. به‌دلیل وجود یک آب انبار بزرگ، این کوچه را به نام کوچه‌ی آب انبار نو می‌شناسند. همچنین یک جاذبه‌ی تاریخی و مهم دیگری به نام خانه‌ی کلبادی‌ها وجود دارد که برخلاف خانه‌ی وزیری‌ها، به‌دلیل مقاومت بیشتر مصالح و همچنین توجه بیشتر به این بنا، همچنان سازه‎ی خود را حفظ کرده است و در حال حاضر تنها راه دسترسی به حمام وزیری ساری می‌باشد.

در ابتدا برای رفتن به این حمام می‌توانستید از دو مسیر کوچه‌ی آب انبار نو یا خیابان 18 دی ساری استفاده نمایید اما در حال حاضر وارد شدن به خانه‌ی کلبادی‌ها که اکنون موزه‌ی صنایع دستی ساری و هنرهای سنتی است، تنها راه دسترسی به حمام وزیری است. درب‌های این موزه همه روزه از ساعت 9 صبح تا 18 به روی بازدیدکنندگان باز است.

جاهای دیدنی ساری

شهر ساری به دلیل طبیعت بسیار زیبایی که دارد، جاذبه ها و جاهای دیدنی بسیاری در خود جای داده است. ازجمله دیدنی های ساری میتوان به خانه کلبادی، مسجد جامع ساری، مجموعه تاریخی فرح آباد، آبندان، پناه گاه میانکاله، باداب سورت، پناه گاه حیات وحش دشت ناز، دریاچه چورت و میدان ساعت ساری اشاره کرد.

آب و هوای شهر ساری

برای سفر در ایران و بازدید از دیدنی های ساری، دانستن شرایط جوی و آب و هوایی این شهر از مهم‌ترین نکات است. در این بخش به شرایط دمایی و آب و هوایی این شهر اشاره شده است. با مراجعه به این بخش می‌توانید از شرایط جوی این شهر در هر روز آگاه شوید.

ساری آب و هوای

لوکیشن دقیق حمام وزیری ساری

در بخش‌های بالا به آدرس و مسیرهای دسترسی به این حمام دیدنی اشاره شده است. برای دستیابی به این حمام تاریخی لوکیشن دقیق این حمام آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزارهای نقشه خوانی گوشی همراه هوشمندتان مانند گوگل مپ تا رسیدن به این حمام را مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمی‌دانید بر روی این لینک لمس(کلیک) کرده تا شما را در روش استفاده از این نرم افزار یاری رساند.