خانه مقدم تهران

خانه مقدم را باید یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی ایران و جاهای دیدنی تهران دانست. خانه موزه مقدم که در اختیار دانشگاه تهران قرار دارد، خانه‌ای به جای مانده از دوره قاجار در محدوده خیابان امام خمینی شهر تهران است. این خانه قدیمی، گنجینه‌ای از اشیا دوره صفویه تا پهلوی را در دل خود محفوظ نگه داشته تا میراثی ماندگار برای آیندگان باشد. محسن مقدم، استاد باستان ‌شناسی و طراح لوگوی دانشگاه تهران، ملک پدری خود را به مکانی برای نگهداری از اشیا ارزشمند و کلکسیون‌های مختلف تبدیل کرد. وی در نهایت این خانه را به دانشجویان و گروه باستان ‌شناسی وقف نمود. اکنون باغ موزه مقدم به دلیل ارزش بنا و اشیا داخل آن، به عنوان گران‌ترین خانه ایران و یکی از دیدنی ‌های تهران شناخته می‌شود. در این نوشتار به معرفی، تاریخچه، ساعات بازدید، آدرس و بخش‌های خانه مقدم تهران خواهیم پرداخت.

خانه مقدم

مرکز شهر تهران در محلات اطراف خیابان امام خمینی، به قدری بنای تاریخی و موزه را در خود جای داده که گردش در آن، همانند ورق زدن کتاب تاریخ ایران است. یکی از این موزه‌ها، خانه تاریخی مقدم است که در زمان مظفرالدین شاه قاجار توسط محمد تقی خان احتساب الملک بنا نهاده شد.

وی که از دوره زمامداری ناصرالدین شاه تا احمد شاه در دربار قاجار حضور داشت، مالک زمین‌ها و خانه‌های بسیاری بود. منطقه احتسابیه در شمال سوهانک، ملک ییلاقی او به شمار می‌آمد. احتساب الملک که مدتی نیز سمت‌های شهرداری تهران و وزیر مختاری ایران در سوییس را بر عهده داشت، خانه مسکونی خود را در نزدیکی میدان حسن‌آباد بنیان نهاد. این خانه که به خانه مقدم شهرت یافته، ورودی کوچکی دارد که به آسانی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

معرفی خانه موزه مقدم

موزه مقدم، خانه‌ای قدیمی به مساحت 2117 متر مربع است. این ملک بنایی تلفیقی، از معماری دوره قاجار و پهلوی به شمار می‌آید. خانه مقدم همانند بسیاری از خانه‌های قدیمی ایران در دوره قاجار از سه بخش اندرونی، بیرونی و سرایداری تشکیل شده‌ است. این خانه مجموعه‌ای از کلکسیون‌های پارچه، تابلوهای نقاشی، سکه، مهر، اسناد تاریخی، قلیان، چپق، سفال، شیشه و اشیا مفرغ و فلزی را در خود جای داده‌ است. باید توجه داشت که این مکان را نباید با خانه مقدم واقع در شهر تاریخی تون در خراسان جنوبی اشتباه گرفت. خانه مقدم مورد بحث در این نوشتار، در تهران قرار دارد.

خانه مقدم کجاست؟

خیابان امام خمينی، حد فاصل خیابان شیخ هادی و خیابان ولی‌عصر، جنب بانک ملت، پلاک ۲۵۱ آدرس خانه مقدم است. البته در بخش پایین  پست نیز لوکیشن و موقعیت این خانه تاریخی را در نقشه ارائه خواهیم داد.

مروری بر زندگی محسن مقدم؛ موسس موزه مقدم

احتساب الملک دو فرزند پسر داشت. حسن مقدم فرزند ارشد او، در جوانی از دنیا رفت و تنها نمایشنامه‌هایی همچون «جعفرخان از فرنگ آمده» از او بر جای ماند. فرزند کوچک‌تر، محسن مقدم، متولد 1279 شمسی در تهران بود. وی در سال 1291 به اروپا رفت و در موزه لوور پاریس، در رشته باستان‌ شناسی آموزش دید. وی به هنر و نقاشی نیز علاقه وافری داشت و مدتی را نیز زیر نظر کمال‌الملک، به فراگیری هنر پرداخت.

محسن در سال 1315 با سلما کویومجیان ارمنی‌تباری از کشور بلغارستان ازدواج کرد. سلما نیز فارغ‌ التحصیل باستان ‌شناسی و هنر بود. آنان بعد از بازگشت به ایران به فعالیت در رشته باستان‌ شناسی پرداختند. محسن مقدم یکی از اولین اساتید باستان ‌شناسی ایران و از پایه‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. سلما نیز مدتی مسئولیت کتابخانه موزه ملی ایران را بر عهده داشت. مقدم بارها به عنوان نماینده فرهنگی ایران در نمایشگاه‌ها و نشست‌های فرهنگی و هنری اروپا شرکت کرد. وی اولین ایرانی بود که نشان لژیون دونور را از شارل دوگل دریافت کرد.

تاریخچه شکل‌گیری موزه مقدم

استاد مقدم و همسرش به علت علاقه شخصی و حرفه‌ای به هنر و باستان ‌شناسی، خانه خود را به محل نگهداری انواع اشیا قدیمی تبدیل کردند. مقدم به دلیل حضور در مرکز باستان ‌شناسی ایران، هنگام تخریب برخی اماکن تاریخی مانند کاخ خواهر ناصرالدین شاه فرصت این را یافت تا بتواند برخی از ستون‌های آن را به خانه خود منتقل کند. وی همچنین کاشی‌ها و قطعات سنگی باقیمانده از بناهای تاریخی ویران‌ شده را با هنرمندی در دیوارهای خانه خود نصب کرد تا این اشیا را از آسیب بیشتر مصون بدارد. ذکر این نکته نیز ضروری است که تعدادی از اشیا توسط مقدم از حراجی‌های خارج از ایران و از قاچاقچیان اشیا عتیقه، خریداری و به ایران بازگردانده شد.

او در سال 1351 خانه و تمام اشیا را وقف دانشجویان هنر و گروه باستان‌ شناسی دانشگاه تهران نمود. محسن مقدم تا پایان زندگی در سال 1366 در همین خانه سکونت داشت. سلما نیز 3 سال بعد، در سال 1369 از دنیا رفت. بعد از مرگ این زوج، خانه مقدم در اختیار دانشگاه تهران قرار گرفت. اکنون این مکان با کاربری موزه در معرض دید عموم قرار دارد.

ویژگی خاص خانه مقدم

باید از ویژگی‌های خاص این مکان دیدنی، به این نکته اشاره کرد که هماهنگی دلنشینی بین اشیا تاریخی و معماری خانه وجود دارد. البته این مسئله از هنرمندی مرحوم مقدم نشات گرفته ‌است. وی در خانه قدیمی پدر که متعلق به عهد مظفرالدین شاه بود، تغییراتی ایجاد کرد. ساختمان جدیدی نیز به آن اضافه نمود. اما روح اصیل آن را با هنرمندی حفظ کرد. مقدم اشیا اکتشاف‌ شده از نقاط مختلف ایران را به این خانه آورد و توانست به زیبایی آنان را با یکدیگر ادغام کند. ماحصل فعالیت‌های وی، خانه‌ای است که گردشگران را مست زیبایی خود می‌سازد.

تزئینات خانه مقدم

استفاده از المان‌های معماری ایرانی مانند حوض و ایوان با طاق نما، رنگ‌های فیروزه‌ای و لاجوردی، گچ‌بری‌ها، کاشی‌ها و سنگ‌های تراش خورده، مهم‌ترین تزئینات به کار رفته در معماری خانه مقدم است.

پلان خانه مقدم

این خانه دارای سه حیاط مختلف است. بناهای موجود در هر ضلع از هر حیاط نیز ویژگی‌های خاص خود را دارد. در ادامه اشاره‌ای به هر قسمت خواهیم‌ داشت.

• ورودی خانه موزه مقدم

برای ورود به این مکان تاریخی باید از یک دالان عبور کرد که نشانه‌ای از معماری سنتی خانه‌های ایرانی است. در این دالان بلیط ‌فروشی و کمدهایی برای وسایل بازدیدکنندگان تعبیه شده ‌است. با گذر از این قسمت، وارد حیاط بیرونی می‌شویم.

• حیاط بیرونی خانه موزه مقدم
  

ساختمان بیرونی یا همان عمارت تابستانی در ضلع جنوبی این حیاط قرار دارد. این ساختمان دارای دو اتاق پذیرایی و پیشخوان است. اتاق پیشخوان که در گذشته به عنوان بخش جنبی پذیرایی کاربرد داشته، اکنون عکس‌ها و لوازم شخصی محسن مقدم را به نمایش گذاشته‌ است.

• اتاق پذیرایی محل ملاقات با مهمانان و اتاق کار مقدم بوده و در حال حاضر تعدادی از اشیا تاریخی مانند مهر، ابزارهای سنگی، اشیا سفالی، شیشه‌ای، مفرغی و فلزی را در خود جای داده ‌است. این اتاق گچ‌بری‌های ساده‌ای دارد و معماری آن مشابه دوره پهلوی است.
• زیر اتاق پذیرایی، حوضخانه قرار دارد. هر چند ورودی این زیرزمین از بخش اندرونی است، اما آن را جزئی از بیرونی به حساب می‌آورند. دیوارهای حوضخانه با کاشی‌هایی کار شده که هر یک متعلق به سده‌های 4 تا 13 هجری قمری است. برخی قطعات سفالی قدیمی نیز در این بخش به چشم می‌خورد.

• مکانی که اکنون کتابخانه در آن قرار دارد، کارگاه و آتلیه استاد مقدم بوده ‌است. این کتابخانه در مقابل اتاق پذیرایی قرار داشته و گنجینه‌ای از کتب صاحب‌خانه در زمینه هنر و باستان‌ شناسی را دارا است. استفاده از کتابخانه برای عموم آزاد است.

     – ساختمان برج

• ضلع غربی حیاط بیرونی، ساختمان برج یا عمارت اربابی است. این ساختمان را مقدم به همراه یکی از شاگردانش به نام دکتر ابوالقاسمی به سبک قلعه‌های قرون وسطی اروپا طراحی و بنا کرد. به نظر می‌رسد مقدم این قسمت را برای همسر خود ساخته‌ باشد. در این عمارت، اتاق کدخدا، حمام کوچک، اتاق تدخین، اتاق درویش و اتاق صدف قرار گرفته‌اند.
• در حمام کوچک، کاشی‌هایی با نقوش مربوط به استحمام متعلق به دوره قاجار، بر دیوارها نظر را جلب می‌کند.
• پایین برج، اتاق درویش، محل نگهداری عکس‌ها و وسایل درویش‌ها است. یک تابلوی نقاشی به سبک قهوه‌خانه‌ای با موضوع بارگاه حضرت سلیمان نیز در همین اتاق قرار دارد.

• اتاق تدخین بالای اتاق درویش واقع شده و کلکسیونی از پیپ، چپق و قلیان را در خود جای داده‌ است.
• ورودی اتاق صدف در حیاط بیرونی قرار گرفته و مجموعه‌ای از صدف‌ها را به نمایش گذاشته ‌است. این مجموعه، اولین کلکسیون محسن مقدم است.

     – ایوان قاجار

• ضلع شمالی عمارت اربابی را ایوان قاجار می‌نامند. ایوان دارای چند ستون و طاق، کاشی‌های دوره زندیه و قاجار و حوضی مرمرین است. این حوض را از حمام فتحعلی شاه به این خانه منتقل کرده‌اند. آب حوض پس از سر ریز شدن، از طریق جوی باریکی به داخل استخری در شمال حیاط بیرونی سرازیر می‌شود. الگوی اصلی این استخر از باغ حمراء در اسپانیا گرفته شده ‌است.

• گلخانه بخش بعدی خانه است که در ضلع شمالی قرار دارد. کاشی‌های لعابدار قدیمی با نقوش گل و قطعات حجاری شده، به زیبایی این بخش می‌افز‌اید.
• در نزدیکی گلخانه تراسی قرار دارد که اکنون کافه‌ای در آن دایر ‌است.
• فضای سبز حیاط بیرونی خانه به شکل باغ‌های ژاپنی طراحی شده ‌است. یک حوض کم عمق، پله‌های سنگی، گل‌های نیلوفر و سایر گیاهان سبب شده تا این بخش به زیباترین شکل ممکن درآید.

• دیوار تجدد

فاصله بین بخش بیرونی و اندرونی خانه، دیواری است که به دیوار تجدد شهرت دارد. این دیوار که طراحی هوشنگ سیحون است، از ستون‌های کاخ خواهر ناصرالدین شاه و چند طاق‌ تشکیل شده ‌است. رنگ و تزئینات این ستون‌ها، کاخ چهلستون اصفهان را تداعی می‌کند. گفتنی است هوشنگ سیحون طراحی بنای آرامگاه بوعلی سینا، خیام، نادر شاه افشار، فردوسی و کمال‌ الملک را در کارنامه درخشان خود دارد.

• اندرونی

بخش اندرونی خانه مقدم از قسمت‌های مختلفی تشکیل یافته ‌است.

• در ضلع شمالی، ایوانی قرار دارد که با 4 ستون و گچ‌بری‌هایش نظر گردشگران را به سوی خود می‌کشاند. کاشی‌های رنگارنگ دوره صفویه، کاشی‌های معرق قاجاری و پهلوی و آینه‌کاری زمان زندیه و قاجار، این ایوان را به بهترین شکل ممکن آراسته است. ایوان با دو سری پله‌های مارپیچ به حیاط راه دارد.

     – اتاق قاجار

• سالن بزرگ ساختمان اصلی اندرونی، اتاق قاجار یا سالن زمستانی نامیده می‌شود. در این اتاق شومینه‌ای وجود دارد که از قصر فیروزه به این مکان انتقال داده شده‌ است. فیروزه نام یکی از همسران ناصرالدین شاه بود. همچنین طاقچه‌ای در این سالن دیده می‌شود که با گچ‌بری دوره زندیه، در اصفهان ساخته شده ‌است. اشیا دیدنی از زندیه تا پهلوی را می‌توان در این بخش مشاهده کرد.

• اتاق نشیمن در سمت مقابل سالن قاجار قرار دارد. این اتاق که بیش از سایر قسمت‌های خانه توسط خانواده مقدم در طول روز استفاده می‌شد، اکنون محل نگهداری نقاشی‌های محسن مقدم است. تعدادی قلمدان‌ و کارت بازی نیز در همین اتاق قابل مشاهده است.
• در ساختمان اندرونی، سالنی وجود دارد که برای برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در طول سال استفاده می‌شود. چند ویترین و اشیا دیدنی نیز در این سالن وجود دارد.
• زیرزمین اندرونی در دوره احتساب الملک حمام و انباری خانه بود. در دوره سکونت مقدم، چندان کارایی نداشت. اکنون بعد از مرمت، به عنوان گنجینه موزه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• ضلع شرقی بخش اندرونی دیواری دارد که با ظروف و کاشی‌های زمان قاجار تزئین یافته ‌است. طاق نمای این دیوار نیز در نوع خود بسیار چشم‌گیر است.
• حیاط اندرونی از روی الگوی فرش‌های ایرانی طراحی شده‌است. این حیاط مستطیل بوده و حوضچه‌ای در میان آن همانند گل وسط فرش ایرانی، خودنمایی می‌کند.

– بخش سرایداری

این قسمت که در گذشته به آشپزخانه و خدمتکاران اختصاص داشته، بسیار فرسوده است. بعد از مرمت جزئی، این بخش به قسمت اداری موزه مقدم بدل شد.

ثبت ملی خانه مقدم

سال 1379 خانه مقدم در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

ساعات بازدید از خانه موزه مقدم

بازدید از خانه مقدم در تمام روزها به جز دوشنبه‌ها و ایام تعطیل رسمی از ساعت 9 تا 17 امکان‌پذیر است.

قیمت بلیط خانه موزه مقدم

قیمت بلیط خانه مقدم 8 هزار تومان برای گردشگران ایرانی و 30 هزار تومان برای توریست‌های خارجی در نظر گرفته شده ‌است. در ضمن دانشجویان با ارائه کارت دانشجویی می‌توانند از تخفیف بهره ببرند.

خرید بلیط اینترنتی خانه مقدم به ساده‌ترین روش

در مطلبی مجزا به نحوه خرید بلیط اینترنتی خانه مقدم پرداختیم. برای مشاهده آن می‌توانید اینجا را لمس(کلیک) نمایید.

مسیر دسترسی به خانه مقدم

با توجه به طرح ترافیک منطقه امام خمینی، بهترین گزینه برای دسترسی به خانه مقدم حمل و نقل عمومی شامل مترو، تاکسی و اتوبوس است.

آدرس خانه موزه مقدم با مترو

نزدیک‌ترین مترو به خانه مقدم، ایستگاه‌های حسن‌آباد و دانشگاه امام علی در خط دو خطوط مترو هستند. حتی اگر اهل پیاده‌روی باشید، می‌توانید از ایستگاه مترو امام خمینی پیاده شوید. و در مسیر خیابان به سمت میدان حر این مسیر را با وجود معماری سنتی و وجود موزه‌های مختلف به صورت پیاده رهسپار شوید.  اما اگر دنبال نزدیک‌ترین خطوط مترو هستید، مترو حسن آباد نزدیک‌ترین است. بایستی بعد از خروج از مترو، چند دقیقه‌ای را پیاده پیمود. خطوط اتوبوسرانی جمهوری به بهارستان و راه‌آهن به پارک ‌وی نیز از نزدیکی همین موزه عبور می‌کنند.

در بخش پایین موقعیت جغرافیایی خانه روی نقشه مشخص شده است. بعد از پیاده شدن از مترو می‌توانید، با کمک گوشی همراه هوشمندتان به راحتی تا رسیدن به این موزه خانه برسید.

شماره تلفن خانه مقدم

برای آگاهی از فعالیت‌ها و نمایشگاه‌های دایر در موزه می‌توان با شماره 66463144 – 021 تماس حاصل کرد.

جاذبه‌های اطراف خانه مقدم

پیدا کردن سایر جاهای دیدنی تهران در خیابان امام خمینی امری ساده است. در این بافت تاریخی به هر سمت که رو کنید، مکانی با قدمت زیاد را خواهید دید. میدان حسن‌آباد، سردر باغ ملی، میدان مشق، کاخ شهربانی(ساختمان وزارت خارجه)، پارک شهر، موزه ملی ایران، موزه پست و ارتباطات تهران، موزه سکه، موزه ملک، موزه آبگینه، موزه استاد صنعتی، خانه دکتر عدل، کاخ مرمر، موزه ملی قرآن، مسجد سپهسالار و کاخ گلستان تنها بخشی از دیدنی‌های تهران در اطراف این خانه تاریخی هستند. همین ‌طور چهار راه ادیان در خیابان سی تیر در همین نزدیکی است. آتشکده آدریان، کنیسه حیم، مسجد حضرت ابراهیم خلیل الله، کلیسا پطروس، کلیسا مریم مقدس و موزه اسقف آرداک مانوكيان از دیگر دیدنی های تهران در این منطقه هستند.

آب و هوای تهران

برای برنامه‌ریزی سفر و بازدید، اطلاع از وضع هوای منطقه ضروری است.

با توجه به اینکه بخش‌هایی از خانه موزه مقدم، فضای باز است، این آگاهی مفید خواهد بود. بدین منظور در بخش زیر وضع آب و هوای شهر تهران را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
تهران آب و هوای

لوکیشن خانه مقدم تهران

در بخش بالا آدرس خانه موزه مقدم آورده شد. در این قسمت موقعیت خانه در نقشه را مشاهده می‌کنید. با کمک گوشی همراه هوشمندتان می‌توانید تا رسیدن به این خانه مسیریابی نمایید. فقط حواستان به این نکته باشد، که این خانه در بافت مرکزی تهران و در طرح ترافیک واقع است.