رود ارس

رود ارس یکی از رودهای ایران و پر آب ایران است. این رود که در زبان ترکی آذربایجانی با نام آراز خوانده می‌شود، از کوه‌های منطقه آناتولی ترکیه سرچمشه می‌گیرد. این رود  در سال 1813 میلادی بنا به عهدنامه گلستان به عنوان مرز بین‌المللی بین کشور ایران و روسیه مشخص گردید. رود ارس از دیرباز متعلق به ایران عزیزمان بوده است، و حرف‌های از گذشته و امروز که اردوغان رئیس جمهور ترکیه راجع به این رود گفته است، ادعایی پوچ و پوپولیستی برای مردمش هم ارزشی ندارد. در ادامه متن به توضیحاتی در مورد آدرس، سرچشمه، پیشینه، لوکیشن دقیق، مسیر رودخانه ارس و دریاچه سد ارس می‌پردازیم.

پیشینه رودخانه ارس (رود آراز)

رودخانه ارس یکی از پرماجراترین و سیاسی‌ترین رودخانه‌ها و رودهای ایران است. این رود در طول تاریخ به سبب موقعیت جغرافیایی خود و قرار گرفتن در استان آذربایجان شرقی از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است. حضور فعال این رود به عنوان یکی از عناصر عهدنامه‌ ترکمانچای و گلستان، گواه این مطلب است. رود مرزی ارس در سال 1813 میلادی بنا به عهد نامه گلستان، به عنوان مرز بین‌المللی بین کشور ایران و روسیه مشخص گردید. در واقع اراضی سمت شمالی رودخانه ارس که قبلا تحت پوشش ایران بود، به روسیه تعلق گرفت. اما  رودخانه مرزی ارس از دیرباز متعلق به ایران عزیزمان بوده است و از این پس هم به عنوان یکی از منابع طبیعی ایران باقی می‌ماند. حتی اگر سیاستمداران خارجی هم با ادعاهای پوچ و پوپولیستی آن را به خود نسبت دهند، مردمان غیور ایران همواره دست تعرض اجنبی را از وجب به وجب خاک ایران کوتاه می‌کنند.

معرفی رودخانه ارس

رودخانه ارس که در زبان ترکی آذربایجانی با نام رود آراز چای یا آراس چای خوانده می‌شود، در منابع مختلف با نام‌های گوناگون دیگری از جمله آراکس، آراکسس و ارکسس هم شناخته می‌شود. اراسک و آراسک هم دو نام قدیمی این رودخانه خروشان هستند. رودخانه ارس که به دلیل سرعت و خروشان بودنش به این نام خوانده می‌شود، از کوه‌ها و ارتفاعات آرپاچای در آناتولی ترکیه سرچشمه گرفته و پس از طی مسیری طولانی به ایران و سپس جمهوری آذربایجان می‌رسد. این رود در نهایت پس از عبور از کورا راه خود را به دریای خزر باز می‌کند.

 رودخانه ارس به عنوان یکی از پر‌آب‌ترین و خطرناک‌ترین رودهای منطقه آذربایجان معرفی می‌شود. این رود پر خروش و متلاطم با طول 1072 کیلومتر، حتی از رود کارون هم طولانی‌تر است. رود ارس در نزدیکی‌های جلفا در حدود 200 متر پهنا دارد، که در واقع عریض‌ترین قسمت رود است. همچنین عمق رودخانه در این منطقه در حدود 2 تا 3 متر می‌شود، که در فصل‌های بارش حتی ممکن است به 4 متر هم برسد. به علاوه حجم آب این رودخانه مرزی سالیانه 5700 میلیون متر مکعب و حداکثر دبی سرریزهای آن به 3500 مترمکعب در ثانیه می‌رسد. حجم آب کنترل شده این رود در حدود 1500 میلیون متر مکعب در سال است. حجم آب تخلیه در بسیاری از مناطق منجر به کنده شدن بسترهای سست مجاور رودخانه و پیشروی سواحل به سمت ایران می‌شود. به گونه‌ای که 72 هزار هکتار از زمین‌های پارس آباد مغان را کنده است.

مسیر و سرچشمه رودخانه ارس کجاست

رود ارس یکی از رودهای مرزی بین کشورهای ایران، جمهوری نخجوان و جمهوری آذربایجان است. رودخانه آراز از بلندی‌ها و ارتفاعات کوهستان‌های آریاچای ترکیه سرچشمه می‌گیرد. این رود متلاطم در کوه‌های همیشه سفیدپوش مین‌گل‌داغ و بینگول که در منطقه آرپاچای آناتولی قرار دارد، زاده می‌شود. در حقیقت رود خروشان ارس، با آب شدن برف‌ها در‌ ارتفاعات این دو کوه تغذیه می‌شود.

ارس پس از جاری شدن در جنوب ترکیه با سپری کردن مسیری کوتاه به مرز ترکیه با ارمنستان می‌رسد. این رود خروشان سپس همچنان به مسیر خود ادامه می‌دهد تا پس از گذر از مرز ترکیه و ارمنستان، به نخجوان و سپس به مرز ایران و نخجوان می‌رسد. ارس در ادامه با طی کردن مسیری 11 کیلومتری  به مرز ایران و ارمنستان ملحق می‌شود و با گذراندن مسیرهای بین المللی بسیاری، به شهر پارس‌آباد و استان اردبیل وارد می‌شود. رود ارس پس از ورود به استان اردبیل و منطقه دشت مغان، از پل کوربوسو می‌گذرد و به سد میل مغان که در غرب اصلاندوز واقع شده‌است می‌ریزد. در ادامه با عبور از شمال غربی روستای پتلو و عبور از مرز ایران، به جمهوری آذربایجان وارد می‌شود. این رود در نهایت به رود کورا می‌ریزد و به دریاچه خزر ملحق می‌شود.

پل‌ها و سدهای رود ارس

بر روی این رود پر آب، سدها و پل‌های بسیاری ساخته شده است. چندی پس از اجرای عهدنامه ننگین گلستان، در منطقه پلدشت با مشارکت دو کشور ایران و روسیه سد ارس بر روی رود ارس بنا شد. سد ارس برای مدیریت و استفاده بهینه از حجم و سرعت رود ارس در مصارف شهری، کشاورزی و تولید نیرو ساخته شد.

چندی بعد سد دیگری در شهرستان خداآفرین استان آذربایجان شرقی بر روی رود ارس ساخته شد. این سد به مشارکت جمهوری آذربایجان و ایران در مرز این دو کشور ساخته شد. موقعیت جغرافیایی این سد درست پایین دست سد ارس است. از پل‌هایی که بر روی این رود ساخته شده است. می‌توان به پل خداآفرین، پل بیله سوار مغان، پل چوبی، پل مور دوز، پل راه آهن جلفا، پل اصلاندوز و پل مواصلاتی پلدشت اشاره کرد.

• پل خداآفرین

پل‌های خداآفرین یا پل‌های حسرت یکی از مهم‌ترین پل‌های رودخانه ارس هستند. که در شهرستان خداآفرین در استان آذربایجان غربی و در نزدیکی سد خداآفرین واقع شده‌اند. این دو پل که یکی از آن‌ها شکسته و دیگری سالم است. در نقطه صفر مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و به فاصله صد متر از یکدیگر واقع شده‌اند. یکی از پل‌های خداآفرین سالم است و پل دیگر تخریب شده و تنها نیمی از آن باقی مانده است.

پل قدیمی‌تر که در اثر انفجار پایه پل تخریب شده، با 11 دهانه قوسی و 130 متر طول و 12 متر ارتفاع در قرن 11 و 12 میلادی برابر با سده 8 هجری ساخته شده است. این پل از سنگ سفید ساخته شده است و ابعاد 11 دهانه آن، به سبب متفاوت بودن شدت آب در قسمت‌های مختلف رودخانه با یکدیگر متفاوت هستند.

پل دوم که پل سالم خداآفرین است، پلی آجری است که با 15 قوس و 15 دهانه در قرن 15 میلادی ساخته شده است. طول این پل 200 متر و عرض آن 5.4 متر است. در حقیقت به سبب عریض‌تر شدن رودخانه در این قسمت، پل دوم عرض بیشتری دارد.

• پل راه آهن جلفا

پل راه آهن جلفا یکی از پل‌های ساخته شده بر بستر رود ارس است. که این پل در شرق شهر جلفا واقع شده است. احداث این پل که تردد راه آهن از روی آن صورت می‌گیرد، در سال 1913 میلادی آغاز شد. و یک سال بعد به اتمام رسید. پل راه آهن با طول 110 متر و عرض 5.5 متر توسط شرکت راه آهن تبریز و سرپرستی مهندس ترسکینسکی ساخته شد.

یکی از وجوه تمایز این پل با پل‌های دیگر خصوصیت معلق بودن آن است. که برای جلوگیری از تخریب آن در اثر انقباض و انبساط در دماهای پایین و بالا اجرا شده است. ارتفاع پل معلق به گونه‌ای در نظر گرفته شده، که در تمام فصول با سطح آب رود ارس حداقل 2.5 متر اختلاف ارتفاع داشته باشد.

• پل پلدشت

پلدشت یکی دیگر از پل‌های رود ارس است، که در مرز ایران و نخجوان ساخته شده است. این پل که عنوان پل دوستی را به خود اختصاص داده است، در سال 1386 با حضور مقامات دو کشور افتتاح شد. پل دوستی برای ارتباط دو سوی مرز آبی مشترک ایران و نخجوان که 125 کیلومتر است، ساخته شده است.

بهترین زمان برای بازدید از رود آراز

برای مشاهده طبیعت، هر فصل و هر زمان جلوه و زیبایی به خصوص خود را دارد. این رود و طبیعت اطرافش هم از این قاعده مستثنی نیستند. اما اگر تمایل دارید خروش و پرآبی ارس را به تماشا بنشینید، فصل بهار و تابستان بهترین زمان برای بازدید است.

رودخانه ارس کجاست؟

ارس در منطقه آذربایجان و اردبیل جاری است. البته فراموش نکنید در برخی مناطق ورود به حریم این رودخانه ممنوع است. از آن‌جا که این رود مرزی مسیر پرپیچ و خمی دارد، آدرس دقیقی برای آن نمی‌توان نوشت. اما بهترین مکان برای دیدن زیبایی‌های این رودخانه منطقه جلفا است. این رود در بدو ورود به ایران بسیار خروشان است و از میان دره‌ها با سرعت بسیار زیادی عبور می‌کند. اما به محض ورود به منطقه جلفا به آرامش می‌رسد. برای رسیدن به این مکان باید نخست خود را به شهر تبریز برسانید. سپس راه جاده مرند به هادی شهر را در پیش بگیرید. پس از حدود 2 ساعت به این منطقه خوش آب و هوا می‌رسید و با ماهیگیرانی که به صید ماهی مشغولند، روبرو می‌شوید.

برای سهولت در مسیریابی در انتهای مطلب موقعیت جغرافیایی این رودخانه در نقشه برای شما قرار داده شده است.

جاهای دیدنی اطراف رودخانه ارس

بستر رودخانه ارس با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی خود، هر ساله میزبان گردشگران بسیاری از سراسر جهان است. رود خروشان و پر آب ارس از دیرباز در دل تاریخ ایران جای گرفته است. به همین دلیل بناهای تاریخی بسیاری در جوار رودخانه ارس ساخته شده است. همچنین کلیساهای تاریخی مختلفی هم در منطقه ارامنه جلفا در مجاورت رود مرزی ارس ساخته شده است. کلیسای استفانوس مقدس یکی از این کلیساهای مهم مجاور رود ارس است. این کلیسا که در قرن نهم و در دوران حکومت صفوی ساخته شده است، دومین کلیسای مهم ارامنه به شمار می‌رود. پل و سد خداآفرین هم از جمله دیگر جاذبه‌های مجاور این رود زیبا هستند. به علاوه به سبب اقلیم مناسب گونه‌های نادری از انواع گیاهان، حیوانات و پرندگان در بستر این رودخانه زندگی می‌کنند و به زیبایی‌های اطراف ارس می‌افزایند.

دریاچه سد ارس

دریاچه مصنوعی ارس یکی دیگر از جاذبه‌های این رودخانه در منطقه جلفا است. این دریاچه که پشت سد ارس ایجاد شده است، عنوان بزرگترین دریاچه پشت سدی ایران را از آن خود ساخته است. سد و دریاچه ارس که بین دو کشور ایران و آذربایجان قرار گرفته است، دارای آب شیرین است. براساس تحقیقات علمی صورت گرفته بر بیولوژی و اکوسیستم آب این دریاچه، محیط آبی آن سرشار از بیوژن تشخیص داده شده است. این بدین معنا است که زنجیره‌های غذایی مختلفی از پلانگتون‌ها گرفته تا انواع ماهی‌ها و آبزیان دیگر در این دریاچه دیده می‌شود.

ماهی های دریاچه سد ارس

رودخانه ارزی مرس، مضاف بر طبیعت بی همتا و اکوسیستم موثرش، در فصل‌های خاصی از سال به عنوان مقصد ماهیگیری برای گردشگران و افراد بومی به شمار می‌رود. به همین علت در حاشیه‌های رود ارس در این فصل‌ها در مناطقی از جمله پلدشت، سیه رود و جلفا ماهیگیران بسیاری دیده می‌شوند. همانگونه که گفته شد، آب دریاچه ارس شیرین است. به همین سبب آب‌های پشت سد ارس زیستگاه گونه‌های مختلفی از ماهی‌ها و آبزیان شده‌اند.

ماهی‌های رود ارس با بیش از 10 گونه مختلف شناخته می‌شوند. که از این میان 6 گونه نسبت به انواع دیگر بزرگ‌تر هستند. به همین سبب در مقابل صید مقاومت بیشتری دارند و از ارزش و اهمیت زیادی برخوردارند. از جمله گونه‌های آبزیان غالب این دریاچه می‌توان به کپور، سیاه ماهی، آمور، صوف، بیکت، زودپر، ماش و فیتوفاگ اشاره کرد. تنوع گونه‌های دریایی دریاچه ارس، این منطقه را تبدیل به تفرجگاهی کرده که افراد بسیاری برای ماهیگیری و کمپینگ به آن می‌روند.

در قسمت پایین متن لوکیشن و موقعیت دقیق مکانی این دریاچه بر روی نقطه مشخص شده است.

جزیره های ارس

ارس در بستر خود در حدود 805 جزیره مختلف دارد که در زبان بومی شام نامیده می‌شوند. این جزایر خالی از سکنه در حقیقت زیستگاهی برای گونه‌های جانوری اطراف به شمار می‌روند. بر اساس قرارداد مرزی که امضا شده است، 427 جزیره متعلق به ایران است. مابقی جزایر یعنی 382 جزیره دیگر به عنوان خاک شوروی یا آذربایجان کنونی شناخته می‌شوند. از جزایر رود ارس می‌توان به پیرواتلر، بویدوز، خرامه، کثیری و قره باغ اشاره کرد که از مراتع مناسبی برخوردارند. البته اغلب جزایر با اعداد نامیده می‌شوند و نام‌های معناداری ندارند.

برای تعیین مالکیت جزیره های ارس، طی قراردادی مقرر شد که مرز بین دو کشور از وسط رود ارس بگذرد. به این ترتیب نیمی از رود در یک کشور و نیمی دیگر در کشور بعدی قرار می گرفت. به علاوه اگر در قسمت هایی چندین شاخه از رود وجود داشته باشد. برای تعیین خط مرزی میانه شاخه اصلی تر رود اساس مرزبندی را تعیین کند. اما در مهرماه 1334 بر سر مالکیت جزیره مجاور پاسگاه عباسی بین ایران و شوروی اختلاف در گرفت.

در این زمان برای اثبات ادعای ایران در خصوص این جزیره، نورالله کثیری ستوان یکم و نقشه بردار لشکر تبریز با اسب خود به آب زد. پس از چندی به همراه اسبش در زیر امواج خروشان رود ارس ناپدید شد. البته این افسر دلاور ایرانی سپس توسط صمد ممد اقلی از مرزبانان ایرانی نجات پیدا کرد. این اتفاق رای هیات روس را به پذیرش مالکیت ایران بر جزیره 130 تغییر داد. این جزیره بعدها به پاس شجاعت این افسر ایرانی به جزیره کثیری تغییر نام پیدا کرد.

اشعاری که در آن به رودخانه ارس اشاره شده است

در فرهنگ و ادب ایرانی همواره از طبیعت بسیار تاثیر گرفته اند. ارس یکی از رودهای مهمی است، که شعرای ایران به لحاظ ابهت و اهمیت این رود آن را در اشعار خود آورده اند. شاعرانی چون حافظ، مولانا، نظامی، ملک الشعاری بهار و اوحدی مراغه‌ای از این رودخانه در اشعار خود تاثیر گرفته اند.

ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس****بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس(حافظ شیرازی)

ارس را در بیابان جوش باشد****چو در دریا رسد خاموش باشد(نظامی)

لوکیشن رودخانه ارس(رود آراز)

در زیر لوکیشن و موقعیت این رودخانه رو در نقشه مشاهده میفرمایید. با مشخص کردن لوکیشن می‌توانید به کمک تلفن همراه هوشمندتان تا رسیدن به مقصد مسیریابی نمایید. با توجه به مسیر طولانی این رود مشخص است، که یک نقطه خاص نمی‌باشد. و شما می‌توانید این مسیر را در گوشی خود مشاهده فرمایید.

و همین‌طور در نقشه زیر موقعیت دقیق دریاچه سد ارس را در نقشه مشاهده می‌فرمایید.

عکس‌های این پست را آقای امیرحسین ممتازی عزیز عکاسی نموده‌اند.