شهدخوار یا شهدخور، یکی از پرندگان کوچک حیات وحش ایران و یکی از کوچک‌ترین جانداران خونگرم دنیا است. این پرنده در استان‌های جنوبی به ویژه استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند. در این مقاله به معرفی مرغ شهدخوار، مشخصات ظاهری، تغییر رنگ، طبقه بندی، تغذیه، مشارکت در گرده افشانی، رفتار شناسی، ویژگی‌های منحصر به فرد، پراکنش، زیستگاه، لانه سازی، تکثیر، جمعیت و تفاوت مگس‌خوار با شهد خوار می‌پردازیم.
معرفی شهدخوار
شهدخوار پرنده‌ای بسیار کوچک، پر جنب‌وجوش و پر سروصدا است که با منقار و زبان بلند خود، شهد گیاهان را می‌مکد. وزن آن حدود 8 تا 9 گرم است. مانند مرغ مگس‌خوار منقاری نیزه‌مانند دارد. این پرنده، بومی ایران محسوب شده و جز جاندارانی است که در طبیعت، وظیفه گرده‌افشانی و تکثیر گیاهان را بر عهده دارد. این پرنده‌ها بسیار سریع بال می‌زند، به شکلی که گویی بدنش در فضا ثابت مانده است. بال زدن در جا و ثابت ماندن در هوا، سبب شده تا مورد توجه عکاسان و مستندسازان قرار گیرد. این قابلیت درجا بال زدن به آنها در تغذیه کمک می‌کند. این پرنده در جابه جا کردن گرده گل های ایران در این سرزمین نقش بسزایی دارد. پس طبیعی است، برای حفظ و حراست از گل های بومی ایران، حفاظت از آن نیز اهمیت داشته باشد.
مشخصات ظاهری
شهدخوار در حدود 6 تا 10 سانتی‌متر طول دارد. منقار آن بلند و باریک و دارای خمیدگی است. زبان لوله مانند و دراز شهد خوار در تغذیه به کمک او می‌آید. طول منقار و میزان خمیدگی آن متناسب با گل‌هایی که در اطراف او وجود دارد، تکامل یافته است. دم آن کوتاه بوده و شاهپرهای کناری دم، در انتها سفید رنگ هستند.
پنجه‌های شهدخوار دارای سه انگشت در جلو و یک انگشت در عقب است. پنجه این پرنده به شکلی است که می‌تواند در هر وضعیتی بدن آن را روی شاخه نگه دارد. او می‌تواند بدون باز کردن پنجه، دور شاخه بچرخد یا از درخت آویزان بماند. این ویژگی کمک می‌کند تا پرنده در هر حالتی از شهد گل‌ها بنوشد.
تغییر رنگ
از ویژگی‌های جالب توجه شهدخوار تغییر رنگ این پرنده است. در ابتدای تولد، هر دو جنس نر و ماده یک شکل هستند. اما بعد از گذشت چند ماه، تغییر رنگ پرهای پرنده نر آغاز می‌شود. به این ترتیب پرنده نر بالغ طی چند مرحله در تابستان، به سیاه مایل به آبی براق تغییر رنگ می‌دهد. به عبارتی سیاه رنگ با جلای بنفش و سبز می‌شود. اما در زمستان همچون پرنده ماده، صاحب پرهایی خاکستری مایل به قهوه‌ای در قسمت پشت و پرهایی زرد رنگ در ناحیه شکم می‌شود.
البته گاهی نواری قرمز رنگ در سینه پرنده نر به چشم می‌خورد که وجه ممیز نر از ماده است. همچنین در زمان جفت‌یابی، رنگ پرهای نر، جلای خاصی یافته و بال‌هایش به بنفش گرایش می‌یابد تا مورد توجه ماده واقع شود. شهدخوارها در ناحیه شکم تواری براق و بنفش دارند که از چانه تا شکم آنها کشیده شده است.
طبقه بندی
شهدخوار از راسته گنجشک سانان بوده و متعلق به تیره شهدخواران است. نام علمی‌اش Nectarinia asiatica و یا Cinnyris asiaticus ذکر شده است. زیرا در مورد طبقه بندی آن، نظرات متفاوتی وجود دارد. در انگلیسی Purple sunbird نامیده می‌شود.
تغذیه شهدخوار
شهدخور همان طور که از نامش پیدا است، علاقه زیادی به شهد گیاهان دارد تا جایی که زیست شناسان معتقدند این پرنده در هر روز بیش از وزن خود شهد می‌خورد. درختان شیشه شور، کنار، ابریشم، آکاسیا، اکالیپتوس و استبرق که در جنوب ایران به فراوانی یافت می‌شوند، از گیاهان مورد علاقه این پرنده هستند. به نظر می‌رسد رنگ قرمز، نارنجی و زرد گل‌ها این پرنده را جذب می‌کند. در کنار گل‌ها، این حیوان خونگرم به میوه‌های شیرین مانند توت و انگور نیز علاقه نشان می‌دهد.
شهد خوار اگر وضعیت مساعد باشد، روی شاخه نشسته و منقار بلند و زبان مکنده خود را درون گل فرو برده و شهد گل‌ها را می‌مکد. اما اگر گل در انتهای شاخه باشد، یا اندازه گل کوچک باشد، پرنده با بال زدن سریع، خود را ثابت در هوا در مقابل گل نگه داشته و شهد را می‌نوشد. سپس به عقب پرواز کرده و منقارش را از گل خارج می‌کند. یعنی بعکس بال می‌زند و از آن گل دور می‌شود. شهد خوار در زمستان و در نبود گل، گاهی حشرات و نرم تنان را نیز می‌خورد.
این پرنده به دلیل سرعت زیاد بال زدن، ضربان قلب بالایی دارد. از این رو انرژی مصرفی بدنش بیشتر از سایر پرندگان هم اندازه او است. به همین علت نیاز دارد تا به دفعات از گلی به گل دیگر رفته و شهد بنوشد. این پرنده به طور معمول در ارتفاع کم و به صورت مستقیم پرواز می‌کند.
مشارکت شهد خوار در گرده افشانی
بارزترین فایده شهدخور در طبیعت، مشارکت در امر گرده افشانی است. این پرنده همچون زنبور و پروانه، طی تلاش برای خوردن شهد گل‌ها، مقداری گرده را که به سر و بدنش چسبیده، از گلی به گل دیگر منتقل کرده و باعث تکثیر گیاهان می‌شود.
رفتار شناسی
این پرندگان به صورت جفت دیده می‌شوند و مانند پرندگانی همچون زنبورخوار به صورت گروهی زندگی نمی‌کنند. پرنده نر در امر نگهداری از جوجه‌ها به ماده کمک می‌کند و شاید تغییر رنگ آن و شباهت یافتن به ماده نیز از همین رو باشد. زیرا پرنده نر ممکن است با رنگ براق و خیره‌کننده خود، سبب جذب مهاجمین شده و حیات جوجه‌ها را به خطر اندازد. به همین سبب، با تغییر رنگ و شبیه شدن به ماده، می‌تواند از رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای برای استتار بهره ببرد.
از تیره شهدخواران، پرندگان مگس‌خواری هستند که پرنده نر به دلیل داشتن رنگ‌های جلب توجه‌کننده شکارچیان، در هنگام پرورش جوجه‌ها، به لانه نزدیک نمی‌شود.
ویژگی منحصر به فرد شهد خوار
شهدخوار را می‌توان از معدود پرندگانی دانست که توانایی پرواز به عقب دارد. همان طور که گفته شد، از دیگر ویژگی‌های این پرنده، تغییر رنگ پرنده نر در زمستان است که در برخی دیگر از پرندگان تیره شهدخواران نیز به چشم می‌خورد. سرعت بال زدن این پرنده نیز در نوع خود بی‌نظیر است. او می‌تواند در هر ثانیه تا 70 بار بال بزند. البته شهدخور سریع‌ترین پرنده نیست و نوعی مگس‌خوار وجود دارد که در هر ثانیه می‌تواند 200 بار پر بزند.
پراکنش شهدخوار
این پرنده از حیوانات ایران در سطح وسیعی از از کشور حضور دارد. بیشترین جمعیت شهدخوار در جنوب استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند. همچنین این پرنده در سایر استان‌های جنوبی مانند هرمزگان، بوشهر، کرمان، فارس و خوزستان نیز سکنا دارد. تعداد زیادی از این پرندگان در جزیره کیش ساکن هستند. البته شواهدی وجود دارد که این پرنده از منطقه بومی خود فاصله گرفته و اکنون در استان‌های شمالی نیز در حال تکثیر است. حتی گفته می‌شود شهدخوار در تهران نیز دیده شده است. این پرنده در کشورهای حاشیه خلیج فارس، سایر نقاط خاور میانه، هند، سریلانکا و آسیای جنوب شرقی به وفور یافت می‌شود.
زیستگاه
در اصل شهدخوار در مناطقی مانند بوته‌زار، باغ، کشتزار، درختان کنار مزرعه‌ها، مناطق اطراف رودخانه، خلنگ‌زار، بیشه‌های مناطق گرمسیری و جنگل‌های تنک مناطق نیمه بیابانی زندگی می‌کند. از آن جا که این پرنده از زندگی کردن نزدیک انسان بیمی ندارد، گاهی پارک‌های شهری را برای محل زیست خود انتخاب می‌کند. به عنوان نمونه، طی پژوهشی مشخص شد که در پارک ساحلی لاله اهواز که تنوع گونه‌های گیاهی بالایی دارد، تعداد زیادی از این گونه زندگی می‌کنند.
بقای این پرنده به گل‌ها وابسته است و در صورت تخریب گیاهان زیستگاه، با چالش جدی برای بقا مواجه خواهد شد.
لانه سازی شهد خوار
از جذابیت‌های زندگی این پرنده، شکل خاص لانه سازی آن است. شهدخوار ماده برای ساخت لانه، یک شاخه آویزان از درخت‌های لیمو، کنار یا کهور، انتخاب کرده و آشیانه‌اش را به شکل یک بیضی معلق از درخت آویزان می‌کند. قسمت ورودی این لانه از کنار آن تعبیه می‌شود. در ساخت لانه، شهد خوار از الیاف خرما و شاخه‌های نرم گندمیان یا سایر گیاهان بهره می‌برد. این پرنده شاخه‌ها را با حرکات چرخشی و پیچشی به هم می‌بافد. او برای داخل آشیانه از پرزهای میوه درخت استبرق استفاده می‌کند تا ضمن نرم شدن محل تخم‌ها، عایق حرارتی مناسبی نیز فراهم شده و دمای لانه به حد مطلوبی برسد.
تکثیر
پرنده ماده در اواخر پاییز و اوایل زمستان 2 تا 3 تخم می‌گذارد که از تخم سایر پرندگان بسیار کوچک‌تر است. جوجه‌ها بعد از 16 تا 17 روز از تخم خارج می‌شوند.
جمعیت
هر چند رقم دقیقی از تعداد شهدخوار در ایران در دست نیست، اما می‌توان گفت که این پرنده در حال حاضر در شرایط خوبی از نظر جمعیتی قرار دارد. از این رو نیاز به برنامه محافظتی از سوی سازمان محیط زیست نیست.
عمر شهد خوار
این پرنده به طور معمول تا 5 سال زندگی می‌کند. اما در اسارت تا 22 سال عمر نیز به ثبت رسیده است.
تفاوت شهدخوار با مرغ مگس‌خوار
در واقع شهدخوار و مگس‌خوار هر دو از راسته گنجشک سانان و تیره شهدخواران هستند. آنها شباهت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. از این رو بسیاری افراد این دو گونه متفاوت را با یکدیگر یکسان تلقی می‌کنند. از مهم‌ترین شباهت‌های این دو گونه می‌توان به تغذیه از شهد گل، بال زدن در جا و سریع، منقار بلند و باریک و اندازه کوچک، اشاره کرد.
اما این دو گونه با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند که با آگاهی از آنها می‌توان این پرندگان زیبا را از یکدیگر تشخیص داد.
- مرغ شهدخوار رنگ‌های محدودی دارد. همان طور که پیش از این اشاره شد، پرنده نر سیاه و پرنده ماده خاکستری و زرد است. اما مرغ مگس‌خوار تنوع شگفت‌آوری در رنگ بال و پر دارد. در ضمن زیر نور آفتاب، بازتاب‌های مختلفی از رنگ پرهای این پرنده به چشم می‌آید.
- مرغ مگس‌خوار بیش از 300 گونه مختلف دارد و باید توجه داشت که آنچه که به عنوان سریع‌ترین و سبک‌ترین پرنده دنیا شناخته شده، یکی از گونه‌های مگس‌خوار است که از شهدخوار کوچک‌تر است.
- هر چند سرعت بال زدن شهدخور بسیار سریع است، اما به سرعت مگس‌خوار نخواهد رسید.
- در هنگام شهد خوردن، شهد خوار بیشتر تمایل دارد از شاخه آویزان شده و منقارش را درون گل فرو کند. این در حالی است که مرغ مگس‌خوار فقط با بال زدن در جا، شهد می‌مکد.
- شهدخوار بومی آسیا است. اما مگس‌خوار بیشتر در آمریکای جنوبی و مرکزی دیده می‌شود.
مرغ شهدخوار به عنوان یکی از پرندگان ایران، سهم مهمی در تکثیر گیاهان و حفظ طبیعت دارد. اگر زیستگاه این گونه تخریب شود، ادامه حیات آن و سایر پرندگانی که از گل‌ها و درختان تغذیه می‌کنند، با خطر جدی روبه‌رو می‌شود.
نقش شهد خوار در طبیعت
هر جانوری در دنیا برای بقای اکو سیستم زندگی خویش نقشی مهم و تاثیرگذار دارد. شهدخوار همانند دیگر جانوران برای بقای محیط زیست خویش نقشی مهم دارد. او با خوردن شهد گل‌ها و حرکت کرده به جای دیگر سبب پراکنش گرده گیاهان می‌شود. او حتی حین خوردن شهد به این عمل کمک می‌کند.
عکس‌های این پست را جناب آقای سینا پزشکی عزیز ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
مرغ شهدخوار
شهدخوار یا شهدخور، یکی از پرندگان کوچک حیات وحش ایران و یکی از کوچک‌ترین جانداران خونگرم دنیا است. در این مقاله به معرفی مرغ شهدخوار، مشخصات ظاهری، تغییر رنگ، طبقه‌بندی، تغذیه، مشارکت در گرده‌افشانی، رفتارشناسی، ویژگی‌های منحصر به فرد، پراکنش، زیستگاه، لانه‌سازی، تکثیر، جمعیت و تفاوت مگس‌خوار با مرغ شهدخوار پرداختیم.