عروسی قوم قشقایی گذشته از نمایش سنت کهن ایل قشقایی از اقوام ایران، دنیایی از شادی و نشاط نیز به دنبال دارد. این ایل دلاور جز هدف اساسی ادامه نسل، چند صباحی نیز در عروسی قوم قشقایی فرصت خوشی و شادابی مییابد. اما با پرگار سفر در ایران از آنجا که طراوت میطلبد، کمانی بزرگ میزنیم تا دلپذیری قوم قشقایی را دریابیم. آنگاه به مراسمی در قومیت قشقایی، میرسیم که زیبایی نشان آن است و شادابی دستمایه گران آن. سنت پسندیده ازدواج که در قومیتهای گوناگون ایران به هر شکل و شمایلی انجام پذیرد، باز دلپسند و روحانگیز است. بنابراین جای آن است، همراه ما باشید تا از چگونگی این مراسم روحبخش و جانافزا در قوم قشقایی برایتان بگوییم. آنگاه لذت شیرینی مراسم عروسی قوم قشقایی را، هر چند تجربهای ذهنی ولی انعکاسی از واقعیات موجود بدانید.
عکسهای زیبای این محتوا را جناب آقای حسن مقیمی عزیز ثبت نمودهاند.
دانستنیهای شیرین از عروسی قوم قشقایی
باید بدانید قصد داریم خاستگاه انوار زرین سخن را، در مقدمه به قوم شجاع و تسلیمناپذیر ایل قشقایی برسانیم. حتی در این رابطه از چگونگی عروسی قشقایی، دریایی زلال و نیلگون را به تصویر بکشیم. بیشک انتظار شما این است که از جشن عروسی قشقایی، بیانی را ناگفته نگذاریم. آنگاه بهدرستی بدانید که عروسی عشایر قشقایی، چه بازتاب زیبایی را نشان میدهد. عروسی های قشقایی که جلوهای از رنگ، شادی و زیبایی را، در خود بهخوبی انعکاس میدهند. البته بد نیست که عروسی قشقایی شیراز را نیز، بازگو نماییم. اما گذشته از مراسم گوناگون و رسوم کهن که هنوز هم داعیه سنت را بر دوش میکشند، از دستمال بازی عروسی قشقایی نیز بگوییم. اما جان کلام این است که مستمعینی خوشذوق، باشید تا ما را به گرمی هر چه بیشتر سخن وادارید.
اقوام ایران
اقوام ایرانی با توجه به وسعت و فرهنگ متنوع از گستردگی خاصی برخوردار است. در مطالبی جداگانه به معرفی قوم بختیاری، ترکمن، قشقایی و عرب جرقویه پرداختهایم. در مطالب جداگانه نیز به عروسی قوم بختیاری و آیین کوچ عشایر قشقایی و کوچ قوم بختیاری پرداختهایم.
منظری از هیجان، موسیقی و شجاعت در قوم قشقایی
آیا تابحال به ایل قشقایی و زیباییهای سنت و آداب این قومیت، اندیشیدهاید؟
اگر جواب شما منفی است، بهتر است به سراغ مطلب قوم قشقایی همین وبسایت رفته تا کاملتر بدانید. اما اگر خواستار مجملی از قومیت قشقایی هستید، باید گفت. مردمانی نیکسرشت هستند که مردسالاری جزء مرام آنهاست. حتی تبحرشان در اسبسواری، تیراندازی و شکار نیز معروفیت خاصی دارد. البته دامپروری را بهعنوان عاملی اساسی در درآمدزایی قوم قشقایی، میتوان دانست. همچنین از رنگینکمان زیبای لباس سنتی زنان ایل و از مقوله رقصهای زیبای گروهی آنان نیز، نمیتوان گذشت. قشقاییها قومی هستند که تولد فرزند پسر را، خوشیمنتر میدانند. راستی آدابورسوم عروسی قشقایی که در مورد آن سخن خواهیم گفت، از زیباترین مراسم ایل قشقایی است. اما باید از شجاعت بیپایان زن و مرد قشقایی، در میدان مبارزه جانانه با مشکلات زندگی نیز گفت. آنگاه شناخت قومیت قشقایی، افزونتر میگردد.
شروع مراسم عروسی قشقایی
باید دانست انجام هر کاری آغازی دارد و بهویژه عروسی قوم قشقایی نیز، دارای مقدمهای هیجانانگیز است. شروع مراسم با مسئله انتخاب دختر، شکل میگیرد. اما بدانید اغلب پدر و مادر پسر و ریشسفیدان فامیل که «سوجی» نام دارند، این مهم را بر عهده میگیرند. البته در قوم قشقایی موضوع چند همسری موضوعی ناپسند و ناخوشایند است. ولی در بعضی موارد عدم ازدواج مجدد مرد، مورد دلخواه قشقاییها نیست. با توجه به حساسیت زیادی که به فرزند پسر در این قوم دیده میشود، لابد حدس میزنید در چه مواردی؟
هرگاه زنی در جریان عروسی قوم قشقایی باردار نشود، یا صاحب پسری نگردد. در این صورت مرد قشقایی، برای ازدواج مجدد تحت فشار قرار میگیرد. بههرحال بعد از حرف پدر خانواده که سخن نهایی است، مادر و خواهر داماد برای دیدن دختر اقدام میکنند. آنان نیز بعد از انتخاب دختر، او را به پسر خانواده نشان میدهند.
انتخاب دختر و عروسی قوم قشقایی
انتخاب دختر میتواند، در مراسم گوناگون قومیت قشقایی و یا حتی در زمان کوچ ایل صورت بگیرد. درهرصورت باید رضایت ابتدایی پسر خانواده، حاصل شود. حالا قبل از پرداختن به مطلب انتخاب دختر، اجازه دهید از اهمیت موضوع سن در این قومیت بگوییم. البته باید دانست موضوع کوچکتر بودن سن دختر، امری بدیهی در عروسی قوم قشقایی است. اما تفاوت سن دختر و پسر، اغلب بسیار زیاد و حتی تا بیست سال هم موضوع چندان بااهمیتی محسوب نمیشود. حالا در ابتدا مادر پسر باید به خاطر تفحص بیشتر و آشنایی افزونتر، به سراغ فامیل دختر برود. سپس به نزد مادر عروس و اعضای مؤنث خانواده دختر، میرود و عقیده آنان را در این زمینه جویا میشود. هماکنون وقتی است که مادر عروس به پدر عروس نیز، مسئله را بازگو کند. سرانجام در این مرحله بنا بر رسوم، دختر را در جریان موضوع قرار میدهند.
فعالیت سوجی ها در مراسم عروسی عشایر قشقایی
«سوجی»ها که اغلب افراد ریشسفید یا مردان باتجربه فامیل هستند، در اینجا برای ادامه خواستگاری تلاش میکنند. آنان قصد دارند که با دستی پر، به خانه پدر پسر برگردند. بنابراین به نزد پدر یا حتی برادران عروس، میروند. اگر حتی عروس فاقد پدر یا برادر باشد، آنوقت قیم یا بزرگتری از اقوام او را انتخاب میکنند. البته به خاطر احترامی که افراد قوم برای سوجیها قائل هستند، اغلب سعی خانواده عروس به دادن جواب مثبت است. اما در زمینه دریافت پاسخ مثبت، سوجیها از هر سخن خوبی در رابطه با داماد و خانواده او دریغ نمیورزند. حتی در سابق شمردن خصایص تیراندازی برتر، اسبسواری و … نیز، برخلاف زمان حال متداول و مزیت محسوب میشد. بنابراین تمسک و گفتن خصوصیات خوب داماد برای جلب رضایت خانواده عروس، از کارهای مهم سوجیهای عروسی قوم قشقایی است.
چگونگی مراسم در عروسی های قشقایی
البته اغلب قوم قشقایی تمایل دارند، این وصلتها بین خودشان انجام پذیرد. زیرا شناخت بیشتری از دو خانواده، وجود دارد و تقریباً با خصوصیات هم بهطور نسبی آشنایی دارند. آنگاه برای جلب نظر مساعد افراد، با آسایش فراوانتری میتوان از مسائل مادی، نظیر شیربها، مهریه و … سخن گفت. همچنین در مواقعی نیز هدف، اضافه نمودن پیوندها و وابستگیهای خانوادگی میباشد. در این صورت پیوند دختر قوم قشقایی بر مبنای ازدواج، با قبایل دیگر صورت میگیرد. حالا اگر بعد از آمدن سوجیها نیز خانواده عروس با وصلت موافق نباشند، هرگز مستقیماً جواب منفی را اعلام نمیکنند. آنان با به تأخیر انداختن پاسخ، بهنوعی و تدریجاً جواب منفی خود را اعلام میدارند. البته اغلب اوقات پاسخ ابتدایی آنان در طی سپری شدن یکی دو ماه، بعد از تحقیقات انجام میگیرد. در این مدت مشورت با اعضای خانواده، بدون شنیدن کوچکترین نظری از دختر صورت میپذیرد.
باز هم از خواستگاری و مراسم جالب شال انگشت
معمولاً پدر خانواده با بزرگترهای فامیل بر اساس مشورت و تحقیقات، برای دختر بزرگترین تصمیم زندگیاش را میگیرند. اما حالا منتظر بقیه ماوقع عروسی قوم قشقایی، در صورت مثبت بودن جواب خانواده دختر باشید. در اینجا پای مراسمی به نام «شال انگشت» یا «شال و انگشتر»، به مراسم عروسی قوم قشقایی باز میشود. اما تا چه حد از شیوه انجام مراسم «شال انگشت» در مراسم عروسی عشایر قشقایی، اطلاع دارید؟
این رسم از مراسم عروسی قوم قشقایی، است که نمایانگر جشن و نشاطی روحانگیز است. البته طی آن عروس نخستین هدایا را، از مادر و خواهران داماد دریافت میکند. در ابتدا خانواده داماد هدایایی جهت عروس، ازجمله طلا، جواهر، پارچههای گرانقیمت و یا لباس به مادر عروس تحویل میدهند. حتی این تحفهها به همراه چیزهای دیگر، نظیر شیرینی و میوه به خانه عروس انتقال داده میشود.
مراسم نامزدی
حالا نوبت مادر عروس است که جشنی مختصر، برپا کند و در این مراسم، اعضای مؤنث خانواده و فامیل را دعوت نماید. آنگاه جشن با پذیرایی، دست زدن، کل کشیدن و نشاط برگزار میگردد. شروع این مراسم در جشن عروسی قشقایی، در اصطلاح آغاز دوره نامزدی دو جوان است. در زمان حال رفتوآمد بیشتر دو خانواده برای شناخت زوجین جوان از خلقوخوی یکدیگر، نقش زیادتری دارد. درگذشته دختر و پسر قبل از اینکه عقدشان برقرار گردد، بهندرت میتوانستند باهم تنهایی زمانی را سپری کنند. اما امروزه عقد، زمان کمی پیش از برگزاری عروسی قوم قشقایی، برگزار میشود. لذا زوج نامزد در قوم قشقایی، امکان شناختی بیشتر از هم را در این ارتباطات خانوادگی پیدا مینمایند. بدینوسیله امکان بروز مشکلات و گرفتاریها، کمتر گریبان آنان را میگیرد. حالا دیگر پسازاین روابط خانوادگی و داشتن رضایت دو طرف، همهچیز باید برای مراسم عروسی قوم قشقایی مهیا شود.
شیربها یا باشلق در عروسی عشایر قشقایی
شیربها در قوم اغلب ترک قشقایی که گاهی از قومیت لر، کرد و عرب هستند، «باشلق» نیز نام دارد. تعیین میزان آنکه حکایت از سنتی بیش از صد و پنجاهساله دارد، شامل مراسمی در عروسی قوم قشقایی میشود. آنگاه یک روز را با رضایت خانوادهها و اعلام وقت قبلی، برای تعیین میزان باشلق و مهریه در نظر میگیرند. سپس اعضای خانواده داماد به همراه بزرگان و ریشسفیدان فامیل، رهسپار خانه پدر عروس میشوند. ابتدا مجلس با پذیرایی شروع میشود و بعدازآن سخن را به مسائلی نظیر شیربها، مهریه و میزان آن میرسانند. در عروسی قوم قشقایی در مقدمه پدر عروس مبلغ بالایی را، جهت شیربها پیشنهاد میدهد. حالا دیگر نوبت ریشسفیدان مجلس است که تلاش خود را، برای پایین آوردن میزان شیربها انجام دهند. سرانجام با وساطت ریشسفیدان و بزرگان فامیل، مقدار شیربها تااندازهای کم میشود که موردتوافق قرار میگیرد.
بیشتر بدانید از شیربها و مهریه
آیا به مصرف شیربها و اینکه شامل چه چیزهایی میشود، تاکنون فکر کردهاید؟
در عروسی قوم قشقایی، شیربها شامل پول نقد، احشامی نظیر شتر، گوسفند، اسب و … میباشد. حتی ممکن است ملک نیز، جزئی از شیربها بهحساب آید. البته در تاریخی که معین میشود، شیربها باید به خانواده عروس تقدیم شود. باید دانست هماکنون گذشته از باشلق، مهریه نیز در عروسی قوم قشقایی موردتوجه میباشد. حتی میزان توافق شده مهریه را، در عقدنامه نیز ذکر میکنند. اما از موارد مصرف باشلق باید گفت، درواقع شیربها را نوعی نگاهداشتن حرمت و شخصیت، برای زن میدانند. حتی گاهی آن را، بجای نبود دختر در خانه پدری نیز، در نظر میگیرند. البته اغلب مقداری از شیربها را، صرف خرید جهیزیه برای عروس مینمایند. همچنین بهعنوان مهریه با توجه به نکوهش طلاق در قوم، در موقع جدایی از طرف مرد به زن میپردازند.
بالا بودن باشلق در عروسی قوم قشقایی
باید بدانید شیربها اغلب در عروسی قوم قشقایی، میزان بالایی را رقم میزند. حتی میتوان از حد زیاد آن در عروسی دختران مجرد، با مردان بیوه و یا دارای زن نیز گفت. البته مقدار باشلق بهتناسب زیبایی دختر و وجود خواستگاران متعدد نیز، متفاوت و اغلب بالا است. در مواقعی که قوم قشقایی مایل به عروسی دختر با غیر طایفه و فامیل خود نمیباشند، برای به هم زدن وصلت شیربها را گران تعیین میکنند. در طبقات بالای قومیت قشقایی نیز، اکثراً شیربها بهصورت کلان تعیین میشود.
انتخاب روز عقد و عروسی در قوم قشقایی
قوم قشقایی روز خوشطالع و نیکویی را، بهعنوان عقد و عروسی در نظر میگیرد. سپس در روزی که شیربها را باید به خانواده عروس بپردازند، با اخذ اجازه از خانواده عروس انتخاب روز عقد و عروسی را اعلام میکنند. البته باید بدانید که برگزاری مراسم عقد، در منزل پدر عروس انجام میشود. همچنین هزینههای برگزاری عقد نیز، با پدر عروس میباشد. اما مراسم عروسی قوم قشقایی تا چند روز، به درازا میکشد که تقبل هزینههای آن با خانواده داماد است. البته باید قبل از برگزاری، جشن عروسی قشقایی کارهای زیادی انجام بگیرد. در اینجا لازم است به مروری از این مقدمات و تدارکات عروسی قوم قشقایی بپردازیم.
برنجکوبی
از مقدمات جالب عروسیهای قشقایی، برنجکوبی یا سفید کردن برنج است. نخست بدانید دو نوع برنج به نامهای گرده و چمپا، در قوم وجود داشت. از رایحه خوش برنج چمپا بگوییم که در وقت دمکردن، عطر دلپذیرش تا چندین خانه دورتر نیز پخش میشود. راستی این عطر خوشایند میتواند، محرکی قوی برای اشتها باشد. برای برنجکوبی طی مراحلی اقدام به تهیه هاونهای چوبی که در زبان ترکی «دوبک» مینامند، میکنند. دسته دوبک از ساقهای دو متری، استفاده میشود. بخش آخر دسته که میتوان آن را از زمین برداشت، بهصورت یککلهقند که انتهایش مسطح است، تراشیده میشود. سپس دو دختر یا زن، برنج را در دوبک با پوست، بهصورت متناوب میکوبند. البته همزمان با کوبیدن برنج، نغمههایی بهصورت «هل هلی های های» ادا میشود. آنگاه دیگری نیز این زمزمهها را، ادامه میدهد. بعد از زمان یک ربع کوبیدن، برای متوقف شدن یکی میگوید «های» دیگری نیز به تکرار «های» میپردازد.
برنجکوبی، فراهم کردن آرد و تهیه نان عروسی قوم قشقایی
آنگاه بعد از متوقف کردن برنجکوبی، دختران به زیرورو کردن برنج پرداخته و برنج را دوباره میکوبند. بعد از کوبیدن برنج، سبوس را از برنج تفکیک میکنند. اما از دیگر تدارکات عروسی، باید به تهیه آرد برای نان نیز سخن گفت. بعد از نوبت گرفتن جهت آسیاب گندم و تهیه آرد که در سابق این کار بهصورت دستی انجام میشد، نوبت به پختن نان عروسی قوم قشقایی میرسد. کار پخت نان یک فعالیت گروهی بهوسیله زنان قومیت قشقایی است که امکان دارد، چند روزی هم به درازا بکشد. سپس بعد از مراحل خمیر کردن و گستراندن چانه نان، پخت آن شروع میشود. آنوقت درون تابهای فلزی و بر روی آتش، خمیر را قرار داده و اقدام به طبخ نان مینمایند. البته در جریان پخت، نانها را با سیخ پهنی که « اخلو» نام دارد باید بهموقع وارونه کرد تا نسوزند.
بقیه تدارکات عروسی قوم قشقایی
در عروسی عشایر قشقایی، امکاناتی برای ذخیره کردن و حفظ مواد نیست. از طرفی تهیه و تدارکات در عروسی قوم قشقایی، مستلزم همکاری افراد ایل است. لذا باید موادی چون چای، قند، تنباکو، برنج، شیرینی و … در عروسی های قشقایی، برای پذیرایی خریداری شود. خرید این مواد ضروری، اغلب با کمک چندین نفر و از شهر صورت میگیرد. افراد قوم قشقایی در فراهم کردن این مقدمات و وسایل موردنظر، سهیم و یاور خانواده داماد هستند. این کمکها میتواند شامل شکستن قند کلهای و حبه کردن آن، باشد که اغلب یک روز زمانی طول میکشد.
تهیه وسایل پختوپز و ظروف در عروسی قوم قشقایی
امروزه وسیله مورد نیاز برای روشنایی، در قوم قشقایی چراغهای گازی میباشد. ولی درگذشته از هیزم، برای طبخ غذا استفاده میکردند. حتی جهت روشنایی در تاریکی شب نیز، هیزم بکار میبردند. اما برای تهیه هیزم افراد قوم، با همراه داشتن تجهیزاتی نظیر تبر و تیشه به ارتفاعات و کوهستانها میرفتند. البته این رفتن به کوه، توسط قاطر یا الاغ انجام میپذیرفت.همچنین جهت پذیرایی مراسم عروسی قوم قشقایی، ظروف مختلف و دیگر وسایل را بهصورت امانت توسط اقوام تدارک میدیدند. البته اگر در حین مهمانی به وسایل خسرانی وارد میشد یا حتی میشکست، کسی جبرانی برای آن طلب نمیکرد. اصولاً این کار را بیحرمتی میدانستند و یا حتی آن را نوعی نحسی و نامبارکی تلقی میکردند. حالا دیگر با مهیاکردن این مقدمات، بهتدریج نمای زیبای عروسی قوم قشقایی متجلی میشود.
بازی قیقاج و فراهم کردن ترکهها برای چوب بازی در جشن عروسی قشقایی
حالا نوبت بهرسم هیجانانگیز و سنتی چوب بازی، در عروسی قوم قشقایی میرسد. چوب بازی که فقط توسط مردان انجام میشود و نیازمند تهیه ترکههای هماهنگ، هموار و صیقلی بسیاری است. اما چند نفر برای تهیه ترکههای مناسب بازی، چند روز پیش از برگزاری مراسم رهسپار جنگلها و باغها میشوند. البته همراه با رقص مردان با ترکههای بلند و کوتاه، همواره صدای آوای خوش ساز و دهل نیز شنیده میشود. حتی این نوا، خود بر روحافزایی و شور بازی میافزاید. معمولاً زمانی چوب بازی را، خاتمه میدهند که دیگر صدای ساز و دهلی شنیده نشود. یکی دیگر از بازیهای سنتی، در حین برگزاری عروسی قوم قشقایی بازی قیقاج یا قیقاچ نیز میباشد. بازی مفرح قیقاج اصالتی در تیراندازی و سوارکاری را، بهخوبی در قوم قشقایی نشان میدهد.
دعوت از نوازندهها
با توجه به قوم بانشاط قشقایی که همواره پی تحرک، طراوت و پایکوبی است، جشن عروسی فرصتی مغتنم است. اما باید دانست که نوازندههای عروسی عشایر قشقایی که توشمال نامیده میشوند، خود رکنی اساسی در این مراسم ایفاء میکنند. توشمالها علاوه بر مشاغل دامداری و کشاورزی، اهل موسیقی نیز هستند. برخی از آنان، با تبحر سهتار و تار مینوازند. البته اغلب از ساز، (دهل یا طبل) و کرنا در این جشنها برای شادی، نشاط و طراوتبخشی استفاده میکنند. آنان در ابتدا پیکی را به نزد توشمال، میفرستند و اعلام میدارند برای عروسی در روز مقرر حضور یابند. نوازندهها با نواختن کرنا همه افراد ایل را، به مراسم عروسی دعوت میکنند. عروسیهای قشقایی این بهانه را به دست قومیت کوچ رو، میدهد که زمانی را به نشاط و شادی سپری سازند. اما ازآنجاکه نواختن کرنا انرژی زیادی میطلبد، بعد از زمانی نواختن آن نوبت به زدن ساز میرسد.
دعوت از مدعوین عروسی
راستی میدانید که قوم قشقایی، در نقاط دور و نزدیکی جهت زندگی پخش هستند. بنابراین دعوت از اقوام قشقایی برای جشن عروسی، کار و وقت بسیاری را طلب میکند. حتی انجام این فعالیت را، اغلب افراد دو خانواده از طرفین عروسی بر عهده میگیرند. البته در حال حاضر دعوتهای شفاهی برخلاف گذشته، جایشان را با کارتهای چاپی تعویض نمودهاند. بنابراین برای رساندن کارت دعوت عروسی، از جوانان اسبسوار این طایفه استفاده میشود. بدانید در اصطلاح این اسبسواران، با نام «اوخ چی» معرفی میشوند. «اوخ چیها» بهعنوان قاصدهای شادی به خانواده عروس و داماد، یاری رسانده و کارتها را به اطراف و اکناف میرسانند. حتی این اسبسواران به نشانه پیک شادی و حامل کارت عروسی بر گردن اسبهایشان، دستمال رنگی میبندند. البته درازای کار این قاصدان مردم نیز از آنان جهت طی مسیر، پذیرایی میکنند. آنگاه بهپاس خدمت آنها، پول، سکه و … به آنان هدیه میدهند.
جهیزیه در عروسی قوم قشقایی
هر دختری از قوم قشقایی، دارای توانایی بافت دست بافتههای زیبایی چون قالی، گلیم و … میباشد. او از زمان نامزدی، شروع به بافت قالی بهعنوان یکی از اقلام جهیزیه خود مینماید. اغلب دختران در بافت این قالی و قالیچه جهیزیه، ظرافت هنر و خوشسلیقگی خود را بهطور کامل عرضه مینمایند. آنگاه دختر قوم قشقایی، قالی، گلیم قشقایی و جاجیم را جهت جهیزیه به خانه داماد انتقال میدهد. حتی در این جهیزیه، اقلامی نظیر جاجیم، بالش و خورجین نیز دیده میشود. البته در این اجناس از تعدادی دام و مقداری پارچه برای لباس و حتی لباس نیز، سراغ میبینیم. اما قومیت قشقایی به علت اعتقاداتشان به بدشگون بودن هرگز در میان جهیزیه دختر از آرخالق که لباس بلند و راحتی برای مردان است، استفاده نمیکنند. همچنین بنا بر نظری که مبنی بر تنگ شدن معیشت زندگی دارند، کفش نیز در جهیزیه جایی ندارد.
مکانی مناسب برای عروسی قوم قشقایی
دیگر نوبت انتخاب دشت و سبزه زاری زیباست که با رضایت خانواده عروس و داماد، انتخاب میگردد. مکانی مصفا که بهآسانی بتوان انواع بازیهای مرسوم در عروسی را، با هیجان و شورانگیزی در آن برگزار کرد. البته پس از انتخاب محل، آنجا را از وجود سنگها و بوتهها میزدایند. آنگاه چادر مهمانان عروسی قوم قشقایی را، از چادرهای سفید یا اخرایی که رنگ زرد مایل به قهوهای روشن است، بر پا میدارند. حتی بهعنوان پوشش کف چادر، قالی، (گبه یا قالیچه خرسک فرشی) و نمد را بکار میبرند. اما باید دانست تعداد مهمانان عروسی قوم قشقایی، رقم بسیار بالایی را شامل میشود. لذا پذیرایی در چادرها، با جوانان قوم است. بنابراین دختران پذیرایی از زنان و پسران از مردان، در چادرها استقبال خواهند نمود. حتی در این مهمانی چند روزه، برای دیدن واضح داخل چادرها، بخش ورودی چادرها را به قسمت بالا سوق میدهند.
تزیین زیبای حجله در عروسی قوم قشقایی
حجله را در مکانی که دارای ارتفاع میباشد، در درون چادری برافراشته میکنند. تزیین زیبای چادر حجله در عروسی های قشقایی، با آویزهای تزیینی رنگارنگ صورت میپذیرد. البته در بخش بالای چادر، از آویزان نمودن دستمالهای رنگی که «بایداق» یا «بایراق» نام دارد، استفاده مینمایند. اما پوشش دورتادور درون حجله که بهنوعی مسکن موقت عروس و داماد محسوب میشود، از گلیم میباشد. حتی از جاجیمهای رنگی نیز، برای مزین کردن حجله استفاده میکنند. البته جهت زینت دادن و فرش نمودن داخل حجله نیز، از قالی و گلیمهای زیبا استفاده میکنند.
مقدمات عروسی قوم قشقایی
اما بدانید از چادر مخصوص طبخ و پخت غذا که وسایل لازم را، در داخل آن قرار میدهند. البته امکانات لازم جهت پختوپز، از خویشاوندان و همسایهها به امانت دریافت میشود. حتی خانواده داماد از قبل نسبت به تهیه موادی نظیر، آرد، برنج، گوسفند جهت گوشت، چای و … اقدام میکند. چون امکان حضور مهمانان، برای چندین روز در مراسم وجود دارد، تهیه رختخوابهای لازم توسط همسایهها و خویشاوندان انجام میگیرد. بدین ترتیب حس همکاری، همدلی و همچنین رضایت قلبی، بهخوبی در قوم قشقایی تجلی دارد. همچنین میتوان در فضای سرسبز و دنیای الوان عروسی قوم قشقایی، این جو روحافزا را به عینه دید. البته چون تعداد مهمانان بسیار و میزان هزینه برای خانواده داماد گران تمام میشود، بنابراین ایل تابع سنتی پسندیده است. ازاینرو دعوتشدگان برای کمک در هزینه تحمیلشده به داماد، ارمغانهایی چون قند، گوسفند، پول نقد و … به عروسی قوم قشقایی میبرند.
دستمال بازی عروسی قشقایی
بازهم اجازه دهید از یکی از سنتهای کهن و بسیار تماشایی، در عروسی قوم قشقایی سخن بگوییم. راستی میدانید دستمالبازی در قوم قشقایی، به چه معنایی میباشد؟
موسیقی در قوم شاد و بانشاط قشقایی، جایگاه ویژه خود را دارد. توشمالهای قشقایی، از صبح زود و قبل از درخشش خورشید تا نیمههای شب مینوازند. آنگاه روح طراوت و شادابی، به مجالس عروسی قوم قشقایی میبخشند. اما باید دانست که رقص، سنتی تفکیکناپذیر و فرهنگی کهن در ایل قشقایی است. البته این نماد فرهنگ قشقایی، بهویژه در عروسیهای قشقایی نمودی از شادی و هویت بخشی قوم دارد. آنگاه دشتها و چمنزارهای پر وسعت قوم قشقایی، مهیای ایفاء این برنامه مفرح میشوند. حالا زنان قوم که خود را به لباسهای هزار رنگ، شاد و زیبا ملبس نموده و به همراهی مردان رقص زیبای دستمال را اجرا میکنند.
بازهم از بدانید از دستمال بازی عروسی قشقایی
رقص زیبای گروهی و دستهجمعی، مردان و زنان ایل شجاع قشقایی که حتی ممکن است ساعتها به درازا بکشد. البته ترتیب این دستمالبازی بدین گونه است که همگان، به دور یک دایره فرضی جمع میشوند. در رقص دستمال، آهنگهای هیجانانگیز کرنا و دهل کمک مؤثری به زیبایی این رسم دلافروز میکند. حتی مردان و زنان، هر یک دو دستمال در دست میگیرند. آنگاه با رقص و حرکات زیبای دستوپا، به رقصاندن و تکان دادن دستمالهای زیبا در هوا میپردازند. درعینحال بدانید بازی معروف پایکوبی دستمال، در عروسی قوم قشقایی و مراسم دیگر به «یاقلق آتما» شناخته میشود. البته از طرف میزبان درآخر عروسی قوم قشقایی، یک دستمال ابریشمی هفت رنگ پر از نقل و شیرینی به نوازنده اهداء میشود. همچنین مقوله انعام توشمالها، نیز امری واضح است که میزبان مراسم پرداخت میکند.
رسوم و سنت بردن عروس در عروسی قوم قشقایی
بدانید تا چندین روز متوالی، در خانه داماد جشن عروسی همچنان برپا است. سپس طبق رسوم عروسی قوم قشقایی، برای آوردن عروس باید به در خانه او رفت. در اینجا است که افراد همراه گروهی که به دنبال عروس میروند، پیاده یا سوار بر اسب با شادی، هیاهو و هلهله به دنبال توشمالها با ساز و دهل در راه هستند. از دیدنیهای بین راه، در عروسی های قشقایی انجام مسابقات زیبای سوارکاری، تیراندازی و … میباشد. آنگاه همراهان برای مدت نصفه تا یک روز، در خانه عروس به سر برده و توسط خانواده عروس پذیرایی میشوند. در این مدت مراسم شادی، نشاط و پایکوبی به همراه موسیقی دلانگیز عروسی قوم قشقایی، همچنان ادامه دارد.
عروسی قشقایی شیراز
در عروسی قشقایی شیراز هم گاهی اوقات، آوردن عروس به خانه داماد با اسب صورت میگیرد. اما در سالهای اخیر، این کار را اغلب با اتومبیل نیز انجام میدهند. راستی قبل از آن زنان همراه بهسوی مکانی که عروس در آنجا است، میروند. بعدازآن پارچههایی را که همراه آوردهاند و باید بهصورت لباس تبدیل شوند، میبُرند. آنگاه آنها را، کوک زده و بر تن عروس میپوشانند. لباسها بعداً باید توسط عروس، باظرافت و زیبایی تمام دوخته شود. لباسها شامل مواردی نظیر پیراهن، (تنبون یا دامن)، کولجه که کت مخمل است، میباشد. گذشته از اینها گوشواره نقره، دستمال هفترنگ سر و دستمال هفترنگ پیشانیبند و گیوه نیز، به عروس هدیه میدهند.
لباس سنتی در عروسی قوم قشقایی
اما بگوییم از لباس عروس در وقت رفتن به خانه داماد که شامل، پیراهن و دامنی از پارچههای رنگی است. همچنین یک روبند که «دواق» نامیده میشود، جز این لباس است. بیشک بهوسیله این روبند کسی قادر به دیدن صورت عروس، تا زمان ورود به حجله نیست. راستی پیشانیبند، کلاهک، دستمال و چادری زیبا از جنس توری سفید و باظرافت نیز از لباسهای عروس است. البته در سالهای اخیر و حتی عروسی قشقایی شیراز گاهی دیده میشود، لباسهای سنتی عروسی قوم قشقایی جای خود را به لباس سفید عروسی که مدرن و جدید هستند داده است.
آرایش عروس
در عروسی قوم قشقایی همهچیز مظهری از سادگی، است و عروس این قوم از آرایش چندانی برخوردار نیست. اغلب بر چشمان عروس در عروسی قوم قشقایی، سرمه کشیده میشود و سپس گیسوان او را شانه میکنند. راستی تفاوت دختر با زنان، در آرایش «چتر زلف» است که آن را بهوقت ازدواج برای عروسان درست میکنند. آنگاهکه عروس آماده گردید، نوبت به چارقد بزرگی از جنس ابریشم میرسد که بر سر عروس میکشند. البته این چارقد در شب زفاف، طی مراسمی از سر عروس برداشته میشود. بدینوسیله عروس در حجاب کاملی قرار میگیرد که حتی قادر به دیدن جلوی پای خود، نیست. همزمان دو نفر بانو، بازوهای عروس را میگیرند و او را آماده بدرود از خانه پدری میکنند. حالا نوبت مردان است که به تهیه صورتمجلس عقد و شرایط مورد رضایت طرفین، اقدام نمایند. این صورتمجلس باید به عاقد داده شود که بتواند خطبه عقد را جاری نماید.
تقدس سفره
بدانید چیدن سفره نزد قوم قشقایی، دارای احترام ویژهای میباشد. لذا بیحرمتی به سفره ازجمله پا گذاشتن بر آن، مورد نکوهش است. حتی نمود چشمگیر حس همکاری در سربریدن گوسفند توسط مردان، تدارک مجمعهها یا سینیهای بزرگ که در آن پلو میکشند و گوشت را به حالت خورشت بر آن میریزند، نقش زنان و دختران همسایه و خویشاوندان بهخوبی مشهود است. این غذای عروسی، اصطلاحاً « آش و گوشت» نامیده میشود. همراه سینیهای غذا، نان فطیر، دوغ با پونه، آب و ماست نیز بر سفره میگذارند. همچنین احترام به ریشسفیدان، باعث میشود که ابتدا آنان شروع به خوردن غذا نمایند. سپس بقیه افراد با گفتن بسمالله الرحمن الرحیم، شروع به تناول غذا میکنند. سرانجام پس از سیر شدن همگان، هر فردی بستگی به وسع خود مبلغی را بهعنوان «شادباش» در نظر میگیرد. این مبلغ را درون سینی بزرگی که به این منظور سر سفره میگذارند، قرار میدهد.
چگونگی خداحافظی عروس با خانواده در عروسی قوم قشقایی
پس از برگزاری مراسم عقد و نوش جان نمودن غذا در خانه پدر عروس، زمان بدرود عروس با خانواده است. جریان خداحافظی بدینصورت است که عروس مقداری نان، نمک و خاکستر از اجاق خانه برداشته و در دستمال قرار میدهد. سپس آن را به کمر میبندد و در این حالت سه دور پیرامون اجاق خانه پدری خود، میچرخد. همچنین اقدام به بوسیدن، قرآنی که بر روی آن گذاشتهشده میکند. البته این گرد اجاق گشتن، نشانهای از قدرشناسی دختر از پدر میباشد. حتی نمایانگر آن است که سالها از اجاق خانه پدر، غذای او تأمینشده است. همچنین این طواف را میتوان تأکیدی بر روشن ماندن و گرم ماندن اجاق، نیز دانست. مرحله بعد زمانی است که عروس باید با پدر، مادر، برادران و خواهرانش بدرود گوید.
رهسپاری عروس به خانه داماد در عروسی قوم قشقایی
صبر کنید و در انتظار راهی شدن عروس، در عروسی قوم قشقایی به خانه داماد باشید. بعد از خداحافظی، نوبت به یکی از نزدیکان عروس نظیر عمو یا دایی میرسد. او رکاب اسب عروس را که دارای زیباترین افسار و پشتی بسیار رنگین است، در دست میگیرد. حتی دیده میشود که بر گردن اسب عروس نیز، دستمالهای تزیینی رنگی بسیاری آویزان نمودهاند. عروس را بر اسب مینشانند و پسربچهای را، بر پشت سر عروس سوار میکنند. این کار به علت عقیده قوم قشقایی، به نیت پسر شدن فرزند اول و خوشیمنی صورت میپذیرد. درعینحال صدای ساز و دهل بانشاط در فضا شنیده میشود، عروس با خانواده داماد بهطرف محل عروسی حرکت میکند. اما همچنین در تمامی مسیر صدای هلهله، کل کشیدن زنان و انواع بازیها و هنرنماییهای جوانان به راه است. این کار تا رسیدن به مکان حجله، همچنان ادامه دارد.
عروس قشقایی و حجله
هرگز تصور نکنید که عروس در عروسی های قشقایی، بعد از رسیدن به خانه داماد بلافاصله پا به حجله میگذارد. حتی تعجب نکنید که عروس، قصد پیاده شدن از اسب را نیز نمیکند. در اینجا زنی از خویشاوندان، اعلام میکند که عروس پاانداز میخواهد. آنوقت داماد با شنیدن این کلام سکه طلا یا پول، به عروس میدهد و درواقع پاانداز که نوعی حق ورود است، میپردازد. آنگاه به پیشواز عروس رفته و در پیاده شدن او، از اسب کمک میکند. حتی همزمان گوسفندی، جلوی قدمهای عروس قربانی مینمایند و درعینحال مادر داماد نیز بر سر عروس نقل و سکه میپاشد. اما همچنان پذیرایی ادامه دارد و صدای موسیقی نیز قطع نمیگردد. حالا عروس نیز به هر یک از مهمانان، تحفهای تقدیم میکند و عروسی قوم قشقایی تا نیمههای شب ادامه مییابد. آنگاه زمانی میرسد که ریشسفید خاندان، عروس و داماد را بهسوی حجله رهنمون میسازد.
درون حجله عروسی قوم قشقایی
حجله تزئین شده قوم قشقایی، مهیای ورود پدر و مادر عروس یا بزرگ خاندانی است که زوجین را دستبهدست دهد. این کار انجام میگیرد و یکی شدن زندگی مشترک دیگری در آیین و مسلک قوم قشقایی آغاز میگردد. آرزوی خوشبختی و سعادت برای زوجی که میخواهند فصل تازهای را، در زندگی با دعای خیر بگشایند، صورت میپذیرد. اما جشن و پایکوبی برای قومی که به دنبال غم نمیگردد و طلب شادی در سرشتش است، ادامه مییابد. مراسم عروسی قوم قشقایی، در روز بعد نیز بدون حضور عروس و داماد همچنان برپاست. روز بعد از شب زفاف، مادر داماد به همراه تنی چند از زنان فامیل به دیدار عروس میروند. البته این کار بهمنظور برداشتن دواق یا چارقد از سر عروس و درواقع، یقینی مبنی بر باکره بودن او است. زیرا برای دختری از قوم که عروس میشود، باکره نبودن خود از بزرگترین گناهان است.
پاگشا در عروسی قوم قشقایی
اما سرانجام چند روز پس از زمان عروسی قوم قشقایی، خانواده عروس به دعوت از عروس و داماد میپردازند. البته این کار نیز بهمنظور برپایی رسم پاگشا، در قوم قشقایی صورت میگیرد. حتی در مراسم پاگشا هدایایی نیز، به عروس و داماد تحویل میشود. البته این ارمغانها میتواند، یک یا چند رأس گوسفند را در برداشته باشد. حتی شامل تحفههایی نظیر طلا و جواهرات، وجه نقد، و انواع پوشاک نیز باشد. اما همچنین دست بافتههایی نظیر گلیم و جاجیم نیز، از موارد هدیه به عروس و داماد است.
هیاهوی شادی و هلهلههای هیجانانگیز در عروسی قوم قشقایی
در آغاز راه طولانی عروسی قوم قشقایی، با ما همراه شدید تا از شکوه و معنویت یک سادگی لذت ببرید. در این رابطه بهتفصیل، از سیر تا پیاز سنت و آیین قوم را در عروسی قوم قشقایی برشمردیم. آنگاه از زیباییهای تماشایی در اعجاب و اعجاز رنگ، سرسبزی فضا، همدلی و هنرنمایی این اقوام سخنهای شیرین بیان کردیم. حتی سخنان را بهدور از تصنع گفتیم تا طینت پاک افراد این قوم را، بهتر شناخته و به تحسین بپردازید. البته نوشتار خواهناخواه از تلاش وافر همگان در قومیت قشقایی، انگار که زحمتی برای خود متحمل میشوند، رنگ و لعابی راستین پذیرفت. بیشک حتی در بخشهایی از مراسم، زیباییها و دامنه وسعت آن، بهت گریبان شما را گرفت. اما باید دانست تمامی شکوه و زیبایی در معنویت عروسی قوم قشقایی، ناشی از فضای اتحاد و یکرنگی حاکم در قومیت قشقایی است.
عکسهای این محتوا را جناب آقای حسن مقیمی عزیز ثبت نمودهاند.
عروسی قوم قشقایی
عروسی قوم قشقایی در کنار نمایش سنت کهن ایل قشقایی از اقوام ایران، دنیایی از نشاط را به همراه دارد. در مطلب بالا به رقص و معرفی کامل مراسم عروسی قشقایی ها پرداختیم.