عمارت ارباب هرمز تهران(موزه گرافیک ایران)

عمارت ارباب هرمز تهران(موزه گرافیک ایران)

عمارت ارباب هرمز تهران یکی از معدود بناهای قاجاریه در شرق تهران و از جاهای دیدنی تهران است. این بنا در حال حاضر به موزه گرافیک ایران تبدیل شده است. کارشناسان با بررسی پلان عمارت ارباب هرمز از تغییرات بنا در چندین مرحله خبر داده‌اند. آخرین تغییرات توسط ارباب هرمز انجام شده است. این فرد یکی از زرتشتیان نیکوکار ایران بوده که ساخت منطقه تهرانپارس شهر تهران را بر عهده داشته است. ما در این مطلب ابتدا در مورد تاریخچه عمارت ارباب هرمز و شخص ارباب هرمز اطلاعاتی ارائه می‌کنیم. در بخش بعد به بررسی معماری عمارت ارباب هرمز تهران و معرفی موزه گرافیک ایران می‌پردازیم. در پایان مطلب نیز به ارائه آدرس عمارت ارباب هرمز، مسیرهای دسترسی به آن و ساعات بازدید از موزه گرافیک ایران می‌پردازیم.

ایوان های عمارت ارباب هرمز
ایوان های عمارت ارباب هرمز

تاریخچه عمارت ارباب هرمز تهران

بر طبق مستندات تاریخی این عمارت در ابتدا عمارت مجیدآباد نام داشته و در قریه‌ای به همین نام احداث شده بود. زمین‌های قریه مجیدآباد در اصل در تصرف صدراعظم دربار قاجار، عین الدوله بوده است. اولین مالک این عمارت فردی به نام “حاج محمد خان ابری”(بسطامی) معروف به حاجب الدوله بوده است. محمدحسین خان مشیر خلوت مالک بعدی این عمارت بوده است. اما در زمان مظفرالدین شاه میرزا نصرالله ناصر السلطنه این اراضی را تصرف می‌کند. بعد از غلبه مشروطه‌خواهان، این اراضی به لطفعلی امیر مفخم فرزند امام قلی خان بختیاری و پس از او به فرزندش ابوالقاسم بختیاری می‌رسد. سالها بعد فردی به نام “هرمز آرش” این عمارت را خریداری می‌کند. او پس از خرید ملک تغییراتی نیز در آن ایجاد می‌کند. در سالهای دهه پنجاه و پس از مرگ هرمز آرش، خانواده او به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند و این عمارت سالها متروکه می‌ماند.

معماری عمارت ارباب هرمز تهران
معماری عمارت ارباب هرمز تهران

در سال 1384 سازمان میراث فرهنگی پس از ثبت این عمارت در فهرست آثار ملی ایران، مرمت آن را در دستور کار قرار داد. پس از انجام مرمت عمارت در دهه 90 این مکان به موزه گرافیک ایران تبدیل شد.

ابوالقاسم خان بختیاری که بود؟

امیر مفخم یکی از سران ایل بختیاری بود که سالها در تبریز محافظت از محمد علی میرزا (ولیعهد مظفرالدین شاه) را بر عهده داشت. او در زمان سلطنت محمدعلی شاه ریاست قشون را بر عهده گرفت. اما در زمان فتح تهران به دلیل اینکه به سردار اسعد بختیاری(پسرعمویش) ارادت خاصی داشت به پادشاه خیانت کرد و اجازه داد مشروطه‌خواهان وارد تهران شوند. او از آن پس برای مشروطه جنگید و در نهایت وزارت جنگ احمد شاه را در اختیار گرفت. عمارت باغ اناری تنها یکی از املاک امیر مفخم بود که از آن برای پذیرایی از بزرگان استفاده می‌نمود.

به همین دلیل زمانی که پسرش ابوالقاسم از تحصیل در انگلیس فارغ شد و با دختر عمویش بی‌بی عظیمه ازدواج کرد این عمارت را در اختیار آنها قرار داد. اما این زوج هر دو از منتقدان سیاسی حکومت پهلوی بودند. تا جایی که چند سال بعد به شهر مادری و به میان ایل بختیاری بازگشتند تا مبارزات خود را جدی‌تر دنبال کنند. پس از مدتی ابوالقاسم خان بختیاری دستگیر شد و به زندان افتاد. او پس از تحمل چندین سال زندان در همان جا به طرز مشکوکی درگذشت. بی‌بی عظیمه در زمانی که همسرش در زندان بود عمارت اناری را برای فروش گذاشت.

عکس موزه گرافیک ایران
عکس موزه گرافیک ایران

ارباب هرمز که بود؟

ارباب هرمز یا همان هرمز آرش یکی از زرتشتیان ایران بود که در محله خیرآباد یزد به دنیا آمد. او سالها در هندوستان زندگی می‌کرد. او پس از بازگشت به ایران در سال 1327 شمسی منطقه تهرانپارس فعلی را خریداری کرد. این منطقه در آن زمان 36 میلیون متر مربع وسعت داشت و شامل سه قریه مجیدآباد، مهدی آباد و حسین آباد می‌شد. این منطقه در اختیار “بی‌بی عظیمه خانم بختیار”(بیوه ابوالقاسم خان بختیار) بود. ارباب هرمز پس از خرید این منطقه سه دانگ آن را به نام خود و سه دنگ دیگر را به نام همسرش، پری آگاهی، زد. سپس او با کمک برخی دوستان خود مانند رستم مرزبان و وفادار تفتی به ساماندهی این منطقه پرداخت.

گفته می‌شود طراحی این منطقه توسط مهندسان فرانسوی در پروژه‌ای به نام تهران-پاریس انجام شده است. او ابتدا اقداماتی نظیر نقشه‌کشی، تفکیک اراضی و خیابان کشی را انجام داد. پس از آن به ساخت مراکز عام‌المنفعه نظیر مراکز پلیس، درمانگاه، منابع آب، سیستم برق‌رسانی، مدارس، مساجد و امثال آن مشغول شد.

معماری عمارت ارباب هرمز
معماری عمارت ارباب هرمز

تاریخچه محله تهرانپارس

در دهه 30 شمسی پیشرفت پروژه تهران-پاریس توجه آمریکایی‌های مقیم تهران را جلب کرد. لذا سفارت آمریکا یک رشته قنات مجیدآباد را خریداری کرد که آب آن از فلکه اول تهرانپارس تا سفارت آمریکا (خیابان طالقانی کنونی) جریان داشت. این موضوع در کنار شهرسازی مدرن این پروژه باعث شد آمریکایی‌های زیادی در این محله ساکن شوند. تا جایی که تا مدتها این محله به عنوان محله آمریکایی‌ها شهرت داشت. در دهه 40 شمسی نام “تهرانپارس” توسط شهرداری تهران برای این منطقه انتخاب شد.

ارباب هرمز علاوه بر ساخت این شهرک در تجهیز آن به امکانات شهری نیز اقدامات شایسته‌ای انجام داد. او برخی از اماکن عمومی را با کمک دولت و برخی را با هزینه شخصی احداث کرد. اماکنی که با هزینه شخصی او احداث شدند معمولاً به نام یکی از اقوام و نزدیکان او نامگذاری می‌شدند. دبیرستان پری آگاهی(همسر هرمز آرش)، خیابان تیرانداز(پدر هرمز آرش) و فلکه رویین‌تن(پسر هرمز آرش) از جمله این اماکن بودند.

عکسی از بیرون موزه گرافیک
عکسی از بیرون موزه گرافیک

معماری عمارت ارباب هرمز تهران

معماری این عمارت تلفیقی از معماری اصیل ایرانی و معماری اروپایی است. این عمارت در اصل در میان باغی به نام باغ اناری به وسعت یک میلیون متر مربع احداث شده بود. در حال حاضر تنها 42 هزار متر مربع از باغ عمارت باقی مانده است. پارک پلیس در واقع قسمتی از همان باغ اناری معروف است. وسعت ساختمان عمارت نیز در حدود 900 متر مربع است که در دو طبقه احداث شده است. بررسی پلان عمارت ارباب هرمز نشان می‌دهد معماری این بنا در چندین مرحله به طور اساسی تغییر کرده است. ظاهراً بنای اصلی به سبک کوشک‌های ایرانی با تزئینات فراوان بوده است. پس از مدتی این بنا به یک کوشک تابستانی با فضاهای باز تبدیل می‌شود. آخرین تغییرات توسط ارباب هرمز در این عمارت اعمال می‌شود. او علاوه بر توسعه جبهه غربی و شرقی، جداسازی بخش‌های ستون‌دار داخلی را اجرا می‌کند.

این بنا هنوز هم یکی از زیباترین بناهای قاجاریه در ایران به شمار می‌رود. قرینه‌سازی‌های خوش ترکیب، ترکیب آجر و گچ در نما، احداث گوشواره‌هایی در طرفین ساختمان، ستون‌های بلند و جفتی و پنجره‌های گره‌چینی از عناصر جذاب این عمارت است.

ایوان طبقات عمارت
ایوان طبقات عمارت

پلان عمارت ارباب هرمز تهران

پلان عمارت ارباب هرمز تهران در بنای اصلی با بنای فعلی تفاوت دارد. بنای اصلی از یک تالار اصلی، دو راهرو شمالی-جنوبی در طرفین تالار و دو گوشواره در طرفین راهروها تشکیل شده است. تالار اصلی که از دو ضلع به ایوان‌های شمالی و جنوبی راه دارد یک سه دری بزرگ با تناسبات چهارگوش است. راهروها از یک سو میان ایوان‌های شمالی و جنوبی و از سوی دیگر میان تالار اصلی و گوشواره‌ها نقش یک پل ارتباطی را دارند. هریک از گوشواره‌ها از دو اتاق کنار هم با یک در میانی در راستای شمالی-جنوبی تشکیل شده‌اند.

پلان طبقه همکف نیز تقریباً به همین شکل ولی با اندک تغییراتی است. به عنوان مثال در طبقه همکف به جای ایوان شمالی یک راهرو شرقی-غربی وجود دارد. در تالار مرکزی طبقه همکف 8 ستون باربر به صورت 4 جفت احداث شده‌اند. سرستون‌های گچبری شده این ستون‌ها از مهمترین تزئینات بنا به شمار می‌روند. نمای جنوبی نمای اصلی بنا است که در آن یک ایوان با تعدادی ستون در طبقه فوقانی خودنمایی می‌کند. کتیبه بالای درها و پنجره‌های بازشو چوبی است و با شیشه‌های رنگی آراسته شده است. نرده‌هایی به عنوان حفاظ این ایوان نصب شده که طرح چلنگری دارند. ایوان طبقه همکف فاقد ستون است و جرزهای چهارگوش آجری وظیفه حمل بار را بر عهده دارند. تنها تزئینات بنا در نمای جنوبی همان گچبری سرستون‌ها است.

آجرچینی زیبا
آجرچینی زیبا

تغییرات عمارت ارباب هرمز تهران

در هنگام مرمت بنا بقایای یک حوض هشت ضلعی در زیر لایه‌های خاک طبقه همکف پیدا شد. ظاهراً پیش از اعمال تغییرات، حوضخانه نیز بخشی از طبقه همکف بوده است. مهمترین بخش الحاقی ساختمان چهار اتاقی است که به گوشواره‌ها متصل شده است. علاوه بر آن یک راه پله نیز به فضای داخلی گوشواره‌ها افزوده شده است. در طبقه فوقانی بنا با حذف دیوار غربی تالار، فضای راهرو غربی به فضای تالار اضافه شده است. مهمترین نتیجه این تغییرات از بین رفتن تقارن در پلان عمارت ارباب هرمز تهران است. علاوه بر آن ترکیب فضای داخلی عمارت نیز به طور کلی تغییر کرده است. اصل تقارن حتی در تعداد و اندازه پنجره‌های این بخش‌های الحاقی نیز رعایت نشده است. بیشترین تغییرات در نمای شمالی عمارت اعمال شده است. کوچک کردن بازشوهای قدی گوشواره‌ها و تغییر بازشوهای طبقه همکف با نرده‌های فلزی از مهمترین این تغییرات است.

مرمت عمارت ارباب هرمز تهران

این عمارت گرچه در سال 1384 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید اما همچنان مراقبت شایسته‌ای از آن صورت نمی‌گرفت. تا اینکه در سال 1390 شمسی این عمارت در اختیار سازمان زیباسازی شهر تهران قرار گرفت. این سازمان مرمت اصولی و ماندگار عمارت را در دستور کار خود قرار داد. لذا در ابتدا استحکام‌بخشی بنا مورد توجه ویژه قرار گرفت. تا جایی که برای جلوگیری از نفوذ رطوبت در پی ساختمان کلیه بخش‌های رطوبت دهنده مانند سرویس بهداشتی از بنا حذف شد. فرایند مرمت بنا در نهایت در سال 1393 به پایان رسید. کاربری‌های مختلفی از قبیل فرهنگسرا، خانه تهران، موزه ادیان و امثال آن برای این ساختمان پیشنهاد شد. در نهایت شاید برابری قدمت گرافیک مدرن ایران با قدمت عمارت ارباب هرمز موجب شد این مکان به موزه گرافیک ایران تبدیل شود.

موزه گرافیک ایران

موزه گرافیک ایران، مکانی برای نگهداری و نمایش گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ گرافیک ایران است. این موزه به منظور اطلاع‌رسانی در زمینه تاریخ گرافیک ایران و تحولات معاصر طراحی گرافیک در ایران احداث شده است. آرت ورک، بروشور، بسته‌بندی، پوستر، تبلیغات، تصویرسازی، طرح روی جلد، کارت و تقویم و نشانه مجموعه‌های مختلف این موزه هستند. موزه گرافیک ایران در دو حوزه پژوهشی و نمایشگاهی فعالیت دارد. سالانه در این موزه نمایشگاه‌های متعددی از آثار گرافیکی هنرمندان ایرانی و خارجی برگزار می‌شود. اهداف موزه گرافیک ایران به شرح زیر اعلام شده است:

موزه گرافیک
موزه گرافیک
  • ایجاد بستری برای فعالیت‌های آموزشی و تعامل در زمینه طراحی گرافیک
  • ایجاد مرجعی معتبر برای تحقیق و پژوهش در زمینه طراحی گرافیک ایران
  • ارتقاء سطح دانش عمومی در حوزه طراحی گرافیک
  • ایجاد ارتباطات بین‌المللی بر پایه طراحی گرافیک

آدرس عمارت ارباب هرمز تهران

عمارت ارباب هرمز در منطقه تهرانپارس و در پارک پلیس واقع شده است. در ادامه آدرس دقیق موزه گرافیک ایران و مسیرهای دسترسی به آن با وسایل مختلف را بیان می‌کنیم.

آدرس موزه گرافیک ایران

تهران، بزرگراه شهید بابایی، خیابان استخر، بلوار استقلال، خیابان توحید، پارک پلیس

موزه گرافیک ایران
موزه گرافیک ایران

دسترسی با اتوبوس

برای دسترسی به این عمارت باید یکی از خطوط اتوبوسرانی پایانه علم و صنعت-شهرک فرهنگیان یا پایانه علم و صنعت-خیابان استقلال را سوار شوید. هر دو این خطوط از ایستگاه پارک پلیس عبور می‌کنند که در واقع مقصد شماست.

دسترسی با مترو

برای دسترسی به این عمارت از طریق مترو باید خط دو مترو تهران یعنی خط صادقیه-فرهنگسرا را انتخاب کنید. در ایستگاه مترو تهرانپارس پیاده شوید و خیابان حجر بن عدی(آیت الله خوشوقت) را پیدا کنید. باید در این خیابان به سمت شمال حرکت کنید تا پارک پلیس را پیدا کنید.

حیاط عمارت ارباب هرمز
حیاط عمارت ارباب هرمز

دسترسی با وسیله شخصی

برای دسترسی به این عمارت با وسیله شخصی می‌توانید بزرگراه شهید باقری شمال را انتخاب کنید. در این مسیر وارد بلوار استقلال شوید تا به آسانی پارک پلیس را پیدا کنید.

بازدید از موزه گرافیک ایران

روزهای بازدید از موزه: یکشنبه تا پنجشنبه

ساعت بازدید از موزه

  • شش ماه اول سال: ساعت 10 تا 18
  • شش ماه دوم سال: ساعت 9 تا 17
عمارت ارباب هرمز تهران(موزه گرافیک ایران)
عمارت ارباب هرمز تهران(موزه گرافیک ایران)

آب و هوای شهر تهران

برای بازدید از جاهای دیدنی تهران اطلاع از وضع آب و هوایی لازم است. بدین منظور در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای شهر تهران را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.
تهران آب و هوا

لوکیشن دقیق عمارت ارباب هرمز یا موزه گرافیک ایران

در بخش بالا آدرس موزه گرافیک ایران و راه های دسترسی به آن آورده شد. برای سهولت در دسترسی لوکیشن دقیق این بنای تاریخی در این بخش آورده شده است.

عکس‌های این مطلب را سرکار خانم شادی اردلان عزیز ثبت نموده‌اند.

امتیاز شما به این صفحه:

عمارت ارباب هرمز تهران

عمارت ارباب هرمز از بناهای قجری امروزه به عنوان موزه گرافیک ایران است. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه و مسیر دسترسی عمارت ارباب هرمز تهران پرداختیم.

درحال ارسال
امتیاز دهی کاربران
4 (6 رای)