قلعه شوش

قلعه شوش از جاهای دیدنی شوش در استان خوزستان است. مناطق تاریخی شوش از مهمترین آثار باستانی ایران به شمار می‌روند. در میان فهرست آثار باستانی شوش نام قلعه شوش که در دوره قاجار برای گردآوری آثار باستانی شوش احداث شد نیز دیده می‌شود. به دلیل طراحی هوشمندانه و البته گذر زمان، اکنون این قلعه از قلعه های ایران به یکی از جاهای دیدنی شوش تبدیل شده است. از دیگر نام‌های آن می‌توان از قلعه آکروپل یا قلعه فرانسوی ها نام برد. ما در این مطلب ابتدا اطلاعاتی در مورد شهر باستانی شوش و سپس وضعیت فعلی شهر مانند جمعیت شوش ارائه می‌کنیم. پس از آن با بیان تاریخچه قلعه شوش دانیال به معرفی این بنای تاریخی می‌پردازیم. بخش بعدی را به بررسی معماری قلعه شوش و پلان قلعه شوش اختصاص می‌دهیم. در ادامه اطلاعاتی از تاریخچه تحقیقات باستان‌شناسی در شوش ارائه می‌کنیم.

پس از آن دیگر دیدنی‌های شوش از جمله معبد شوش، کاخ اردشیر شوش، کاخ آپادانا و موزه شوش باستان را معرفی می‌کنیم. در نهایت این مطلب را با ارائه مسیرهای دسترسی به شوش به پایان می‌بریم.

کلیپ قلعه شوش

در کلیپ زیبای زیر که توسط جناب آقای فرهاد خبازان ثبت شده، شما تصاویر زیبای هوایی و کلیپ قلعه شوش را مشاهده می‌کنید.

تاریخچه شهر باستانی شوش

شوش یکی از معروف ترین شهرهای باستانی دنیا است که در ایران قرار دارد. این شهر پایتخت حکومت عیلام و بعدها پایتخت زمستانی هخامنشیان بوده است. علاوه بر دوران باستان، آثاری از دیگر دوره‌های تاریخی اعم از ساسانیان و دوره اسلامی نیز در این شهر کشف شده است.

به همین دلیل شهر باستانی شوش یکی از مهمترین جاهای دیدنی ایران محسوب می‌شود. اولین اسناد شهر شوش مربوط به اوایل هزاره چهارم قبل از میلاد است. این شهر به دلیل اهمیت سیاسی، صنعتی و تجاری از حدود 2700 سال قبل از میلاد تا سال 640 قبل از میلاد پایتخت تمدن عیلام بوده است.

در متون تاریخی این شهر با قلعه‌ای مستحکم، بازارهایی پرررونق و مسجدی باشکوه توصیف شده است. در منابع مختلف از این شهر با اسامی شوشن، شوشان، سوسنای، سوسیانا و سوزیانا نیز یاد شده است. تا قبل از حمله مغول به ایران این شهر همچنان آباد بوده ولی در این حمله تخریب می‌شود.

داریوش اول هخامنشی کسی است که به بازسازی شهر می‌پردازد. او با احداث کاخ آپادانا این شهر را به عنوان پایتخت زمستانی انتخاب می‌کند. در زمان اردشیر اول هخامنشی آتش‌سوزی بزرگی در شهر رخ داده و بسیاری از بناهای شهر تخریب شدند. صدها سال بعد بقایای بناهای تاریخی شوش از زیر خاک کشف شد. از آن زمان عمده آثار عتیقه کشف شده در این منطقه به موزه‌های معروف دنیا و به ویژه موزه لوور پاریس فروخته شد.

وضعیت فعلی شهر شوش

در حال حاضر شهر شوش یکی از شهرهای جنوب غربی ایران است که در استان خوزستان قرار دارد. شهرستان شوش به دو بخش مرکزی و فتح‌المبین تقسیم شده است. این شهرستان دارای سه شهر شوش، حر و فتح‌المبین است که شوش پرجمعیت‌ترین شهر این شهرستان است.

اغلب مردم شوش عرب زبان هستند و مطابق سرشماری سال 1395 جمعیت شوش 136389 نفر اعلام شده است. شهر شوش دارای اقلیم گرم و خشک است. دمای هوا در این شهر در تابستان به بیش از 50 درجه نیز می‌رسد. به همین دلیل بهترین زمان سفر به شود فصل بهار یا پاییز است. مناطق تاریخی شوش در خیابان طالقانی این شهر قرار دارند.

تاریخچه قلعه شوش دانیال

قلعه شوش بنایی است که در دوره قاجار توسط باستان‌شناسی فرانسوی به نام ژاک دمورگان احداث شده است. این قلعه به دلیل قرارگیری در مجاورت آرامگاه دانیال به نام قلعه شوش دانیال نیز شناخته می‌شود. ژاک دمورگان برای اسکان همکاران باستان‌شناس خود و نیز نگهداری اشیاء عتیقه کشف شده در این منطقه به مکانی نیاز داشت. او با هوشمندی این بنا را به سبک قلعه‌های قرون وسطی طراحی کرد.

او این قلعه را بر روی تپه باستانی اکروپل در کنار آرامگاه دانیال نبی احداث کرد. طراحی قلعه توسط فرانسوی‌ها و عملیات ساخت توسط دو معمار دزفولی و نیروهای ایرانی انجام شد. بعدها در زمان جنگ ایران و عراق این قلعه بارها مورد حمله قرار می‌گیرد.

به همین دلیل بخش عمده بنا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. از سال 1371 از این قلعه به عنوان پایگاه باستان‌شناسی و محل نگهداری کشفیات تاریخی استفاده می‌شود.

معماری قلعه شوش

معماری قلعه شوش به سبک معماری قلعه‌های قرون وسطی در اروپا است. پلان قلعه شوش به صورت یک ذوزنقه طراحی شده که قاعده کوچک آن در شمال قرار دارد. این قلعه دارای دو حیاط است که ارتفاع حیاط دوم بیشتر است.

دیوارها از خشت ساخته شده و لایه‌ای از آجر روی آن قرار دارد. حیاط دوم دارای دو سالن در زیر زمین است. دور تا دور حیاط چندین اتاق به سمت حیاط وجود دارد. این قلعه دارای دو برج در شمال غربی و شمال شرقی می‌باشد.

قاعده برج شرقی دایره و قاعده برج غربی مربع شکل است. در این قلعه اتاقکی شیشه‌ای به نام کلاه فرنگی نیز دیده می‌شود. درگاه‌های قوسی، طاق‌های رومی و آجرکاری از تزئینات بارز این بنا به شمار می‌رود. البته در گوشه و کنار قلعه آجرهای کتیبه‌دار و مینایی نیز دیده می‌شود.

اصولاً وجود انواع آجر در این بنا در ابعاد مختلف و با طرح‌های مختلف ویژگی بارز بنا به شمار می‌رود. استفاده از خشت و آجرهای بناهای تاریخی در ساخت این بنا بدون هماهنگی با مسئولان ایرانی از نکات مبهم ساخت این قلعه است.

تاریخچه باستان شناسی در مناطق تاریخی شوش

اولین بار “بنیامین تودلایی” جهانگرد اروپایی در بازدید از این منطقه قدمت آن را تشخیص داد. او بدون انجام حفاری اعلام کرد که این منطقه همان شوشان است که در تورات از آن یاد شده است. سی سال بعد یک زوج فرانسوی به نام‌های مارسل اوگوست دیولافوا و ژان دیولافوا به ایران سفر کردند.

آنها در سفرنامه خود توضیحات کاملی در مورد شهر باستانی شوش ثبت کردند. آنها پس از بازگشت به فرانسه مدیر موزه لوور را مجاب کردند تا هزینه تحقیقات باستان‌شناسی در شوش را بپذیرد. در مرحله بعد با وساطت پزشک فرانسوی ناصرالدین شاه، دکتر تولوزان، موفق شدند با دربار ایران قرارداد ببندند.

مطابق این قرارداد حق کاوش باستان‌شناسی در ایران به قیمت ده هزار تومان به فرانسوی‌ها واگذار شد. البته قرار بود آثار فلزی کشف شده به ایران تعلق داشته باشد و سایر آثار به طور مساوی میان دو کشور تقسیم شوند. بند بعدی قرارداد این بود که در صورت تمایل ایران برای فروش آثار، کشور فرانسه در اولویت باشد.

اما مسئله اینجاست که این زوج فرانسوی وقیحانه تمام آثار عتیقه را از ایران خارج کردند. پس از آگاهی دربار، این قرارداد ملغی اعلام می‌شود. تیم فرانسوی ظاهراً برای جمع کردن وسایل خود به منطقه می‌روند.

این بار با تطمیع نیروهای ایرانی و پرداخت رشوه بیش از 300 صندوق آثار عتیقه را مخفیانه از ایران خارج می‌کنند. البته این زوج همواره ادعا کردند این اقدام با اجازه دربار بوده است. اما ناصرالدین شاه بارها این ادعای فرانسوی‌ها را انکار می‌کند.

سرگذشت شوش

پس از آن در دوره مظفرالدین شاه قرارداد دیگری میان ایران و فرانسه منعقد می‌شود. بر اساس این قرارداد کاوش‌های باستان شناسی در ایران به مدت 60 سال به فرانسه واگذار می‌شود. البته این قرارداد بعد از 27 سال توسط مجلس شورای ملی ملغی شده و اداره عتیقات راه‌اندازی می‌شود.

ژان ژاک دمورگان در همین دوران به مدت 15 سال رهبری تیم باستان‌شناسی در شوش را برعهده داشت و قلعه شوش نیز در همین زمان احداث شد. به گفته پروفسور ارفعی فرانسوی‌ها بیش از آنکه به دنبال شناخت علمی و تاریخی باشند به دنبال کشف عتیقه بودند. آنها حتی ارزش تاریخی این اشیاء عتیقه را نادیده می‌گرفتند. به طور مثال یکی از باستان‌شناسان فرانسوی به نام گیرشمن، کتیبه‌های باستانی کشف شده در این منطقه را برای ساخت گاراژی در کنار قلعه استفاده کرده است.

معرفی سایر دیدنی های تاریخی شوش

معبد شوش

معبد شوش همان زیگورات چغازنبیل است که نیایشگاه دوران عیلامی‌ها بوده است. این معبد 1250 سال قبل از میلاد در شهر باستانی دوراونتاش احداث شده است. معبد شوش از جمله بناهایی است که در زمان حمله آشور بانیپال تخریب می‌شود. سالها بعد در هنگام حفاری‌های نفتی یکی از کارگران در محوطه کار خود آجری کتیبه‌دار پیدا می‌کند. او این آجر را نزد گروه باستان‌شناسان که در 30 کیلومتری آنجا مشغول کار بودند می‌برد. در نتیجه بقایای این معبد توسط باستان‌شناس فرانسوی، رومن گیرشمن، کشف می‌شود. زیگورات چغازنبیل که اولین اثر تاریخی ایران است که در یونسکو به ثبت رسیده بزرگترین زیگورات جهان است.

کاخ آپادانا

کاخ آپادانا در حقیقت کاخی است که هخامنشیان در شوش احداث کردند. داریوش بزرگ در سال 521-515 قبل از میلاد دستور ساخت کاخ آپادانا را صادر کرده است. این کاخ به وسعت بیش از 100000 متر مربع دارای تزئینات بسیار زیبایی با آجر لعابدار منقوش است. در دیوارهای داخلی کاخ نقش سپاه جاویدان، گل نیلوفر و شیر بالدار دیده می‌شود. بقایای این آجرهای ارزشمند در موزه‌های معروف جهان نگهداری می‌شوند. یکی از ویژگی‌های برجسته کاخ آپادانا احداث آن بر روی سکویی مرتفع است. گفته می‌شود بقایای این کاخ در سال 1880 میلادی توسط زوج دیولافوا کشف شد. آنها ستون‌ها و سرستون‌های کاخ را جدا کرده و به فرانسه ارسال کردند. هم‌اکنون تنها بقایای ناچیزی از کاخ در شوش باقی مانده و اجزای ارزشمند و تماشایی آن در موزه‌های خارجی به نمایش گذاشته شده است.

کاخ اردشیر شوش

کاخ اردشیر شوش کاخی است که توسط اردشیر دوم در فاصله 350 متری غرب کاخ آپادانا احداث شده است. این کاخ در سال 1347 کشف شده است. این کاخ دارای دیوارهای خشتی و ستون‌های سنگی می‌باشد.

موزه شوش باستان

موزه شوش باستان بنای آجری به وسعت 550 متر مربع است که در میان یک باغ احداث شده است. این بنا در سال 1342 در نزدیکی قلعه شوش احداث شده است. در این موزه آثار تاریخی متنوع و متعددی در فضای خارجی باغ و فضای داخلی ساختمان نگهداری می‌شود. تابوت‌های سفالی و سنگی، مجسمه‌های خدایان، تزئینات دیواری سفالی، آجرهای کتیبه‌دار از جمله آثار تماشایی این موزه هستند.

آرامگاه دانیال نبی

یکی از بناهای تاریخی شوش آرامگاهی است که به عنوان آرامگاه دانیال نبی شناخته می‌شود. این آرامگاه فاصله زیادی با قلعه شوش ندارد. دانیال نام یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل در قرن هفتم قبل از میلاد است. اماکن دیگری در عراق، مصر و سمرقند نیز به عنوان مدفن دانیال نبی معرفی می‌شوند. اما دفن دانیال در شوش روایت معتبرتری دارد. ولی برخی ادعا می‌کنند چندین سال بعد از دفن، بقایای جسد به مکان دیگری منتقل شده است. ویژگی شاخص این بنا گنبد ارچین آن است که از تمام نقاط شهر کاملاً نمایان است.

محوطه تاریخی هفت تپه

این محوطه در جنوب شرقی شوش و در فاصله 15 کیلومتری آن واقع شده است. این محوطه از تپه‌های متعددی تشکیل شده که آثاری از دوره‌های مختلف تاریخی در این محوطه کشف شده است. گفته می‌شود این محوطه بقایای شهر تاریخی کاپناک است. برای نگهداری آثار کشف شده در این محوطه موزه‌ای با عنوان موزه هفت تپه راه‌اندازی شده است.

تپه آکروپل شوش

تپه آکروپل شوش همان تپه‌ای است که قلعه شوش توسط فرانسوی‌ها بر روی آن احداث شده است. بسیاری از آثار شاخص شوش در همین تپه کشف شدند. مجسمه ملکه ناپیراسو، لوح نامه حمورابی و لیوان سفالی با نقش بز مهمترین آثار کشف شده در این محوطه هستند. متأسفانه در سالهای اخیر بخشی از این تپه تخریب شده است.

شهر پیشه‌وران شوش

شهر پیشه‌وران یا شهر صنعتگران یکی از دیگر مناطق تاریخی شوش است. در این منطقه بقایایی از مسجد، خانقاه یا مدرسه و کوره‌های سفالگری و آجرپزی کشف شده است. یکی از مهمترین اجزای این شهر مسجد شوش است که احتمالاً قدیمی‌ترین بنای مذهبی اسلامی ایران است.

شهر شاهی شوش

تپه‌های واقع در شرق شوش را کارشناسان با عنوان شهر شاهی شوش نامگذاری کردند. بقایای باقی مانده در این منطقه بقایای یک شهر عیلامی است. این منطقه که با عنوان شهر پانزدهم نیز شناخته می‌شود حدود یک هکتار وسعت دارد.

آرامگاه دعبل خزاعی

در شمال شهر باستانی شوش بقعه دعبل خزاعی داخل یک قبرستان قدیمی قرار دارد. دعبل خزائی شاعر معروف شیعه در قرون دوم و سوم هجری بوده است. این شاعر بزرگ با چهار تن از امامان شیعه هم‌دوره بوده و نقش مهم و تأثیرگذاری در آن دوران داشته است.

چطور به شوش برویم؟

برای بازدید از قلعه شوش و دیگر مناطق تاریخی شوش بنا بر نوع سفر می‌توانید مستقیماً به شوش بروید یا ابتدا به شهرهای اطراف سفر کنید. شهر شوش در شمال غربی اهواز و در فاصله 115 کیلومتری و در فاصله 24 کیلومتری دزفول قرار دارد. برای سفر هوایی به شوش باید به دزفول یا اهواز سفر کرده و از آنجا باقی مسیر را زمینی طی کنید. برای سفر زمینی از تهران به شوش می‌توانید اتوبوس‌های تهران-شوش و یا تهران-اهواز را انتخاب کنید.

فاصله شوش تا تهران حدود 766 کیلومتر است. البته از قطار تهران- اهواز نیز می‌توانید برای سفر به شوش استفاده کنید. این قطار دارای ایستگاهی خارج از شهر شوش است. برای سفر به شوش با وسیله نقلیه شخصی باید سفر خود را از قم آغاز کرده و پس از عبور از شهرهای اراک، بروجرد، خرم آباد و اندیمشک به سمت شوش حرکت کنید. فاصله شوش تا اندیمشک حدود 38 کیلومتر است.

آب و هوای شوش

برای بازدید از دیدنی های شوش و اقامت در شهر اطلاع از وضع آب و هوایی لازم است. به همین منظور در این بخش به پیشبینی وضع آب و هوای شوش را در پنج روز آشنده ملاحظه می‌کنید.

شوش آب و هوای

لوکیشن دقیق قلعه شوش

در بخش بالا به آدرس این قلعه پرداختیم. برای سهولت بیشتر در اینجا به لوکیشن دقیق قلعه شوش می‌پردازیم. اگر در مسیریابی و استفاده از نقشه مشکل دارید، راهنمای استفاده از گوگل مپ را از اینجا مشاهده بفرمایید.

عکس‌ها و ویدیوی این مطلب را سرکار خانم آتوسا نظری، سرکاخ خانم مریم ظهوری، جناب آقای علی میرزایی، جناب آقای علی فرهمند، جناب آقای سعید اکبری و جناب آقای فرهاد خبازان عزیز ثبت نموده‌اند.