ماهی‌خورک ها، پرندگان ریز نقش که به شکار ماهی‌های کوچک با سرعت برق‌آسا معروف هستند. علاوه بر سرعت در شکار ماهی، پرهای رنگین آنها سحر‌انگیز است. در این مقاله به انواع این پرندگان از حیات وحش ایران، انواع گونه‌های موجود در ایران، مشخصات ظاهری آنها، پراکنش و زیستگاه آنها، شکار و شکارچیان این پرنده، صدای این پرنده، لانه و تولیدمثل آنها، عادات و رفتار این پرنده‌ی زیبا، تهدیدات و ریشه‌یابی نام پرنده ماهی خورک پرداخته شده است.
انواع ماهی خورک ها
این پرندگان از راسته سبزقباسانان هستند. آنها به دلیل رفتار تغذیه‌ای در شکار ماهی شناخته شده‌اند و بر این اساس نامگذاری شده‌اند. این پرندگان از حیوانات ایران را می‌توان به سه دسته یا زیر خانواده تقسیم کرد. بزرگترین گروه، ماهی‌خورک‌های درختی (Halcyoninae) هستند که شامل 12 جنس از جمله برخی از گونه‌ها کوکابورا است. ماهی‌خورک‌های رودخانه‌ای (Alcedininae) که همه‌ی ماهی‌خورک‌های آمریکایی جزو آنها هستند. ماهی‌خورک‌های آبی (Cerylinae) که در درجه اول در آفریقا، جنوب شرقی آسیا و استرالیا زیستگاه دارند. بزرگترین ماهی‌خورک جهان کوکابورای است که در استرالیا زیستگاه دارد. وزن این گونه 500 گرم است که 15 برابر ماهی‌خورک معمولی است.
بیش از هشتاد گونه از این نوع پرندگان در سراسر جهان یافته می‌شوند، در ایران سه گونه از این پرندگان با نام‌های ماهی‌خورک معمولی، ماهی خورک ابلق و ماهی خورک سینه سفید شناسایی و ثبت شده‌اند. این گونه‌ها در ایران زیستگاه دایمی دارند و از پرندگان بومی ایران هستند.
ماهی‌خورک معمولی
این گونه دارای پرهای زیبای آبی و نارنجی رنگ است. در ایران به جزو قسمت‌های بیابانی، در هرجایی که نهر، کانال آب، رودخانه، سد، آب‌بند، نی‌زارها، تالاب و آب شیرین وجود داشته باشد، این پرنده را می‌توان یافت.
ماهی‌خورک ابلق
این عضو به خانواده ماهی خورک‌های آبی تعلق دارد و به راحتی با سایر گونه‌های معمولی ایران به دلیل داشتن جثه‌ی بزرگ و پرهای سفید و سیاه قابل شناسایی است. زیستگاه این گونه نیز مانند ماهی‌خورک معمولی در کنار رودها، رودخانه‌ها و آبهای شیرین و شور است. این گونه در ایران نسبتا فراوان است.
ماهی خورک سینه سفید
از ویژگی شاخص این گونه، وجود منقار قرمز بزرگ، سینه و گلوی سفید رنگ است. به دلیل این مشخصات به راحتی با ماهی‌خورک معمولی قابل تشخیص است. این پرنده هم مانند دو گونه‌های بومی ایران در کنار جویبارها و رودها دیده می‌شوند. در پارک ملی بختگان، ماهی‌خورک‌های ایران زیستگاه دارند.
مشخصات فیزیکی ماهی‌خورک های رایج
اکثر گونه‌های این پرنده دارای طول بدن 16 الی17 سانتی‌متر است. طول بال‌ها 24-26 سانتی‌متر است. وزن این پرندگان 34-50 گرم است. رنگ پر آنها معمولا آبی، قهوه‌ای، سبز روشن، نارنجی و سفید است. رنگ پا شامل رنگ‌های قهوه‌ای نارنجی و قرمز است. منقار معمولا سیاه، قهوه‌ای و قرمز رنگ است. منقار نسبتا بلند، راست، دارای ضخامت متوسط و نوک تیز است. در ماده‌ها در منقارهای سیاه، قسمت پایینی منقار بلند رنگ نارنجی نیز قابل مشاهده است. معمولا دم کوتاه و سر بزرگ آنها آبی کبالتی است. رنگ آبی درخشان پرهای پشت این پرنده، حاصل رنگدانه نیست بلکه نتیجه برخورد نور با لایه‌های سلول‌های پر است.
بسیاری از ماهی‌خورک‌ها دارای پاهای کوتاه با چهار انگشت در هر پا هستند که سه انگشت آنها رو جلو است. این پرندگان، چشمان قهوه‌ای تیره و دید بسیار خوبی دارند. این خصوصیات به آنها امکان می‌دهد تا قبل از حمله به سمت طعمه‌های خودشان، آنها را از فاصله زیادی تشخیص دهند. از آنجا که بسیاری از گونه‌های این پرندگان، ماهی‌های زیر آب را شکار می‌کنند، ساختار چشم‌ها، غشایی دارند که چشم‌های آنها را می‌پوشاند تا هنگام برخورد با آب از چشم‌ها در مقابل فشار آب محافظت کند.
پراکنش جهانی ماهی‌خورک
ماهی‌خورک از توزیع گسترده‌ی در جهان برخوردار است. به نوعی آنها در اکثر مناطق معتدل و گرمسیری جهان وجود دارند.
زیستگاه ماهی‌خورک
این پرندگان در نزدیکی آبهای شیرین با جریان کم مانند کانال‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در مناطق جلگه و همچنین در تالاب‌ها زیستگاه دارند. علیرغم نام و شهرت آنها به عنوان ماهی‌خوار بودن، کمتر از نیمی از گونه‌های این پرندگان، در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها زندگی می‌کنند. بعضی از گونه‌ها در خشک‌ترین بیابان‌های استرالیا زیستگاه دارند و برخی دیگر در کوه‌ها زندگی می‌کنند. در ایران به جز مرکز ایران و نواحی بیابانی در سایر مناطق زیستگاه دارند.
رژیم غذایی ماهی‌خورک
آنها عمدتا از ماهی‌های کوچک تغذیه می‌کنند. همچنین در صورت موجود بودن قورباغه، میگو، سنجاقک، سوسک آبی و حشرات آبزی از آنها نیز تغذیه می‌کند. در واقع پستانداران کوچک، دوزیستان، خزندگان، نرم تنان و حشرات در رژیم غذایی آنها قرار دارد.
شکارچیان ماهی‌خورک
شکارچیان این پرندگان حیواناتی مانند روباه، گربه‌های وحشی و خانگی، راکون‌ها،راسوها، مارها و انسان‌ها هستند.
صدا ماهی‌خورک
صدای این پرنده بیشتر در فصل جفت‌گیری شنیده می‌شود. این صدا شبیه ‘cuck-oo’است.
لانه ماهی‌خورک
آشیانه و لانه این پرندگان عبارت است از حفره‌های درختان یا سوراخ‌هایی است که در حاشیه رودخانه ایجاد می‌شود. لانه‌های این پرندگان، به دلیل اینکه که مملو از فضله و استخوان ماهی است به غیر بهداشتی بودن مشهور است.
تولیدمثل ماهی خورک
خواستگاری از نوع ماده در بهار اتفاق می‌افتد. نر با ماهی در منقار به ماده نزدیک می‌شود. نر آن را طوری نگه می‌دارد تا سر ماهی رو به بیرون باشد و سعی در تغذیه آن، برای ماده دارد. اگر پرنده‌ی ماده آن را قبول نکند، خودش ماهی را خواهد خورد. این رفتار تغذیه‌ای مدتی قبل از جفت‌گیری معمولا تکرار می‌شود.
جفت این پرنده، لانه‌ای را در حاشیه رودخانه‌ها حفر می‌کنند. ورودی لانه برای جلوگیری از بیرون آمدن تخم‌ها فرورفتگی جزئی دارد. اولین کلاچ 6-7 تخم در اواخر ماه مارس یا اوایل آوریل گذاشته می‌شود. هر جوجه می‌تواند 12الی 18 ماهی در روز بخورد یعنی والدین ممکن است بیش از 120 ماهی در روز برای جوجه‌هایشان صید کنند.جوجه‌ها به صورت چرخشی تغذیه می‌شوند. وقتی جوجه‌ای تغذیه شد، برای هضم وعده غذایی‌اش به پشت لانه منتقل می‌شود و باعث حرکت جوجه‌های دیگر به جلو می‌شود.
پس از فرار جوجه‌ها از لانه، پرندگان جوان فقط چهار روز توسط والدین تغذیه می‌شوند. بسیاری از این پرندگان جوان چند روز پس از فرار از لانه می‌میرند، اولین غواصی آنها به دلیل عدم تجربه کافی منجر به غرق شدن آنها می‌شود. به دلیل مرگ و میر زیاد پرندگان جوانان، آنها معمولاً دو یا سه تخمگذاری در سال دارند.
عادات و رفتار ماهی‌خورک
این پرنده یک شکارچی با حوصله است. این پرنده قبل از شکاردر جایی می‌نشیند و حرکات ماهی مورد نظر را در زیر آب زیر نظر می‌گیرد. سپس در لحظه موعود، در یک ثانیه، ارزیابی عمق و موقعیت دقیق آن را انجام می‌دهد. سپس با سرعت با چشمان بسته و منقار نیمه باز در آب فرو می‌رود، طعمه لغزنده را گرفته و آن را به سمت نشیمن‌گاه خودش حمل می‌کند و از غذایش لذت می‌برد.
طراحی منقار آنها از نظر آیرودینامیکی کارآمد است و به این پرنده اجازه می‌دهد تا با حداکثر سرعت به سمت طعمه شیرجه بزند. در واقع، طراحی منقار این پرنده، آنقدر هوشمندانه است که قسمت جلوی بسیاری از ترن‌های سریع السیر ژاپنی از این پرندگان مدل سازی شده است. دماغه این قطارها در ابتدای مدل طراحی گلوله‌ی شکل بودند، ترن وقتی وارد تونل می‌شد صدای مهیب و اتلاف انژری داشت. سپس بر اساس منقار این پرندگان، نوک تیز طراحی شدند.
برخی از گونه‌های این پرندگان، دارای قلمرو سرزمینی هستند. همچنین برخی از گونه‌های این پرندگان تک همسر هستند اما در برخی گونه‌های دیگر، تک همسری رایج نیست. حداکثر طول عمر این پرندگان، پانزده سال است اما به طور متوسط هفت سال زندگی می‌کنند.
تهدیدات و وضیعت محیط زیست آنها
وضعیت حفاظت برخی از گونه‌های رایج جای نگرانی ندارد اما بعضی گونه‌های دیگر، به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند. در کل می‌توان گفت که روند جهانی جمعیت آنها تعیین نشده است، در کل زیستگاه‌ها در زمستان‌های سرد و یخبندان احتمال از بین رفتن گونه‌های آبی به دلیل یخ بستن آب‌ها به خاطر گرسنگی این پرندگان وجود دارد. همچنین کاهش جمعیت آنها، بر اثر تخریب زیستگاه آنها از طریق آلودگی یا مدیریت منابع آب وجود دارد. خشکسالی و خشک شدن تالاب‌ها عامل دیگری در کاهش این پرندگان بخصوص در ایران است. بسیاری از گونه‌ها در جنگل زندگی می‌کنند و با ادامه وقوع جنگل‌زدایی در سراسر جهان، زیستگاه‌های آنها به طور مداوم در حال از بین رفتن است.
ریشه‌یابی نام ماهی‌خورک
نام انگلیسی این پرنده، Kingfisher و نام علمی آن Alcedinidae است. نام فارسی آنها به دلیل شکارچی حرفه‌ای ماهی بر آن انتخاب شده است. در برخی شهرهای ایران به نام هفرنگ نیزمشهور است. در گویش شرق گیلان به آن کولی‌خوره می‌گویند.
نام آلمانی آنها، مرغ یخی این واقعیت را نشان می‌دهد که این پرندگان در شرایط یخبندان از شمال این کشور به سمت جنوب آلمان مهاجرت می‌کنند.
عکس‌های این پست را جناب آقای حسین ایجادی عزیز ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
ماهی خورک
.ماهی‌خورک ها، به شکار ماهی‌های کوچک با سرعت برق‌آسا معروف هستند. در مقاله بالا به معرفی، صدا، رفتار، و تولید مثل پرنده ماهی خورک پرداختیم.