مدرسه دارالفنون تهران

مدرسه دارالفنون تهران

مدرسه دارالفنون تهران را می‌­توان اولین دانشگاه مدرن ایران دانست. مدرسه­‌ای که به دستور مردی بنا شد که هرگز نتوانست افتتاح آن را با چشمان خود ببیند. بنایی که قرار بود با نام نظامیه شناخته شود، اما به جای آن از برگردان کلمه‌­ای فرانسوی یعنی دارالفنون استفاده کردند. این بنا امروزه به عنوان گنجینه و مرکز اسناد آموزش و پرورش مورد استفاده قرار می­‌گیرد. و به عنوان یکی دیدنی های تهران و مدارس تاریخی ایران همچنین درهای آن به عنوان موزه دارالفنون به روی گردشگران و علاقه‌مندان باز است. در این مطلب تاریخ افتتاح، معماری، قوانین مدرسه، عکس، بنیان­گذار و دلیل تاسیس دارالفنون را بازگو خواهیم کرد. همچنین آب و هوای شهر تهران، ساعات بازدید و مسیر دسترسی مدرسه تاریخی دارالفنون تهران را در اختیار شما قرار خواهیم داد.

ساختمان دارالفنون تهران
ساختمان دارالفنون تهران

مدرسه دارالفنون توسط چه کسی ساخته شد؟

میرزاتقی‌­خان فراهانی فرزند یک پیشه­ور بود. پدر او آشپزباشی قائم­ مقام فراهانی بود. این موضوع باعث شد تا میرزاتقی­‌خان در خانه قائم ­مقام و در کنار پسران او تربیت شود. هوش و استعداد سرشار وی در دوران نوجوانی توجه قائم­ مقام را به خود جلب کرد و به سمت منشی­گری وی در­آمد. او با نشان دادن لیاقت و فراست خود وارد دستگاه دیوانی شد. و در دستگاه محمد­خان زنگنه به عنوان پیشکار و امیرنظام او مشغول به خدمت شد.

او به عنوان امیرنظام، ماموریت‌های سیاسی زیادی دریافت کرد، که مهمترین آنها در دوران سلطنت محمدشاه بود. از مهم‌ترین ماموریت‌های او سفر به روسیه تزاری بود که به همراه ناصرالدین ­میرزا ولیعهد شاه عازم گشت. آشنایی او با ناصرالدین­ میرزا از همین‌­جا آغاز شد. همین آشنایی و الفتی که ناصرالدین ­میرزا نسبت به وی پیدا کرده بود، باعث شد که زمانی که بر تخت سلطنت تکیه زد، امیرنظام را به مقام صدارت خود برگزنید. لقب امیرکبیر از اینجا به وی داده شد.

تندیس امیرکبیر
تندیس امیرکبیر

خاموش نموندن امیرکبیر در حمام باغ فین کاشان

امیرکبیر به مدت سه سال و سه ماه به صدارت خود ادامه داد. در این مدت کوتاه خدمات زیادی به ایران کرد. تلاش او این بود که ایران را اصلاح و به روز کند. مفاسد اداری و درباری را از بین ببرد و از همه مهمتر مشکل جهل و کم سوادی مردم این مرز و بوم را برای همیشه ریشه کن کند. در راستای همین اهداف تصمیم گرفت مدرسه دارالفنون را تاسیس کند.

این اقدامات باعث شد، تا دشمنان با قدرت و صاحب نفوذی پیدا کند که کمر به قتل او ببندند. همین دشمنی­‌ها و توطئه­‌ها سبب شد تا بالاخره شاه از صدراعظم محبوب خود دل بکند. ابتدا او را به شهر کاشان تبعید کرد و سپس دستور قتل وی را در همان تبعیدگاه صادر کرد. و متاسفانه خیلی زود ایشان را در حمام باغ فین کاشان به قتل رساندند. اینگونه شمع زندگی محبوب­ترین صدراعظم ایران و شمع اصلاحات وی خاموش شد.

چرا امیرکبیر مدرسه دارالفنون را تاسیس کرد؟

امیر کبیر روزگار ایران، در دوران جوانی خود به روسیه سفر کرد، تا به خاطر قتل گریبایدوف از دولت روسیه عذرخواهی کند. گریبایدوف نماینده روسیه بود که برای بستن پیمان ترکمانچای به ایران آمد و در اینجا به قتل رسید. امیرکبیر بیشتر از دو ماه در سن­پترزبورگ اقامت داشت و در این مدت از موسسات علمی و صنعتی روس‌­ها بازدید کرد. این سفر و دیدن پیشرفت‌­های چشمگیر این کشور، جرقه­‌ای در ذهن او روشن کرده بود.

کتب قدیمی دارالفنون تهران
کتب قدیمی دارالفنون تهران

سال‌­ها بعد که او به سمت وزارت اعظمی حکومت قاجار، برگزیده شد این جرقه هنوز در ذهن او بود. وی دلیل ضعف ایرانیان و شکست آنها در جنگ‌­های مختلف و تحمل قراردادهای ننگین را عدم آگاهی از دانش آن روزگاران می­‌دانست. برای همین تصمیم گرفت دانش­سرایی احداث کند تا افرادای را تربیت کند که از تمامی علوم روز در همین کشور آگاه شوند. به این وسیله ضعف­‌های اساسی نظامی، صنعتی و علوم و فنون را در ایران برطرف کند.

امیرکبیر در سال اول صدارت خود، پیشنهاد ساخت دارالفنون را نزد ناصرالدین شاه مطرح کرد. به رغم مخالفت­‌های درباریان و دشمنان امیرکبیر، ناصرالدین شاه با پیشنهاد او موافقت کرد. ساخت مدرسه با نظارت­‌های همه جانبه و دقیق میرزاتقی‌­خان فراهانی شروع شد.

تزئینات دارالفنون تهران
تزئینات دارالفنون تهران

مدرسه دارالفنون در چه تاریخی افتتاح شد؟

امیرکبیر در سال 1266 هجری قمری دستور داد تا در بنایی نزدیک ارگ سلطنتی که پیش از آن سربازخانه بوده است، سنگ بنای دارالفنون را بگذارند. تاریخ افتتاح دارالفنون در آمار دارالخلافه تهران بیان نشده است، اما نوشته­‌های اعتمادالسلطنه زمان آن را پنجم ربیع ­الاول سال 1268 اعلام کرده است. یعنی تقریبا دو هفته پیش از مرگ امیرکبیر.

مراسم افتتاحیه با حضور ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری صدراعظم جدید و خیانتکار به امیرکبیر و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی و اروپایی، برگزار شد. این در حالی بود که امیرکبیر در تبعیدگاه خود به سر می برد. شاید این غم‌انگیزترین بخش از زندگی پر بار و ارزشمند ایشان بود. امیرکبیر، این مرد وارسته و فهیم به دلیل کار آمدی و دلسوزی برای ایران و مردمان این مرز و بوم کشته شدند.

تدابیر امیرکبیر برای تدریس در مدرسه دارالفنون

امیرکبیر پس از اینکه بخش شرقی ساختمان آماده شد، تصمیم گرفت معلمانی فرنگی برای دانشگاه استخدام کند. اما او نسبت به کشورهای روسیه و انگلیس بدبین بود و آنها را استعمارگر می‌دانست. او از دخالت­‌های سیاسی معلمان این کشورها بیم داشت. از این رو فکر کرد معلمانی را از بین کشورهای اتریش، آلمان و فرانسه انتخاب کند. در نهایت اتریش را برگزید. او از موسیو جان داوود خواست که چندین معلم در زمینه علوم نظامی، فیزیک و شیمی، داروسازی و معدن چی به ایران دعوت کند.

البته این انتخاب هم از نظر دشمنان دور نماند و وزیرمختار انگلیس تلاش کرد تا شاه راضی شود، استادان اتریشی را بازگردانند و به جای آن، درخواست دعوت از استادان انگلیسی را بدهند. اما ناصرالدین شاه این موضوع را نپذیرفت. از موسیو جان داوود خواست که معلمان اتریشی را به ایران بیاورد.

مدارک مدرسه دارالفنون تهران
مدارک مدرسه دارالفنون تهران

موسیو جان داوود نیز شش معلم اتریشی و یک معلم ایتالیایی در رشته‌­هایی که امیرکبیر خواسته بود، همراه خود می‌­آورد. اما به خاطر کارشکنی­‌های دشمنان و عدم حضور امیرکبیر در زمان ورود آنان، استقبال گرمی از معلمان تازه وارد به عمل نیامد. به هر ترتیب، دو هفته بعد از کشته شدن امیرکبیر، دارالفنون کار رسمی خود را با حضور هفت معلم و صد و چهارده دانش آموز آغاز کرد. البته تمام این دانش آموزان از فرزندان اعیان و اشراف بودند. در این دانشسرا رشته‌های طب و جراحی، مهندسی، رشته­های نظامی، معدن­شناسی و داروسازی تدریس می­‌شد.

قوانین ورودی مدرسه دارالفنون

دانش‌­آموزانی که وارد این مدرسه می­‌شدند. درواقع بین 14 تا 16 سال، سن داشتند. البته که با پارتی بازی گاهی افراد با سنین بالاتر نیز وارد مدرسه می­‌شدند. شاگردانی که نمره­‌های بالایی کسب می­‌کردند. سمت خلیفه را می­‌گرفتند و به عنوان دستیار معلم، تدریس می­‌کردند. اوایل کار مدت تحصیل در دارالفنون هفت سال بود، که به مرور زمان به پنج سال و در نهایت به چهار سال تقلیل یافت. سال­‌ها بعد از آغاز کار مدرسه رشته­‌های دیگری به آن هفت رشته که گفته شد، اضافه گشت. رشته‌­هایی همچون تاریخ، جغرافیا، ریاضیات، زبان‌­های روسی، فرانسوی و عربی و….

ساعات تدریس از هشت صبح شروع می­‌شد و تا سه بعد از ظهر ادامه داشت. دانش‌­آموزان ناهار را در مدرسه و به صورت رایگان صرف می­‌کردند. دانش‌­آموزان دارای مقرری بودند. در واقع بودجه این موارد را از بودجه نظامی تامین می­‌کردند. دانش‌­آموزان هر رشته موظف بودند یونیفرم مخصوص بپوشند، که نوع رشته آنها از روی یونیفرمشان قابل شناسایی باشد. یونیفرم‌­ها را خیاط مخصوص مدرسه می­‌دوخت. جنس لباس آنها در فصول گرم از پارچه‌­ای سبک به نام خارا بود و برای زمستان از پارچه ماهوت استفاده می‌­کردند.

سیستم آموزشی آن زمان معتقد به تنبیه بودند. از همین رو، در برابر خطاهای جزئی، با خط­کش و یا چوب کف دست دانش آموزان می‌­زدند. اما مجازات خطاهای بزرگتر توسط ناظم تعیین می­‌شد، که از چوب و فلک تا نگه داشتن تفنگ بالای سر متغیر بود. برای خطاهای نابخشودنی نیز اخراج از مدرسه تعیین می­‌شد. ناصرالدین شاه، سالیانه چند بار از مدرسه بازدید می­‌کرد. سر جلسات امتحان حضور پیدا می­‌کرد و دانش‌­آموزانی را که در امتحان موفق به کسب نمرات خوب می‌­شدند، نزد خود فرا می­‌خواند. آنها را مورد تشویق قرار می­‌داد و جوایزی نیز به آنها اهدا می‌­کرد.

معماری مدرسه دارالفنون
معماری مدرسه دارالفنون

دانش ­آموختگان به نام مدرسه دارالفنون

دارالفنون محل تربیت خیلی از بزرگان زمانه خود بود. نام بعضی از این افراد را در اینجا می‌­آوریم. از جمله این بزرگان عباس اقبال آشتیانی، مورخ بزرگ کشورمان است که کتاب‌های ارزشمند و مهمی به تحریر درآورده است. عبدالغفار نجم­الملک که در این مدرسه رشته ریاضی خوانده بود. او اولین ایرانی­ای بود که نقشه دارالخلافه را به سبک غربی تهیه کرد. خود او نیز به عنوان معلم در دارالفنون به تدریس مشغول شد. از دیگر شاگردان این مدرسه، محمدعلی فروغی ملقب به ذکاءالملک، سیاستمدار، پزشک و روزنامه ­نگار بزرگ ایرانی بود. وی به جامعه و مردم ایران خدمات زیادی ارائه کرد.

محمد معین هم که همگی ما، با لغتنامه او به نام فرهنگ معین آشنایی داریم، در این مدرسه تحصیل کرده بود. صادق هدایت، نویسنده مشهور و تاثیرگذار ادبیات ایران نیز از محصلان این مدرسه بود.

دانش آموختگان مدرسه دارالفنون
دانش آموختگان مدرسه دارالفنون

معماری اولیه مدرسه دارالفنون

مدرسه دارالفنون بارها دچار تغییر و تحولات اساسی شده است. اولین­ تغییر در همان دوره قاجار رخ داده است، و تغییرات وسیعی در زمان پهلوی بر آن اعمال شد. آن چیزی که ما امروزه از بنای مدرسه دارالفنون می­‌بینیم، در واقع باقیمانده معماری و ساخت دوره پهلوی اول است. در واقع چیزی جز چند قطعه کاشی و آجر و همینطور پایاب قنات از بنای اصلی باقی نمانده است. برای دیدن معماری اصیل این بنا باید به تصاویر مدرسه دارالفنون متوسل شد.

در ابتدا امیرکبیر معماری مدرسه را به فردی سپرد، که در طول یک سال کار را آنچنان که باید پیش نبرد. او نیز تهیه نقشه بنا و طراحی آن را به عهده میرزا رضاخان مهندس ­باشی گذاشت و ساخت آن را به دست محمدتقی ­خان معمارباشی سپرد. میرزا رضا خان در مدرسه نظامی وولویچ در انگلستان تحصیل کرده بود. برای همین در ساخت مدرسه دارالفنون از معماری این مدرسه الهام گرفت. محمد تقی خان نیز پدر یکی از زنان متعدد ناصرالدین شاه بود و شاه وی را ملقب به معمارباشی کرده بود.

یکی از تصاویری که ما امروزه برای مجسم کردن معماری بنای اولیه دارالفنون داریم نقشه کرشیش است. داخل این نقشه، مدرسه بنای واحدی است که از یک میان­‌سرایی مستطیل شکل، تشکیل شده است. پیرامون میان­سرا، فضاهایی مانند حجره وجود دارد. در وسط میان­‌سرا حوضی هشت­‌گوش وجود دارد. که آب درون آن از قنات آب شاه تامین می­‌شود و وسط آن فواره‌­ای بزرگ وجود دارد. دهلیزهایی نیز در پشت حجره­‌ها دیده می‌­شود. در انتهای میان­سرا یک برج ساعت خیلی بزرگ دیده می‌­شود. باروی ارگ و باروی شهر کمی بالاتر از دارالفنون بوده و در این نقشه اثری از میدان توپخانه نیست. خیابان ناصریه هنوز ساخته نشده بود و دسترسی به مدرسه از کوچه‌ای که به خیابان الماسیه (باب همایون الان) منتهی می‌­شد، ممکن بود.

تغییرات اولیه معماری و بنای مدرسه دارالفنون

در همان سال­‌های اولیه بنای دارالفنون دچار مشکلاتی همچون ترک خوردن ستون­‌ها، شکم دادن میانه ایوان و آثار رطوبت روی بعضی از بخش­‌های آن شد. همچنین نور اتاق‌­های مخصوص درس کافی نبود. همه این موارد را می‌­توان در تصاویر مدرسه دارالفنون مشاهده کرد.

حیاط دارالفنون تهران
حیاط دارالفنون تهران

به غیر از مواردی که در بالا ذکر شد، دلایل دیگری هم نیز برای تغییر بنا وجود داشت. مدرسه یادگار صدراعظم محبوب قاجاریان بود که به صورت ناجوانمردانه­‌ای به قتل رسیده بود. وی در زمان زنده بودن خود دشمنانی داشت. که پس از مرگ وی نیز، دست از دشمنی با او برنداشتند و می‌خواستند تمام یادگاری­‌های او را از بین ببرند. به همین دلیل محمد ابراهیم خان معمارباشی را که پسر معمار اولیه مدرسه بود. را مامور کردند تا بنای قدیمی را خراب کند و جای آن بنای جدیدی بسازد. این تغییرات و تخریب، تقریبا هویت بنا را تغییر داد، چون بنای تازه احداث شده بیشتر به کاروانسرا شباهت داشت.

در بنای جدید در ورودی مدرسه جای اینکه از کوچه‌­ای واقع در خیابان باب همایون باز شود، از خیابان ناصریه (ناصرخسرو امروز) گشوده می­‌شد. در ایوان‌ها به جای ستون­‌های باریک، دیواره­ای مرکب از قوس‌­ها ساختند، به صورتی که ظاهر آن شبیه به کاروانسرا شده بود. تغییر دیگری که خارج از مدرسه رخ داده بود، ساخت میدان توپخانه در نزدیکی مدرسه بود.

گره چینی درب های داخلی دارالفنون
گره چینی درب های داخلی دارالفنون

آخرین تغییرات در معماری مدرسه دارالفنون

در دوره پهلوی اول و در سال 1308 دارالفنون کاملا ویران شد. این مدرسه توسط میرزا یحیی خان اعتمادالدوله قراگوزلو به نیکلای مارکف معمار روسی داده می­‌شود، تا آن را دوباره از نو بسازد. پس از اینکه توسط مشیرالدوله مدرسه حقوق طب و نظام از این مدرسه جدا شد، نام آن را دبیرستان دارالفنون گذاشتند.

مسیرهای دسترسی به مدرسه دارالفنون تهران

دارالفنون در خیابان ناصرخسرو نزدیک میدان توپخانه، که امروزه ما آن را به نام میدان امام خمینی می­‌شناسیم، واقع شده است. نزدیکترین ایستگاه مترو به این بنا مترو امام خمینی است. البته پایانه اتوبوس و تاکسی واقع در میدان امام خمینی نیز دسترسی به هر نقطه شهر را نیز ممکن کرده است. سر خیابان باب همایون می‌توانید سوار ماشین دودی­هایی شوید که شما را تا نزدیک مدرسه می‌­برند.

مدرسه دارالفنون تهران
مدرسه دارالفنون تهران

ساعات بازدید از مدرسه دارالفنون تهران

بازدید از دارالفنون، هر هفته از روز شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 صبح الی 16 امکان­پذیر است

جاهای دیدنی تهران

از دیگر دیدنی های تهران می‌توان به سردر باغ ملی، محوطه باغ ملی یا میدان مشق سابق، موزه ملی ایران، موزه پست و ارتباطات، موزه ملک، موزه علم و فناوری، موزه سکه بانک سپه، موزه عبرت، خانه موزه مقدم تهران، موزه استاد صنعتی، موزه گمرک، آتشکده آدریان، کنیسه حیم، موزه مردم شناسی ارامنه و موزه آبگینه یاد کرد که ظرف چند دقیقه با پای پیاده می‌توان به آن‌ها رسید.

آب و هوای شهر تهران

شهر تهران با تمام هیاهو و ترافیک‌هایی که مشهور است، بناها و خاطره‌هایی را در دل خویش جای داده است که برخی از آنها تاریخ و فرهنگ ایران را متحول کرده اند. یکی از این بناها، مدرسه دارالفنون است که امیرکبیر برای پیشرفت سطح سواد و دانش مردم ساخت.

برای بازدید از این بناهای تاریخی شهر تهران، دانستن آب و هوا و شرایط جوی بسیار با اهمیت است. در این بخش آب و هوای شهر تهران آورده شده است. با مراجعه به این بخش می‌توانید از آب و هوای این شهر در هر روز آگاه شوید.

تهران آب و هوای

لوکیشن دقیق مدرسه دارالفنون تهران

در بخش‌های بالا به آدرس و مسیرهای دسترسی به این مدرسه تاریخی آمده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزار گوگل مپ گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این مدرسه را مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمی‌دانید، بر روی این لینک کلیک کنید تا شما را در استفاده از این نرم افزار یاری کند.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای دکتر فرزین اشراقی عزیز ثبت نموده‌ند.

امتیاز شما به این صفحه:

مدرسه دارالفنون تهران

مدرسه دارالفنون تهران اولین دانشگاه مدرن ایران به دستور امیرکبیر ساخته شد. در مقاله بالا به معرفی، تاریخچه، ساعت بازدید و آدرس مدرسه تاریخی دارالفنون پرداخیتم.

درحال ارسال
امتیاز دهی کاربران
4.64 (11 رای)

پاسخی را بگذارید