مسجد امیر چخماق یزد یکی از زیباترین مساجد ایران است که به همت یک بانو احداث شده است. این مسجد تاریخی از جمله بناهای مجموعه امیر چخماق یزد از معروف ترین دیدنی های یزد است. مسجد امیر چخماق یزد بعد از مسجد جامع یزد مهمترین مسجد شهر محسوب می‌شود. این مسجد از لحاظ معماری، وسعت و اعتبار اهمیت داشته و به همین دلیل با عنوان مسجد جامع نو یزد نیز شناخته می‌شود. ما در این مطلب ابتدا معرفی کوتاهی از مسجد امیر چخماق ارائه خواهیم کرد. پس از آن اطلاعاتی درباره امیر چخماق یزد و همسرش به عنوان بانیان بنا مطرح می‌کنیم. در بخش بعد به بررسی معماری مسجد امیر چخماق شهر یزد و بخش‌های مختلف آن می‌پردازیم. در ادامه تغییرات مجموعه تاریخی امیر چخماق در گذر زمان را بیان می‌کنیم. و در نهایت این مطلب را با معرفی سایر بناهای میدان امیر چخماق یزد به پایان می‌بریم.
امیر چخماق که بود؟
امیر چخماق یا آنطور که در متون تاریخی آمده “امیر جلال الدین شامی” معروف به “امیر چقماق” یکی از سرداران شاهرخ تیموری بود. او از سوی شاهرخ تیموری به عنوان حاکم یزد انتخاب شد. درباره امیر چخماق یزد گفته می‌شود این سردار به دلیل روابط نزدیکی که با شاهرخ شاه داشت در مواقع حساس جنگ به یاری او می‌رفت. اما مهمترین دلیل شهرت امیر چخماق اقدامات قابل تحسینی است، که او با همراهی همسرش برای آبادانی یزد انجام داد.
“فاطمه خاتون” یا “ستی فاطمه” همسر امیر چخماق بود که نقش مهمی در احداث مجموعه تاریخی امیر چخماق یزد داشت. مسجد امیر چخماق یا مسجد جامع نو اولین بنایی بود، که توسط این زوج احداث شد. پس از آن دو آب انبار و تکیه نیز در این منطقه احداث کردند. حفر چاه، ساخت گرمابه و احیای باغ حکمرانان یزد و کاشی‌کاری مسجد جامع کبیر یزد از دیگر اقدامات عمرانی ایشان است.
مسجد امیر چخماق شهر یزد
مسجد امیر چخماق یزد در محله دهوک سفلی در خارج از شهر یزد احداث شد. گفته می‌شود ساخت مسجد پیش از آغاز حکمرانی امیر چقماق به یزد آغاز شده بود. در واقع او در یکی از سفرهایش به یزد ساخت این بنا را آغاز کرده بود. گفته می‌شود ساخت بنا و تزئینات آن حدود 20 سال زمان برده است. این بنای تاریخی با عنوان “مسجد میرچخماق” در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این مسجد در ضلع جنوبی میدان قرار دارد و دارای دو ورودی یکی به سمت میدان و دیگری در کوچه‌های اطراف می‌باشد. کتیبه‌ای به خط “محمد حکیم” در این مسجد وجود دارد که سال پایان ساخت این بنا در آن سال 841 هجری قمری ذکر شده است.
معماری مسجد امیر چخماق یزد
مسجد میرچخماق یزد شاید در نگاه اول یک بنای چهار ایوانی به نظر آید. اما در حقیقت تنها پیشخوان مسجد ساختار یک ایوان را دارا می‌باشد. بنابراین بنای مسجد در حقیقت یک بنای تک ایوانی است. این مسجد با یک صفه و گنبد وسیع طراحی شده است. یکی از نکات جالب این است که این مسجد بدون مناره ساخته شده است. در مورد دلیل این امر دو علت ذکر شده است.
برخی مورخان معتقدند در گذشته مساجدی که بانی آنها یک خانم بوده بدون مناره ساخته می‌شدند. دلیل دوم به تفاوت مساجد شیعه و سنی اشاره دارد. از دیرباز مساجد شیعه دارای دو مناره و مساجد اهل تسنن دارای یک مناره بودند. گفته می‌شود این مسجد در راستای ایجاد وحدت میان مسلمانان بدون مناره ساخته شده است.
بخش‌های مسجد امیر چخماق یزد
ورودی مسجد امیرچخماق شهر یزد
در ورودی مسجد (کریاس) که به میدان امیر چخماق باز می‌شود کتیبه‌ای سنگی نصب شده است. بر روی این کتیبه سنگی وقف‌نامه مسجد به خط نسخ ثبت شده است. یک راهرو بنای سردر را به صحن مسجد متصل می‌سازد. در این راهرو پنجره‌هایی با شبکه‌های ظریف کاشی معرق تعبیه شده است. سردر بلند مسجد در ضلع شرقی یکی از زیباترین بخش‌های این بنا به شمار می‌رود.
این سردر دارای کاشی‌کاری بسیار زیبایی است. عبارات مذهبی متعددی به خط کوفی با کاشی آبی و سبز بر روی زمینه آجری اجرا شده است. مأذنه این مسجد نیز متفاوت از سایر مساجد بوده به صورت یک بنای آجری مستطیل شکل طراحی شده است.
گنبد مسجد امیرچخماق یزد
گنبد مسجد یکی از انواع گنبد خمیده و ترک‌دار است. نمای بیرونی گنبد با کاشی فیروزه‌ای رنگ مزین شده است. بر روی پایه گنبد نیز کتیبه‌ای به خط کوفی با کاشی سبز و آبی اجرا شده است. در این کتیبه عبارت “السلطان ظل الله” تکرار شده است.
شبستان مسجد امیرچخماق
مسجد امیر چخماق یزد دارای یک شبستان تابستانی با محرابی بسیار زیبا و تماشایی است. نکته جالب این است که درست در بالای محراب یک بادگیر زیبا قرار دارد. محراب مسجد امیر چخماق یکی از زیباترین محراب‌های مساجد تاریخی ایران است. در مرکز این محراب سنگ مرمر زیبایی به ابعاد 15/1 در 38/3 متر قرار دارد. بر روی این سنگ نقوشی دیده می‌شود که مهمترین آنها نقشی شبیه یک گلدان برجسته است.
عبارات مذهبی از قبیل “لا اله الا الله وحده لا شریک له” نیز بر روی این محراب درج شده است. این محراب دارای مقرنس کاری بسیار ظریف و هنرمندانه‌ای است که با کاشی معرق به رنگ‌های آبی لاجوردی، سفید و طلایی اجرا شده است. در میانه این مقرنس‌کاری هم یک گل مربع شکل طراحی شده است.
در طرفین شبستان طاق‌نماهایی وجود دارد که به راهروهای پشتی مرتبط هستند. ازاره دیوار شبستان تماماً با کاشی هشت ضلعی آبی رنگ پوشیده شده و مابقی دیوار گچ‌کاری شده است.
در ایوان بلند شبستان نقوش اسلیمی وجود دارد که با کاشی‌های سبز و قهوه‌ای بر روی زمینه آبی کار شده است. شبستان‌های زمستانی مسجد در طرفین راهروی ورودی مسجد قرار دارند. ظاهراً انعکاس نور بر روی سنگ مرمر به عنوان منبع تأمین نور این بخش از مسجد در نظر گرفته شده است.
مجموعه تاریخی امیر چخماق یزد در گذر زمان
بعد از ساخت مسجد در محله دهوک سفلی میدانگاهی نیز در مقابل آن ایجاد شد. گفته می‌شود این مجموعه که در آن دوران خارج از دروازه شهر یزد قرار داشت مأمن مناسبی برای مسافران بوده است. از همان زمان مجموعه میدان و بناهای اطراف آن با نام امیر چقماق معروف شد. سالها بعد و در دوره صفویه تغییراتی در این منطقه ایجاد شد. مهمترین اقدامات انجام شده در این دوران تبدیل میدان و ورودی بازار به حسینیه و ساخت چهار سو بر روی کاروانسرا بود. بعدها در زمان فتحعلی شاه قاجار فردی به نام “حاجی حسین عطار” به مرمت مسجد پرداخت و بخشی را به شبستان مسجد اضافه کرد.
با گذر زمان بخشی از این محوطه به گورستان تبدیل شد. اما در زمان پهلوی قبور و آرامگاه‌های این محوطه منتقل شده و میدان کوچکی جایگزین میدان قدیمی شد. البته در اثر طرح‌های خیابان کشی قسمت‌هایی از دیواره میدان تخریب شد. در حال حاضر تنها بخش باقی مانده از جدار اصلی میدان امیر چخماق همان بدنه تکیه امیر چخماق است. در سالهای اخیر نیز تغییرات متعددی توسط شهرداری در این منطقه اعمال شده که میدان امیر چخماق را به کانون تجمع مردم و گردشگران یزد تبدیل کرده است.
با سنگفرش کردن محوطه میدان و فضاسازی و نورپردازی زیبا هم‌اکنون این مکان علاوه بر ارزش تاریخی از جذابیت لازم به عنوان یک جاذبه گردشگری یزد برخوردار می‌باشد. در طول دهه‌هی اخیر این میدان محل تجمع و گردهمایی مردم در مناسبت‌های مختلف بوده است. به همین دلیل میدان حماسه‌های شهر یزد نیز عنوان مناسبی برای این میدان است.
مجموعه تاریخی امیر چخماق یزد
همانطور که گفتیم مجموعه تاریخی امیر چخماق از چندین بنای تاریخی تشکیل شده است که در ادامه به معرفی سایر بناها می‌پردازیم.
میدان امیر چقماق یزد
میدان امیر چخماق یزد معروف ترین میدان این شهر است که امروزه با تصویر بنای باشکوه تکیه و نیز مجسمه‌های مسی آن شهرت دارد.
تکیه امیر چخماق
بنای آجری تکیه در ضلع شرقی میدان امیر چخماق یزد قرار دارد. این تکیه با مناره‌های مرتفع، بنای شاخص میدان محسوب می‌شود که بیش از 150 سال قدمت دارد.
آب انبارهای امیر چخماق
در گذشته در این مجموعه سه آب انبار به نامهای آب انبار ستی فاطمه، آب انبار میدان و آب انبار تکیه احداث شده بود. در حال حاضر آب انبار تکیه به موزه و آب انبار ستی فاطمه به زورخانه تبدیل شده است. آب انبار میدان نیز در طرح توسعه میدان تخریب شده است.
بقعه ستی فاطمه
ستی فاطمه یا همان بی‌بی فاطمه، همسر نیکوسرشت امیر چخماق، پس از مرگ همسرش نیز به تکمیل بناهای این مجموعه پرداخت. او سازه‌های بسیار مفیدی چون آب انبار و گرمابه را وقف عام نمود. بنا بر اسناد تاریخی، امیر چقماق در سفری به افغانستان از دنیا رفته و در همان دیار مدفون می‌گردد. اما مقبره ستی فاطمه در مجاورت میدان قرار دارد. این بقعه وسعت چندانی ندارد ولی طراحی گنبد آن به سبک خاص و متفاوتی اجرا شده است. گنبد این بنا از نوع گنبد خیاره‌ای است که نمونه‌ای منحصر به فرد در تمام ایران محسوب می‌شود. تزئینات طلا چسبان این بقعه نیز نمونه‌ای نادر در بناهای تاریخی ایران محسوب می‌شود.
بازار حاجی قنبر
این بازار توسط یکی از حکام شهر یزد به نام حاجی قنبر جهانشاهی احداث شده است. البته بخش عمده بازار در طرح توسعه میدان در دوره پهلوی تخریب شد. تکیه این مجموعه در سردر همین بازار احداث شده است.
جاهای دیدنی یزد
از دیگر دیدنی های یزد می‌توان از آتشکده یزد، موزه نور، باغ دولت آباد و موزه آب نام برد.
آب و هوای یزد
برای بازدید از جاهای دیدنی یزد اطلاع از آب و هوای شهر لازم است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای شهر یزد را در پنج روز آینده می‌پردازیم.
لوکیشن مسجد امیرچخماق یزد
در بخش بالا آدرس مسجد امیر چخماق یزد پرداختیم. با این حال برای سهولت بیشتر لوکیشن مسجد امیر چخماق یزد می‌پردازیم.
امتیاز شما به این صفحه:
مسجد امیر چخماق یزد
مسجد امیر چخماق یزد از زیباترین مساجد ایران، که به همت یک بانو احداث شده است. در مطلب بالا به معرفی مسجد امیرچخماق، تاریخچه و ساعت بازدید مسجد امیر چخماق یزد پردازیم.