پرنده گلوآبی

پرنده گلو آبی (Blue Throat ) از زیباترین پرندگان مهاجر ایران است. گلو آبی (Luscinia svecica) قبلاً به عنوان یکی از اعضای خانواده‌ی Turdidae طبقه بندی می‌شد. اما در حال حاضر به عنوان یک مگس‌گیران Muscicapidae در بر قدیم شناخته می‌شود. در این مقاله سعی شده است به مشخصات فیزیکی این پرنده، رژیم غذایی این پرنده‌ی مهاجر ایران، زیستگاه و پراکنش پرنده گلوآبی، رفتار و عادات این پرنده، آشیانه و تولید مثل این پرنده‌ی زیبا، وضعیت حفاظتی آن در حیات وحش ایران و اهمیت آن در مطالعات پرداخته شود.

پرنده گلوآبی راسته‌ی از گنجشک سانان (passeriformes ) و از تیره توکا است و نام علمی این پرنده Luscinia svecica است.

مشخصات فیزیکی پرنده گلو آبی

طول این پرندگان نادر 13- 14 سانتی‌متر است. طول بال‌ها 20- 23سانتی‌متر است و 23- 15 گرم وزن دارند. پرنده زیبای گلو آبی، از بالا به رنگ قهوه‌ای به نظر می‌رسد. همانطور که در بین پرندگان معمول است، پرندگان نر پرهای عجیب و غریب بیشتری نسبت به هم ماده‌ها دارند. پرنده نر در بهار با پرهای آبی روشن در اطراف گلو کاملا قابل شناسایی است، در لکه مرکزی رنگ آبی گلوی این پرنده، رنگ سفید یا شاه بلوطی وجود دارد. در گونه‌هایی مانند L. svecica svecica، در شمال اوراسیا، لکه‌ی شاه بلوطی در مرکز پرهای آبی وجود دارد.

برخی گونه دیگر، مانند L. svecica cyanecula در جنوب و مرکز اروپا، لکه سفید در مرکز پرهای آبی قرار دارد. در گونه L. svecica magna در ترکیه لكه مرکزی اصلا وجود ندارد و گلو آبی روشن است. پرندگان ماده گلوی سفید رنگ با هایل‌های سیاه دارند. ماده‌ها به طور کلی فاقد هرگونه نشانه به رنگ آبی و شاه بلوطی هستند.

تفاوت در رنگ گلو با توجه زیستگاه‌های مختلف آنها، متفاوت است، پرندگان لکه سفید، مشخصه‌ی شرایط معتدل در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر، بخصوص در زیستگاه‌های مرتبط با آب از جمله نیزارها و مرداب‌ها هستند. این پرندگان دارای پاهای باریک و بلند قهوه‌ای رنگ هستند. دم در این پرندگان نسبتاً کوتاه است. رنگ دم قهوه‌ای مایل به مشکی است که در هنگام باز کردن دم و یا تکان دادن آن پرهای شاه بلوطی در قاعده دم آشکار می‌شود. در بالای چشم سیاه این پرنده، پرهای سفید رنگ وجود دارد که شبیه ابرو دیده می‌شود. این ابرو و پاهای بلند از ویژگی‌های دیگر شاخص پرنده زیبای گلو آبی است. منقار این پرنده کوتاه و سیاه رنگ است.

رژیم غذایی پرنده گلو آبی

رژیم غذایی این پرنده، بی‌مهرگان و حشراتی مثل سوسک‌ها، مورچه‌ها، مگس‌ها، عنکبوت‌ها و کرم خاکی‌ها، کرم‌ها و حلزون است. همچنین این پرندگان برخی دانه‌ها و میوه‌ها مثل توت‌ها را نیز می‌خورند. پرنده دیدنی گلو آبی برای گرفتن حشرات خاک یا گیاهان را جستجو می‌کند. همچنین گاهی اوقات برای گرفتن حشرات در هوا، در مسافت‌های کوتاهی پرواز می‌کند.

پراکنش جهانی پرنده گلوآبی

این گونه حشره‌خوار مهاجر است. بیشتر در مناطق باتلاقی در اروپا و آسیا زاد ولد می‌کند و از پرندگان بر قدیم هستند. در زمستان‌‌گذرانی در شمال آفریقا و آسیای جنوبی فراوان دیده می‌شوند. داخل ایران در زمستان‌ و پاییز به صورت مهاجر در نواحی گرمسیر جنوب، یزد، اصفهان، البرز و غیره مشاهده می‌شوند. گلو آبی ایران از گونه  Luscinia svecica می‌باشد.

زیستگاه پرنده گلو آبی

معمولاً پرنده زیبای گلو آبی در جنگل های توسکا و بید، غالباً در کنار آب روان، در امتداد ساحل دریاچه‌ها، حاشیه خندق‌ها، نیزارها، چمنزارها، بوته‌زارها و تالاب‌ها با پوشش گیاهی متراکم زیستگاه دارند.

رفتار و عادات پرنده گلو آبی

این پرنده به طور معمول  به سختی قابل دیدن است زیرا با توجه به پوشش گیاهی انبوه، آنها به راحتی مخفی می‌شوند. تنها در هنگام آواز خواندن یا اجرای نمایشگرهای پروازی، مشاهده‌ی آنها آسان است. وقتی آنها در فضای باز مشاهده ‌می‌شوند، اغلب تکان می‌خورند یا دم خود را بالا نگه می‌دارند و به سرعت آن را باز می‌کند تا لکه‌های شاه بلوطی در قاعده دم‌شان را نشان ‌دهند.

این پرنده توانایی مهاجر راه دور تا کوتاه دارد. پرهای رنگارنگ گلو در نرها در برخوردهای تهاجمی بین رقبا و همچنین خواستگاری از ماده‌ها به طور برجسته به نمایش گذاشته می‌شود. نرها برای دفاع از قلمروشان، در بالای درختچه‌ها آواز می‌خوانند و گاهی اوقات نمایش‌های کوتاه پروازی را نیز انجام می‌دهند.

صدا و آوازی پرنده گلو آبی

پرندگان نر گلو آبی آواز بلند، متنوع و با تکرار، فرو برد و گاه تقلیدی از سایر پرندگان را سر می‌دهند. گاهی این صداها یادآور خویشاوندان آنها، شبیه بلبل است. در واقع صدای آنها زیبا و بسیار پیچیده است. صدا این پرندگان شامل”pju-check” با هجای دوگانه که به صورت سوت نزولی شروع می‌شود و با یک “چک” کوتاه به پایان می‌رسد.

آشیانه پرنده گلو آبی

لانه این پرنده روی زمین به خوبی با پوشش گیاهی پنهان می‌شود، که عمدتا آشیانه از چمن، برگ، خزه و گلسنگ ساخته شده است و با چمن‌های نازک و موی حیوانات پوشیده می‌شود. شکل آشیانه شبیه یک کاسه عمیق است. مطلب کلی حیوانات ایران را می‌توانید در این مطلب مشاهده کنید.

تولید مثل پرنده گلو آبی

در خواستگاری، نرهای پرنده گلوآبی برای نشان دادن الگوی گلویشان، پرهای گلو را بالا می‌گیرند و دم‌شان را بلند می‌‌کنند، هنگام آواز، دور ماده می‌چرخند. پس از جفت شدن آشیانه در زیر بوته‌ها و یا در کنار گل‌های ماسه‌ی چمن قرار دارد. آشیانه بیشتر یا به طور کامل توسط ماده با علف‌های هرز، شاخه، خزه و ریشه ساخته می‌شود و با موهای گیاهی و حیوانی پوشانده می‌شود.

تولید مثل پرنده زیبا در ژوئیه آغاز می‌شود و قبل از مهاجرت پرندگان جوان در 40-45 روز کاملا بالغ می‌شوند. اندازه تخم این پرنده،14*18 میلی‌متر است. وزن تخم 2 گرم است. رنگ تخم‌ها گاهی سبز آبی کمرنگ، و یا قهوه‌ای مایل به قرمز است. جوجه‌کشی توسط پرنده ماده  14-15 روز طول می‌کشد. اندازه کلاچ 4-8 است اما پرندگان بالغ سالانه از این جوجه‌ها، یک یا دو پرنده می‌باشد. هر دو والدین تغذیه جوجه‌ها را بر عهده دارند. پس از 14- 16 روز پرندگان جوان قابلیت ترک آشیانه را دارند.

وضعیت حفاظتی پرنده گلو آبی

این پرندگان مانند همه مهاجران کمیاب هستند، اما تعداد آنها سال به سال متفاوت است. بگونه‌ای که در سال 2013 در انگلیس تعداد زیادی از آنها در زیستگاه‌های چشمه‌ای گزارش شده است. از علت‌های کاهش جمعیت و انحطاط گونه‌های آنها در اروپا، در درجه اول به دلیل از بین رفتن و تخریب زیستگاه‌ها و تشدید فعالیت‌های کشاورزی است. در ایران مطالعات دقیقی در مورد جمعیت آنها وجود ندارد. به هرحال پرنده دیدنی گلو آبی به عنوان کمترین نگرانی در لیست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) طبقه بندی شده است. طول عمر این پرنده، 8 سال 10 ماه تخمین زده شده است.

اهمیت پرنده گلوآبی برای مطالعات

پرنده گلو آبی یک گونه جالب توجه برای مطالعه مکانیسم‌های کنترل مهاجرت است. زیرا مهاجرت این گونه از نظر فاصله و جهت متفاوت است.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای حسین ایجادی عزیز ثبت نموده‌اند.