کاخ شهربانی (ساختمان وزارت خارجه)

ساختمان وزارت خارجه یا کاخ شهربانی، یکی از ساختمان‌های نئوکلاسیک شهر تهران است. این ساختمان در سال 1315 به دستور رضا شاه پهلوی ساخته شد. شاید کم‌تر کسی باور کند که تهران در میان این شلوغی و ازدحام چه خاطراتی را از گذشته‌های نه چندان دور در خود جای داده‌است. فقط کافیست کمی به مناطق مرکزی و بافت تاریخی این شهر نزدیک شویم. بقایای بناهای تاریخی گذشته همچنان در این بافت تاریخی به چشم می‌خورند. در ادامه این مطلب ابتدا به بررسی مختصری از پیشینه احداث میدان مشق، باغ ملی و بناهای تاریخی آن می‌پردازیم. بخش دوم را به معرفی تاریخچه پیدایش سبک نئوکلاسیک در زمان قاجار و پهلوی اختصاص داده‌ایم. در بخش بعدی به معرفی و تحلیل مشخصات و معماری داخلی و خارجی ساختمان وزارت خارجه می‌پردازیم. در انتهای مطلب هم آدرس و نحوه دسترسی به این بنای ارزشمند تاریخی را برایتان قرار داده‌ایم.

سفری در تاریخ کاخ شهربانی تهران یا ساختمان وزارت خارجه

در میان شهر تاریخی تهران، درست در همان بخشی که در گذشته قلب تپنده پایتخت ایران محسوب می‌شد، عمارات و بناهای بسیاری وجود دارد که نشان از تاریخ این شهر است. این بناهای پر از احساس، خاطرات طهران قدیم را در خود حفظ کرده‌ و در میان آسمان خراش‌های فلزی بی احساس هنوز هم عطر و بوی سابقشان را در فضا منتشر می‌کنند. ساختمان وزارت خارجه یکی از همین بناهای قدیمی است. تماشای این ساختمان که در حوالی باغ ملی و میدان مشق سابق قرار دارد، شما را به سفر در زمان‌های قدیم می‌برد.

اگرچه پس از انقلاب این ساختمان به مالکیت نیروی انتظامی درآمده بود. اما در سال 1381 توسط وزارت امور خارجه کشور از این نهاد خریداری شد و پس از 4 سال بازسازی در سال 1385، مورد بهره برداری این وزارت قرار گرفت. این کاخ هم اکنون در اختیار این سازمان است و در بسیاری از مواقع میزبانی مهمانان خارجی، سفرا و وزرای دیگر کشورهای جهان را بر عهده دارد.

پیشینه میدان مشق و باغ ملی

بنای تاریخی ساختمان وزارت خارجه امروزی یا کاخ شهربانی سابق، در دوران حساس حکومت پهلوی اول احداث شد. در این دوران که همزمان با مراحل اولیه صنعتی شدن در ایران بود، و در پی تحولات سیاسی و اقتصادی، نیاز به احداث ساختمان‌های اداری بیش از پیش احساس می‌شد. اما طراحی و ساخت چنین ساختمان‌هایی که مستلزم بهره‌مندی از فضاها و ویژگی‌های متمایزی بودند، با روش‌های سنتی آن زمان مقدور نبود. در واقع معماری سنتی ایرانی به تنهایی پاسخگوی نیاز این ساختمان‌ها نبود. بنابراین باید تحولی عظیم در ساختار معماری این بناها صورت می‌گرفت. اما پیش از آن باید مکانی وسیع برای احداث بنا در نظر گرفته می‌شد. به نظر می‌رسد میدان مشق تنها گزینه پیش روی رضاخان بود، که با وسعت زیادش می‌توانست پذیرای این ساختمان‌های وسیع دولتی باشد.

میدان مشق در زمان حکومت قاجار احداث شده بود. این محوطه در ابتدا منطقه‌ای نظامی بود که برای تمرینات قشون فتحعلی شاه قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما بعدها در زمان حکومت رضاشاه طرح احداث نخستین پارک شهر یا باغ ملی تهران در این میدان اجرا شد. به همین علت نام آن را از میدان مشق به باغ ملی تغییر دادند. اگرچه هنوز مدت زمان زیادی از تاسیس این پارک نگذشته بود که دوباره دستخوش تغییرات شد. اندکی بعد همه محوطه میدان را ساختمان‌های اداری و دولتی فرا گرفتند. امروزه ساختمان‌های اداره پست یا موزه ارتباطات، ساختمان زیبای وزارت خارجه ، سردر باغ ملی، موزه ایران باستان یا موزه ملی ایران و همچنین موزه و کتابخانه ملک از بناهای تاریخی ارزشمند موجود در این میدان به شمار می‌روند. میدان مشق با این همه آثار تاریخی ارزشمند خود نزدیک به دو دهه قبل در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

پیشینه معماری ملی ساختمان وزارت خارجه

شهر تهران در زمان حکومت قاجار پایتخت ایران بود. به همین علت در دوره‌های مختلف شاهد تحولات بسیاری به خصوص در زمینه معماری و شهرسازی بوده‌است. از میان شاهان قاجار، تاثیر ناصرالدین شاه در معماری و شهرسازی از همه بیشتر است. این شاه قاجاری پس از سفری که به اروپا داشت، به شدت تحت تاثیر سبک معماری اروپایی قرار گرفته بود. به همین علت پس از بازگشت از سفر درصدد گسترش تهران برآمد. در نهایت بناهای سبک تهرانی به وجود آمدند. اغلب این بناها متاثر از معماری نئوکلاسیک و یا پیرو مکتب التقاطی اروپایی بودند. بنابراین چندان رنگ و بویی از تاثیر معماری بومی و محلی در آن‌ها دیده نمی‌شد.

در دوران پهلوی نمونه‌هایی از ظهور مکتب مدرنیسم در بناهای نئوکلاسیک قاجار ادامه می‌یابد. همزمان در عرصه سیاسی جنگ جهانی اول ظهور کرده بود. رضاخان از میان کشورهای در حال جنگ به شدت تحت تاثیر آلمان نازی قرار داشت. موضوع نژادپرستی شدید آلمان‌ها و تاثیر آن بر رضاخان مسئله نژاد آریایی را پیش می‌کشد. همین موضوع منجر به بروز گرایش‌های نوستالژیک به گذشته و بازگشت به معماری سنتی ایرانی می‌گردد. از سوی دیگر ارتباط با آلمان‌ها هم منجر به ظهور اندیشه‌های معماری آلمان نازی بر معماری ایران شد. پیدایش موضوعاتی مانند ابهت و ریتم در بناها دستخوش همین اندیشه‌های نازی است.

معماری نئوکلاسیک رضاشاهی چگونه شکل گرفت؟

تاثیر معماری نئوکلاسیک و التقاطی زمان قاجار و معماری پرابهت و اقتدار آلمان نازی از یک سو و شکل گرفتن اندیشه‌های نژادپرستانه رضاخان از سوی دیگر، منجر به ایجاد سبکی جدید در ساخت بناهای آن زمان شد که به معماری ملی یا نئوکلاسیک رضاشاهی معروف شد. این سبک از معماری که به وضوح در بنای وزارت خارجه به چشم می‌خورد در واقع آمیزه‌ای از معماری سنتی ایران و معماری نئوکلاسیک اروپایی است. معماری ملی بر مبنای تفکرات نئو ناسیونالیستی و ملی گرایانه شکل گرفته ‌است. همچنین این نوع معماری به سبک معماری پیش از اسلام و به خصوص هخامنشیان و ساسانیان توجه ویژه‌ای دارد.

خصوصیات معماری ساختمان وزارت خارجه

احداث کاخ شهربانی سابق یا وزارت خارجه فعلی، به دستور رضاشاه پهلوی در سال 1311 آغاز شد. احداث این ساختمان چهار سال به طول انجامید و پس از آن توسط اداره شهربانی به بهره برداری رسید. گابریل گورکیان و قلیچ باقیان به ترتیب به عنوان طراح و سازنده این بنای مشهور انتخاب شدند. همچنین نظارت این عمارت را علی خان مهندس برعهده گرفت. کاخ شهربانی ساختمانی سه طبقه است که با زیربنای 21 هزار متر مربعی خود به عنوان بزرگ‌ترین بنای سبک ملی یا نئوکلاسیک رضاشاهی شاخته می‌شود. این کاخ در بطن سازه‌ای و فضاهای داخلی خود به شدت متاثر از بناهای اروپایی قرن بیستم است. اما در عین حال ریشه‌های معماری کهن ایرانی را هم در نمای ظاهری خود حفظ کرده‌است. در واقع این کاخ را از هر طرف که بنگریم ذره‌ای از تاریخ معماری ایران را در خود جای داده‌است.

اما این بنا باید از خصوصیات خاص دیگری هم برخوردار می‌شد. اول از همه نیاز به ابهت و اقتداری داشت که نمایان‌گر شکوه و عظمت دولت مستبد رضاخان باشد. این ابهت و اقتدار که از معماری نئوکلاسیک نازی‌ها سرچشمه گرفته بود به وضوح در نمای بنای تاریخی وزارت خارجه به چشم می‌خورد. ستون‌ها، سرستون‌ها و همچنین دیوارهای بلند و کنگره‌دار این بنا همه دلیل اثبات این ادعا هستند. در واقع این شکوه و عظمت از یک سو یادآور معماری نازی‌هاست و از سوی دیگر شکوه معماری هخامنشی و ساسانی را به خاطر می‌آورد.

• ورودی پر ابهت

در نظر اول ورودی پر ابهت کاخ شهربانی، چشم‌ها را به سوی خود خیره می‌کند. در نمای ورودی این کاخ پنجره‌های کشیده‌ای به چشم می‌خورد که بر جلال و جبروت آن افزوده‌اند. اما با کمی دقت در تزئینات و جزئیات این بنا، ردپای معماری هخامنشی و ساسانی در جای جای آن به چشم می‌خورد. استفاده از پلکان دو طرفه و نظام گردشی آن در ورودی پر ابهت بنا، یادآور کاخ آپاداناست. در میان دو بازوی این پلکان دو سویه سربازان هخامنشی به تصویر کشیده‌‌ شده‌اند.

دو حجم کشیده مستطیل شکل در دو طرف این پلکان دو سویه سر به فلک کشیده‌اند. گویی این احجام بیرون زده وظیفه حفاظت از نمای ورودی را بر عهده دارند و با پنجره‌های کشیده خود به ابهت بنا می‌افزایند. ستون‌های بلند با سرستون‌های سنگی که نماد موجودات اساطیری را حمل می‌کنند، پنجره‌هایی با تزئینات فراوان، ازاره‌ها، کنگره‌ها، تندیس‌ها و سنگ نبشته‌ها همگی تزئینات تخت جمشید را به یاد می‌آورند. در نمای این ساختمان گره چینی‌های چوبی ظریف و کاشی کاری‌های قاجاری هم مشاهده می‌شود. فضای داخلی اگرچه متاثر از معماری اروپایی طراحی شده اما سرشار از آینه کاری‌ها و گچ بری‌های بی همتایی است که در زمان قاجار به شدت رواج داشتند.

• فضاهای داخلی

بنای تاریخی وزارت خارجه از پلانی به شکل E برخوردار است که سه بازوی موازی آن در جهات شرقی غربی کشیده شده‌اند. از ورودی اصلی که وارد عمارت شویم فضایی وسیع و با شکوه در پیش رو گسترده می‌شود. گویا این فضا در گذشته برای انجام مراسم و تشریفات خاص مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. دسترسی به 202 اتاق موجود در این عمارت از طریق یک راهروی طولانی با سقف بلند میسر شده‌است. اتاق‌ها همه در یک راستا قرار دارند و از یک جهت نورگیری می‌شوند. در این عمارت 14 راهروی مختلف وجود دارد که ارتباط میان فضاهای گوناگون را ایجاد کرده‌اند.

• نما

 نمای ساختمان وزارت خارجه ترکیبی از آجر، سنگ،‌ چوب و فلز است. اما نکته جالب استفاده از سیمان به عنوان مصالح اصلی در تزئینات این بنا است. در گوشه‌های اصلی نما، از پنجره‌هایی با قوس‌های جناغی استفاده شده که از افتخارات معماری سنتی ایران به شمار می‌روند. ساختار سازه‌ای بنا مطابق با ساختمان‌های هم عصر خودش ساخته شده‌است. همچنین در بازشوهای نمای غربی از تزئینات متناسب با زمینه پیشین کاخ گلستان استفاده شده‌است. با این همه خصوصیات متمایز که تازه گوشه‌ای اندک از این بنای ارزشمند را به تصویر کشیده‌اند، واقعا حیف است که تماشای این بنای منحصر به فرد را از دست بدهید.

نحوه دسترسی به ساختمان وزارت خارجه

کاخ زیبای شهربانی در حد فاصل خیابان امام خمینی و سی تیر قرار گرفته‌است. برای دسترسی به این عمارت تاریخی سه راه پیش روی شماست. راه اول با استفاده از اتومبیل شخصی است. در روزهای تعطیل و یا ساعات پس از پایان طرح ترافیک، می‌توانید با اتومبیل خود به این بافت تاریخی واقع در میدان مشق بروید. البته در این صورت باید اتومبیل را با کمی فاصله از محوطه پیاده روی این بافت تاریخی پارک کنید و مسافت باقی مانده را پیاده طی کنید.

اما اگر می‌خواهید بی دردسر به آن‌ منطقه برسید، بهتر است از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنید. به این صورت دیگر لازم نیست نگران پیدا کردن جای پارک و ترافیک مسیر باشید. برای این منظور توسط اتوبوس یا مترو به ایستگاه امام خمینی بروید. سپس از آن جا با طی کردن مسافتی کوتاه به سمت غرب، ‌در کم‌تر از چند دقیقه به میدان مشق برسید.

کاخ شهربانی و یا ساختمان وزارت امور خارجه کجاست؟

در تهران بناهای تاریخی بسیاری وجود دارد که رد پایی از تاریخ ایران را بنمایش می‌گذارند. ساختمان شهربانی یکی از این بناهاست. بی شک ابهت این بنای تاریخی از دور نظرتان را جلب می‌کند. برای دانستن آدرس این ساختمان زیبا کافی ست بدانید، تهران و خیابان امام خمینی. از این خیابان از هرکسی بپرسی کاخ شهربانی کجاست، همه به یکسو اشاره می‌کنند.

جاهای دیدنی تهران

از دیگر دیدنی های تهران می‌توان به سردر باغ ملی، محوطه باغ ملی یا میدان مشق سابق، موزه ملی ایران، موزه پست و ارتباطات، موزه ملک، موزه علم و فناوری، موزه سکه بانک سپه، موزه عبرت، خانه موزه مقدم تهران، موزه استاد صنعتی، موزه علوم و فناوری ایران، کلیسا مریم مقدس، موزه گمرک، آتشکده آدریان، کنیسه حیم، موزه مردم شناسی ارامنه و موزه آبگینه یاد کرد که ظرف چند دقیقه با پای پیاده می‌توان به آن‌ها رسید.

آب و هوای شهر تهران

برای سفر در دل تاریخ تهران و پایتخت ایران، یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید مورد بررسی قرار گیرد، آب و هوا و شرایط دمایی این شهر است. در این بخش آب و هوای این شهر آمده است تا با مراجعه به این بخش از آن در لحظه آگاهی یابید.

تهران آب و هوای

لوکیشن دقیق کاخ شهربانی

در بخش‌های بالا یه آدرس و مسیرهای دسترسی به این بنای زیبا آورده شده است. در این بخش لوکیشن دقیق این بنای تاریخی آورده شده است. شما می‌توانید با استفاده از این بخش و با کمک گوشب همراه هوشمندتان تا رسیدن به این بنای تاریخی را به سادگی مسیریابی کنید.