کاخ صاحبقرانیه بخشي از كاخ‌هاي مجموعه‌ي فرهنگي تاریخي نیاوران لست. اين كاخ از دوره‌ي قاجاريه تا پهلوي كاربرد داشت. در اين محتوا تلاش شده است تا به قدمت و تاريخچه، معرفي، معماري و مصالح، تغييرات در كاخ صاحبقرانیه در طول زمان، تزيينات و اشياي اشياي داخل قصر صاحبقرانیه، مهمترين اتفاقات تاريخي در عمارت صاحبقرانیه، ريشه‌يابي نام کاخ صاحبقرانیه، آدرس، ساعات بازديد، مسيرهاي دسترسي و بهترین زمان برای بازدید از مجموعه کاخ نیاوران تهران پرداخته شود. در حال حاضر در مجموعه نياوران کاخ اختصاصی نیاوران، موزه جهان نما، کوشک احمدشاهی، موزه کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران، موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران، باغ کتیبه های کاخ نیاوران، کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه وجود دارد. اين مجموعه براي بازديد عموم آزاد است.
قدمت و تاريخچه کاخ صاحبقرانیه
در ابتدا فتحعلی شاه به منظور یک محل برای اقامت ییلاقی باغ سلطنتی نیاوران را بنا نمود و در آن كاخي ساخت. به دليل وجود ني در اين مكان، اين باغ به ني آوران معروف شد. بعدها به صورت نیاوران نوشته شد.
ناصرالدین شاه در سال 1267هجري قمري دستور ساخت كاخي را به علی خان حاجب الدوله به جای عمارت قدیمی‌اش داد. این عمارت به جهان نما در باغ نياوران نام گرفت. سپس اين عمارت مورد پسند شاه نگرفت. دستور داد تا تحول کلی و اساسي در كاخ جهان نما انجام شود.
در سال 1297هجري قمري ناصرالدین شاه به مناسبت سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب قران نامید. كاخ جهان نما را نيز كاخ صاحبقرانيه ناميد و در اين كاخ اقامت گزيد. قدمت این کاخ به بیش از يكصد و هفتاد سال مي‌رسد و در سال 1334 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
معماري کاخ صاحبقرانیه
از نیمه دوم حکومت ناصرالدین شاه، رواج مسافرت وي به غرب موجب شد تا موج جدیدی از هنر، تمدن و فرهنگ به سوی هنرمندان معمار ایرانی گشوده شود. لذا معماری این کاخ ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و اروپایی است.
پلان كاخ صاحبقرانیه به شکل یک چلیپای کامل است. اين كاخ به صورت مستطیلی كشيده رو به سمت جنوب است. به طوري كه با هفتاد و شش متر طول در راستای شرقی به غربی و بيش از هفده متر عرض در راستای شمالی به جنوبی بنا شده است. در اين بنا تاريخي نسبت طول به عرض آن بیش از چهار برابر است. كاخ صاحبقرانیه در دو طبقه در مساحتي در حدود دو هزار و چهار صد متر مربع بنا شده است. معمار و سازنده‌ي بنا استاد محمد ابراهیم معمارباشی بود.
معرفي كاخ صاحبقرانیه
دو طبقه‌ي اين كاخ شامل شاه‌نشین، کرسی‌خانه، حمام، ایوان و چهل عمارت سه اتاق برای زنان حرامسراي ناصرالدين شاه بود. بيشترين فضای داخلی اين كاخ تاريخي در طبقه اول يعني حوضخانه واقع شده است. طبقه‌ي دوم به تالار آینه اختصاص یافته است.
در طبقه‌ي اول اين عمارت تالار بزرگ و مرتفعي به نام تالار جهان نما با ورودي بزرگي در حدود دوازده متر قرار دارد. پنجره‌های مرتفع و ارسی‌های زيباي آن در بخش شمالی و جنوبی کاخ واقع شده است. در دو طرف این تالار، دو راهروی بلند در امتداد شرقی و غربی قرار دارد. این راهروها بر محور تقارن بنا عمود هستند.
در طبقه‌ي اول به غیر از تالار آیینه‌کاری، تزيينات شامل گچ‌برهاي ساده است. تالار اصلی آیینه‌کاری به جهان‌نما معروف شده است. حوضخانه اين عمارت تزیینات بيشتري نسبت به طبقه اول دارد. اتاق‌هايي در راهروهای کناری حوضخانه ساخته شده است.
اتاق‌هاي بخش راهروی غربی به ترتیب اتاق کرسی خانه، اتاق آثار چوبی و لاکی و اتاق منسوجات قاجار نامگذاري شده است. در ضلع شمالی حوضخانه شاه‌نشین قرار دارد. ضلع جنوبی آن یک ارسی سه‌لنگه و دو پنجره دارد كه به فضای باغ دید دارد.
مصالح به كار رفته در كاخ صاحبقرانیه
مصالح به كار رفته در كاخ صاحبقرانیه آجر با ملاط گل و آهک، گل، گچ، سنگ و ملاط آهکی، آجر ختایی، تیر چوبی و خرپا است. در زمان احداث سقف‌ها چوبی بود اما در دوره‌ي پهلوي، سقف‌ها به تیرآهن و طاق ضربی تبديل شده است. كل مصالح به كار رفته در اين كاخ، بومي ايران است.
تغييرات در كاخ صاحبقرانیه در طول زمان
از زمان احداث صاحبقرانیه تا دوره‌ي پهلوی دوم تغییراتی زيادي در اين کاخ ایجاد شده است. پس از ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان حرمسرا ايجاد كرد و بخشي از آن را تخريب كرد. در زمان سلطنت رضاشاه پهلوي، عمارت صاحبقرانیه براي عروسی محمدرضا شاه با ملكه فوزیه بازسازي و تغييراتي در آن داده شود. اما به علت سرما آن استفاده نشد.
عمده‌ترين تغييرات اين كاخ مربوط به سلطنت محمدرضا شاه پهلوي است. در اين دوره طبقه‌ي اول اخ یعنی حوضخانه برای پذیرایی میهمانان و طبقه‌ي دوم به‌عنوان دفتر کار محمدرضا شاه پهلوي تبديل شد. تالار آینه به اتاق منشی دفتر شاه، اتاق هدایا و اتاق دندانپزشکی تبديل شد.
در اين دوره اتاق‌های مذاکرات، انتظار سفرا، منشی، هدایا، دندانپزشکی، اتاق چایخانه و بار، اتاق جنگ با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آکوستیک، اتاق استراحت محمدرضا شاه پهلوي و اتاق مذاکرات خصوصی در صاحبقرانیه نيز ايجاد شد.
هر كدام از اتاق‌های به صورت نمادین با فرهنگ وتمدن ایران بازسازي شده‌اند. از جمله مي‌توان به کرسی‌خانه، اتاق آثار چوبی و لاکی و اتاق خاتم اشاره كرد. همچنين در دیوارهای اتاق چایخانه و بار، ابیاتی از حافظ، مولوی، سعدی، خیام، به انتخاب ملكه فرح دیبا به‌صورت طلاکوب نوشته شده است. پس از انقلاب صاحبقرانیه به موزه تبديل شده است.
تزيينات کاخ صاحبقرانیه
در اين كاخ تزيينات زيبايي نظير گچبری‌هاي زيبايي از نقوش گياهي (طرح‌های گلدانی )، رنگ آمیزی در بین گچ‌بری‌ها، ترکیب‌بندی، نقاشی در سقف‌ها، آیینه‌کاری، شیشه‌های رنگی و مشبك در پنجره‌ها، نقاشي تک چهره‌ها و لاکی، حجاری و سنگ تراشي به كار رفته است.
تک چهره‌ها معروف‌ترین نقاشی‌های در دوره‌ي قاجار هستند که بر روی پرده‌های بزرگ نقاشی شده است. اين نقاشي‌ها در دیواره کاخ‌ها نصب شده‌اند. در اين كاخ تک چهره‌ها در تالار حوضخانه از چهره‌ي مردان و زنان قابل رويت است.
حجاری بر روی سنگ شاه‌نشین شمالی حوضخانه وجود دارد. در کاخ صاحبقرانیه نقاشي لاکی بر روی درها و اشیایی که از دوره قاجار باقی مانده و سقف قابل مشاهده است.
اشياي داخل قصر صاحبقرانیه
در داخل كاخ انواع اشیاي نفیس و مرغوب نظير فرش‌های ایرانی، لوسترها، پارچه‌های زربفت و گل‌دوزی‌شده، آثار هنری برجسته‌ي نقاشان مانند محمد خان ملک‌الشعرا، چلچراغ‌های ظریف بلورین، انواع گلدان‌های چینی، پیانو، مبلمان منحصر به فرد، آثار لاکی جعبه، جلد و قلمدان، ظروف کریستال، تابلوی نقاشی عبدالله قاجار به نام صف سلام فتحعلی شاه، تابلوی فتح تهران، کشکول جواهرنشان، هدیه‌ي تزار روس به ناصرالدین شاه، جام کریستال، سه نشان اهدایی از ملکه الیزابت به پهلوی دوم و ساير اشياي نفيس وجود دارد.
مهمترين اتفاقات تاريخي در عمارت صاحبقرانیه
فرمان مشروطیت در زمان مظفرالدين شاه قاجار در حیاط اين کاخ، توسط او امضا گردیده شده است.
ريشه‌يابي نام کاخ صاحبقرانیه
در دوره‌ي قاجاريه هر سي سال یک قرن نامیده می‌شد. از آنجا كه ناصرالدین شاه در سی و یکمین سال حکومتش این کاخ را ساخته بود. خودش را صاحب‌قران نامید و این کاخ را عمارت صاحبقرانیه نام نهاد. همچنين از آنجا كه این كاخ در زمين مرتفي ساخته شده بود. به خاطر اشراف کامل شاه‌نشین آن در زمان ناصرالدين شاه بر تهران، جهان‌نما نيز گفته مي‌شود.
آدرس کاخ صاحبقرانیه
کاخ صاحبقرانیه در مجموعه فرهنگی نیاوران در میدان باهنر (نیاوران) واقع شده است.
ساعات بازديد کاخ صاحبقرانیه
ساعات بازديد مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران در پاییز و زمستان از ساعت هشت و سي دقيقه الي پنج عصر است. در بهار و تابستان ساعات بازديد از ساعت نه الي هفت عصر است. قابل ذكر است در حال حاضر امكان بازديد از کاخ صاحبقرانیه به دليل تعميرات ممكن نيست.
شماره تماس جهت اطلاعات بيشتر 02122287012است. مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران همه روزه به جز روزهای 14 خرداد، 21 رمضان، تاسوعا و عاشورای حسینی، 28 صفر و 25 شوال وفات پيامبر اكرم (ص) و شهادت امام جعفر صادق(ع) باز است.
مسيرهاي دسترسي به کاخ صاحبقرانیه
دسترسی به اين کاخ از طريق خط یک مترو و اتوبوس‌های تندرو تهران ميسر است. از طريق مترو در هرجاي تهران كافي است، به ایستگاه تجریش برويد. پس از پياده شدن از مترو، با اتوبوس و یا تاکسی به سمت میدان نیاوران و مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران بروید.
با (BRT) هم مي‌توانيد از مسیر راه آهن-تجریش و سایر اتوبوس‌هایی که به میدان تجریش می‌روند، به اين مكان تاريخي برسيد. همچنین می‌توانید از اتوبوس‌های خط میدان تجریش- دارآباد و بلوار صبا ازگل و میدان رسالت- میدان قدس نيز براي رسيدن به اين مكان استفاده نماييد. فقط اتوبوس‌هایی که از مسير میدان رسالت به میدان قدس می‌روند، از میدان نیاوران می‌گذرند و در مسیر برگشت مسیر متفاوتی دارند.
بهترین زمان برای بازدید از مجموعه کاخ نیاوران تهران
در فصل بهار به خاطر سرسبزي و زيبايي باغ نياوران، بهترین زمان برای بازدید از مجموعه کاخ نیاوران تهران است. اگر حوصله‌ي شلوغي ايام تعطيلات نوروز را نداريد و مي‌خواهيد با آرامش از اين مجموعه بازديد نماييد، اواخر فصل بهار و تابستان را براي بازديد انتخاب نماييد. با اين وجود هر فصلي از سال مي‌توان از اين مجموعه بازديد كرد.
دیدنی های تهران
از دیگر جاهای دیدنی تهران در این نزدیکی می‌توان از پارک نیاوران، تکیه نیاوران، تکیه حصاربوعلی، امامزاده صالح، بازار تجریش، تکیه تجریش، تکیه دزاشیب، موزه سینما، موزه تماشاگه زمان، هیومن پارک، پارک جمشیدیه و باغ فردوس نام برد.
آب و هوای تهران
برای بازدید از جاهای دیدنی تهران و گشت و گذار در شهر اطلاع از وضع آب و هوایی لازم است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای تهران را در پنج روز آینده ملاحظه می‌نمایید.
لوکیشن دقیق کاخ صاحبقرانیه
در بخش بالا به آدرس این کاخ زیبا پرداختیم. برای سهولت بیشتر در مسیریابی در اینجا لوکیشن دقیق کاخ صاحبقرانیه را ملاحظه می‌کنید.
منابع
- مطالعه سیر تحول تاریخی و بازیابی طرح اصیل باغ صاحبقرانیه در نیاوران، حميدرضا جيحاني، حرير غفاريان، مطالعه سیر تحول تاریخی و بازیابی طرح اصیل باغ صاحبقرانیه در نیاوران
شماره صفحه 21-34، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 28، پاییز 1398 - بررسی تطبیقی هنرهای تزیینی داخل کاخ صاحبقرانیه و بناهای روسیه قرن 18و 19 میلادی،
فائزه محمدی حاجی آبادی،حبیب الله آیت اللهی، علی اصغر فهیمی فر، نشریه هنرهای زیبا،- هنرهای تجسمی، دوره 18،شماره 1، بهار 1392 - عکس‌های این مطلب را جناب استاد صادق میری عزیز ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
کاخ صاحبقرانیه تهران
کاخ صاحبقرانیه از کاخ های مجموعه کاخ نیاوران تهران است. در مطلب بالا به معرفی، معماری، اشیا، تزئینات و آدرس کاخ صاحبقرانیه تهران پرداختیم.