شهر کاشان مرواریدی در دل کویر است که به معماری زیبا، عطر خوش گلاب و مردمان اهل شعر و ادب شهرت یافته است. تاریخ کاشان به تمدن باستانی سیلک و هنرهای اصیل ایرانی گره خورده است. تا آنجا که نمیتوان از گذشته کاشان گفت ولی از هنر و فرهنگ غنی مردمان آن کلامی بر زبان جاری نکرد.
شهر کاشان
این شهر از توابع استان اصفهان است و تا تهران حدود 230 کیلومتر فاصله دارد. دیدنی های کاشان به قدری زیاد است که در طول چند روز اقامت، تنها میتوان تعدادی از جاذبهها را بازدید کرد. از جاهای دیدنی کاشان باید به تعدادی از خانه های تاریخی مانند خانه بروجردی ها، خانه طباطبایی ها و خانه عامری ها و مکانهای دیدنی همچون مسجد جامع کاشان و مسجد آقا بزرگ اشاره کرد.
علت نام گذاری به کاشان
درباره اینکه چرا این شهر کاشان نام گرفته است و ریشه و اصل این کلمه چه بوده، داستانها و گمانه زنیهای فراوانی وجود دارد. به عنوان نمونه در برخی کتب نوشته شده که کاشان در ابتدا کیآشیان به معنی مسکن پادشاه بوده است. بعضی دیگر این نام را برگرفته از نام قوم کاشو میدانند که چند هزار سال قبل در این منطقه میزیستند. عدهای نیز علت نام گذاری کاشان را مرتبط با هنر کاشیکاری این شهر دانستهاند.
وسعت کاشان
این شهر 9647 کیلومتر مربع وسعت دارد.
جمعیت کاشان
ساکنان این شهر و توابع آن حدود 365 هزار نفر تخمین زده میشوند.
توابع شهرستان کاشان
طبق تقسیمات کشوری، شهرستان کاشان به 4 بخش مرکزی، قمصر، نیاسر و برزک تقسیم میشود. این شهرستان علاوه بر 84 روستای آباد، 5 شهر کاشان، قمصر، نیاسر، برزک و جوشقان را شامل میشود.
موقعیت ارتباطی
کاشان در مسیر شاهراههای اصلی شمال به جنوب و شرق به غرب کشور قرار دارد. اتوبان قم به اصفهان از نزدیکی این شهرستان عبور کرده و این مسئله سبب شده تا این شهر از موقعیت مناسبی برخوردار باشد.
ویژگیهای اقلیمی کاشان
دما
مجاورت با کویر سبب شده تا در تابستان دمای هوای این شهر تا 40 درجه سانتیگراد برسد. وزش بادهایی از جانب کویر در تمام ساعات روز نیز به گرما و خشکی هوا دامن میزند.
باد
بادهای موسمی این منطقه با نامهای سرخ، قبله، شهریاری، سام و شمال شناخته میشود.
منابع آب
رودخانههای فصلی این دیار با نام قهرود، چمرود و هنجن به همراه 8 چشمه و 130 رشته قنات از اصلیترین منابع تامین کننده آب کاشان هستند.
قوم شناسی در کاشان
مردم کاشان، از قوم فارس و نژاد آریایی هستند. ولی قبل از ورود آریاییها به ایران، حدود 7 هزار سال قبل اقوامی در این منطقه زندگی میکردند که گویا با آریاییان اختلاط یافتند.
زبان مردم کاشان
زبان مردم این منطقه، فارسی به لهجه کاشانی یا کاشی است. در برخی روستاها گویشهای راجی و تاتی وجود دارد که برگرفته از زبان فارسی دری است.
مذهب و آیین مردمان کاشان
اکثریت مردم این شهر مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. از گذشتههای دور مردم این دیار به دینداری شهره بودند و از این جهت کاشان را دارالمومنین نامیدهاند.
فرهنگ کاشان
مردم کاشان از قرون گذشته دارای فرهنگی مترقی بودند. رشد و شکوفایی هنرمندان و عالمان والا در این شهر، نشان از فرهنگ غنی مردم این منطقه و تلفیق علم، دین و هنر در سبک زندگی آنان دارد.
آداب و رسوم کاشان
سنتهای رایج در کاشان همانند تاریخ این شهر دارای قدمت و اصالتی دیرینه است. مهمترین رسوم این شهر را کلوخاندازی، نخلگردانی، هدیه رمضان، آشتیکنون، روزه واکنی، هوم بابایی، گلابگیری و قالیشویان مینامند.
گلاب گیری
گلابگیری مشهورترین رسم رایج در کاشان است. در اردیبهشت ماه، حدود 1 میلیون نفر برای بازدید از این مراسم به کاشان سفر میکنند. طی این مراسم که در بیشتر روستاها برگزار میشود، با آیینی ویژه، گلهای محمدی را درون دیگ آب، جوشانده و عصاره آن را استخراج میکنند.
نخل گردانی
در برخی مناطق در ماه محرم وسیلهای چوبی به نام نخل در کوچهها گردانده میشود که فردی به عنوان راهنما بر بالای آن نشسته و به مدیحه سرایی میپردازد. نخل نمادی از تابوت امام حسین علیهالسلام است.
کلوخ اندازی
مردم کاشان روزهای قبل از آغاز ماه مبارک رمضان را به تفریح و تفرج میپردازند و آن را کلوخاندازی مینامند.
روزه واکنی
در شب دوم ماه رمضان، خانواده دختری که به تازگی عقد کرده، داماد و خانوادهاش را به مهمانی افطار دعوت میکند. عروس با دریافت هدیه از داماد، روزه خود را افطار کرده، به طور متقابل داماد نیز هدیهای دریافت میکند.
هدیه رمضان
در این سنت دیرینه که از فرهنگی زیبا نشات گرفته، فرزندی که برای نخستین بار روزه گرفته، روزه خود را افطار نمیکند تا هدیهای از بزرگتر خانواده بگیرد. بعد از دریافت هدیه، دست بزرگ خانواده را میبوسد.
آشتی کنان
مردم کاشان ماه رمضان را با رسوم جذابی گره زدهاند. یکی از این رسوم، آشتیکنان است که طی آن بزرگان محله و فامیل، مهمانی بزرگی ترتیب داده و کسانی را که کدورتی در میانشان بوده، آشتی میدهند.
آش نذری 21 رمضان
از قدیم رسم بر این بوده که در شب 21 رمضان، آش رشته بین همسایهها پخش میشود.
هوم بابایی
طی شبهای اول تا 15 رمضان کودکان و نوجوانان هر محله، بعد از افطار در یک کوچه جمع شده و با خواندن اشعاری درب خانهها را زده و خوراکی جمع میکنند. این رسم مشابه قاشق زنی در چهارشنبه سوری است.
قالی شویان
در روز جمعه قبل از 17 مهر ماه که مصادف با شهادت امامزاده سلطان علی است، مردم فین در مشهد اردهال جمع شده و طی عزاداری و آیین خاصی، قالی حرم را از خدام گرفته و به چشمه برده و بعد از خیس کردن، به خدام تحویل میدهند. در این روز هیچ کس به جز مردم فین، حق دست زدن به قالی را ندارد.
اقتصاد کاشان
کاشان را باید مهد ترکیب صنعت و سنت دانست. در این شهر هنرهای سنتی به شکل صنعتی در کارخانهها چرخ اقتصاد را میچرخاند. تولید انبوه گلاب و عرقیات که هم به شکل سنتی و هم صنعتی تهیه میشود، یکی از مهمترین منابع درآمد مردم کاشان است.
قالی و فرش این شهر نیز که یکی از صنایع و هنرهای ثبت شده در یونسکو است، به شکل دستی و ماشینی در کارگاهها و کارخانهها تولید میشود. هنرصنعت کاشی و سفال، نیز یکی دیگر از منابع مالی مردمان این دیار است که با حفظ کیفیت، به صورت انبوه عرضه میگردد. ریسندگی و بافندگی، چینی و ملامین از دیگر صنایع این منطقه است. اکنون بیش از 350 واحد صنعتی فعال در کاشان وجود دارد.
کشاورزی نیز در این منطقه رونق بسیاری دارد. کشاورزان علاوه بر پرورش گل محمدی، پنبه، انواع غله، زعفران، درختان میوه مانند انار، انجیر، انگور، گوجه سبز و اقسام صیفی و سبزی کشت میکنند. کاشان از لحاظ داشتن منابع طبیعی و معادن نیز بسیار غنی است. معادن نمک، باریم، مس، آهن، مرمر، تراورتن و زاج سبز تاکنون در این منطقه شناخته شدهاند.
صنایع دستی کاشان
از آنجا که قدمت زندگی در این منطقه به 7 هزار سال پیش برمیگردد، ماحصل زندگی بشر و اندوخته هنری یک عمر فعالیت آدمی را میتوان در صنایع دستی این دیار به چشم مشاهده کرد.
هنرمند کاشانی هنرش را با خاک میآمیزد و با کاشی و سفال، مسکن و لوازم مورد نیاز خود را میسازد. تار و پود فرش خانهاش را با سرپنجههای هنرمندش میبافد. لباساش را از الیاف طبیعی تهیه کرده و آن را با انواع تزئینات میآراید. از این رو هنرمند کاشانی، نمادی از یک فرد خودکفا است که میتواند از هیچ، همه چیز را با دست خالی خلق کند.
فرش و قالی
این هنر قدمتی دیرین دارد. یک سوم ساکنین این شهر در این صنعت مشغول به کار هستند.
گیوه نشلجی
این هنر در روستای نشلج رواج دارد. گفته میشود گیوه بافی از 1000 سال پیش در ایران وجود داشته است.
ملیلهکاری
از ظریفترین هنرهای صنایع فلزی است که به ساخت ظروف و وسایل نقرهای میپردازد.
مشبک
این هنر، سطح فلز یا چوب را به صورت توری دارای منفذهای منظم و یک شکل میکند.
کاشی کاری
این هنر در دو شیوه کاشی معرق و کاشی هفت رنگ برای پوشاندن انواع سطوح استفاده میشود.
سفالگری
اولین چرخ سفالگری و کوره پخت سفال در تپه سیلک به دست آمد که نشانگر قدمت این هنر در این منطقه است.
مسگری
وجود معادن مس در کاشان، اصفهان و کرمان سبب شده تا هنر مسگری و ساخت ظروف مسی، تاریخی به قدمت 6 هزار سال در این نقاط از ایران داشته باشد.
رودوزی
هنر تزئین پارچه با انواع دوخت را رودوزی مینامند. این هنر در کنار ملیلهدوزی، سکمهدوزی و قلابدوزی، صنایع دستی سنتی و ارزشمندی را ایجاد میکند.
گره چینی
این هنر در معماری ایران از زمان سلجوقیان رایج شد. گره چینی هنر ساخت در و پنجرههای چوبی با تکههای متقارن چوب بر اساس طرحهای هندسی منظم است تا به شکل شبکه درآید.
منبت
کندهکاری روی چوب از زمان صفویان در ایران رواج یافت. هنرمندان کاشان نیز در کنار شهرهایی چون اصفهان به این هنر روی آوردند و تا به امروز این رشته در کاشان ادامه یافته است.
مخمل بافی
مخمل را از نخ ابریشم یا پنبه میبافند. مخمل کاشان از لحاظ ظرافت و نقشهای زیبا، شهرتی جهانی دارد. این نوع پارچه در دوران صفویه و قاجار بسیار محبوب بود.
شعر بافی
شعربافی نوعی پارچه بافی است. شعر به معنی مو بوده و پارچهای را شعرباف میگویند که از موی حیوان تهیه شده باشد.
زری بافی
زریبافی به هنر تهیه نوعی پارچه ابریشمی گفته میشود که در بافت آن از نخ طلایی گلابتون استفاده شده باشد.
زیلو بافی
زیلو نوعی زیرانداز شبیه گلیم است که تار و پود آن از پنبه باشد.
سوغات کاشان
هر سال گردشگران بسیاری از نقاط دور و نزدیک راهی کاشان میشوند تا گلاب تازه و سایر عرقیات مانند عرق نعناع و بیدمشک را تهیه کنند. کیفیت گلاب این شهر به عنوان مهمترین سوغات این دیار، شهرتی جهانی دارد. قمصر و نیاسر، دو تولیدکننده اصلی گلاب هستند.
صنایع دستی نیز در این دیار به شکل سنتی تولید و عرضه میشود. محصولات و صنایع مخملبافی، زریبافی، زیلوبافی، شعربافی، گلیم، قالی، کاشی، سفال، مسگری، گره چینی، نمدمالی و منبت، معروفترین سوغات کاشان هستند.
شیرینیها و تنقلات محلی را نیز باید به عنوان رهآورد سفر، توشه راه کرد. کلوچه کاشان، قطاب، باقلوا، پشمک، نقل بیدمشکی، حاجیبادام و میوه خشک از خوراکیهای لذیذ این شهر است.
مشاهیر کاشان
نام بزرگانی چون محسن فیض کاشانی عالم و فیلسوف برجسته، ملا احمد نراقی و مهدی نراقی از عرفا و علمای صاحب نام، غیاث الدین جمشید کاشانی ریاضیدان، فتحالله کاشانی مفسر، کمال الملک و صنیع الملک نقاش و بابا افضل مرقی حکیم، مشفق کاشانی، محتشم کاشانی، کلیم کاشانی، سپیده کاشانی و سهراب سپهری شاعر، برای همیشه تاریخ بر تارک این شهر میدرخشد.
خواهر خواندههای کاشان
شهر کاشان با شهرهای سبزوار، کازانلیک بلغارستان و اومئا سوئد خواهر خوانده است.
اقامت در کاشان
هر چند بسیاری افراد در تورهای یک روزه از کاشان بازدید میکنند، اما این شهر مکانهای مناسبی برای اقامت دارد که میتوان با استفاده از خدمات آنها، مدت بیشتری را به گشت و گذار در نقاط دیدنی این منطقه سپری کرد.
اقامت در مراکز بوم گردی کاشان
برخی هتلها و مراکز اقامتی در این منطقه، در دل یک بنای تاریخی احداث شدهاند. بازسازی و تغییرات جهت استفاده گردشگران، با حفظ زیباییهای معماری و سبک زندگی سنتی همراه بوده تا مسافران، حس زندگی در یک مکان باستانی را بچشند. از بین این مراکز باید به هتل 4 ستاره مهینستان راهب کاشان، خانه تاریخی احسان، خانه نقلی، خانه سنتی کمال الملک، خانه دوست، هتل سنتی نگین، خانه ایرانی، هتل سنتی سرای عامریها، خانه مرشدی و خانه منوچهری اشاره داشت.
اقامت در هتل های کاشان
هتلهای مدرن بسیاری در این شهر پذیرای گردشگران هستند. از این میان میتوان هتل 3 ستاره نگارستان، گلستان قمصر، 2 ستاره سیاح، خانه رز، هتل آپارتمان کوثر، امیرکبیر و هتل ابیانه را نام برد.
حمل و نقل درون شهری
در این شهر اتوبوس و تاکسی به وفور یافت میشود. از این رو گردشگران امکان استفاده از حمل و نقل عمومی را دارند.
دسترسی
با اینکه کاشان شهر کوچکی است، اما دارای فرودگاه، ایستگاه راهآهن و ترمینال اتوبوسرانی است. هر چند بسیاری از گردشگران استفاده از تورهای کاشان و یا سفر با اتومبیل شخصی را به حمل و نقل عمومی ترجیح میدهند.
بهترین زمان برای بازدید از کاشان
با توجه به کویری بودن کاشان، بهترین فصل برای گردش در این شهر، بهار خواهد بود. در فصل بهار هوا مطبوع و طبیعت سرسبز است. همچنین در اردیبهشت ماه مراسم گلاب گیری در قمصر و نیاسر برگزار میشود که به جذابیتهای طبیعی این مناطق میافزاید. البته پاییز کاشان را نیز به علت هم زمانی با فصل برداشت زعفران و انار نباید از دست داد.