گبه دستباف یکی از معروف‌ترین صنایع دستی ایران است که در حقیقت یک اثر هنری است. کافی است عکس گبه بافی عشایر در دل طبیعت را مشاهده کنید تا راز گبه های سنتی ایران را درک کنید. ما در این مطلب ابتدا به سؤالات مهمی چون گبه چیست؟ گبه چگونه بافته میشود؟ و تلفظ صحیح گبه کدام است؟ پاسخ می‌دهیم. پس از معرفی ابزار گبه بافی و نحوه بافت گبه به سراغ فرق گبه با قالی، تفاوت گبه و گلیم، تفاوت گبه و فرش و به طور کلی مزایا و معایب گبه خواهیم رفت. سپس انواع گبه از قبیل گلیم گبه، گبه پتویی و گبه قالی را معرفی می‌کنیم. در ادامه برای آگاهی از زادگاه گبه و اینکه گبه سوغات کجاست؟ به معرفی گبه عشایر اعم از گبه قشقایی، گبه بختیاری، گبه ترکمن می‌پردازیم.
پس از آن برای پاسخ به سؤال گبه در کدام مناطق کشور وجود دارد؟ گبه فارس، گبه اصفهان، گبه آذربایجان، گبه خراسان، گبه کردستان، گبه کرمانشاه، گبه کرمان، گبه مشهد، گبه شیراز، گبه کشکولی، گبه های قشقایی و گبه روستای شول گناوه را معرفی می‌کنیم. پس از آن در مورد معانی نقوش گبه و انواع طرح گبه مانند گبه طرح خشتی، گبه طرح انار، گبه طرح جدید، گبه طرح سنتی، گبه طرح عشایری، گبه طرح فرش، گبه طرح قشقایی، گبه طرح هریس و گبه طرح افشان صحبت خواهیم کرد. در ادامه با بیان اینکه لزوماً گبه فرش دستباف نیست به معرفی انواع گبه ماشینی از قبیل گبه ابریشمی، پادری گبه و پارچه گبه می‌پردازیم. همینطور در پایان نیز در پاسخ سؤال از کجا گبه بخریم؟ در مورد گبه ارزان و صادرات گبه اطلاعاتی ارائه می‌کنیم.
گبه چیست؟
درواقع گبه یکی از دستبافتههای عشایر ایران است که به عنوان زیرانداز استفاده میشود. این محصول، زیراندازی ضخیم با پرزهای بلند 3-1 سانتیمتری است. ویژگی خاص این محصول، ذهنی باف بودن و به عبارت ساده‌تر، بافت بدون نقشه آن است. گرچه نقوش این محصول بسیار ابتدایی و به صورت هندسی طراحی میشود. اما بکر و متفاوت بودن این طرح‌ها که گاه تصویر منظره پیش روی بافنده است سبب شهرت و محبوبیت آن شده است. این محصول در زمره بافته‌های پرزدار قرار دارد که به وسیله دار بافته می‌شوند. تمامی نخ‌های مورد نیاز برای بافت این محصول اعم از تار و پود و پرز از الیاف پشمی انتخاب می‌شوند. در گذشته از دارهای افقی برای بافت این محصول استفاده می‌شد ولی امروزه از دار عمودی نیز استفاده میشود. بافت این محصول نیز اغلب به روش فارسی بافی انجام میشود.
ریشه یابی و معنی گبه
در مورد ریشه لغت گبه اطلاعات دقیقی موجود نیست. برخی ریشه این لغت را در زبان عربی و برخی دیگر آن را در لغات اوستایی جستجو کرده‌اند. اما از لحاظ معنایی هیچکدام از لغات مزبور با این محصول تطابق ندارد. حتی محصولی با عنوان “کبه” در امپراطوری عثمانی(ترکیه امروزی) و یا کشمیر وجود دارد که هر دو محصولاتی متفاوت از گبه دستباف ایرانی هستند. در برخی لغت‌نامه‌ها نیز معانی از قبیل زیرانداز معمولی یا خرسک برای این محصول ذکر کرده‌اند که در واقعیت صحیح نیست. زیرا خرسک به فرش‌هایی با بافت ناشیانه، بد نقشه و ارزان گفته میشود. بهترین معنی گبه به صورت “فرش نامنظم پرز بلند” یا “نوعی گلیم دستباف خاص ایرانی که نقشه‌اش داستانی را حکایت می‌کند” عنوان شده است. بنابراین میتوان گفت همانطور که طراحی این کار، حاصل بداهه پردازی زنان عشایر است شاید نامگذاری آن با تلفظ صحیح “گَبِّه” نیز از بداهه پردازی ایشان باشد.
ابزار گبه بافی
قلاب
درواقع قلاب وسیله اصلی برای ایجاد گره و بافت در این محصول است. قلاب از سه بخش دسته، تیغه و نوک تشکیل شده است.
- دسته که معمولاً چوبی است برای نگهداری قلاب در دست کاربرد دارد.
- تیغه برای بریدن نخ استفاده میشود. با توجه به تیزی تیغه باید طوری از قلاب استفاده شود که تیغه با چله‌ها تماس نداشته باشد.
- نوک قلاب قسمتی است که به وسیله آن نوک تارها گرفته شده و گره زده میشود.
تصاویری از گبه
سیخ
سیخ فلزی با نوک قلاب مانند وسیله‌ای است که برای گرفتن و رد کردن پود کاربرد دارد.
دفتین یا دفه
دفتین از تعدادی دندانه فلزی تشکیل شده که انتهای آن به هم متصل شده و دسته دفتین را ایجاد کرده است. بافنده با کوبیدن دفتین بر روی گرهها سبب استحکام و انسجام بافت میشود.
قیچی
از قیچی برای بریدن اضافه‌های پرز استفاده میشود. دو نوع قیچی فارسی و ترکی(تبریزی) وجود دارد. استفاده از قیچی ترکی به مهارت بیشتری نیاز دارد. استفاده ناشیانه از این نوع قیچی باعث میشود پرزهای کار یکنواخت نبوده و بلند و کوتاه شود.
دار
ساده‌ترین دستگاه برای بافت انواع منسوجات “دار” نام دارد که به طور کلی چارچوبی فلزی یا چوبی است. برای بافت گبه باید دار متناسب با اندازه نهایی محصول انتخاب شود.
انواع دار
دار افقی
ساده‌ترین نوع دار که عشایر برای تولید محصولات دستباف خود استفاده می‌کنند دار افقی است. تنها مزیت دار افقی قابل حمل بودن آن است. ولی به دلیل موقعیت بافنده نسبت به دار، آسیب‌هایی چون کمردرد و دست درد به همراه دارد. عشایر هنوز هم از دار افقی استفاده می‌کنند تا هنگام کوچ بتوانند آن را جمع کرده و در زمان دلخواه دوباره پهن کنند.
دار عمودی
دار عمودی همانطور که از نام آن مشخص است به طور عمودی برپا میشود. در مقایسه با دار افقی فضای کمتری اشغال می‌کند. جایگاه بافنده نیز نسبت به دار مناسب‌تر است.
اجزای دار
سرِ دار، زیرِ دار، راست رو، چپ رو، پایه و پیچ و مهره مهمترین اجزای یک دار هستند.
چگونه گبه ببافیم؟
برای بافت این محصول باید مراحل زیر به ترتیب انجام شود:
چله کشی
چله‌کشی در واقع نصب نخ‌های تار بر روی دار است. این نخ‌ها به شیوه‌های مختلف بر روی سرِ دار و زیرِ دار متصل می‌شوند. چله کشی به دو شیوه “چله کشی یک رو” و “چله کشی دو رو” انجام میشود.
کوجی بندی
پودگذاری آسان‌تر و جلوگیری از کج شدن کناره‌های بافت از نتایج استفاده از کوجی بندی است. برای این کار به کوجی، هاف و نخ نَزًلِه نیاز داریم.
- کوجی: چوبی استوانه‌ای شکل که طول آن برابر با عرض دار و قطر آن 3-2 سانتی‌متر باشد.
- هاف: چوبی استوانه‌ای شکل که طول آن برابر با عرض دار و قطر آن 1 سانتی‌متر باشد.
- نخ نَزًلِه: این نخ نخی تابیده شده است که برای این کار مناسب است.
گبه چگونه بافته میشود؟
گلیم بافی ابتدای گبه
برای شروع بافت این محصول ابتدا مرحله‌ای با عنوان گلیم بافی وجود دارد. گلیم بافی با نخ همرنگ چله و برای جلوگیری از شکافته شدن گرهها انجام میشود. این مرحله از دو بخش زنجیره بافی و گلیم بافی تشکیل میشود. زنجیره بافی به دو شیوه “زنجیره قایقی” و “زنجیره گندمی” انجام میشود. به طور کلی گلیم بافی به دو روش “سوف” و “کرباس” انجام میشود. در گلیم بافی ابتدای گبه معمولاً از روش “کرباس” استفاده میشود. گاهی اوقات از بافت تزئینی “ملیله بافی” نیز در این بخش استفاده میشود. به اینصورت که ابتدا زنجیره بافی بعد ملیله بافی و پس از آن گلیم بافی انجام میشود.
بافت اصلی
بافت گبه دستباف با گره‌هایی انجام میشود که از پیچش پود به دور تار ایجاد میشود. در حالت کلی دو نوع گره فارسی و ترکی وجود دارد که در بافت گبه بیشتر از روش فارسی استفاده میشود ولی روش ترکی هم در برخی ایلات رواج دارد. پس از یک رج گره زدن باید پودگذاری انجام شود. برای پودگذاری با استفاده از چوب هاف، چله‌های زیر جلو آمده و پودگذاری انجام میشود. پس از پودگذاری با کوبیدن دفتین، پود در جای خود تثبیت میشود.
پایین کشی
پس از اینکه میزان بافت به حدی رسید که ادامه بافت مشکل شد باید “پایین کشی” انجام شود. منظور از پایین کشی کشیدن بخش بافته شده به پشت کار است تا محل بافت در دسترس بافنده قرار گیرد. این کار با کمک پیچ‌های دار و چوب هاف انجام میشود.
شیرازه بافی
شیرازه بخش رنگی کناره‌های کار را می‌گویند که برای دوام و تمیزی کار و نیز پوشاندن سر پودها انجام میشود. اگر شیرازه بافی در طول کار انجام شود به آن شیرازه متصل می‌گویند. اگر شیرازه بافی در طول کار انجام نشود به آن شیرازه منفصل می‌گویند. این نوع شیرازه پس از پایان کار توسط رفوگر با سوزن به کار دوخته میشود.
بریدن از دار
پس از تکمیل بافت طرح اصلی دوباره مانند شروع کار، گلیم بافی انتهای کار انجام میشود. پس از آن با بریدن تارهای چله، محصول نهایی از دار جدا میشود.
گبه چه تفاوتی با قالی دارد؟
مهمترین فرق گبه با قالی در نقشه و نیز تعداد پودهای آن است. در بافت گبه دستباف در هر رج از 3 تا 8 پود استفاده میشود. ولی در بافت قالی در هر رج تنها از دو پود زیر و رو استفاده میشود. در مورد نقشه نیز گبه در زمره بافته‌های ذهنی بافی یا بداهه بافی قرار می‌گیرد. ولی قالی کاملاً بر طبق نقشه و مطابق با اصول خاصی بافته میشود.
تفاوت گبه و گلیم
مهمترین تفاوت گبه و گلیم در نوع بافت و میزان پرز آن است. گلیم ساده و اساساً گلیم بافی به معنای بافت بدون گره است. به عبارت دیگر بافت گلیم ساده تنها با عبور رشته‌های پود از لا‌به‌لای رشته‌های تار انجام میشود. در نتیجه گلیم دستباف ساده، محصولی بدون پرز است. اما بافت گبه دستباف با گره‌های قالی و پودگذاری همراه است. در نتیجه این محصول در زمره محصولات پرزدار قرار می‌گیرد.
در مطلبی مجزا به توضیح فرق گلیم با گبه پرداخته‌ایم. برای مشاهده آن اینجا را لمس نمایید.
تفاوت گبه با فرش
تفاوت گبه با فرش در واقع همان تفاوت گبه با قالی است. زیرا اصول بافت قالی و فرش کاملاً مشابه است و تنها ابعاد آنها تفاوت دارد.
مزایا و معایب گبه دستباف
به طور کلی میتوان گفت مزایا و معایب گبه در واقع مزایا و معایب یک محصول دستباف پشمی است. از یک سو پرزهای بلند، الیاف پشمی و ضخامت گبه آن را به زیراندازی گرم و نرم تبدیل کرده است. از سوی دیگر شستشوی همین پرزهای بلند و الیاف پشمی میتواند پردردسر باشد. شاید به همین دلیل این محصول به عنوان یک محصول هنری حاصل بداهه پردازی عشایر بیشتر شهرت دارد.
انواع گبه دستباف
گلیم گبه چیست؟
یکی از انواع گبه دستباف است که در گویش محلی “گمچه” نیز نامیده میشود. بافت این محصول در میان عشایر و روستاییان استان کهگیلویه و بویراحمد و نیز استان فارس رواج دارد. بافت گمچه به این صورت است که زمینه کار مانند گلیم بافته شده و نقوش آن به صورت برجسته بافته میشود. در بافت این محصول نیز از رنگهای تند و شاد استفاده شده و نقوش منحنی و گردان نیز در آن دیده میشود.
گبه پتویی
گبه پتویی محصولی ظریف و دورو است. به دلیل ظرافت بافت و استفاده از پودهای زیاد این محصول بسیار لطیف است و به عنوان روانداز کاربرد دارد.
گبه قالی
همانطور که گفتیم مهمترین فرق گبه با قالی در تعداد پودهای آن است. حال اگر در بافت گبه نهایتاً از 3 پود استفاده شود محصول ظریفی تولید میشود که گبه قالی نام دارد. گبه قالی ظریف ترین نوع گبه است که معمولاً با سفارش افراد بافته میشود.
زادگاه گبه دستباف
بنا بر اطلاعات موجود، گبه فارس بیش از 150 سال قدمت دارد. بنابراین استان فارس، زادگاه گبه و ایلات و عشایر استان فارس پیشگامان بافت این محصول هستند. ایل قشقایی، ایل خمسه و ایل ممسنی بزرگترین ایلات استان فارس هستند. در میان اینها قدیمی‌ترین و معروف ترین گبه دستباف توسط ایل قشقایی بافته میشود.
گبه در کدام مناطق کشور بافته میشود؟
گبه فارس
مهمترین، قدیمی ترین و متنوع ترین گبه‌ها در استان فارس تولید می‌شوند. در واقع تا سالهای طولانی تنها گبه فارس به عنوان گبه دستباف ایران شناخته شده بود. گبه های قشقایی یا همان گبه شیراز معروف ترین گبه فارس هستند. عشایر قشقایی از شش طایفه تشکیل شده‌اند که بافته‌های هریک از آنها ویژگی‌های خاص خود را دارد. در زیر این ایل‌ها را لیست می‌کنیم:
- کشکولی بزرگ و کوچک
- شش بلوکی
- دره شوری
- فارسیمدان
- عمله قشقایی
ایل کشکولی بزرگ و کوچک
مردمان ایل کشکولی ترک زبان هستند و مدام در حال کوچند. فروش صنایع دستی یکی از مهمترین راههای کسب درآمد این مردم است. گبه کشکولی یکی از معروف ترین گبه های قشقایی است. نقش تک شیر، جفت شیر و نقوش هندسی در طرح گبه کشکولی بسیار رایج است.
ایل شش بلوکی
مردمان ایل شش بلوکی نیز ترک زبان هستند و در بافته‌های خود نیز از گره ترکی استفاده می‌کنند. گبه شورباخورلو معروف ترین محصول این مردم است.
ایل دره شوری
بافته‌های این طایفه نیز از مرغوب‌ترین گبه های قشقایی است. آنها نیز از الیاف پشمی و گره ترکی در بافت این محصول استفاده می‌کنند.
ایل فارسیمدان
در مقایسه با دیگر طوایف، دستبافتههای این طایفه از کیفیت پایین‌تری برخوردار است.
ایل عمله
مرغوب ترین گبه های قشقایی در ایل عمله بافته می‌شوند. مردمان این طایفه از هر دو شیوه ترکی و فارسی برای بافت این محصول استفاده می‌کنند.
گبه چهارمحال و بختیاری
گبه چهارمحال و بختیاری از لحاظ شهرت و کمیت در رتبه پایین‌تر از گبه فارس قرار دارد. ولی از لحاظ کیفی میتوان گفت هر دو رقابت سختی دارند. ویژگی بارز گبه بختیاری بزرگ بودن ابعاد آن نسبت به گبه فارس است. اما از لحاظ ساختار، تمام گبه‌های استان چهارمحال و بختیاری ساختار یکسانی دارند. در گبه چهارمحال و بختیاری از نخ پنبه و گره ترکی استفاده میشود. طرح این محصولات نیز محدودتر از گبه فارس است. طرح دو لوزی و سه لوزی و گبه خشتی در این منطقه بسیار رایج است. اقوام لر بختیاری یا لر بزرگ به دو گروه روستانشین و چادرنشین تقسیم می‌شوند. روستا نشینان بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری ساکن هستند. چادرنشینان بین این استان و استان خوزستان در رفت و آمد هستند.
گبه خوزستان
عشایر بختیاری در استان خوزستان نیز در گبه بافی مهارت دارند. بخش لالی شهرستان مسجد سلیمان، گرمسیر و اندیمشک از مراکز تولید گبه خوزستان هستند.
گبه بوشهر
مهمترین محصول صادراتی استان بوشهر گلیم و گبه دستباف این استان است. روستاهای شول، بهمنیاری، کمالی، عباسی، محمدصالحی و فخرآوری از توابع شهرستان گناوه مهمترین مراکز گبه بافی در استان بوشهر هستند. گبه روستای شول گناوه به همت زنان هنرمند روستا به شهرت جهانی رسیده است. سالهاست گبه روستای شول گناوه مشتریان فراوانی در کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای اروپایی دارد.
گبه خراسان جنوبی
با توجه به پراکندگی عشایر در مناطق مختلف، گروهی از این طوایف نیز ظاهراً در خراسان جنوبی ساکن شدند. در حال حاضر گبه خراسان جنوبی در شهرستان‌های زیرکوه ،سربیشه، خوسف، نهبندان، قائنات و سرایان بافته میشود. البته کانون تولید گبه خراسان در روستاهای حاجی آباد، آبیز، فندخت، اسفاد، بهمن آباد و استند شهرستان زیرکوه می‌باشد.
گبه کردستان
کردستان یکی از مراکز تولید فرش دستباف در ایران است. از دیرباز فرش دستباف بیجار سنندج به عنوان یکی از فرش های مرغوب ایرانی شناخته می‌شد. از سوی دیگر مردم استان کردستان در گلیم بافی نیز مهارت دارند. در روستاهای کردستان نیز قالی‌هایی با استفاده از پودهای ضخیم پشمی بافته می‌شوند که به “خرسک” معروف هستند. در واقع چیزی با عنوان گبه کردستان وجود ندارد ولی در میان بافته‌های کردستان قالی خرسک و گلیم با طرح گبه بافته می‌شوند که گاه با عنوان گبه کردستان معرفی می‌شوند.
گبه کرمانشاه
جاجیم و گلیم به خصوص گلیم هرسین از معروف‌ترین صنایع دستی کرمانشاه هستند. بنابراین مردمان این استان مهارت زیادی در تولید محصولات دستباف دارند. اما چیزی با عنوان گبه کرمانشاه وجود ندارد. اما ممکن است گلیم کرمانشاه با طرحی مشابه طرح گبه تولید شود.
گبه ترکمن
صنایع دستی ترکمن طیف متنوعی از انواع محصولات را شامل میشود. ولی گبه ترکمن احتمالاً ناشی از یک اشتباه لفظی است. اقوام ترکمن در قالیبافی تبحر دارند و برخی قالی‌های ترکمن با نقوش ابتکاری بافته می‌شوند. احتمالاً قالی ترکمن به عنوان گبه ترکمن معرفی شده است.
گبه کرمان
در میان صنایع دستی کرمان نیز گبه کرمان دیده نمی‌شود. از دیرباز فرش کرمان و قالی کرمان شهرت داشته و دارند.
گبه آذربایجان
خطه آذربایجان نیز به خاطر فرش و قالی و گلیم دستباف آن شهرت دارد. محصولی با عنوان گبه آذربایجان در صنایع دستی این منطقه نیز وجود ندارد. احتمالاً برخی از انواع قالی یا گلیم ورنی آذربایجان مشابه گبه به نظر رسیده است.
گبه مشهد و گبه اصفهان
در میان محصولات دستباف مشهد و اصفهان نیز چیزی با عنوان گبه مشهد یا گبه اصفهان وجود ندارد. محصولی که با عنوان گبه مشهد در بازار موجود است در واقع محصولات کارخانجات فرش ماشینی است. گبه ماشینی یکی از محصولات این کارخانجات است که از کیفیت و شهرت بالایی نیز برخوردار است.
انواع طرح گبه
گبه طرح شیر
نقش شیر در بسیاری از صنایع دستی ایران دیده میشود. برخی معتقدند شیر در باور ایرانیان باستان نماد شجاعت و قدرت بوده و به همین دلیل از آن استفاده می‌شده است. اما از آنجایی که طرح گبه با الهام از طبیعت انتخاب میشود میتواند نشانه وجود شیر در حیات وحش منطقه جنوب غرب ایران باشد.
گبه طرح خشتی یا قابی
در این نوع محصولات زمینه به چندین قسمت و یا قاب‌های متعدد تقسیم میشود. بافنده در هر قاب طرحی مطابق سلیقه خود می‌بافد. طرح داخل هر قاب ممکن است با طرح سایر قاب‌ها هماهنگ باشد و ممکن است متفاوت باشد. انواع طرح هندسی یا طرح‌های گیاهی و جانوری درون قاب‌ها بافته می‌شوند. حاشیه‌های قاب‌ها نیز با طرح‌هایی ستاره مانند تزئین میشود.
گبه طرح حوض
طرح این محصول در واقع همان ترنجی در وسط کار است که شاخه‌ها، گلها و غنچه‌ها از آن منشعب می‌شوند. در واقع گبه طرح حوض همان نقش ترنج در فرش دستباف است که در فارس با عنوان طرح حوض شناخته میشود.
گبه طرح گل
زمانی که طرح گل رز با برگهای سبز رنگ بر روی کار بافته میشود گبه طرح گل نامیده میشود. در این کار رنگ زمینه متفاوت از رنگ گلها انتخاب میشود.
گبه طرح عشایری یا ایلاتی
گبه طرح عشایری معروف ترین طرح گبه است که هیچ قاعده خاصی ندارد. در این محصول بافنده به صورت بداهه پردازی نقشی از محیط زندگی خود را بر روی کار می‌بافد. این طرح‌ها که از نگاره‌های بسیار ساده و ابتدایی ایجاد شده‌اند مانند نقاشی کودکان ساده و بی‌پیرایه هستند. ویژگی خاص گبه طرح عشایری، بکر و غیر تکراری بودن آن است. گاه طرح ذهنی بافنده در قابی به شکل لوزی، مستطیل، بیضی یا دایره بافته میشود.
طرح درختی
درختان به عنوان بخشی از طبیعت همواره حضور پررنگی در زندگی بشر داشته‌اند. در طرح‌های گبه نیز که الهام گرفته از طبیعت است نقوش مختلف درختان دیده میشود. این طرح معمولاً با نقوش گل و برگ و جانوری همراه است. یکی از انواع گبه طرح درختی، گبه طرح انار است که در آن نقش درخت انار به زیبایی به تصویر کشیده میشود.
طرح هندسی
همانطور که از نام این طرح مشخص است از اشکال هندسی مانند لوزی و مثلث در آن استفاده میشود. طرح‌های جوشقانی، محرمات، ستاره، خاتم شیراز و ختایی از معروف‌ترین طرح‌های هندسی هستند.
طرح ابرش
“ابرش” لغتی عربی است به معنای زیورآلات رنگارنگی که برای تزئین اسب استفاده میشود. منظور از طرح ابرش زمانی است که رنگها به صورت سایه روشن استفاده میشود. ابرش بافی، گاه در زمینه و گاه در حاشیه به کار می‌رود.
طرح چهارفصل
در این نوع محصول نقش گبه، فصلی از سال را نشان می‌دهد. بافنده در این کار از مناظر طبیعت برای نشان دادن فصول سال استفاده می‌کند.
طرح اردک
در این طرح، نقشی تکراری و قرینه در هر ردیف شبیه نقش گلدان تکرار میشود. همین نقوش تکراری تمام زمینه کار را می‌پوشاند.
نقوش گبه نماد چیست؟
مهمترین اصل در طرح و نقش گبه دستباف، طبیعت گرایی آن است. به این معنا که بافندگان نقوش مورد نظر خود را از محیط زندگی و طبیعت پیرامون خود انتخاب می‌کردند. به همین دلیل در میان این نقوش خبری از موجودات افسانه‌ای و تخیلی نیست.
نقش درخت
در طراحی نقوش گبه بافنده بنا بر روحیات و شرایط خود از درختان مختلفی استفاده می‌کند. در گبه طرح درختی، نقش درخت سرو نماد شادی و نقش درخت بید مجنون نماد حزن و اندوه است.
نقش کودک
کودک در طرح گبه نماد عشق به زندگی، تداوم نسل و باروری است. در میان عشایر، فرزندآوری نقش مهمی در بقای ایل و افزایش روزی دارد. لذا بافنده زندگی خود یا زندگی رؤیایی خود را به تصویر می‌کشد.
نقش چادر
چادر به عنوان نماد سرپناه یا تشکیل خانواده به کار می‌رود. آرزوی داشتن خانه‌ای بزرگتر یا خانواده‌ای گرم میتواند منشأ بافت نقش چادر باشد.
نقش گل
گل در نقوش گبه معانی مختلفی دارد. نقش گل به عنوان نماد عشق و دوستی، شادی، بهار یا بهشت به کار می‌رود.
گبه اناری
نقش سگ
سگ حیوان وفاداری است که در زندگی عشایر و حفاظت از دام ایشان نقش مهمی دارد. به همین دلیل نقش سگ به عنوان نماد وفاداری در بافته‌های عشایر به کار می‌رود.
نقش شتر
شتر نیز یکی از حیواناتی است که در زندگی عشایر بسیار مفید است. عشایر علاوه بر شیر و پشم شتر هنگام کوچ نیز از آن استفاده می‌کنند. بنابراین نقش شتر به عنوان نماد استقامت و صبر استفاده میشود.
نقش اسب
اسب نیز یکی از حیواناتی است که در نزد عشایر بسیار اهمیت دارد. نقش اسب به عنوان نماد نعمت، برکت و صلح و دوستی در بافته‌های عشایر به کار می‌رود.
رنگهای گبه
در گذشته بافت گبه دستباف بدون رنگرزی پشم انجام می‌شد. به این معنا که بافندگان از پشم طبیعی به صورت خود رنگ برای این کار استفاده می‌کردند. به همین دلیل تنها رنگهای سفید، شیری، قهوه‌ای، مشکی و خاکستری در این محصول دیده می‌شد. این رنگها در واقع رنگ طبیعی پشم حیوانات بود. به مرور زمان رنگرزی الیاف برای گبه بافی نیز رایج شد. عشایر با استفاده از رنگهای گیاهی موجود در طبیعت، الیاف پشمی را به رنگ دلخواه خود در می‌آورند. از آن پس ویژگی بارز در انتخاب رنگهای گبه استفاده از رنگهای تند و شاد بود. البته تمام رنگهای گیاهی نوعی پختگی دارند و رنگهای بسیار تند و زننده حتماً رنگ شیمیایی هستند.
گبه ماشینی چیست؟
علیرغم تصور برخی افراد، امروزه لزوماً گبه فرش دستباف نیست و محصول ماشینی آن نیز تولید میشود. تفاوت گبه ماشینی و دستباف همان تفاوت فرش ماشینی و دستباف است. امروزه ماشین‌آلات مدرن نساجی انواع محصولات دستباف را تقلید می‌کنند. گبه نیز از این قاعده مستثنا نیست و امروزه انواع گبه ماشینی در این کارخانجات تولید میشود. گبه ماشینی از الیاف پلی استر و پروپیلن بافته میشود. کیفیت گبه ماشینی به تعداد شانه‌ها و تراکم آن بستگی دارد.
طرح‌های گبه ماشینی
به دلیل استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری در طراحی محصولات ماشینی، تقریباً هیچ محدودیتی برای طراحی آنها وجود ندارد. به همین دلیل طرح‌های گبه ماشینی طیف متنوعی از طرح‌های گبه دستباف، انواع قالی، گلیم و فرش دستباف و طرح‌های مدرن را در برمی‌گیرد. برخی از این طرح‌ها عبارتند از:
گبه طرح سنتی یا گبه طرح عشایری
این محصول با تقلید از انواع گبه دستباف اعم از گبه های قشقایی، گبه بختیاری، گبه شول و امثال آن بافته میشود.
گبه طرح افشان
طرح افشان یکی از نقوش معروف قالی و فرش دستباف ایرانی است. فرش گبه ماشینی که با تقلید از طرح افشان بافته میشود گبه طرح افشان نام دارد.
گبه طرح جدید
فرش گبه ماشینی که با استفاده از نقوش و طرح‌های مدرن بافته میشود را می‌توانید با عنوان گبه طرح جدید در بازار پیدا کنید.
گبه طرح هریس
یکی از مرغوب ترین قالی های دستباف ایران قالی هریس آذربایجان است. در فرش هریس، نقش و نگارهای بسیار متنوعی استفاده میشود. گبه طرح هریس در واقع محصولی ماشینی است که بر اساس طرح قالی هریس بافته میشود.
انواع محصولات گبه ماشینی
گبه ابریشمی
در گبه سنتی تنها از الیاف پشمی برای بافت این محصول استفاده میشود. اما در میان محصولات ماشینی، گبه ابریشمی با استفاده از الیاف ابریشمی بافته میشود.
پارچه گبه
همانطور که از نام این محصول مشخص است پارچه گبه با تقلید از نقوش گبه سنتی در کارخانجات نساجی بافته میشود.
گبه زاگرس
گبه زاگرس یکی از معروف ترین برندهای فرش ماشینی ایران است. کارخانجات فرش زاگرس اولین کارخانه تولید فرش، گلیم و گبه ماشینی در این شهرستان است. کیفیت مطلوب محصولات زاگرس موجب شهرت روزافزون آن شده است.
پادری گبه
یکی از پرفروش ترین محصولات ماشینی، انواع پادری گبه است. این پادری‌ها با پیاده‌سازی نقوش گبه سنتی مشتریان فراوانی پیدا کردند. البته پادری گبه دستباف نیز به طور محدود توسط بافندگان شهری تولید میشود.
گبه سوغات کجاست؟
قاعدتاً منظور از سوغات یک منطقه صنایع دستی و محصولات خاص آن منطقه است. همانطور که گفتیم استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر و خوزستان مهمترین مراکز تولید گبه دستباف ایران هستند. در این میان گبه فارس و گبه روستای شول گناوه در سطح دنیا نیز شناخته شده هستند.
صادرات گبه
سالهاست گبه دستباف ایرانی جایگاه ویژه‌ای در میان صادرات غیرنفتی ایران داشته است. کشورهای خلیج فارس، چین، ژاپن، آمریکا و کشورهای اروپایی مقصد صادرات گبه ایرانی هستند.
صنایع دستی ایران
از دیگر صنایع دستی ایران میتوان از خاتم کاری، گلیم دستباف، ترمه، گلیم قشقایی، گلیم ایرانی و گلیم پشمی میتوان نام برد. همینطور در مقالات مختلفی به تفاوت گلیم با فرش و فرق گلیم با جاجیم پرداختیم.
گبه ارزان
گبه دستباف پیش از آن که یک محصول کاربردی باشد یک اثر هنری است. در خرید گبه به عنوان یک اثر هنری نباید قیمت را ملاک انتخاب خود قرار دهید. ولی به هر حال اگر به دنبال خرید گبه ارزان هستید باید به دنبال خرید فرش گبه یا همان گبه ماشینی باشید. زیرا قیمت فرش گبه در مقایسه با گبه دستباف بسیار کمتر است. قیمت فرش گبه به تناسب تراکم و تعداد شانه آن متغیر است.
از کجا گبه بخریم؟
برای خرید گبه ابتدا باید از میان گبه دستباف و گبه ماشینی یکی را انتخاب کنید. قاعدتاً برای خرید گبه دستباف باید به سراغ فروشگاه‌های صنایع دستی و برای خرید گبه ماشینی به سراغ فروشگاه‌های فرش ماشینی بروید. امروزه در تمام حوزه‌ها فروشگاه‌های معتبر اینترنتی نیز در حال فعالیت هستند. بنابراین برای خرید گبه نیز می‌توانید به یکی از این فروشگاه‌های آنلاین مراجعه کنید.
امتیاز شما به این صفحه:
گبه دستباف
گبه دستباف یکی از معروف‌ترین صنایع دستی ایران است. در مطلب بالا به معرفی، انواع بافت(مدرن، سنتی)، تفاوت مزایا و معایب گبه دستبافت پرداختیم.