گلیم ایرانی

گلیم ایرانی را زیراندازی زیبا، هیجان‌انگیز و فاقد پرز در سرزمین ایران می‌بینید که اغلب به حالت دستبافت رخ‌نمایی می‌نماید. البته جلوه‌گری بافت هنرمندانه گلیم ایران، بیشتر در ایلات عشایر و برخی از استان های ایران نمود دارد. حالا بهتر است از کوله‌بار کهن و وزین سفر در ایران، صنعت اصیل و برازنده بافت گلیم ایران را بر‌گزینید. اما چه شوق‌انگیز است که در دریای هنر شناخت گلیم دستبافت ایران، غرق شده و به وجد بیایید. حتی لازمه از رنگین‌کمان صنایع ‌دستی ایران، انواع گلیم ایرانی را بشناسید و از طراحی‌های روح‌افزای آن لذت ببرید. باور کنید در دیار هنر، از دنیای طرح، رنگ و نقوش خاص گلیم ایران محسور و بهت‌زده می‌شوید. تازه لطافت هر چه بیشتر را، در گلیم ایران حس کنید و ظرافت و نازکی آن را بستایید. بنابراین با این نوشتار که رنگی از ذوق و قریحه نشان می‌دهد، به‌پاس گرامیداشت مقوله هنر، مشتاقانی راستین باشید.

گلیم ایران و شناخت گلیم ایرانی

در دیباچه سخن از گلیم ایران و گلیم ایرانی، باید گفت. سپس از صنایع‌ دستی ایران و از انواع آن گبه، حکایت می‌کنیم. تعجب نکنید، شگفتی هنر را در تاریخچه گلیم به همراه بهترین گلیم و گلیم‌های ایرانی ببینید. باور کنید لیست کاملی از انواع گلیم را، مانند گلیم قشقایی، شاهسون و … مدنظر داریم که بیان کنیم. اما گستره سخن را به انواع گلیم فرش ایرانی رسانده، از زیباترین گلیم‌ های ایرانی، گلیم‌بافی و طرح گلیم ایرانی می‌گوییم. راستی دلتان می‌خواهد که از گلیم ایرانیان، گلیم قدیمی ایران، گلیم‌های اصیل ایرانی و معروف‌ترین گلیم ایرانی نیز بدانید؟

نگران نباشید، ما راجع به گلیم دستباف و سنتی، از نقوش، رنگ‌های گلیم ایرانی و نحوه نگهداری آن نیز می‌گوییم. آنگاه از خرید گلیم ایرانی، نکات خرید و ابزارهای بافت گلیم نیز بیان می‌کنیم. بنابراین در خواندن همه این مطالب هیجان‌انگیز از گلیم ایرانی، همراه ما باشید.

صنایع دستی ایران، باشکوه و پر ابهت

باید بدانید در صنایع دستی ایران هم هنر دست، دخالت دارد و هم تجهیزات بومی و سنتی دست‌اندرکار است. اما استعداد، ظرافت و خلاقیت هنری، چیزی است که نباید وجود آن را نادیده انگاشت. البته در اصل صنایع دستی ایران را، در تجلی فرهنگ، هویت و حتی اعتقادات مردم، در هر منطقه‌ای می‌بینیم. حتی این صنایع باارزش و دوست‌داشتنی، از قدمتی بسیار برخوردار هستند. تازه این گنجینه عظیم کشور، نه‌تنها درزمینه ایجاد شغل مؤثر است، بلکه نقشی عمده در درآمدزایی و چرخش اقتصاد دارد. همچنین هنر صنایع ‌دستی ایران با وابستگی عظیم و ریشه‌دار به مهارت‌ها، سهم وسیعی در جذب گردشگر نشان می‌دهد. اما باید از انواع این سرمایه نفیس وطنی، به میناکاری، هنر خراطی، آبگینه، سفالگری، صنایع‌دستی فلزی و … اشاره داشت. آنگاه از تماشای این هنرهای اصیل ایران‌زمین، با نقشی عظیم در زنده کردن فرهنگ ایرانی به ایرانی بودن خود ببالید.

معانی و مفاهیم گلیم

از نظر معنای واژه‌ای، در اغلب لغت‌نامه‌ها گلیم معرف جامه پشمینی است که در لباس نیز کاربرد دارد. اما با توجه به تعاریف مختلف از گلیم بهتر است آن را، این‌گونه تعریف نمود. گلیم درواقع زیراندازی است که با درهم تنیدن و درگیری تار و پود، شکل می‌گیرد.

همچنین در تهیه گلیم از نخ‌های پشمی، پنبه و حتی نخ‌های ابریشمی نیز بهره می‌گیرند. البته جوت یا کنف هندی نوعی گیاه طویل، لطیف، تابان و درخشنده است. این گیاه با توجه به استحکام نخ‌های حاصل از آن، در گلیم‌بافی نیز استفاده می‌شود.

درباره گلیم ایرانی

به‌راستی درباره گلیم ایرانی چه اطلاعات موثقی دارید؟

بهتر است درباره گلیم ایرانی، این موضوع بیان شود که این گلیم یادآور تاریخ و فرهیختگی کشور است. گلیم ایرانی گرچه حاصل دسترنج و هنر ارزنده انگشتان زنان روستایی و عشایر است، اما دارای شهرت جهانی می‌باشد. حتی درباره گلیم ایرانی، می‌توان به‌سادگی از جنس پشم، موی بز و پنبه آن سخن گفت. به‌هرحال در گلیم ایران شیوه‌های بافت، طرح‌ها و نقش‌های زیبا در مناطق گوناگون باهم متغایر است. البته این موضوع درباره گلیم ایرانی، چهره گلیم را تغییر داده و به زیباترین حالت جلوه می‌نماید. حتی در مورد کاربرد گلیم ایرانی می‌توان گفت، گذشته از پوشاندن کف زمین، بر دیوارها نیز نقش تزئینی دارد. البته با الهام از فضای صفا و صمیمیت پیرامون بافندگان گلیم ایران در روستاهای زیبای کشورمان، گلیم بافته می‌شود. ازاین‌رو با تماشای گلیم ایران، ناخودآگاه حسی از سادگی و بی‌ریایی به فرد القاء می‌گردد.

گبه ایرانی

در قوس و قزح آسمان صنایع دستی ایران، دیدگان شما به گبه ایرانی یا قالیچه خرسک خیره می‌شود. گبه ایرانی را می‌بینید که با پرزهای بلند و اما نرم، زیراندازی مناسب و حتی ضخیم جهت محافظت از سرما، بنای جلوه‌گری می‌یابد. البته باید گفت تصاویر بافته شده بر گبه ایرانی در گذشته، نشانه‌هایی از مراسم و آداب‌ورسوم قومیت‌ها را دربرداشت. راستی شما در نگاه ظاهری قادر به تشخیص یک گلیم ایران از گبه ایرانی هستید؟

اجازه دهید که بگوییم گلیم ایران، در ابعادی به‌مراتب بزرگ‌تر از گبه ایرانی بافته می‌شود. حتی باوجود محدودیت رنگ در بافت گلیم و گبه دست‌بافت، شاهد تنوع رنگ بیشتری در گلیم نسبت به گبه هستید. البته گاهی گلیم ایرانی، بر اساس نقشه‌ها و طراحی‌های زیبا بقاء می‌یابد. اما بدانید بنیاد گبه ایرانی، اغلب به شکل ذهنی بافی استوار است. حتی گلیم را فاقد هرگونه پرز می‌بینید، درحالی‌که گبه ایرانی توسط پرزها شناخته می‌شوند.

تاریخچه‌ای از گلیم و گلیم ایرانی

تاریخچه گلیم را با کشف آثاری مربوط به هزار سال پیش از میلاد مسیح، مرتبط می‌دانند. همزمان که در مجاورت رود نیل، تابوت‌هایی از جنس گلیم کشف شد، بافندگی گلیم به اثبات رسید. البته نمی‌شود تخمین زد که نخستین بار در کجای کره زمین و به‌وسیله کدامین قومیت، بافت گلیم صورت گرفت. اما قدر مسلم استفاده از پوست حیوانات به‌عنوان زیرانداز و حفاظت از سرما، می‌توانست مقدمه‌ای بر بافت گلیم باشد. بی‌شک با توسعه و رواج دامداری و شروع ریسندگی از پشم حیوانات، بافت گلیم جزء اولین صنایع‌دستی شمرده شد. همچنین براثر کندوکاو باستان‌شناسان در غارهای جنوب شرقی دریای خزر، آثاری مبنی بر دامداری و ریسندگی پشم گوسفند و موی بز حاصل شد. حتی می‌توان منشاء بافت فرش را، به بافت گلیم نسبت داد. بنابراین بافت و تحفه گلیم به سایر کشور‌ها را، منتسب به دوره خشایارشا هخامنشی، در حدود 2500 سال پیش می‌دانند.

انواع گلیم ایرانی

آیا تاکنون فکر کرده‌اید، گلیم ایرانی چند دسته است؟

اجازه دهید از انواع گلیم ایرانی که بافته‌ای فاقد پرز و در آن تار و پود نقش اساسی دارد، بگوییم. همچنین این هنر اصیل مانده از کهن را می‌توان، از ابریشم (Silk)، پنبه و به‌طور متداول از پشم گوسفند، شتر، اسب، پشم و موی بز نیز بافت. تازه می‌توانید بافت گلیم ایران را در استان‌های آذربایجان شرقی، استان مرکزی، خراسان، آذربایجان غربی، سمنان و … نیز ببینید. باید بدانید که بافت گلیم را، اغلب به سه طریق در ایران مشاهده می‌نمایید. این سه گروه شامل گلیم ساده بافت، گلیم سوماک و گلیم‌های غیر سوماک می‌باشد. حالا اجازه دهید به بررسی، انواع گلیم ایرانی بپردازیم.

الف) گلیم ایرانی با بافت ساده

در این گلیم، پودها را می‌بینید که به‌صورت یک‌ در میان از لابلای تارها یا چله عبور می‌کنند. جالب است که در بافت این نوع گلیم، طراحی و نقشه‌ای از قبل وجود ندارد. یعنی درواقع بافنده از روش ذهنی‌بافی، در بافت این گلیم بهره برده و قادر به آفرینش زیباترین نقوش هندسی می‌شود. البته کاربرد اشکال منحنی در گلیم ایرانی ساده بافت، کم دیده می‌شود. تازه این گلیم‌ها که به‌عنوان « دورو» یا « تخت» نیز شناخته می‌شود، نسبت به دیگر گلیم‌ها ضخامت کمتری دارد. در گلیم دو‌رو یا ساده بافت، هر دو سمت و سوی گلیم از نقش‌های یکسانی برخوردار هستند. بنابراین این نوع گلیم‌های ایرانی که فقط از تار و پود متشکل هستند، در هر دو روی، قابل به‌کارگیری می‌باشند.

ب) گلیم سوماک از انواع گلیم ایرانی

در این نوع بافت، با گلیم‌هایی مواجه می‌شوید که حالت ضخیم‌تری نسبت به گلیم بافت ساده نشان می‌دهند. تازه در این نوع بافته می‌توانید پود پیچی یا پیچش پود را ببینید که در آخر، گلیمی یک‌رو شکل می‌گیرد. اما مطلع باشید در این بافت، تار، پود نازک و پود پیچش نیز دیده می‌شود. حالا بدانید با حرکت پود پیچشی و با چرخش به دور تارها، نقش نیز خلق می‌شود. آنگاه با گذر پود نازک از تار دیگر و با کوبش شانه بافندگی، تنیده شدن تارها و پودها به یکدیگر انجام می‌پذیرد. به علت اینکه اضافه‌های پودهای پیچشی به پشت بافت می‌رود، گلیم را ضخیم‌تر از نوع معمولی و حتی یک‌رو می‌بینید. راستی در این حالت از دیدن نقوش زیبا، بر روی گلیم سوماک یا در گویش محلی ورنی لذت می‌بریم. همچنین فقط نخ‌های نامنظم رنگی را، به‌صورتی پخش در پشت بافته خواهیم دید.

ج)گلیم‌های غیر سوماک ولی یک‌رو

باید از انواع گلیم ایرانی به گلیم ویژه‌ای نیز، اشاره داشته باشیم. گلیمی که درواقع یک‌رو است، ولی تنها روش سوماک را در بافت ندارد. البته در آن نشانه‌ای از بافت ساده یا پود گذاری هم دیده می‌شود. تازه در این نوع گلیم همراه روش پود پیچی، گره کامل نیز به طریق بافت قالی مشهود است. اما شاید بهتر آن است که در این راستا به گلیم نقش برجسته نیز، دقت داشته باشید. حتی مطلب گلیم نقش برجسته ایلام را، در همین وب‌سایت می‌توانید مورد مطالعه قرار دهید.

گلیم ایرانی چند دسته است؟

حالا نوبت به دسته‌بندی گلیم، بر حسب مناطق مختلف سرزمین ایران می‌رسد. حتی بهتر است در این رابطه، زیبایی و اعجاب بافت را در گلیم‌های هر منطقه ببینید. آنگاه گلیم ایران را به‌واسطه تفاوت در بافت گلیم در نقاط گوناگون سرزمین ایران، تحسین نمایید. گلیم ایرانی را تماشا کنید که در مناطق، بنا بر سنت‌ها، فرهنگ و هویت هر قومیت بافنده، تداوم حضور می‌یابد. آنگاه بافندگان هنرمند را می‌بینید در انواع گلیم ایرانی، با طرح‌ها، نقشه‌ها و مفاهیم سمبلیک از آداب و رسوم می‌گویند. بنابراین جا دارد که به بررسی برخی از انواع منحصربه‌فرد گلیم‌هایی که در مناطق عشایری و روستایی بافته می‌شود، بپردازیم.

گلیم قشقایی با اصالت جهانی

با نگاه به گلیم قشقایی، انرژی و جذابیت بصری خاصی را مهمان دیدگان خود می‌نمایید. آنگاه توان مضاعف می‌یابید و به دنبال نقش جاودانهِ زیبایی طبیعت، در آن می‌گردید. زیرا بافنده‌های ایل قشقایی تحت تأثیر مناظر طبیعت، هنر خود را عرضه می‌دارند.

گلیم که اغلب بافت آن از پشم است، در قومیت قشقایی با تلفیقی از تارهای نخی و پشم طبیعی قهوه‌ای بافته ‌می‌شود. حتی برش‌های چاکدار که منجر به تغییر رنگ و ایجاد فاصله در تارها می‌شود، زیبایی بافته را دوچندان می‌سازد. البته نقش‌های ساده و حتی کوچک گلیم، در آمیزه‌ رنگ‌های تند، روشن و پرطراوت آن منظری زیبا می‌سازد. همزمان این مسئله القاء کننده، حس نشاط و شادابی در بیننده می‌گردد. حتی تجلی طرح‌هایی هندسی نظیر ستاره هشت پر و … را از ویژگی‌های گلیم قشقایی بدانید. راستی اصالت گلیم قشقایی، در آبان سال 1392 با اعطای نشان اصالت از یونسکو تأیید گردید.

گلیم هرسین با توانایی ذهنی بافی

در هرسین کرمانشاه نیز، گلیم را به‌گونه‌ای می‌بینید که دو رو می‌باشد. البته بافت این گلیم، ناشی از الهاماتی است که در پیرامون بافندگان گلیم موج می‌زند. آنگاه با عنایت به ذوق، سلیقه و قریحه فرد بافنده، گلیم هرسین با جلوه‌ای از ذهنی بافی ظهور می‌یابد. اما در متن و حاشیه گلیم هرسین، هرگز نمی‌توانید جای خالی از بافت بیابید. زیرا نگاره‌های کوچک و اما پری، بر گلیم سایه انداخته و آن را تماماً می‌پوشاند. راستی می‌دانید که رنگ‌های آرامش‌بخش سفید و سبز در بافت گلیم مشاهده می‌شود. حتی رنگ‌های پرهیجان قرمز و تازگی‌ها رنگ سرخابی به همراه رنگ اعتمادبه‌نفس سرمه‌ای در انتخاب بافندگان جای دارد. البته بدانید در بافت کناره‌های این گلیم، پشم بز به علت خواص ضد بید بودن بکار می‌رود. همچنین متداول بودن دامپروری و استفاده از کیفیت بالای پشم حیوانات در هرسین، منجر به بافتن برترین گلیم‌ها می‌گردد.

گلیم شاهسون با نگاره‌های بزرگ

اگر از بااهمیت‌ترین بافته شاهسون‌ها بگویید، بی‌شک سخن از گلیم‌های سوماک یا ورنی به میان می‌آید. درواقع این گلیم را در نمایی یک‌رو می‌بینید که هنر دست دختران و زنان را، تجلی می‌دهد. این بافته سنتی جماعت شاهسون که به‌صورت ذهنی بافی است، در اصطلاح به سوزنی نیز شناخته می‌شود. حتی در گلیم‌های شاهسون می‌توانید طرح‌هایی از هندسه، در حالت شکسته و تزئینی از رنگ‌های ملایم را مشاهده کنید. راستی بهترین جل اسب که دست بافته‌ای از گلیم می‌تواند باشد، در گلیم‌های شاهسون بر پشت این حیوان دیده می‌شود. همچنین بدانید که گلیم‌ها با استفاده از نقش‌ها و اشکال بزرگ و برجسته، بافته می‌شود. حتی این نگاره‌ها به‌صورت ردیفی، در گلیم بکار رفته‌اند. البته چون شاهسون‌ها مردمانی بسیار سنت‌گرا هستند، نمونه‌های طرح‌ها و نقشه‌های بافت گلیم آن‌ها بسیار مشابه می‌باشد. ولی این گلیم‌ها را از لحاظ بافت حاشیه و حتی رنگ، قابل‌تفکیک از هم می‌بینید.

گلیم لری با مرغوبیتی بالا

راستی می‌دانید گلیم لری را باید از برترین صنایع‌دستی، قومیت لر شناخت؟

این گلیم باکیفیت، از رنگ‌های زیبایی نظیر آبی نیلی، سرخ، سفید، زرد، سبز و حتی بژ بافته می‌شود. البته گلیم با اصالت لری، از مدنیت کهن سرزمین ایران حکایت‌ها نشان می‌دهد. همچنین در بافت گلیم لری، نقش اولیه را نخ‌هایی طبیعی بر عهده دارند. البته طرح‌های گلیم لری را، در چشم‌اندازی از اشکال هندسی و جانوران ویژه منطقه می‌بینید. حتی شاخه‌هایی شکسته و نقش‌های انتزاعی نیز، در این گلیم قابل دیدن هستند. حالا باید از برترین دست بافته گلیم لری، محصولی به نام خورجین بزرگ که مخصوص چادرنشینان است، سخن بگوییم. این وسیله، نقش عمده‌ای در نگه ‌داشتن وسایل خانه دارد. حتی کناره‌ها یا حواشی آن را به شیوه قالی‌بافی در بافت استقامت می‌بخشند. سرانجام انتقال نسل به نسل این هنر باارزش در طی سال‌ها، به تکمیل کیفیت بهتر بافت گلیم لری انجامید.

گلیم بلوچ در روایتی از آرزوی آب

دیار بلوچ که این گلیم ایران در آن منشاء می‌یابد، دیار آرزوهای مقابله با طبیعت و کمبود آب است. بنابراین گلیم بلوچ، گاهی به حالت خطوط موازی و اغلب به‌عنوان مظهری از رودخانه‌های پر آب به‌صورت راه‌راه نقش می‌یابد. حتی فضای پیرامون سکونتگاه بافندگان نیز تأثیر مستقیمی بر گلیمی که می‌بافند، می‌گذارد. تازه در بافت این گلیم، هر ردیف طرحی متفاوت و رنگی تیره نظیر آبی تیره، شتری، جگری و قهوه‌ای دارد. البته رنگ‌های پرنشاطی مانند سبز، قرمز و زرد را نیز نمی‌توان، در گلیم بلوچ نادیده انگاشت.

گلیم اردبیل به‌عنوان قطبی در گلیم کشور

هنر اصیل و زیبای بافت گلیم را باید از شمال تا به جنوب استان اردبیل، شناخت. آنگاه اردبیل را، به‌ عنوان قطبی در بافت گلیم کشور محسوب کرد. راستی از خصیصه‌های مطلوب گلیم اردبیل، باید به دو رویه بودن آن اشاره داشت. حتی گلیم اردبیل را باید، بافته‌ای ناشی از جلوه‌گری روح‌افزای دستان باارزش زنان و دختران این منطقه دانست.

گلیمی که بارنگ‌های شاد، با طراوت و حالت انعطاف‌پذیری، دلربا و فریبنده تجلی می‌کند. البته شهر تالش زبان عنبران، در شهرستان نمین استان اردبیل، سرآمدی در زمینه بافت گلیم به شمار می‌آید. همچنین می‌توان از طراحی‌های سنتی، ظریف و هنرمندانه نقش اژدها، خرچنگ، سماور، سینی و… در نمین اردبیل نام برد. اما باید دانست تار گلیم اردبیل، از جنس نخ‌های پنبه‌ای تاب‌دار ولی پود آن از پشم رنگی و ابریشم است. همین‌طور این صنعت بااعتبار اردبیل را، می‌بینید که دارای آوازه‌ای جهانی است.

گلیم زرند باریک و با استقامت

اگر از شما سؤال شود، خصوصیت بارز و قابل مشاهده، در گلیم‌های زرند کدام است، چه خواهید گفت؟

بی‌درنگ باید در پاسخ بگویید که این نوع گلیم، در ظاهر باریک و دراز به نظر می‌رسند. اما درعین‌حال از استقامت و کیفیت خوبی نیز، برخوردار هستند. البته گلیم زرندی، دارای بافت چاکدار کوچک می‌باشد. راستی از طرح‌های بافته شده در این نوع گلیم، می‌توان به گل و گیاهان در آن اشاره نمود. همچنین طرح‌هایی هندسی ازجمله، لوزی مشبک و به‌صورت دو یا سه ترنج درهم نیز در گلیم قابل رؤیت است. راستی بسیاری از گلیم‌های زرند، حاصل هنر بافندگی عشایر و قوم ترک‌زبان شاهسون است که در این منطقه سکونت گزیدند.

گلیم ترکمن و نقش اعجاب رنگ

اما بدانید از گلیم ترکمن که وزن کمی دارد، ولی درعین‌حال از استقامت و دوام بالایی نیز برخوردار است. البته بااهمیت‌ترین خصیصه گلیم ترکمن، در اعجاز رنگ‌های متضادی می‌باشد که در آن بکار رفته است. تعجب نکنید، زیرا زیبایی رنگ قرمز با سایه‌روشن‌های خاصی که در گلیم نمایش می‌دهد، وصف‌نشدنی است. تازه رنگ‌های سبز، نارنجی و رنگ آبی نیز، با ویژگی خاصش در گلیم کاربرد دارد. حتی گاهی هم استفاده از رنگ زرد، دنیای معرکه‌ای را در گلیم ترکمن رقم می‌زند. هارمونی اضداد رنگ را در گلیم ترکمن به خاطر بسپارید و از تماشای گلیم ترکمن لذت ببرید.

گلیم افشار با بافتی ازگل‌های ستاره‌ای

نخست بدانید که گلیم افشار در دسته‌های گلیم افشار خوزستان، بافت، آذربایجان، خراسان، جیرفت و کرمان قرار دارد. البته بافت زمینه این گلیم، اغلب از رنگ‌های تیره‌ای چون قرمز تیره و … متشکل است. همچنین ستاره‌های زیادی در متن گلیم افشار، مشاهده می‌شود. درواقع طراحی‌های گلیم، از گل‌های ستاره‌ای بافته می‌شود که به حالتی مورب در کنار یکدیگر چیده و سازمان می‌یابند. حتی نمای آنان به ‌صورت، لوزی‌های در هم رخ‌نمایی می‌نماید. همین‌طور اغلب اوقات در نقاط مختلف، ابعاد گلیم افشار در اندازه‌های کوچک یا متوسط مشاهده می‌شود. حتی گلیم افشار را، به شکل ظاهری مستطیل می‌بینید.

گلیم خمسه در قبایل جنوبی ایران

خمسه که در زبان عربی به پنج معنا می‌کنند، شامل پنج قبیله جنوبی ایران می‌شود. البته با تأثیرپذیری قبایل خمسه در بافت گلیم از گلیم‌های افشار، گلیم‌های این قبایل را بسیار شبیه بافته‌های افشار می‌بینید. همچنین متن برخی از گلیم‌های خمسه، بسیار بزرگ و با نقش‌های از جانوران اهلی خاص آن منطقه دیده می‌شود. اما رایج‌ترین طراحی در گلیم‌های خمسه، باحالتی طبیعی و به رنگ تیره در زمینه گلیم مشاهده می‌شود. در این حالت ستارگانی را، به‌صورت مورب و به حالت نمایی از لوزی‌های درهم‌آمیخته و روی‌هم بر گلیم بافته می‌شود. همچنین این گلیم‌های ستاره‌ای، دارای عرض کمی در بافت می‌باشند که بعد از بافتن به هم دوخته می‌شوند. باید دانست بافت سوماک در این پنج ایل شیراز که خمسه نام دارد، به ده بید شناخته می‌شود. البته حالا دیگر منظر جدید در بافت گلیم خمسه، زمینه‌ای سفید با عرض بیشتر می‌باشد.

گلیم سنه هنری باارزش از کردستان

گلیم‌های سنه یا همان سنندج امروزی، از ظرافتی درخور بهره می‌برند. البته نوع بافت در این نوع گلیم، چاکدار بوده و گلیم به حالت دو رو عرضه می‌گردد. در بافت گلیم سنندج، از رنگ‌های متنوع زیادی استفاده می‌شود که در زیبایی آن نقش به سزایی دارد. نقوش زیبای این گلیم را، در تلفیقی از طرح ماهی درهم معروف به طرح هراتی، گل‌چینی، گل فرنگ، طرح بته، زنبورعسل و … ببینید. اما یکی از اساسی‌ترین طرح‌ها را، به‌صورت ترنجی در وسط با زمینه‌ای رنگی خواهید دید. همچنین اغلب ظرافت هنر گلیم سنه، با بافت بته‌ای در کنار ترنج تکمیل می‌شود و به نظرگاهی منحصربه‌فرد تبدیل می‌شود. بدانید مانند دیگر تجهیزات بافت گلیم، گلیم سنندج نیز نیاز به دار قالی و … دارد. اما علاوه بر آن «بن جیر» نام چوبی است که در مقدمه بافت، استفاده می‌شود. به عبارتی موجب سلامت، ابتدای بافت می‌شود.

گلیم دستباف ایرانی

در بافت گلیم دستباف ایرانی که صناعتی باشکوه و اصیل است، ظرافت هنر دختران و زنان روستا‌ها را دخیل می‌بینید. آنگاه امروزه گلیم دستباف ایرانی، با تشخص و اعتباری دل‌نواز رخسار می‌گشاید و شما را به تماشا فرامی‌خواند. آن‌چنان‌که در دل روستاها فقط آن را، زیراندازی ساده نمی‌بینید. بلکه نقش گلیم دستباف ایرانی را، به‌عنوان وسیله‌ای در تزئین خانه‌های بانوان ایرانی نیز مشاهده می‌کنید. حتی گلیم دستبافت ایرانی با دورنمایی از جذابیت و طراحی زیبای خود، به کشورهای دیگر نیز راه می‌یابد.

گلیمی که فاقد پرز است و تاروپودهای طبیعی آن، آوای تنیده شدن سر می‌دهد. آنگاه در زیباترین طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های با طراوت، اجازه تجلی می‌یابد. گلیم دستباف ایرانی که پشم گوسفند و ابریشم بنیاد آن را بنانهاده و دوامش را تضمین می‌کند. گلیم دستباف ایرانی که اعتمادبخش است و آرامش، ارزانی خانه‌ها می‌نماید. آنگاه انتقالی از احساس زنده ‌بودن و زندگی را، ارزانی می‌دارد.

گلیم بافی ایرانی

گرچه گلیم‌ بافی ایرانی نمودی ساده از بافت را نمایان می‌سازد، اما حس تجربه و تبحر آن قابل کتمان نیست. حالا بهتر است نوبت را در گلیم بافی ایرانی، به نخستین روش بافت یا پود گذاری بسپاریم. روشی ساده در گلیم بافی ایرانی که تنها توسط تار و پود، گلیم بافته می‌شود. درعین‌حال باید بدانید، تار همان نخ‌های چله را در برمی‌گیرد و پود نیز که در تارها درگیری می‌یابد. راستی از پودهای رنگی در گلیم بافی ایرانی، استفاده می‌کنند تا گلیم با خلق نقش‌های زیبا منحصرتر باشد. آنگاه با عبور یک‌درمیان پودهای رنگی و حتی تغییر آنان شاهد گلیمی، تخت و زیبا هستید. البته طرح‌های جانانه این نوع گلیم، در دو روی آن بدون کوچکترین مغایرت و تضادی می‌باشد.

بازهم در مورد گلیم بافی ایرانی

اما همچنین در گلیم بافی ایرانی، نباید از روش پود پیچی نیز غافل شد. پود‌پیچی روشی از گلیم بافی ایرانی است که در آن گذشته از نخ‌های تار، پود پیچشی و پود نازک نیز کاربرد دارد. در این شیوه پود را باید به حالت پیچشی، از لابلای تار یا چله عبور داد. اما باید پود نازک را نیز، بعد از پود پیچشی از میان تارها رد کرد. حالا نوبت شانه گلیم بافی ایرانی و کوبیدن بر تار و پود و درنتیجه تنیده شدن و درگیری آنان می‌رسد. همچنین بدانید این روش گلیم بافی ایرانی را، به بافت سوماک می‌شناسند. راستی گاهی هم فعالیت سوزن‌دوزی بر روی گلیم، انجام می‌شود و به آن‌ها گلیم سوزنی گفته می‌شود.

انواع گلیم فرش ایرانی

گلیم فرش را بافت ساده‌ای می‌بینید که فاقد هرگونه پرزی، بوده و از الیاف تار و بود مبنا می‌یابد. این هنر‌ محبوب ایرانی، اغلب از ریسیدن پشم حیوانات اهلی تهیه‌شده و بر روی دارهای قالی قد‌علم می‌کند. اما انواع گلیم فرش ایرانی را، بنا به ابعاد و طرح‌های زیبای آنان طبقه‌بندی می‌کنند. همچنین می‌توان از نوع جنس نیز، در انواع گلیم فرش ایرانی نام برد. حتی باید، به بافت دستبافت و نوع ماشینی گلیم فرش نیز اشاره داشت. در گلیم فرش دستبافت، الیاف طبیعی نقش ارزنده‌ای دارند و در نوع ماشینی از الیاف مصنوعی استفاده می‌شود. بنابراین از نقش مفید گلیم فرش‌ها بنا به تنوع بسیار آن‌ها می‌توان، به استفاده در اغلب فضاهای منزل اشاره کرد. اما اساس تقسیم‌بندی انواع گلیم فرش ایرانی، بر دو عامل اصلی قرار دارد. درواقع نوع بافت و منطقه‌ای که بافت گلیم فرش در آنجا صورت می‌گیرد، از موارد اساسی می‌باشد.

اقسامی از گلیم فرش ایرانی

ازنظر نوع بافت باید انواع دستبافت گلیم فرش‌های ایرانی، را در سه دسته در‌نظر داشت. نوع ساده بافت گلیم فرش که به‌صورت ذهنی بافی، بافته می‌شود و اغلب از طرح‌های هندسی در آن استفاده می‌شود. دومین نوع گلیم فرش را، ورنی می‌گویند که بافتی بدون نقشه داشته و یکرو می‌باشد. سرانجام نوع سوم گلیم فرش، دارای نقش برجسته با نقشه از قبل طراحی‌شده می‌باشد. در این حالت باوجود زمینه‌ای ساده، نقوشی زیبا به‌صورت برجسته بر گلیم بافته می‌شود. در انتهای بافت گلیم فرش، پرزهای اضافه آن نیز چیده می‌شود. تازه از انواع گلیم فرش ایرانی به بافت مناطق مختلف که بر اساس فرهنگ‌های متعدد نقش می‌گیرد، باید اشاره نمود. همچنین بنا بر ذوق، قریحه و گوناگونی سلیقه‌ها، می‌توان در مناطقی از ایران شاهد بافت انواع گلیم فرش ایرانی بود. آنگاه با ‌توجه به زیبایی هر یک از انواع گلیم فرش ایرانی، به تحسین آن‌ها پرداخت.

گلیم سنتی ایرانی

کاربرد گلیم سنتی ایرانی درگذشته و در عشایری که دست به بافت این زیرانداز می‌زدند، فراوان دیده می‌شد. حتی گلیم در اشکال سنتی گذشته از زیرانداز، به‌منظور رواندازی برای حیوانات، پوشش دیواره چادرها و لباس نیز کاربرد داشت. البته استفاده از نخ‌های رنگرزی با به‌کارگیری مواد گیاهی، هنوز هم رسمی پابرجا در گلیم سنتی باکیفیت محسوب می‌شود. همچنین گاهی شستشوی گلیم با چای و پوست گردو، به‌منظور تقویت لطافت روح و نمایش کهنگی رنگ آن، انجام می‌پذیرد. حتی جهت عدم تخریب در بافت گلیم سنتی ایرانی، از موی بز با توجه به ضد بید بودن استفاده می‌کنند. البته گلیم سنتی ایرانی در طرح‌های اصیل از تصاویر حیوانات و مناظری از طبیعت دیده می‌شود. حتی طرحی از ترمه، گل، بوته و … نیز در این گلیم می‌بینید. اما بر اساس زیبایی طرح‌های گلیم سنتی ایرانی، نقش آن در کاربری تغییر یافته و امروزه مورد توجه بسیاری است.

بهترین گلیم ایرانی

راستی فکر کرده‌اید بهترین گلیم ایرانی، دارای چه خصوصیاتی است که شایسته لقب بهترین است؟

بنابراین وقت آن رسیده که از ویژگی‌های بهترین گلیم ایرانی، برای شما بگوییم. عدم تغییر و ثابت بودن رنگ گلیم، مسئله مهمی است که نباید ساده انگاشت و از آن گذرا رد شد. اما از دیگر خصوصیات بهترین گلیم ایرانی، موضوع استفاده از پود افزون‌تر و تراکم بیشتر آن در گلیم است. همچنین اگر در بافت گلیم از تاروپود ظریف‌تری استفاده شود، با گلیم سبک‌وزن‌تری سروکار داشته و گلیم حالت بهتری دارد. حتی مشاهده نقش‌های مشابه در رنگ‌های مختلف و ابعاد متفاوت، در گلیم و عدم تقارن از ارزش هنری آن نمی‌کاهد. همچنین اگر گلیم دارای نقش بوده و فاقد سوراخ یا شیار در محلی باشد که رنگ‌های گلیم تغییر می‌یابد. بی‌شک در بهترین گلیم ایرانی، خبری از سره نیز نخواهید دید. یعنی گوشه‌های گلیم، باید در تطابق با یکدیگر قرار بگیرند.

معروفترین گلیم ایرانی

راستی آیا تصور می‌کردید که با شنیدن معروفترین گلیم ایرانی، به بافته شهرستان هرسین فکر کنید؟

گلیم هرسین گذشته از جنبه زیرانداز بودن، وسیله‌ای نفیس و فاخر جهت تزئینات منزل نیز شمرده می‌شود. گلیم هرسین به‌عنوان معروفترین گلیم ایرانی، از نقش و نگاره‌های اصیل و مواد اولیه باکیفیت برخوردار است. همچنین گلیم، دورویه بوده و رنگ در آن از موادی گیاهی و دارای ثبات کافی می‌باشد. طراحی متنوع گلیم هرسین که هنر باارزش بافندگان کرمانشاهی است، از حاشیه‌ای پر، شلوغ و ریزبافت متشکل است. اما در ناحیه میانی، طرح‌های درشت‌تری پوشش گلیم را می‌سازد. به‌هرحال ذوق و استعداد بالای بافندگان، در تار و پود گلیم عطر اعجاز می‌پاشاند تا گلیم هرسین شهرتی جهانی بیابد. البته گلیم به استناد شیوه بافت منحصربه‌فرد، طرح‌های چشمگیر و … موفق به دریافت نشان بین‌المللی از سازمان جهانی و ثبت جهانی گردید. آنگاه گلیم دستبافت هرسین، به‌عنوان معروفترین گلیم ایرانی شناخته می‌شود.

زیباترین گلیم های ایرانی

باید از بافته‌ای زیبا، روح‌انگیز و وسوسه‌گر در نقش‌هایی مبهوت‌کننده که نام معروفترین گلیم ایرانی را رقم می‌زند، بگوییم. آنگاه از افسانه و سحر بافتن، در زیباترین گلیم‌های ایرانی حکایت کنیم. حتی نقش گلیم ایرانیان، در تزئین و دکوراسیون منازل، با توجه به نرمی، لطافت و زیبایی، بسیار است. البته این هنر دست‌بافت ایرانی به زیباترین شمایل، در مناطق عشایری و روستایی قابل دید است.

بنابراین بهتر است در مقوله زیباترین گلیم‌های ایرانی، از گلیم قشقایی نام ببریم. متد بافت چاک‌دار و رنگ‌های جذاب، سرزنده و بانشاط گلیم قشقایی، آن را یکی از زیباترین گلیم‌های ایرانی ساخته است. گلیمی که اغلب از رنگ‌های تند و روشن، به‌جای رنگ‌های تیره بهره می‌گیرد. اما حیف است در معرفی زیباترین گلیم‌های ایرانی، بافت منحصربه‌فرد گلیم شیرکی پیچ کرمان را به فراموشی بسپاریم. حتی با تفاوت در نوع بافت، نمای بسیار زیبای گلیم شیرکی پیچ کرمان را بیشتر می‌بینید.

گلیم های اصیل ایرانی

درواقع گلیم های اصیل ایرانی، هنوز در صنعت بافت گلیم از مرتبه بالا و درخور توجهی برخوردار است. گلیم دستبافت عشایر و روستاییان زمانی که از رنگ‌های گیاهی و از سنتی‌ترین طرح‌ها بهره‌مند می‌شود، گلیم های اصیل ایرانی نام می‌گیرد. نظیر گلیم های اصیل ایرانی، در استان فارس که به‌وسیله عشایر قشقایی تولید می‌شود. این گلیم‌ها با انرژی‌بخشی معرکه و روح‌افزایی جانانه‌ای که به تماشاگر می‌بخشند، از معروفترین گلیم ایرانی محسوب می‌شوند. درواقع طرح و نگاره‌های اصیلی در گلیم دستبافت آنان، مشاهده می‌شود که مرورگر هویت و فرهنگ یک منطقه است. حتی استفاده از نخ‌های طبیعی نیز، در این رابطه بر اصالت گلیم مهر تأیید می‌زند. اما گاهی باید از ورنی‌ها به‌عنوان گلیم های اصیل ایرانی، سخن بگوییم. زیرا آمیزه‌ای از نقوش اصیل و سنتی را با نوع خاص بافت، در هارمونی جالب‌ترین رنگ‌ها تجلی می‌دهند.

مروری بر گلیم های اصیل ایرانی

 بنابراین در این نوع گلیم ایرانیان باید ظرافت، لطافت و زیبایی طراحی‌های ورنی و بافت با ابریشم آن را ستود. ورنی یا سوماک نوعی از گلیم های اصیل ایرانی، است که می‌توان در استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی مشاهده کرد.

تازه گلیم‌های سنتی شاهسون مغان نیز، با طرح‌های اصیل و سنتی خود از گلیم های اصیل ایرانی به شمار می‌آیند. باید دانست امروزه که بافت گلیم، نقشی از تجارت یافته نمی‌توان جایگاه ویژه گلیم های اصیل ایرانی را کتمان نمود. گلیم‌هایی که ماهیت راستین خود را در طی زمان، حفظ نموده‌اند و در قبال تغییرات و امتزاج به‌خوبی ایستادگی می‌نمایند. آنگاه گلیم های اصیل ایرانی را، می‌بینید که انعکاسی تلخ یا شیرین از حکایت گذشته و فرهنگ به ارث رسیده سرزمین ایران را نشان می‌دهند.

طرح گلیم ایرانی

در طرح گلیم ایرانی غیرازآنکه مسئله تجارت مورد نظر باشد، باید گفت از خلاقیت درونی بافنده سرچشمه می‌گیرد. آنگاه چه هیجان‌آور است بافندگان، طرح گلیم ایرانی را از تصورات ذهنی که حاکی از فضای زندگی است، خلق می‌کنند. درواقع بدانید علاقه فرد بافنده به آنچه دوست دارد و همین‌طور الهاماتی از مناظر زیبای طبیعت، در گلیم نقش می‌یابد. آنگاه درجه هوش بالای بافنده، لطافت روح، توان و تلاش وافر او خود را در نگاره‌های زیبای گلیم نشان می‌دهد. تازه دلپسند و روح‌افزا است که می‌بینید، تفاوت بین نقوش بر اساس آفرینش‌های ذهنی بافنده شکل می‌یابد. حتی گاه طرح گلیم ایرانی، حکایت از منطقه بافت آن دارد. همچنین ممکن است بر اساس و شالوده آرزوها، باورهای مردم و هویت فرهنگی آنان این نقش‎ها آفریده شود. ازاین‌رو نگاره‌هایی نظیر هندسی، گل، بوته، تصاویر حیوانات و … بنا بر سلایق خاص در طرح گلیم ایرانی رونمایی می‌شوند.

نقش‌ها و نگاره‌ها در گلیم ایران

از زیبایی طرح گلیم ایرانی قشقایی، با اشکال هندسی نظیر ستاره هشت‌پر، حیواناتی مثل طاووس، آهو، بز و … می‌گوییم. همچنین در گلیم‌های کردستان می‌توانید استفاده از طرح‌های منحنی را، متداول ببینید. اما در ورنی قومیت شاهسون، اغلب طرح گلیم ایرانی را با نقوش هندسی شکسته، ابعادی بزرگ و برجسته تماشا می‌کنید. البته بشنوید از گلیم سنه که طرح‌هایی از خطوط مورب، نوع هراتی، بوته‌ای و گاهی تلفیقی از همه نگاره‌ها است. درعین‌حال در گلیم بلوچ، طرح‌های راه‌راه با نقشی متغایر در میان راه‌راه‌ها مشاهده می‌کنید.

اگر از سوماک خمسه بگوییم، بافت طرح‌های آن به حالت ستارگانی مورب به‌صورت لوزی‌های درهم و آمیخته دیده می‌شود. به‌هرحال طرح گلیم ایرانی می‌تواند، نقوشی از چلچراغ، سجاده، سماور، حیواناتی از شغال، روباه و … را به تصویر بکشاند. آنگاه از جاذبه تنوع طرح گلیم ایرانی، حظ ببرید و محسور تماشا شوید

نقوش گلیم ایرانی

دیرزمانی است که مفاهیمی از هستی، در پرتو ارزشمند نماد و علائم در دستبافته‌های گلیم ایرانی معنا می‌یابد. آنگاه سخن از اسرار گلیم را، درمی‌یابید که با زبان بی‌زبانی حکایت بسیار می‌گوید. از رموز سربسته نقوش گلیم ایرانی، در ترنج، برگ مو، لاله‌های باز و بسته و … داستان طلب طراوت و سرسبزی در فضای پیرامون زندگی بافنده‌ها برمی‌خیزد. البته از نقش‌های دیگر گلیم‌های ایرانی، گل خورشید است، که می‌تواند در گلیم، اشاره به انرژی، گرما، نورانی بودن و موجبی برای زایش خاک باشد. از نقوش گلیم ایرانی به نگاره بوته، توجه کرده و آن را به‌عنوان نمادی از زندگی نزد بافندگان می‌دانیم. اما اگر حالت بوته‌ها پشت به هم باشد، معنای قهر در گلیم تداعی می‌شود. حالا اگر بته‌ها روبه‌روی هم قرار گیرد، مفهومی از آشتی دارد. البته اگر نقوش بته‌های کوچک، پیرامون بته‌ای بزرگ یا درون آن قرار بگیرد، نمایشی از مادر و کودک است.

علتی بر نقوش گلیم ایرانی

حالا از نگاره گوشواره، در گلیم بگوییم که نشان از علاقه‌مندی فرد بافنده به امر ازدواج دارد. درعین‌حال از نقوش گلیم ایرانی، می‌توان مطالبات و خواسته‌های درونی بافندگان را رمزگشایی نمود. یکی از طراحی‌هایی متداول در نقوش گلیم ایرانی، تصویر بانویی است که دستان خود را به‌ کمر زده است. این نقش می‌تواند نماد باروری، زنانگی و حتی مادر بودن را، متجلی سازد. البته این نگاره حاکی از قدرت زنان، در حمایت از خانه و خانواده نیز می‌باشد. اما در نقوش گلیم ایرانی منطقه خراسان، از شاخ قوچ استفاده می‌کنند که کنایه از قدرت و مردانگی می‌باشد. راستی تلفیقی از شاخ قوچ و زن دست‌به‌کمر، مظهری از قدرت بی‌پایان خدا است که روزی و نعمت ارزانی می‌نماید. بنابراین باید دانست که نقوش گلیم ایرانی و مفاهیمی که در باطن نقش دارد، بسیار است. آنگاه بسیاری در رمز گشودن از گلیم ایران، در تلاشی وافر هستند.

گلیم قدیمی ایرانی

از گلیم قدیمی ایرانی، می‌توان به گلیم سنندج در قرن هیجدهم میلادی اشاره داشت. در این گلیم‌ قدیمی ایرانی، نگاره‌ها به حالت ظریفی در بافته تکرار شده است. حتی این بافته ظریف را با عنایت به نقش، شیوه بافت و ظرافت با گلیم‌های زمان صفویان می‌توان سنجید. راستی باید دانست اغلب بافت گلیم قدیمی ایرانی، در سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم صورت پذیرفته است. اما علی‌رغم تغییرات زیاد و کارگاه‌های مختلف گلیم‌بافی، همچنان بافت گلیم ایرانیان به شیوه قدیمی کاربرد داشت. راستی قدیمی‌ترین گلیم ایرانیان قطعه‌ای، مربوط به عصر اشکانیان می‌باشد. همچنین اثراتی از بافندگی در کندوکاوهای باستان‌شناسی فلات ایران و غارهای جنوب شرقی دریای مازندران به‌دست‌آمده است. حتی در غارهایی نظیر کمربند و غار هوتو در روستای تروجن، در مجاورت بهشهر به شواهدی دست‌یافته‌اند. آثاری مبنی بر دامداری، ریسندگی پشم گوسفند و موی بز، دلایل اثبات بافته‌هایی در 8000 سال قبل مردم منطقه می‌باشد.

رنگ های گلیم های ایرانی

آیا تاکنون به میزان جذابیت و تأثیر رنگ های گلیم های ایرانی، بر جان و روح بینندگان گلیم ایرانیان اندیشیده‌اید؟

به‌راستی سخن از جاذبه‌ای نفس‌گیر، در مبحث رنگ انواع گلیم ایرانی است. بی‌شک تلفیق زیبای رنگ‌ها نیز برشدت این دلپسندی و دل‌انگیزی، جادوی گلیم ایرانی به‌شدت می‌افزاید. آنگاه دورنمای گلیم ایرانیان را چون تابلوی رنگین روح‌بخشی خواهید دید که رنگ عاملی در هویت دادن به آن است. رنگ‌ها با هماهنگی نگاره‌ها، در انواع گلیم ایرانی حکایت‌های جانانه بیان می‌کنند. البته آنگاه زیباترند که بافنده عشایر و روستاها، شوق و استعداد ذاتی خود را در هماهنگی و سازگاری ترکیب رنگ های گلیم های ایرانی علنی سازد. راستی بهترین رنگ های گلیم های ایرانی، از عناصر طبیعی منشاء می‌یابد و در تعیین قدمت گلیم نیز نقش دارد. حتی رنگ‌ها نشان از منطقه جغرافیایی گلیم ایرانیان، بیان می‌کنند و رنگ‌های سنتی در هویت‌بخشی گلیم ایرانی موفق‌تر عمل می‌کند.

جادوی رنگ های گلیم های ایرانی

افسانه رنگ های گلیم های ایرانی، از در آغوش کشیدن و لمس رنگ‌ها با کلاف نخ‌های ریسیده شده حقیقت می‌یابد. در ایران از روناس برای رنگ قرمز طبیعی، پوست خارجی گردو، زعفران، گل پر طاووس، گیاه اسپرک جهت رنگ زرد و …استفاده می‌کنند. البته باید دانست که رنگ های گلیم های ایرانی، هرکدام تفسیر ویژه، مفاهیمی اسرارآمیز و روانشناسی خاصی را بیان می‌دارند. نظیر رنگ آبی که نشان از عمق و ژرفنا، در گلیمی صاف و تخت دارد. حتی رنگ‌های قرمز و زرد حاکی از گسترش و برجستگی در گلیم می‌نمایند. همچنین در گلیم قشقایی از معروفترین گلیم ایرانی، در مرکز گلیم اغلب رنگ‌های پرطراوت، شاد، تند و گرم طرفدار دارد. اما در قسمت حاشیه گلیم از رنگ‌های قهوه‌ای و رنگ اکر که رنگ زرد مایل به قهوه‌ای است، استفاده می‌شود. اینجا است که چشم‌نوازی و زیبایی در رنگ‌های گلیم‌های ایرانی، به اثبات می‌رسد.

تجهیزات بافت گلیم ایرانی

باید دانست که در بافت گلیم ایرانی وسایل و ابزاری، لازم است که ممکن است توسط بافنده گلیم تهیه شود. همچنین شاید این تجهیزات، از بازار نیز خریداری گردد. البته می‌توان از این ابزار به دار، قیچی، چاقو و دفتین اشاره داشت. راستی گاهی نقشه نیز، بجای ذهنی بافی در کار گلیم‌بافی ایرانی کاربرد دارد. راستی از دیگر تجهیزات، باید به (کجو و هاف) و سیخ پود کشی نیز اشاره داشت. حالا زمان آن است که به شرحی  جمالی، در رابطه با این ابزار بپردازیم.

دار مهم‌ترین ابزار بافت گلیم ایران

دار همان چهارچوبی است که بافندگی گلیم ایران، بر آن انجام می‌گیرد. همچنین دار به دو حالت، در فعالیت گلیم‌بافی دیده می‌شود.

دار افقی یا خوابیده

دار افقی اغلب مورد استفاده عشایر کوچ رو، است که دائم در حالت جابجایی و انتقال هستند. درواقع دار که به دستگاه گلیم‌بافی نیز شناخته می‌شود، ابتدا در حالت افقی بر زمین قرار می‌گیرد. سپس چهارگوشه آن را به‌وسیله میخ، بر زمین ثابت می‌کنند. همچنین بافنده گلیم می‌تواند در صورت تغییر مکان هر زمان که لازم باشد، دار افقی را از زمین برچیند. البته دار افقی در بعضی از روستاهای کشور نیز، در کار بافت گلیم مشاهده می‌شود.

دار عمودی یا ایستاده

دار عمودی اغلب برای بافنده‌ای که در روستا یا شهر به‌صورت ثابت سکونت دارد، دارای کاربری است. معمولاً دار عمودی در گوشه‌ای از خانه که تردد کمتری دارد، برافراشته می‌شود. البته در برخی از مناطق عشایری آذربایجان شرقی نیز، از دار عمودی بهره می‌برند.

شانه یا دفتین

دفتین یا شانه وسیله‌ای است که برای استقامت بخشیدن و درگیری بیشتر تار و پود، در بافت گلیم معنا می‌یابد. در استفاده از دفتین بافنده بعد از هر بار عبور پود از لابلای تار، با ضرباتی بر آن می‌کوبد. آنگاه عمل درآمیختن و درگیری تار و پود، کامل‌تر انجام می‌گیرد. راستی جنس این وسیله بااهمیت گلیم‌بافی، یا از فلز است یا چوب و فلز باهم ساختار آن را تشکیل می‌دهد. درعین‌حال از تعداد هفت یا ده عدد دندانه‌های با فاصله منظم فلزی که بلند است، متشکل می‌باشد. همچنین امکان دارد که دسته آن از چوب یا فلز، ساخته شده باشد. البته دفتین دارای دسته‌های بلندی است که به‌عنوان اهرم و آوردن فشار بیشتر، بکار می‌رود.

قیچی و چاقو

همینطوز قیچی و چاقو نیز از تجهیزات گلیم‌بافی، به شمار می‌آیند. قیچی گلیم‌بافی که ازنظر فعالیت و طریق کار بی‌شباهت به قیچی فرش‌بافی نیست، شامل دو تیغه است. این دو تیغه توسط پیچ یا پرچ، باهم در حال اتصال هستند. آنگاه قدرت، باز و بسته شدن را می‌یابند. البته این ابزار می‌تواند، به‌وسیله آهنگران محلی ساخته شود یا به‌صورت صنعتی تولید شده و مورد استفاده قرار بگیرد.

کجو و هاف

این وسیله به‌منظور تفکیک و جداسازی، بیشتر تارهای زیر و عدم کجی گلیم بکار می‌رود. درعین‌حال چوبی صاف و صیقلی، می‌باشد.

سیخ پودکشی

البته کاربرد سیخ پودکشی، در فعالیت گلیم‌بافی کمتر دیده می‌شود. باید دانست این میله ساده، از جنس چوب می‌باشد. حتی در دو سر آن قلاب، وجود دارد که می‌توان پودها را از آن رد کرد.

نقشه در طراحی گلیم

البته به‌منظور حفظ و صلابت بافت گلیم، ذهنی بافی و عدم استفاده از نقشه بسیار مؤثر می‌باشد. اما در حالت استفاده از نقشه، آن را بر کاغذ شطرنجی پیاده و طراحی می‌کنند. آنگاه بافندگان گلیم طراحی‌های موجود در نقشه را، بردار گلیم پیاده می‌سازند. حالا بهتر است به بررسی، نقشه‌های ذهنی و … بپردازیم.

نقشه‌خوانی به روش ذهنی

در این روش درواقع هیچ نقشه‌ای بر کاغذ دیده نمی‌شود. در این نوع نقشه‌خوانی تنها بافنده است و خلاقیتی که از استعداد درونی او سرچشمه می‌یابد. هنرمند بافنده گلیم تصورات و خیالاتی را که در ذهن دارد، بر بافت زنده می‌سازد. البته شاهد انتقال این هنر ذهنی بافی گلیم هستید که از نسلی به نسل دیگر به یادگار می‌رسد.

نقشه‌خوانی به روش شطرنجی

برای بافت گلیم ایرانی، در مقدمه نگاره‌ها و نقوش بر روی کاغذ شطرنجی طراحی می‌شود. سپس بافت گلیم درست طبق موازین نقشه موردنظر با رنگ‌ها، به ثمر می‌رسد. البته رعایت این مورد در بافت که به‌ازای هر خانه شطرنجی، در طراحی دو تار مدنظر قرار می‌گیرد، الزامی است. حالا بهتر است، از انواع نقشه نیز بگوییم.

نقشه با طراحی کامل

بهتر است از این نوع نقشه بگوییم که فرد طراح و نقشه‌کش، تمامی جزئیات را روی نقشه گلیم مشخص می‌سازد. سپس باوجود نگاره کامل که روی نقشه طراحی شده است، فقط یک مسئله می‌ماند. اینجا فقط باید بافنده طرح را بر دار گلیم، به زیبایی پیاده کند و از بافته لذت ببرد.

نقشه قدی در گلیم ایرانی

تعجب نکنید، این هم نوع دیگری از نقشه گلیم‌بافی است. طراح در نقشه قدی تمام طول و یک دوم از عرض گلیم را، برای نقشه طراحی و در نظر می‌گیرد. البته این طراحی قدی به شکل عمودی، صورت می‌پذیرد و بافت به حالت قرینه انجام می‌شود.

نقشه ربعی راهی در بافت گلیم

اینجا دیگر با نقشه و طراحی نیمه‌ای از گلیم، سروکار داریم. حتی می‌توان مشاهده کرد که طراحی نیمه‌ای از گلیم، بر یک‌طرف کاغذ شطرنجی صورت می‌گیرد. آن‌وقت در پشت کاغذ شطرنجی، نیمه‌ای دیگر طراحی می‌شود. اگر بافت نیمی از طرح بر گلیم تجلی یافت، کاغذ را برمی‌گردانند و نیمه دیگر گلیم را برحسب نقشه می‌بافند. در حقیقت طراحی نقوش و نگاره‌ها به حالت قرینه، در بافت طول و عرض گلیم صورت می‌یابد.

نقشه واگیره‌ای

اما واگیره‌ای یعنی تکرار چندباره نقشه، در بخش‌هایی از گلیم. حالا در این روش نقشه به‌صورت واگیره، طراحی شده و بافت صورت می‌گیرد. آن‌وقت چند بار در بخش‌های عرض و طول گلیم، بافت از روی نقشه تکرار می‌شود.

نگهداری و حفاظت گلیم ایران

اگر خواهان این هستید که در طولانی‌مدت از گلیم ایرانی خود استفاده نمایید، چه کارهایی باید انجام دهید؟

البته همه‌چیز به جنس گلیم و مواد اولیه بکار رفته در آن، بستگی دارد. اما نگهداری، ممانعت از کثیف شدن گلیم و نحوه درست شستشوی آن، از نکات بااهمیتی است که باید بدانید. کم دیده نشده که بعد از عمل نظافت، رنگ‌های گلیم کم‌رنگ می‌شود و یا آمیختگی رنگ‌ها صورت می‌پذیرد. حتی می‌توان گلیم‌هایی را مشاهده کرد که تاروپودهای آن، حالتی از گسیختگی پیدا نموده‌اند.

گلیم چه ماشینی و یا اگر دستبافت باشد، می‌توانید با رعایت درست موارد به طولانی شدن عمر آن اضافه سازید. نظیر اینکه هرگز گلیم خود را، برای زمانی طولانی در معرض اشعه طلایی خورشید قرار ندهید. زیرا این عمل موجب تخریب، گنجینه طلایی شما خواهد شد. راستی گلیم ایرانی گرچه قابل شستشو است، ولی هرگز ماشین لباسشویی قابلیت نظافت گلیم را ندارد.

شستشوی گلیم ایرانی

راستی از شامپوهای قوی، از ابزاربرنده و از قدرت بالای جاروبرقی، برای نظافت گلیم استفاده نکنید .البته در وهله اول، به زدودن گردوغبار گلیم ایرانی بپردازید. اما هنگام خارج نمودن گردوخاک، هرگز گلیم را بر زمین نکوبید. حتی با استفاده از دور متوسط جاروبرقی و در جهت خواب گلیم، جارو بکشید. حالا باید با مخلوط شامپو فرش و آب، به کمک یک اسفنج به‌ملایمت گلیم را مالش دهید. حتی صحیح است که نظافت را با آب خالی، جهت عدم پوسیدگی ریشه‌های گلیم انجام ندهید. اما با کشیدن یک دستمال زبر، نظیر تور پرده، پس از خشک شدن شامپو فرش و حرکت نکردن نیم‌ساعته بر روی گلیم، کار نظافت را ادامه دهید. در خاتمه کار کافی است با یک جاروی دستی و در جهت خواب گلیم، جارو بزنید. بنابراین با مراقبت، جلوگیری از کثیف شدن و شستشوی صحیح کمک کنید، این هنر ارزنده در خانه‌های شما همچنان بدرخشد.

نکاتی که حتماً هنگام خرید گلیم ایرانی باید به آن دقت کنید

در خرید گلیم ایرانی اگر خواهان گلیم دستبافت هستید، به مسئله رنگ توجه داشته باشید. باید بدانید تولید گلیم بارنگ‌های شیمیایی خیلی جلا و برق دارد، اما رنگ الیاف طبیعی ملایم نشان می‌دهد. تازه در صورت رضایت فروشنده، با یک دستمال مرطوب بر گلیم بکشید. اگر مشاهده کردید دستمال آغشته به رنگ شده است، شک نکنید که گلیم از الیاف شیمیایی تولید شده است. از نکاتی که حتماً هنگام خرید گلیم ایرانی باید به آن دقت کنید، تراکم پود است. بهتر است قسمتی از گلیم را، در دست گرفته و از دو سمت به‌آرامی بکشید. اگر گلیم از پود متراکم برخوردار نباشد، کش می‌آید. آنگاه نخ‌های سفیدرنگ تار، در میان پودها ظاهر می‌شوند که نشانه کم‌بودن تراکم گلیم است. به‌هرحال در خرید گلیم ایرانی به وزن گلیم نیز که در ارتباط مستقیم با مرغوبیت گلیم است، دقت نمایید.

نکات مهم در خرید گلیم ایرانی

گلیم ایرانی هر چه سبک‌تر باشد، حاکی از ظرافت در بافت تار و پود و کیفیت بهتر آن است. از دیگر نکاتی که حتماً هنگام خرید گلیم ایرانی باید به آن دقت کنید، عدم وجود تقارن است. آیا فکر می‌کردید عدم تقارن در بافته‌ای، یک مزیت محسوب شود؟

 عشایر و روستائیان با استفاده از ذهنی بافی، به بافت گلیم ایرانی دستبافت اقدام می‌نمایند. بنابراین چون نقشه‌ای در طراحی وجود ندارد، گاه نقوش یکسان را در ابعاد و رنگ‌های مختلف و ناهماهنگ می‌بافند. حتی در خرید گلیم ایرانی دقت نمایید، هیچ‌گونه فاصله‌ای در ناحیه تغییر رنگ گلیم پدید نیامده باشد. اگر خامه‌ها درهم‌تنیده نشده باشند، شیار یا فاصله به وجود آمده و از حسن گلیم می‌کاهد. نداشتن سره نیز، از مزیت‌های یک گلیم ایرانی است. اگر در تا زدن از وسط گلیم، قسمت پایین گلیم بر بالای آن تطابق داشته باشد، گلیم فاقد سره است.

در مقالاتی مرتبط به فرق گلیم با فرش و تفاوت گلیم و جاجیم پرداختیم. از دیگر صنایع دستی ایران می‌توان از ترمه، گبه دستباف و خاتم کاری نام برد.

ظرافت‌ها و حسن گلیم ایرانی

از گلیم ایران‌ زمین، ظرافت لمس کردنی، طراوت‌ها و زیبایی وصف‌نشدنی آن، به‌راستی ساده و دور از تکلف گفتیم. حتی طراحی‌های سنتی و نقوش دلفریبانه گلیم را، در تلفیق با رنگ‌های سحرانگیز ستودیم. بی‌شک دیدید که در برخی از نقاط ایران، جادوی انگشتان زنان عشایر و روستاها چه هنر جانانه‌ای را رقم می‌زند. آنگاه چه دلپسندانه و شوق‌انگیز است که به اقیانوس این هنر ارزشمند، قدم بگذارید. سپس از ویژگی‌های زیباترین، اصیل‌ترین، بهترین و معروفترین گلیم ایرانی، داد سخن برآوردید. حتی دنیای ساده و بی‌آلایش این هنرمندان باتجربه صنعت نفیس گلیم را، به تماشا بنشینید. آنوقت برای دقایقی از منظر دیدگان حساس و آگاه آنان، به خلقت طبیعت زیبای خدادادی نگاه کنید. حالا دیگر اگر تابحال از این کنز و گنج سرزمین ایران خبری واثق نداشتید، از زیروبم گلیم ایرانیان آگاه شدید. آنگاه با شناخت گلیم ایران و قدمت دیرینه آن، ثناگوی میراث کهن باشید.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای حسن مقیمی، جناب آقای محمد زندی، جناب آقای حجت مرادخوانی، سرکار خانم فلاحتی، سرکار خانم نظامی و سرکار خانم زهرا حق شناس ثبت نموده‌اند.