گلیم دستباف

گلیم دستباف صناعتی اصیل و بازمانده از گذشته‌های دور است که با نداشتن پرز، از تاروپود تابیده درهم متشکل است. جایگاه طلوع این هنر باارزش که از ناکجاآباد دوام یافت، نقل‌قولی شیرین نیز از گلیم دستباف ایرانی در سینه دارد. اما زمان آن است از خزانه و مخزن جادویی سفر در ایران، به شناخت راستین گلیم دستبافت نائل شویم. آنگاه به شهرهای گوناگون که هر یک آوازه‌ای در بافت گلیم از خود بروز می‌دهند، سری بزنیم. حتی اسرار زیادی از دائره‌المعارف طرح‌ها، نقوش و جاذبه رنگ انواع دستبافت گلیم، بگشاییم. البته از سیر تا پیاز گلیم دست بافت را، بازتاب ویژه داده تا در دریای رنگین آن شناگر ماهری باشید. گلیم که حاصل هنر زنان جامعه عشایر، بوده و حس زندگی در سبد ارمغان خود تحفه دارد. بنابراین حیف و صد حیف که ما از اصالت هنر گلیم دستباف، بگوییم و شما ناظر دوست‌داشتنی این نوشتار نباشید.

گلیم دستباف با دانستنی افزون‌تر

جالب است در مطلع سخن، از گلیم دستباف و نوع سنتی و ایرانی آن بشنوید. حتی به‌خوبی از انواع گلیم دستباف، طرح گلیم و حاشیه بافته گلیم نیز سخن می‌گوییم. آنگاه برای توجه افزون‌تر شما از طرح‌های مدرن، از کناره و پادری گلیم نیز، عنوان می‌کنیم. حالا با توجه به پراکندگی بافت گلیم، از گلیم دست بافت شیراز، قشقایی، اردبیل، بیجار و زنجان نیز خواهیم گفت. اگر عجله نداشته باشید، همچنین از گلیم دستباف زرند، یاسوج، همدان، کرمانشاه و … نیز می‌گوییم. تازه تعجب نکنید، حتی از شستن گلیم دستباف و بازارهای آن نیز غفلت نمی‌ورزیم. در مبحث گلیم، از نوع پشمی، سوزنی و گلیم نقش برجسته به‌ویژه از ایلام، بیان می‌کنیم. بی‌شک گلیم قدیمی دستباف، ترنج، پارچه‌ای و گلیم جاجیم دستبافت را به فراموشی نخواهیم سپرد. بنابراین بامطالعه این نوشتار مطمئن باشید، وقت خود را هدر نمی‌دهید و بیشترین اطلاعات مفید را کسب می‌کنید.

گلیم دستباف چیست؟

افزون‌تر از همه‌جا در مناطقی که دامپروری متداول است، بافت گلیم دستبافت در آنجا رایج است. اما به‌راستی گلیم دستباف چیست؟

درواقع نوعی کف‌پوش است که زنان عشایر بافنده، با استفاده از فن دستان هنرمند خود آن را می‌بافند. البته رج به رج تارها و پودها، با ذهن پویا و خلاقیت معجزه‌‌گون بافندگان گلیم دست بافت درهم ‌تنیده می‌شوند. آنگاه از این درگیری و گذر پود بر تار، آفرینشی معرکه به نام گلیم دستباف نقش می‌یابد. آنچنان که هنر گلیم دست بافت، موجب مباهات و افتخاری جانانه در کشور است. گلیم، هر چه باشد از پرز و گره، مبرا بوده و احساس ناشی از آرامش را به فرد القاء می‌سازد. راستی گرچه نخ‌های تار گلیم دستباف، عموماً از پنبه است ولی گاهی از جنس پشم نیز در تار قابل‌رؤیت می‌باشد. اما نخ‌های پود از پشم حیوانات اهلی و گاهی کرک حیوان نیز، در بافت گلیم مشاهده می‌شود.

تاریخچه گلیم دستباف

گلیم دستبافت از منسوجات مهمی بود که بشر در هنگام تغییرات جوی و رهایی از سرما، بکار می‌برد. انسان با شکار حیوانات متوجه شد می‌توان از پوست حیوان شکار شده، به‌عنوان محافظت بدن و زیرانداز استفاده نمود. پس‌ازآن با رواج دامداری، ریسیدن پشم حیوان نیز متداول گردید. البته به‌تدریج هنر بافندگی توسط نخ‌های ریسیده شده، نقشی بااهمیت در صنایع قبایل پیدا نمود. همچنین بدانید که پشم، ماده‌ای است که سرانجام روزی از بین می‌رود. بنابراین نمی‌توان زمان دقیق و مکانی را که اولین بار بافت گلیم در آن صورت گرفت، مشخص نمود. بی‌شک از زمان قدیم گلیم به خاطر وزن سبک و جابجایی آسان‌تر، در زندگی عشایر کوچ‌رو کاربری فراوان داشت. البته گلیم دستباف با زیبایی‌های خاص و منحصربه‌فردی که داشت، می‌توانست به‌عنوان زیرانداز و پوشش دیوارهای چادر عشایر محسوب گردد. حتی گلیم وسیله‌ مناسبی بود که محافظت از سرما را، در مورد عشایر کوچ‌نشین پیدا نمود.

پیشینه گلیم دستبافت

بنابراین به اتکا شواهد باستان شناسان و محققان، بافت گلیم را مرتبط با دوران پیش از میلاد تخمین می‌زنند. البته کهن‌ترین گلیم دستباف، مربوط به تاریخی در حدود شش هزار سال پیش و متعلق به کشور ترکیه می‌باشد. همین‌طور آثار حاصل از دامداری، پرورش بز، گوسفند و ریسیدن پشم این حیوانات و موی بز نیز معرف بافت می‌باشد. همچنین این آثار، شناسنده تاریخی نزدیک به هشت هزار سال پیش از بافت می‌باشد. همین‌طور شواهد فلات ایران و غارهای جنوب شرقی دریای مازندران نزدیک بهشهر، مبنی بر ریسندگی در 8000 سال پیش می‌باشد. راستی خبر از پیدا شدن یک تکه پارچه 8000 ساله بافته‌شده از موی بز نیز، در این منطقه مشهود است. البته باید دانست که کارشناسان عقیده دارند که بافت گلیم، مقدمه‌ای بر بافت قالی بوده است. حتی بااین‌وجود متخصصان، شروع بافت گلیم را به دوره‌ای 3000 یا 5000 سال قبل از میلاد مسیح تخمین می‌زنند.

گلیم دستباف ایرانی

آیا تاکنون به چگونگی بافت گلیم دستباف ایرانی، با عنایت به طرح‌ها و رنگ‌های جذاب آن اندیشیده‌اید؟

گلیم دستباف ایرانی اصالتی کهن از سرزمین ایران را، در طرح‌ها و نقوش زیبای خود بازگو می‌کند. همچنین در گلیم ایرانی، شکوه سادگی و عشق به زندگی بارز است. حتی از نشاط، طراوت و شادی، با نقوش و رنگ‌های بی‌بدیل طبیعی‌اش حکایت می‌گوید. آنگاه‌ که هنرمند بافنده گلیم ایرانی از نخ‌های لطیف‌تری در بافت بهره می‌برد، گلیم باکیفیت بیشتر و مرغوب‌تر نشان می‌دهد. بنابراین جای تعجب نیست با توجه به طرح‌های زیبا، ابعاد و نخ‌های مقاوم و طبیعی، گلیم را قیاس می‌کنند. حتی در ادامه رنگ‌هایی از عناصر گیاهی، گلیم دست بافت ایرانی را به جایگاه برتری در صنایع گلیم‌بافی می‌رساند. آنگاه نه‌تنها در ایران بلکه شهره‌ای در جهان، به‌حساب می‌آید. البته نقش و محبوبیت بسیار گلیم دستباف ایرانی را، در تابلو فرش‌ها، کیف‌ها، کوسن‌های گلیمی و … شاهد هستیم.

بازهم در مورد گلیم دست بافت ایرانی

در تعریف از گلیم دستبافت ایرانی باید گفت، یکی از بهترین نوع این بافته به دسترنج کار عشایر تعلق دارد. باید دانست این گلیم تشخص خاصی را، به تزئینات منزل شما می‌بخشد. همچنین این نوع گلیم در صنایع‌ دستی ایران، جایگاه بالایی را به خود اختصاص داده است. اما بافت گلیم دست بافت ایرانی در سه شیوه، متداول و امکان‌پذیر است.

گلیم دست بافت ایرانی از نوع ساده بافی

در این گلیم، تارها اغلب از نخ‌های پشم، پنبه و نخ‌های ابریشم رنگ نشده تشکیل می‌شود. اما پود شامل نخ‌های پشمی و گاهی ابریشم که با رنگ‌های گیاهی رنگ شده‌اند، می‌باشد. حتی طرح‌ها و نگاره‌های جانبخش گلیم در گذر پود، لابلای تارها نقش می‌گیرد. آنگاه نقش‌های هندسی و نگاره‌های کنگره‌دار، به زیباترین وجه بر گلیم بافته می‌شود. در این مابین بافنده گلیم دستبافت ایرانی، از روی هیچ نقشه‌ای بر کاغذ شطرنجی جهت بافت اقدام نمی‌کند. تنها احساس، ذوق و قریحه بافنده، الهامات زیبای او از طبیعت، استعداد و خلاقیت هنرمندانه در ذهنی بافی گلیم دست‌اندرکارند. آنگاه در خاتمه بافت ساده به روش پود گذاری، گلیم دستبافت ایرانی دورو و تخت حاصل می‌شود. البته در دو سمت گلیم نیز، طرح‌های نظیر هم مشاهده می‌شوند.

سوماک نوعی دیگر از گلیم دست بافت ایرانی

این روش بافت به‌صورت پود پیچی، در گلیم دست‌بافت انجام می‌گیرد. درواقع با گلیمی یکرو، با بافتی مترقی‌تر و حتی ضخیم‌تر نسبت به گلیم ساده مواجه می‌شوید. بعد از عبور پود پیچش از میان تار، آن‌وقت نوبت به تار نازک می‌رسد. حالا نوبت ضربات دفتین و کوبیدن بر تار نازک، جهت درهم رفتن و تنیده شدن نخ‌های تاروپود است. البته پشت گلیم سوماک، فاقد هرگونه نگاره‌ای بوده و محل اضافه نخ‌های رنگین از پود پیچشی می‌باشد. راستی بافت این نوع گلیم، ابتدا در قفقاز بوده و سپس شیوه بافت سوماک به ایران و ترکیه انتقال‌یافته است. از شناخته‌ترین سوماک ایران می‌توان به سوماک عشایر استان آذربایجان شرقی و اردبیل که به ورنی نیز معروفند، اشاره کرد. البته بهتر است بدانید سوماک‌ها در طراحی و نگاره‌ها، همچنین مواد اولیه گلیم دست بافت ایرانی باهم اختلاف دارند.

گلیم دست بافت ایرانی غیر سوماک و یکرو

اما به بافت نوعی از گلیم ایرانی می‌رسیم که در آن تلفیقی از ساده بافی و پود پیچی را، می‌بینید. حتی در برخی از آنان، ترکیب دو روش فوق با شیوه بافت قالی نیز تکمیل می‌شود. بنابراین در اینجا گلیمی بسیار زیبا و شیوه بافتی جدید نقش می‌یابد. البته از این نوع گلیم‌ها می‌توان به گلیم نقش برجسته ایلام، گلیم سفره کردی خراسان و … اشاره کرد.

گلیم سنتی دستباف

هنر اصیل بافتن گلیم سنتی دستباف، از فنون کهن ایران است که ریشه‌ای طولانی در قدمت آن پیدا است. حدیث گلیم‌بافی سنتی و دستباف، اعجازی از زیبایی محض و چگونگی ساختار عالی بافته را نشان می‌دهد. بنابراین گلیم سنتی دستباف با نخ‌های طبیعی بکار رفته، در ظاهری هندسی نظیر چهارگوش، شش‌گوش، لوزی و … تجلی می‌کند. حتی گاهی این گلیم سنتی در اشکالی از گل، گیاه، بوته، چهره حیوانات، پرندگان و نقشی از طبیعت مشاهده می‌شود. همچنین اغلب در گلیم سنتی دستباف، می‌توان جذابیت رنگ‌های طبیعی و گیاهی را به‌ روشنی احساس کرد. راستی شستشوی گلیم سنتی دستباف با پوست گردو و چای، بر جلوه و حسن ظاهری آن بارها می‌افزاید. با این شیوه گلیم قدیمی‌تر، به نظر می‌رسد و از زیبایی افزون‌تری برخوردار می‌شود. امروزه نقش پررنگ گلیم‌های سنتی را، به‌خوبی در دکوراسیون و تزئینات خانه‌های شیک و مدرن و فضای سنتی سفره‌خانه‌ها می‌بینید.

گلیم سنتی

آیا تاکنون اندیشیده‌اید که بافت گلیم سنتی، توسط چه کسانی انجام می‌شود؟

زنان عشایر از زمان کهن با تلفیق و درآمیختن نگاره‌های زیبا و اصیل به جادوی رنگ‌ها، گلیم سنتی می‌بافتند. آنان این بافته زیبا را بنا بر احساسات قوی، ذوق، استعداد و آنچه که از طبیعت درمی‌یابند، به ظهور می‌رسانند. بنابراین اغلب گلیم سنتی بنا به نقشه، بافته نمی‌شود و اساس خود را بر پایه ذهنی بافی می‌نهد. آنگاه در قالب ساده بافی و مزیت دو رو بودن بافته، گلیم سنتی نقشی جانانه و دلپذیر می‌یابد. البته جایگاه نقوش، در گلیم سنتی بسیار ویژه است. آنچنان‌که بسیاری از طراحی‌ها در معنا عمیق، ریشه‌دار و یا بر نمادی مفهومی از هویت فرهنگی دلالت دارند. حتی رنگ‌ها نیز کاملاً طبیعی و نمای اصالت را، در گلیم سنتی حفظ می‌کنند. بی‌شک سنت و اصل استفاده از رنگرزی نخ‌ها با مواد گیاهی و طبیعی، رسم پسندیده‌ای در گلیم سنتی است.

آشنایی با برخی از اصطلاحات گلیم‌بافی

برای آشنایی بیشتر قبل از آنکه انواع گلیم دست بافت را مطرح نماییم، از بعضی اصطلاحات سخن می‌گوییم. البته بدین‌وسیله اگر هم شناختی از گلیم و گلیم‌بافی نداشته باشید، توانایی بیشتری از این مبحث می‌یابید. بنابراین در آگاهی از این اصطلاحات، با ما همراه باشید.

تارهای گلیم

تارها از نخ‌های پنبه‌ای تشکیل می‌شود و البته گاهی هم جنس تار، از نخ‌های پشمی است. آنگاه نخ‌های تار در فواصل منظم و موازی باهم، در بالا و پایین دار کشیده می‌شوند. آن هنگام گلیم دست بافت، روی دار گلیم بافته می‌شود.

پود

پودها برخلاف تارها که نخ‌های عمودی و موازی در دار هستند، به شکل افقی بر لابلای تارها قرار می‌گیرند. پود را آفریننده نقش و نگاره‌های رنگین، روی گلیم باید دانست.

خامه در گلیم‌بافی

پشمی که جهت بافت گلیم چیده شده، به‌منظور تفکیک ضایعات چسبیده به آن شستشو داده می‌شود. سپس مسئله حلاجی کردن و ریسیده شدن توسط دوک ریسندگی، مطرح است. آنگاه پشم ریسیده شده در بافتن گلیم را، پشم خامه می‌نامند.

اصطلاح رج

باید به ردیفی از نخ‌های پود، گفت که درگذر از نخ‌های تار هستند.

گلیم دو رو

از پودگذاری در لابلای تارها، این نوع گلیم حاصل می‌شود. همچنین گلیم دو رو را با نقوش و نگاره‌های یکسان، در پشت و روی گلیم خواهید دید.

سیه بندی

 سیه بندی جهت جلوگیری از کله‌قندی شدن گلیم، التفات کافی به چله کشی و سرعت عمل در شمارش نخ‌های تار انجام می‌شود. سپس باید عرض سر دار و زیر دار را، اندازه‌گیری کرده و نقطه وسط را معین کنید. حالا باید طرفین نقطه میانی تعیین شده را، به واحدهای ده سانتی‌متری تقسیم نمود. این کار در اصطلاح سیه بندی یا تقسیم‌بندی، نام دارد.

چله کشی در گلیم

پیش از بافتن گلیم، در نخستین وهله نخ‌های تار را بر روی دار می‌کشند. البته این فعالیت در گلیم‌بافی، چله کشی یا دارکشی نامیده می‌شود.

اصطلاح بالازدگی در گلیم‌بافی

گاهی در بافت گلیم اندازه طول گلیم از میزانی که در نظر گرفته‌شده، بیشتر می‌شود. درواقع اضافه طول می‌یابد و یکی از علت‌های آن را می‌توان، در شل بودن نخ‌های چله دانست. همچنین عوامل دیگری نظیر، عدم یکنواختی در ضخامت خامه و عدم کوبیدن یکنواخت دفتین نیز در بالازدگی تأثیر دارد.

شانه‌دار شدن

این اصطلاح زمانی در گلیم‌بافی بکار می‌رود که دو سر یا عرض گلیم، از نظر اندازه باهم متغایر باشد. همچنین می‌توان به شل بودن و یا تراکم چله‌ها در یک سمت و به‌موازات هم قرار نداشتن سر دار و زیر دار، در مورد علل آن اشاره داشت.

سرکجی در گلیم

ترتیب و نظم کشش نخ‌های تار در وقت چله کشی، یکی از مواردی است که در گلیم‌بافی باید رعایت نمود. درواقع شل کشیده شدن و حتی بیشتر از حد کشیدن نخ‌های چله، موجب سرکجی گلیم می‌گردد. البته سرکجی در چوب‌های سر دار و زیر دار ایجاد قوس می‌نماید. اما در بعضی‌اوقات شکستگی چوب‌ها و شکل بد بافت گلیم را نیز، در پی دارد.

گلیم دستباف ایران

آیا شکوه، جلوه بی‌نظیر و معروفیت فراوان گلیم دست بافت ایران را، چگونه ارزیابی می‌کنید؟

گلیم‌هایی که پرز نداشته و تنها از درآمیختن و تابیده شدن تاروپود جان می‌یابند و حس حیات را تحفه می‌دهند. حتی گلیم دستباف ایران را، می‌بینید که از جای‌جای مملکت بنای هویت، فرهنگ و اعتبار ایرانی را نشان می‌دهد. بافته اصیل شرقی که می‌توان نقش ساختار آن را، در پشم ریسیده شده، ابریشم، پنبه و … به‌روشنی احساس کرد. حتی بهتر است خلاقیت ذهنی بافی و استعداد برخی از هنرمندان بافنده را که بدون نقشه نیز می‌بافند، تحسین نمود. بافندگان پرتلاش گلیم دست بافت ایران که در تکوین زیبایی نگاره‌های پرمعنای، خطوط شکسته، هندسی و … نقش دارند. سپس نقوش بی‌جان را، در آمیزه‌ای از جذابیت رنگ‌ها جان بخشیده و هیجان‌انگیز و نفس‌گیر گلیم را تجلی می‌دهند. آنگاه گلیم دستباف ایران، با شهرت و معروفیت در جهان رکنی اساسی می‌یابد.

انواع گلیم دستباف

با فراوانی انواع گلیم دستباف، نمایش روح‌انگیز زیبایی و نقش رفیع این بافته را در دنیای رنگین هنر خواهید دید. اما می‌توان اساس طبقه‌بندی گلیم دست بافت را، بر جنس نخ‌های بکار رفته دانست. همچنین طرح‌ها و نقوش زیبای انواع گلیم دستباف در هارمونی، سازی که رنگ‌های جذاب بر تار می‌نوازد مقوله‌ دیگر است. درعین‌حال می‌توان انواع گلیم دست بافت را، با توجه به مناطق مختلف مورد ارزیابی قرار داد. گلیمی که می‌تواند معرف و شناسنده، یک نقطه خاص از سرزمین ایران باشد. آنگاه که دریای سخن را جاری سازیم، بی‌شک محسور و مبهوت زیبایی وصف‌نشدنی این بافته شوق‌انگیز و طرب‌افزا می‌شوید. بنابراین بهتر است برخی از انواع گلیم دستباف را، مورد کنکاش قرار دهیم و اسرار دل‌فریبانه آنان را بازگو نماییم.

 گلیم ایرانی

درواقع گلیم ایرانی از انواع و تنوع گسترده‌ای در سراسر کشور اقوام ایران داراست.

گلیم دستباف شیراز

در نواحی روستایی شیراز و بیشتر توسط ایل قشقایی، با صنعت محبوب بافت گلیمی سنتی مواجه می‌شوید. البته طراحی و ظرافت در این گلیم توسط بانوان عشایر، از دیرباز و نسل به نسل انتقال‌یافته است. گلیم دستباف شیراز، دامنه هنر بافندگی را در کیفیتی بالا و با پشم گوسفند، بز و نخ ابریشمی تجلی می‌دهد.

نگاره‌های متنوع از جمله طرح خشت لوزی، یکی از نقش‌های محبوب در این گلیم شیراز مشاهده می‌شود. بافندگان گلیم دستباف شیراز بدون هرگونه نقشه طراحی‌شده، به طریق ذهنی بافی یک متد طراحی را با تغییرات مختصر می‌بافند. همچنین گلیم دستباف شیراز با رنگ‌های گیاهی جذاب و براق، نشانگر طراوت‌بخشی و درخشندگی طبیعت می‌باشند. حتی شاهد شادابی و جلای رنگ گل‌ها و دشت‌ها در گلیم بوده و بدین‌وسیله گلیم دستباف شیراز را بی‌بدیل می‌بینیم. همچنین ثبات رنگ و استقامت بالای رنگ‌های گیاهی در گلیم دستبافت شیراز، یکی از ارکان بافت را تشکیل می‌دهد.

گلیم دستباف قشقایی

گلیم دستباف قشقایی را که توسط قوم قشقایی بافته می‌شود، در نقش‌های زیبا و حتی به‌صورت یک گلیم سنتی می‌بینید. در گلیم تلفیقی از رنگ‌های هیجان‌انگیز و نگاره‌های پرمعنا را، ببینید که معرفی بر ذوق، سلیقه و هویت ایرانی است. بافت ظریف و لطیف گلیم قشقایی به حالت یکرو و دو‌رو توسط زنان قشقایی، سبک و کم‌وزن نمو دارد.

همچنین بافندگان خبره و صاحب‌هنر، گلیم دست بافت قشقایی را در اشکال هندسی نظیر ستاره، لوزی، چندضلعی و … می‌بافند. گلیم دستباف قشقایی توسط خلاقیت‌های ذهنی بافنده، در نقش و نگاره‌های برگرفته از طبیعت با گل و گیاه تجلی می‌یابد. همچنین ظاهر نشاط‌بخش و مملو از رنگ‌های تند و زیبا که از رنگ‌های طبیعی منشاء می‌گیرد، مبهوت‌کننده دیدگان تماشاگران می‌باشد. گلیم دستباف قشقایی نمونه اصیل یک گلیم سنتی ایرانی، در آبان سال 1392 به دریافت نشان اصالت یونسکو نائل شد.

گلیم دستبافت اردبیل

بافت گلیم دستبافت اردبیل به‌عنوان مرکزی در تولید این زیرانداز سنتی، بین زنان عشایر و روستایی استان اردبیل متداول است. گلیمی که پژواکی از هویت فرهنگی و سنت اقوام را، با اصالت عرضه می‌دارد. بکارگیری مواد اولیه طبیعی و تنوع رنگ‌های جذاب و شاد آن، از عوامل دلپذیری گلیم دست بافت محسوب می‌شود.

همچنین باید از دوطرفه بودن، تأثیر بافت در انعطاف‌پذیری و ثبات رنگ خامه به‌عنوان مزایای گلیم گفت. گلیم دستبافت اردبیل بیشتر در نقوش و نگاره‌های سماور، سینی، خرچنگ، آسمان آبی و … در متن مشاهده می‌شود. همچنین از طرح‌های حاشیه گلیم بابد به نقش اژدها و گردونه مهر (چلیپا) و … اشاره نمود. البته باید دانست این طراحی‌های اصیل و سنتی در تلفیق رنگ‌های شاداب، گلیم دستبافت اردبیل را بسیار محبوب می‌سازد. همچنین نگاره‌های سنتی و اساطیری گلیم، از ذهن خلاق و انگشتان بافندگان هنرمند است که با آرزوها و خواسته‌های آنان ارتباط دارد.

گلیم دستباف لری

در سخن از گلیم دستباف لری، نوع معروفی از گلیم به نام سرانداز است که از پشت بافته می‌شود. همچنین گلیم لری با نقش مرغوبیت در محبوبیت آن، اغلب از رنگ‌های سیاه، سبز، سفید و آبی تهیه می‌گردد. درواقع موضوع کیفیت برتر گلیم، با ریش نشدن دستبافت گلیم لری مشاهده می‌شود. البته باید گفت، تاروپود در این بافته آن‌چنان دارای ظرافت است که بسیار سبک‌وزن و به‌آسانی قابلیت جابجایی دارد. اما از نقش‌های خاص گلیم دستباف لری، گل پتویی و راه‌راه را می‌توان گفت که فاقد حاشیه می‌باشند. دیگر نگاره‌های گلیم دستبافت لری، شامل گل خرچنگی، گل شیرازی، گل‌قندانی، اشکال حیوانات و … می‌باشد. البته در حاشیه نیز طرح‌های آدمکی، مثلث‌های به‌هم‌پیوسته، لوزی و … تزئینات و بقیه پوشش گلیم را در‌بردارند. بیشترین طرح‌های گلیم دستباف لری از اشکال هندسی نظیر مربع، لوزی و مثلث می‌باشند. درواقع این اشکال هندسی، به‌صورت تکراری و موتیف‌های اصلی مشاهده می‌شود.

گلیم دستباف بیجار

نقش‌های گلیم دستباف بیجار، از طبیعت پیرامون بافندگان منشاء می‌یابد. بی‌شک این نگاره‌های زیبا تحت‌تأثیر اعتقادات و باورهای مردم، یادآور گوشه‌ای از هویت اجتماعی و ریشه فرهنگی بیجار هستند. حتی می‌توان آنان را، برگرفته از حماسه‌های تاریخی گذشته کردستان دانست. همچنین اغلب بافت چاک‌دار، در این گلیم دو رو، باریک، طویل و باکیفیت قابل‌رؤیت است. بدانید گلیم دستباف بیجار با طرح‌های متنوعی، نظیر گلدانی، شمعدانی، لچک ترنج، پنجه گل، اشکال حیوانات و … مبهوت‌کننده است. راستی بافت مرغوب گلیم، به‌واسطه مواد اولیه طبیعی و باکیفیت، طراحی‌های اصیل، زیبا و ظرافت در بافت، منحصربه‌فرد می‌نماید. گلیمی که با هنر ذهنی بافی و دستان باارزش بافندگان بیجار، رقم می‌خورد. البته رنگ‌های گلیم دستباف بیجار، بیشتر کرم و سفید در تلفیقی از سبز، رنگ زیتونی، آبی، طوسی و سرمه‌ای است. آنگاه نقوش گل‌های مختلف، شاخه و برگ درختان، طرح‌های پرندگان، ماهی و اشکال هندسی گلیم را به‌صورتی زیباتر نشان می‌دهد.

گلیم دستباف زنجان

آیا تاکنون فکر می‌کردید که گلیم‌بافی در زنجان ریشه‌ای تاریخی دارد و حکایتی از گذشته‌های دور نقل‌قول می‌کند؟

گلیم دستباف زنجان با جنس نرم و لطیف، از پودهای متراکمی بافته‌شده و از وزن سبکی برخوردار است. همچنین هنرمندان بافنده از نخ‌های طبیعی در بافت بهره برده و زیباترین نگاره‌ها را بر گلیم می‌آفرینند. آنگاه این هنر بی‌بدیل و جذاب با مرغوبیت بالا، عدم پارگی و ثبات رنگ در گلیم دستباف زنجان ارائه می‌گردد. اما بدانید گلیم زنجان، با بافت سنتی، بر دار و توسط چله ترکی بافته می‌شود. راستی ذوق و سلیقه بافندگان، در نمای سنتی گلیم دستباف زنجان با طرح‌های متنوع گیاهان، حیوانات و هندسی تجلی می‌کند. اما نقوش شگفتی‌زای این گلیم بادوام، در نگاره‌هایی نظیر تک‌گل (یک ترنج)، سماوری، صندوق، هشت توک و توسباقا (لاک‌پشت) است. همچنین طرح‌های اشگل (سه ترنج)، یقل، توت‌فرنگی، صندوقچه، خشتی و لوزی به همراه رنگ‌های جذاب در گلیم مشاهده می‌شود.

گلیم دستباف کرمان

آبا می‌دانید روستای دارستان از استان کرمان، به‌عنوان دهکده جهانی گلیم در یونسکو ثبت جهانی است؟

اجازه دهید از معروف‌ترین گلیم دستباف کرمان، به شیرکی پیچ و نگاره‌های آن در تلفیقی از جذابیت رنگ‌ها اشاره ‌کنیم. گلیم دستبافتی که پود در طرح آن، نقشی ندارد و ازنظر بافت نیز بافته‌ای گره‌دار مابین گلیم و قالی می‌باشد. اغلب بافت در گلیم کرمان، بدون نقشه و از طریق ذهنی بافی منشاء می‌یابد. همچنین نقش‌هایی نظیر اقسام ترنج، طرح پرندگان، حیوانات، گیاهان و نگاره‌های هندسی را در گلیم دستباف کرمان می‌توانید مشاهده نمایید. از طرح‌های گلیم شیرکی پیچ گل و گلدانی، سه‌کله، ترنج، کوه پنج، لوزی و خشتی نیز باید گفت. اما بافته گلیم کرمان را در زمینه، با رنگ‌های نخودی، شیری، سفید، آبی، رنگ قرمز و رنگ زیبای سرمه‌ای می‌بینید. نگاره‌ها نیز بسیار هیجان‌انگیز در گلیم دست بافت کرمان با انواع رنگ سبز، صورتی، زرد و آبی تجلی می‌کنند.

گلیم دستباف هرسین

گلیم دستباف هرسین کرمانشاه، بنا به لطافت احساسات بافنده و محیط جغرافیایی او بافته شده و نقشی جهانی یافته است. آنگاه گلیم با نقوش ذهنی و تخیلی، خیره‌کننده و شامل درخشانترین رنگ‌های شاداب می‌باشد. اما پیرامون نگاره‌ها در گلیم دستباف هرسین، دارای بافتی مشبک بوده تا طرح‌های گلیم شاخص به ‌نظر برسد. راستی نبوغ بافندگان در تنوع و تراکم نگاره‌ها، ثبات، دوام رنگ و ظاهر زیبای گلیم چشمگیر می‌باشد. اما تضاد رنگ‌های قرمز، سفید، سبز، سرمه‌ای، نارنجی و اخیراً رنگ سرخابی معرکه‌ای شگفت‌انگیز از گلیم تجلی می‌دهد.

همچنین طرح‌هایی هندسی و حیوانی نظیر چشمه نظامی، تلفیقی از درخت با لانه گنجشک، عروسک، قیچی، خطوط عمودی و افقی، مرغابی، قاچ خربزه و … را در گلیم می‌بینید. البته حاشیه باریکی نیز به‌خاطر عدم بیدزدگی و استحکام این گلیم دو رو، از موی بز در لبه‌های خارجی می‌بافند. حاشیه‌ها اغلب از اشکال چهارضلعی، مثلث و لوزی‌های متوالی تشکیل می‌شود.

گلیم دستباف یزد

گلیم دستباف یزد با تار و پودی از نخ‌های ریسیده شده از پشم گوسفند، پنبه یا نخ‌های ابریشمی بافته می‌شود. همچنین از ویژگی‌های بارز گلیم دست‌باف یزد، غیر از مرغوبیت و کیفیت برتر، عدم تغییر رنگ و سبکی وزن است. حتی باید دانست این گلیم فاقد نقشه بوده و توسط بافنده به شکل ذهنی، بافته می‌شود. البته برخی نگاره‌ها از خطوط شکسته و طرح‌های هندسی، در گلیم پیروی می‌کنند. همین‌طور اغلب گلیم دستباف یزد، در رنگ‌های لاکی، سیاه، زرشکی و نخودی عرصه جلوه‌گری می‌یابد. درعین‌حال بدانید سرچشمه نقوش در گلیم، این هنر قدیمی و باارزش استان یزد نیز متأثر از فرهنگ و سنن خاص منطقه، طبیعت و شرایط آب و هوایی است.

گلیم دستباف اصفهان

گلیم دستباف اصفهان با نموی از اصالت، دو رو و یکرو به‌صورتی ساده و یا نقش برجسته مشاهده می‌شود. البته این گلیم دست‌بافت، توسط بافندگان هنرمند اصفهانی با برخورداری از ذوق و قریحه و بدون نقشه بافته می‌شود. حتی در گلیم دستباف اصفهان رگه‌های سنت و بنیان هویت فرهنگی، رونمایی شده و ذهنی بافی می‌گردد. نگاره‌ها در شهرضای اصفهان، نظیر (مداخل) نقش حاشیه‌ای به معنای مدخل آسمان یا درگاه عرش، (گیلانک)، (لنگج) و (کیکام) می‌باشد. نقوش و رنگ‌های جذاب و طبیعی گلیم دستباف اصفهان با قدمت بسیار، بر روح و روان افراد تأثیر مثبت دارد. البته اغلب این بافته‌های شهرستان شهرضا، در رنگ‌های سیاه، نخودی، لاکی و زرشکی تجلی می‌کنند. همچنین نقوشی چون گل خورشید که نشانه‌ای بر برکت و زایش خاک دارد و بته‌جقه نیز در گلیم دیده می‌شود. بته‌جقه‌های پشت به هم، نشانه‌ای از قهر و روبه روی‌هم، نمادی بر دوستی و آشتی هستند.

گلیم دستباف سنندج

گلیم دستباف سنندج را جهت ظرافت بسیار، تنوع در نقوش زیبا و رنگ‌های جذاب، منحصربه‌فرد و دلپسند می‌بینید. تلالوی اصالت بالای گلیم سنندج یا سنه، تابع ذوق، میزان هنرمندی، باورها و پژواکی از خواسته و آرزوهای بافنده است. البته باید از طرح‌های زیبای سنتی گل‌چینی، گل میرزاعلی، گل و طوطی و گل فرنگ در این گلیم نام برد. همچنین ماهی درهم، بازوبند، دست و دلبر، قاب قرآن، نقشه قفقاز، توت‌فرنگی، طرح‌های بته‌ای و … در نگاره‌های گلیم می‌درخشد. راستی مواد اولیه مرغوب، استفاده از نخ پنبه در تار و نخ پشمی دولای تابیده و رنگین جهت پود بر محبوبیت گلیم می‌افزاید. اما رنگ‌های قرمز، سبز، صورتی، سرمه‌ای، زیتونی، زرد، مشکی و … گلیم دستباف سنندج را در زیبایی شگفت‌انگیزی جلوه می‌دهد. بافت چاکدار گلیم دستباف سنندج با ظاهری دورو عرضه‌شده و گلیم سنندج در ظرافت و دقت بافت، معروفیت بسیار دارد.

گلیم دستبافت عنبران اردبیل

آیا می‌دانستید که گلیم عنبران نمین، دارای نشان کیفیت از یونسکو می‌باشد؟

گلیم دستباف عنبران نمین استان اردبیل، با خلاقیت ذهنی و تلاش وافر زنان بافنده این روستا شگفتی‌ساز دنیای گلیم می‌باشد. بانوان هنرمند روستای عنبران با افشاندن دل‌انگیزترین رنگ‌های طبیعی بر دارها، نقوش زیبا و سنتی بر گلیم دستباف عنبران می‌بافند. نگاره‌های زیبایی نظیر سرو، گل‌وبوته، خرچنگ، سماور، سینی، آسمان آبی که نسل به نسل در گلیم جا خوش می‌نماید. اما در حاشیه گلیم عنبران نیز، زینتی از نقوش گردونه مهر(چلیپا) و نقش اژدها بازتاب می‌یابد.

حتی هنرمندان خوش‌سلیقه بافنده با بافت گلیم، پرده از آرزوها و رویاهای خویش برداشته و توانگری فرهنگی را فریاد می‌زنند. البته دوطرفه بودن، الیاف طبیعی و نقوش هیجان‌انگیز سنتی و اساطیری، در حصار رنگ‌های گیاهی از ویژگی‌های گلیم است. همچنین بدانید داخل حاشیه‌های چند دور نقش گلیم، نگاره‌های اصلی گلیم نظیر بوکوگل» ، «پوته»، «گانگل» و «جنگل» بافته می‌شود.

گلیم دستباف کرمانشاه

بافت گلیم دستباف کرمانشاه را، به جهت رونق دامداری و تهیه الیاف طبیعی امری متداول در مناطق مختلف کرمانشاه می‌بینید. اغلب بافندگان کرمانشاهی از روی تخیلات و به‌صورت ذهنی با توجه به طبیعت پیرامون خود، نقوش گلیم را می‌بافتند. همچنین از مراکز بااهمیت گلیم دستباف کرمانشاه، شهر هرسین با ثبت بین‌المللی نشان جغرافیایی است. نگاره‌های این گلیم خواستنی شامل گل مریمی، گل نخودی،گل سرابی، گل مفرشی، گل ترمه، نقش‌های پرندگان، حیوانات و … می‌باشد. می‌توان طرح‌های گلیم دو رو و ذهنی باف هرسین را، به چهار دسته انسانی، حیوانی، گیاهی و اشیاء طبقه‌بندی نمود. البته نقش‌های این گلیم دستباف کرمانشاه برگرفته از فضا و طبیعت اطراف بافنده می‌باشد. از نقوش گلیم هرسین به چم(چشم) برای اجتناب از چشم‌زخم و از نگاره‌های حیوانی به مرغابی و عقرب اشاره می‌کنیم. همچنین به‌واسطه وجود صیدگاه‌های نواحی زاگرس‌‌نشین کرمانشاه، بافندگان از موتیف‌هایی نظیر گاو، بزکوهی، گل و … بهره می‌برند.

گلیم دستباف همدان

آیا می‌دانستید که قطب تولید گلیم، در استان همدان به شهرستان نهاوند تعلق دارد؟

البته نوع باکیفیت و مرغوب گلیم دستباف همدان، در شهرستان نهاوند و روستاهای آن با حضور عشایر بافته می‌شود. گلیم دستبافت شهرستان نهاوند همدان که با نگاره‌های زیبا، در این بافته جان می‌گیرد و با ظاهری دوست‌داشتنی جلوه می‌نماید. حتی برخی نقوش مشهور گلیم همدان، در گل‌قندی، زنگوله، دست‌دلبر، گل لاله و اسلیمی خود را نشان می‌دهد. اما یکی از انواع گلیم دستباف همدان ساده و دو رو بودن است و دیگری برجسته که البته بی‌نظیر می‌نمایند. همچنین در گلیم دستباف همدان از رنگ‌های گیاهی که طبیعی هستند، استفاده می‌کنند. درعین‌حال بیشترین کاربرد را، باید به رنگ‌های قرمز تیره و قهوه‌ای در گلیم دست بافت همدان اختصاص داد. همین‌طور از دیگر نقوش گلیم همدان می‌توان، به خرچنگی، گل سبدی، ضربدری، جناقی، گل فندقی و گل کاجی اشاره کرد.

گلیم دستباف گرمسار

استفاده از پشم بز در گلیم دستباف گرمسار، بافته را دارای زبری اما از استقامت و استحکام بالایی برخوردار می‌کند. ضخامت پشم در این بافته در حد متوسطی است و البته قهوه‌ای،‌ رنگ غالب در گلیم گرمسار می‌باشد. همچنین در این نوع گلیم، نوارهایی وجود دارد که بافت داخل آن از اشکال لوزی، ستاره و شش‌گوش می‌باشد. بافت گلیم دستباف گرمسار را، فشرده می‌بینید که نوارهای رنگی متضاد بزرگترین شاخصه آن است. حتی در مابین نوارهای اصلی، نوارهای نازک و باریک‌تری به‌صورت تکراری در گلیم بافته می‌شود. طرح‌های محلی و نقوش سنتی نیز، زیاد در گلیم گرمسار مشاهده می‌شود. اما رنگ‌های درخشنده قرمز، آبی، سبز و زرد اغلب بر زمینه تیره‌رنگ گلیم دستباف گرمسار، شکوه خاصی دارد. البته چاک‌های بافت چاک‌دار این گلیم به علت شکل زاویه حاده‌ای آن، بسیار کوچک و به‌ دشواری جلوه می‌کند. درعین‌حال نوارهای رنگی متضاد، در پیرامون نگاره‌های گلیم قرار گرفته‌اند.

گلیم دستباف یاسوج

گلیم دستباف یاسوج از استان کهگیلویه و بویر‌احمد، توسط بانوان هنرمند بافنده اغلب با نقوشی شاد و الوان بافته می‌شود. ازآنجاکه یاسوج منطقه‌ایی مساعد و مناسب دامپروی است، لذا استفاده از پشم و موی حیوانات در بافت گلیم مشاهده می‌شود. اما باید از نقوش گلیم دستباف یاسوج به شانه (شونه) و نقش لوزی با گوناگونی رنگ‌های شاداب آن اشاره نماییم. همچنین بهتر است از نگاره‌های آغاجری، چهارپر، خراسانی، نقش زیبای چنگ، پرنده، دانه بیگی و گل تهرانی با هنر زینت‌بخشی به گلیم نیز گفت. حاشیه گلیم‌های دستبافت و سنتی یاسوج، مانند دیگر نقاط استان از خراسانی، هفت و هشت، کتابی و بندروی متشکل است. البته گلیم دستباف یاسوج در انواع رنگ‌بندی‌های هیجان‌انگیز و نقوش دلپسند درنهایت ظرافت توسط بافندگان گلیم بافته و ارائه می‌گردد. حتی هنر راستین گلیم دست بافت، به‌عنوان میراثی باارزش و کهن در منطقه و استان به شمار می‌آید.

گلیم دستباف زرند

بدانید که تارهای از جنس پنبه و پود پشمی نه‌چندان سبک، در بافت گلیم دستباف زرند مشاهده می‌شود. البته بافنده‌های هنرمند زرندی، این گلیم را در ابعادی با بلندی طول و کم بودن عرض می‌بافند. اما گلیم دست بافت زرند، با شیوه بافت چاک‌دار کوچک از استقامت و دوام بالایی برخوردار می‌باشد. درواقع بافت این گلیم دراز و باریک، اغلب توسط گلیم‌بافان ترک‌زبان شاهسون انجام می‌گیرد که در این منطقه سکونت گزیده‌اند. همچنین از نگاره‌های گلیم دستباف زرند باید گفت که سرچشمه از طبیعت نظیر گل و گیاهی با مو خزنده می‌یابند. همین‌طور طرح‌های هندسی به‌صورت درهم، لوزی مشبک یا دو یا سه ترنج نیز در گلیم دیده می‌شود. همچنین بافندگان روستای شعبجره شهرستان زرند کرمان، با قدمت بسیار هنر بافت گلیم را به حالت ذهنی می‌بافند. البته باید به نقوش تخته‌ای، چشمو تخته‌ای، پیچ تخته‌ای، اشکستنی و … در گلیم شعبجره نیز اشاره داشت.

گلیم دستباف نقش برجسته

البته باید ساختار گلیم دستباف نقش برجسته را، در تلفیقی از گلیم ساده و گره قالی دانست. اما خلاقیت بافنده گلیم را به همراه تبحر و مهارت او در بافت هر دو بافته، باید در نظر داشت. البته از مراکز تولید گلیم نقش برجسته، شهرستان خمین است که دارای جایگاه خاص و ویژه‌ای است. حتی از نگاره‌های آن لچک ترنج، افشان، نقش تابلویی و خشتی را باید نام برد. اما اجازه دهید از نوعی گلیم معروف در کرمانشاه که گلیم دستباف نقش برجسته است، به نام تلیس سخن بگوییم. بافندگان بامهارت کرمانشاهی برای جان دادن به نقوش برجسته این گلیم، از رنگ‌های قرمز و مشکی افزون‌تر استفاده می‌کنند. بافته سنتی، قدیمی و محلی تلیس دارای اصالت بوده و از موی بز و پشم گوسفند بافته می‌شود. البته در اصیل‌ترین بافته ایلام باید از هارمونی نگاره‌های گلیم دستباف نقش برجسته ایلام، با جذابیت رنگ‌های آن سخن گفت.

گلیم نقش برجسته ایلام

سرانجام توسط بانوی بافنده‌ای از روستای زنجیره، گلیم نقش برجسته ایلام در سطح کشور شناخته شد. در گلیم نقش برجسته ایلام دیده می‌شود بر بافت زمینه گلیم ساده، گره کامل قالی پدیدآورنده نگاره‌های برجسته هست. این گلیم با توجه به اصالت نقوش و رنگ، از وزن کمی برخوردار می‌باشد. اما بدانید گلیم نقش برجسته ایلام، دارای هارمونی جالبی از طرح‌ها و رنگ‌ها می‌باشد. حتی در بافت نگاره‌های آن، اثری زیبا از تقارن نیز به چشم می‌آید. البته باید از نقوش متداول در این گلیم به لچک، گلدانی، بته‌ای، طرح‌های حیوانی، گیاهی و … نیز اشاره داشت. همچنین تنوع بافت، تبحر بافندگان هنرمند و باتجربه گلیم‌باف در استان، گلیم نقش برجسته ایلام را برتر می‌نماید. درعین‌حال نداشتن سره، ثبات رنگ و برخورداری از پود بیشتر و متراکم درزمینه گلیم نیز از مزیت‌های آن به‌شمار می‌رود. راستی جایگاه استان ایلام، به‌عنوان مرکز گلیم نقش برجسته ایران مشاهده می‌شود.

گلیم پشمی

گلیم پشمی باکیفیت و برتر در بافتی دلپسند و مرغوب، از پشم حیواناتی نظیر گوسفند، گاو و بز تهیه می‌گردد. در این گلیم‌ها پیاده نمودن نگاره‌های سنتی و اصیل، نمایانگر تمدن و تاریخ کهن سرزمین ایران است. البته بافت گلیم پشمی در نقاط مختلف ایران، متداول و از ویژگی‌های عشایر است.

حتی دوام و استقامت گلیم پشمی را، باید در رده‌های بالایی تخمین زد. همچنین گلیم پشمی را، در طراحی‌های بسیار زیبا و دل‌انگیز می‌بینید. بی‌شک رنگ‌های گیاهی باکیفیت برتر، ثبات رنگ و قابلیت شستشو نیز به درخشندگی و دلپذیری گلیم پشمی کمک می‌رساند. اما بافت گلیم پشمی با قریحه، استعداد و تخیلات بافنده مرتبط و لطافت، نرمی دلنواز و انعطاف‌پذیری آن زبانزد می‌باشد. همین‌طور گلیم پشمی از تاروپود فشرده و متراکمی، بافته‌شده و دارای وزن سبکی است. البته گفته می‌شود اساس و ساختار پشم این گلیم، عامل درمانی محسوب می‌شود که با خروج الکتریسیته ساکن مربوط است.

نوعی گلیم دستباف

اگر از شما سؤال شود (نوعی گلیم دستباف)،آنگاه پاسخ شما چه می‌تواند باشد؟

در حل جدول از گبه، به‌عنوان نوعی گلیم دستباف نام برده شده است. اما گبه برعکس گلیم که فاقد پرز است، دارای پرزهای بلند و نرم در بافت است. البته متنوع بودن رنگ در گبه نیز، در مقایسه با گلیم دارای محدودیت می‌باشد. همچنین به‌عنوان نوعی گلیم دست بافت می‌توان، به گلیمچه اشاره کرد که در اندازه از گلیم معمولی کوچکتر دیده می‌شود. حتی گلیمجه را به‌عنوان نوعی گلیم دستباف، دارای تنوع بیشتری از نظر نگاره‌ها و نقوش در سنجش با گلیم می‌بینید. همین‌طور پلاس نیز نوعی گلیم دستبافت، با بافتی درشت‌تر در رابطه با گلیم دو رو و تخت است. البته پلاس از مواد اولیه ضخیم‌تری هم، در قیاس با گلیم تخت برخوردار می‌باشد. همچنین در بافت با نخ‌های پشمی، نظیر گلیم بافته می‌شود.

گلیم دستباف سوزنی

گلیم دستباف سوزنی بنا بر منطقه بافت، ورنی، سوماک، در جنوب غربی « رند» و جنوب شرقی شیرکی‌پیچ شناخته می‌شود. حتی بدانید در بافت گلیم سوزنی، زنان عشایر نقش مهمی ایفاء می‌کنند و گلیم را به شیوه ذهنی می‌بافند. همچنین این گلیم یکرو را علی‌رغم وجود پرز، تا اندازه‌ای شبیه به فرش و حتی کم‌وزن‌تر از آن می‌بینید. البته در ورنی یا گلیم دستباف سوزنی آذربایجان شرقی، اغلب نقش‌های زیبای گیاهان، درختان و طرح‌های حیوانات بکار می‌رود. همین‌طور در شیرکی‌پیچ نقش برجسته کرمان اضافه بر نگاره‌های هندسی، طرح‌های گرد و منحنی از گل‌ها و کوه نیز می‌بینید. البته بافت گلیم دستباف سوزنی و گره آن با پیچش نخ خامه به دور نخ‌های تار و پود‌گذاری انجام می‌شود. بافت زیبای این گلیم دست بافت بارنگ‌های تیره‌ای ‌ نظیر آبی، قرمز لاکی، سبز تیره و … به‌عرصه ظهور می‌رسد.

گلیم دستباف ترنج

آیا می‌دانید قالب‌های معمول ترنج چیست و در کدامین گلیم دستبافت، این طرح‌ها متداول است؟

 ترنج در اشکال مختلفی نظیر لوزی، به شکل بادام، چهارگوش، بیضی، گرد، ستاره فرم با گل‌های چند پر و به‌صورت خورشید نیز ظاهر می‌شود. اغلب نگاره‌های ترنج، وسط متن گلیم دستباف ترنج مشاهده می‌شود که با برگ، گل، نقش حیوان و انسان پوشش می‌یابد. همچنین گلیم ترنج را، گاهی با طرحی از یک‌چهارم ترنج در چهار کنج آن می‌بینید که لچک‌ترنج نام دارد. از انواع گلیم دستباف ترنج می‌توان به طرح افشار خوزستان که شامل دو یا سه ترنج است، اشاره کرد. حتی شاهد باارزش‌ترین و زیباترین نوع گلیم کردستان، در طرح ترنج هستیم. در این گلیم دستباف ترنج، نگاره ترنج در میانه گلیم جاخوش کرده و بته‌ای نیز در وسط آن قرار دارد. حتی نقش زیبای ترنج در برخی از گلیم‌های زرند، بختیاری شوشتر و گلیم قشقایی نیز مشاهده می‌شود.

گلیم دستباف پارچه ای

گلیم دستباف پارچه ای به‌صورت بافتی چاک‌دار یا پله‌ای، از مشاهدات عصر هخامنشیان می‌باشد. بافت چاک‌دار روشی رایج در بافندگی گلیم پارچه ای است که در فاصله بین دورنگ، ایجاد شکاف می‌نماید. آنگاه نگاره‌های تولیدشده بافت، هندسی یا مورب بوده که به شکل لوزی، مثلث یا شبیه به کنگره پله‌‌ای ظاهر می‌شود. آنگاه اگر در این روش از عناصر و مواد ضخیم جهت بافت استفاده شود، زیراندازی به نام گلیم پدید می‌آید. همچنین بافت پارچه‌های زربافتی به‌عنوان گلیم نیز، رسم متداول هخامنشیان بوده است. زنان عشایر بختیاری خوزستان، با استفاده از نوار‌های باریک تهیه شده ازدامن‌های پرچین خود به بافت گلیم دستبافت دست می‌زنند. آنگاه گلیم دستباف پارچه ای راه‌راه و با استقامتی، از تابیده شدن این نوار‌ها می‌بافند.‌ درعین‌حال هم‌اکنون می‌توان بافت گلیم دستباف پارچه ای را، در همه ابعاد مشاهده‌ کرد. حتی کاربرد این نوع گلیم را در زیرقابله، گلدان و … می‌بینید.

گلیم قدیمی دستباف

گلیم قدیمی دستباف بافته‌ای زیبا و سنتی، متشکل از رنگ‌های طبیعی و همراه با طراحی‌های متنوع مشاهده می‌شود. همچنین وجود نگاره‌های اسلیمی، اصیل و سنتی می‌تواند، بر یکی از نمادهای گلیم قدیمی دستباف حکایت داشته باشد. البته ظرافت در بافت و سبکی نیز، از ویژگی‌های خاص این نوع گلیم است. همین‌طور باید از مقوله رنگ‌های گیاهی، با زیباتر شدن گلیم قدیمی دستباف در هر بار شستشوی آن نیز سخن گفت. اما در قرن هیجدهم میلادی از کهن‌ترین گلیم قدیمی دستباف سنندج، باید نام برد. راستی از طرح‌های قدیمی در گلیم کردستان، می‌توان به گل وکیلی، گل چاپی، گل و طوطی و … اشاره داشت. اما بازهم از بافت گلیم‌ دست بافت قدیمی، می‌توان بافته‌های عشایر قشقایی و بختیاری را نام برد. حتی به اعتقاد گذشتگان، کاربرد نقوش لوزی با پوشش مربع‌های کوچک در زدودن چشم‌زخم، نماد هندسی مثلث و … از نشانه‌های قوم قشقایی در گلیم بود.

طرح گلیم دستبافت

باید دانست طرح گلیم دستبافت با ویژگی روح‌بخشی به آن، در انواع مختلف توسط بافنده و هنرپرداز گلیم پیاده می‌شود. البته نگاره‌ها اغلب به‌صورت ذهنی، در فرم خطوط شکسته و هندسی نظیر مثلث، لوزی و مربع در گلیم رخ‌نمایی می‌کنند. همچنین طرح گلیم دست بافت، در نمای هندسی به‌صورت حیوانات وحشی و اهلی در ارتباط با منطقه بافت مشاهده می‌شود. همچنین باید دانست که نقوش حیوانات گاهی به جهت وحشت و ترس، همین‌طور محترم شمردن آنان در گلیم اجرا می‌شد. اما زمانی نیز نقش اسطوره‌ای حیوان، بافندگان زبردست گلیم را وامی‌داشت که طرحی از این نگاره را ببافند. بنابراین نقوش حیوانی نظیر آهو، خروس، بوقلمون، سگ گله، طاووس، شتر و … به ‌شکلی زیبا در گلیم تجلی می‌نماید.

بازهم دریچه‌ای به طرح گلیم دستبافت

 البته انواع گل‌ها، بته‌جقه، درختان، ترمه و دیگر نقوش نیز دنیایی دلپسند و لذت‌آور را در تماشای گلیم ظاهر می‌سازد. به‌ویژه گل‌های زیبا و هیجان‌آور همراه با علفزارها و مراتع سرسبز زاگرس، در الهام از این طبیعت زیبا نقش دارند. حتی نباید در طرح گلیم دستبافت، از نقش‌هایی چون لچک ترنج، قابی، انواع گلدانی و ماهی درهم نیز غافل شد. البته از طرح‌های بیشتر دیده‌شده می‌توان به موسی خانی، گل سه کله، محرمات، خشتی و گل حشمتی نیز اشاره داشت. همچنین در طرح گلیم دستبافت، گل شول، گل بادامی، نقش راه راه و اقسام ترنج دار را باید ذکر کرد. بی‌شک نگاره‌های تولد، زندگی پس از مرگ، حفاظت از هستی و زندگی و نقوش روزمره زندگی نیز قابل نام‌بردن هستند. حتی نگاره‌های گلیم دستبافت، دارای مفاهیمی گسترده در باطن نقش هستند که بهتر است به بررسی برخی از آنان پرداخت.

مفاهیم طرح گلیم دستباف

کوزه آب، مفهومی از پاکی را در ذهن تداعی می‌کند. البته نقش شاخ قوچ نیز، نمادی بر توانایی، پهلوانی، مردانگی و در مواقعی معنای ثمر دهی و باروری می‌دهد. اما پیکره انسانی را معرف فردی خاص در طرح‌های گلیم دست بافت می‌دانند، همچنین نشانگر انتظار فرزند نیز است. نگاره مار برای محافظت و وقتی که طرح گلیم دستبافت با ماری سیاه مشاهده شود، خوشبختی و ثمر دهی می‌باشد. راستی طرح گوشواره، نشان از انتظار  عروسی و ازدواج بوده و عقرب در گلیم جهت پرهیز از این حیوان است. اما بشنوید در مورد گیاه باباآدم که در‌گذشته اعتقاد بر وفور، فراوانی و دور کردن از چشم‌زخم بود. درختانی نظیر سرو، نخل، انجیر و … نمادی بر درخت حیات و زندگی ابدی و آرامش بعد از مرگ هستند. همچنین مرغان و پرندگان در گلیم به‌منزله بدشانسی، خوش‌شانسی، توانایی، رغبت، عشق و علاقه و در انتظار خبری بودن می‌باشد.

طرح های مدرن گلیم دستباف

بی‌شک طرح گلیم دستبافت به اشکال سنتی و قدیمی، دارای طرفداران و علاقمندان بی‌شماری است. البته علی‌رغم این موضوع با پیشرفت درزمینه گلیم‌بافی، نوبت به طرح های مدرن گلیم دستباف رسید. البته با مسلک زیباشناسی گلیم، انتقال آن از روستاها به خانه‌های مدرن امکان‌پذیر شد. حتی در هماهنگی با دکوراسیون شیک خانه‌ها، طرح ‌های مدرن گلیم دستباف نقش سازنده‌ای ایفاء نمود. آنگاه گلیم با طرح‌های متنوع، زیبا و شکیل، زینت‌بخش تزئینات و دکوراسیون منازل شد. همچنین نگاره‌های خلاقانه در آمیزه‌ای از رنگ‌های گرم و جانبخش، در طرح های مدرن گلیم دستباف جلوه بی‌نظیری یافت. حتی با استمرار سیر تغییرات گلیم، گلیم ماشینی به‌جای گلیم دست ‌بافت با دگرگونی نقوش و رنگ‌های گیاهی جایگزین گردید. حالا دیگر گلیم ماشینی، خط تولید بالایی در هنر مدرنیته یافته است. اما شیوه گلیم‌بافی سنتی همواره دوست‌داشتنی‌تر از گلیم ماشینی ظهور می‌نماید، زیرا انتقال‌دهنده آرامش و احساس راستین بافنده است.

پادری گلیم دستبافت

آیا از پادری گلیم دست بافت، کاربرد و مزیت‌های آن چقدر اطلاع دارید؟

پادری گلیم دست بافت را، پوششی در ابعاد متفاوت بدانید که امکان استفاده در قسمت‌های مختلف خانه را فراهم می‌آورد. البته پادری خصوصاً در اندازه کوچک آن، اساساً در نواحی ورودی منزل نظیر جلوی درب ورودی خانه مشاهده می‌شود. همچنین پادری را جهت درب ورودی اتاق‌ها، ورودی آشپزخانه و یا روبروی درب حمام نیز استفاده می‌کنند. آنگاه درخشش و زیبایی خانه، همین‌طور جلوه تزئینات آن، دو صد چندان خواهد شد. حتی پادری گلیم دستبافت از ورود گردوخاک جلوگیری کرده و با استفاده از آن ورودی خانه، کثیف به‌ نظر نمی‌رسد. همین‌طور پادری گلیم دستبافت قابلیت شستشو را، دارد و از ثبات رنگ نیز برخوردار می‌باشد.

پادری گلیم دستبافت زیبا و بادوام

همچنین پادری گلیم دستباف را در طرح‌های زیبا و متنوع از قبیل خشتی، شاملو، راه راه و خطی ببینید. حتی دیگر نقوش جذاب و محبوب گلیم سنتی را، در این نوع پادری مشاهده و احساس شعف و لذت بنمایید. البته پادری گلیم دست بافت در طراحی‌های مدرن نیز به همراه تنوع رنگ‌های سرزنده و شاداب، گرمابخش حس زندگی می‌باشد. درعین‌حال باید دانست هنرمندی و تبحر بافندگان، در بافت این نوع پادری شگفت‌انگیز است. آنگاه علی‌رغم تراکم مناسب تار و پود، هیچگونه فضای خالی و کوچکترین روزنه‌ای در این بافته زیبا و دل‌انگیز نمی‌بینید. البته نوع مواد اولیه مرغوب بافت گلیم و سبکی وزن، موجبات استقامت و دوام طولانی‌مدت این پادری گلیم را می‌سازد. بنابراین با به‌کارگیری پادری گلیم دستبافت، نقش زیبایی را در دکوراسیون خانه شیک خود به وجود آورید.

گلیم کناره دستباف

گلیم کناره دستباف که گلیم‌های راهرویی نیز می‌توان نامید، بی‌شک افزون کننده زیبایی و دل‌انگیزی دکوراسیون خانه می‌باشد. این نوع گلیم با عرضی کم و طولی زیاد، یا درواقع مستطیلی شکل ظاهر می‌شود. حتی انواع نگاره‌های بافت گلیم و رنگ‌های جذاب و نشاط‌آور، باعث تنوع در گلیم کناره دستباف می‌شود. همچنین گلیم کناره را به سبب دستافت بودن، گذشته از مطابقت با سلایق گوناگون، سبک و قابل جابجایی آسان می‌بینید. تازه گلیم کناره دستباف را می‌توان در راهروها، راه‌پله، در سالن پذیرایی و حتی اتاق‌خواب نیز استفاده نمود. البته بکار بردن این نوع گلیم با سایزهای مختلف در رستوران‌های سنتی، زیبایی نفس‌گیر و شگرفی در فضا ایجاد می‌کند. درعین‌حال کناره با خصوصیات مرغوب یک بافته دستبافت گلیمی، مناسب پوشاندن فضاهای خالی و باریک مانند کنج دیوارها نیز می‌باشد. امروزه طرح‌های دوست‌داشتنی سنتی و حتی نگاره‌های مدرن در گلیم کناره دستباف، جزء محبوب‌ترین نوع گلیم است.

حاشیه گلیم دستباف

آیا تاکنون فکر کرده‌اید جهت استقامت و استحکام گلیم، در برخی موارد حاشیه گلیم دستباف را قالی‌بافی می‌کنند؟

باید دانست حاشیه گلیم دست بافت، یکی از قسمت‌های اصلی آن است که موجبات دیده شدن و تجلی گلیم می‌شود. قالی‌بافی حاشیه گلیم، به‌ویژه در بافت گلیم‌های باکیفیت لرها انجام می‌شود. البته در حاشیه گلیم دستباف، باید از نقشی استفاده کرد که هماهنگی و سازگاری لازم با متن گلیم داشته باشد. همچنین از رنگ‌آمیزی‌ جذابی، برخوردار و نظر به بافته، نقوش دارای اندازه‌های مناسب باشد تا جلوه متن گلیم بیشتر باشد. حتی حاشیه گلیم دستباف هرسین کرمانشاه، شامل نگاره‌های ریزبافت و پری است که فضای خالی در آن مشاهده نمی‌شود. راستی با توجه به پشم بز که ضد بید است، آن را در بافت حاشیه این گلیم بکار می‌برند. حالا در نوبت به گلیم شاهسون مغان باید گفت، حاشیه‌های گلیم باریک بوده و در نقوش آن‌ گل‌های لاله‌عباسی می‌بینید.

چگونگی حاشیه گلیم دست بافت

در حاشیه گلیم دستباف عنبران اردبیل، حاشیه چرخی و نوع دیگر حاشیه وکیلی مشاهده می‌شود. شکل حاشیه وکیلی در گلیم شیریکی پیچ، این است که وسط دایره‌های کوچک، گل‌های گردی وجود دارد. همچنین درون گل‌ها، اغلب سرخ‌رنگ و زمینه آن سبز است. اما حاشیه گلیم دست بافت شیریکی پیچ عشایر سیرجان کرمان، اغلب به‌صورت زنجیره‌ای و شامل یک ‌شکل هندسی تکراری می‌باشد. این فرم هندسی بین دو خط موازی، قرار گرفته و تشکیل حاشیه چرخی می‌دهد.

همین‌طور در حاشیه گلیم دستباف شیروان خراسان با نقوش لوزی‌های چنگ‌دار، نگاره‌های ساده هندسی دیده می‌شود. این نقوش هندسی به حالت مثبت و منفی، به‌طور مکرر در حاشیه ادامه دارند. حالا از گلیم قشقایی و حاشیه متداول مداخل، باید نام برد که از انواع آن به لاله‌عباسی می‌توان اشاره داشت. اما در ادامه حاشیه‌های گلیم قشقایی، از لگنج می‌گوییم که تلفیقی از سه نگاره مختلف و مستقل ازهم می‌باشد.

گلیم جاجیم دستباف

گلیم جاجیم دستباف بافته‌ای فاقد پرز است، اما به‌مراتب دارای لطافتی افزون‌تر و ضخامتی کمتر نسبت به گلیم می‌باشد. جالب است بدانید که پود، در تعیین نقوش و نگاره‌های گلیم جاجیم دستباف تأثیری ندارد. درعین‌حال تعجب‌ نکنید که چله یا تارهای رنگین، طرح‌ها و نقش‌های زیبای جاجیم را می‌سازند. البته از نقوش جاجیم، محرمات، شطرنجی یا نگاره‌های دیگری نظیر خشتی، گل آفتاب‌گردان، چهار‌گل و … را می‌توان نام برد. بی‌شک حتی رنگ‌های زیبای قرمز، آبی، سبز و سیاه به‌صورت غالب‌تر از رنگ‌های دیگر، در گلیم جاجیم دستباف رخ‌نمایی می‌کنند. همچنین قابل‌ذکر است در بافت و درگیری تاروپود گلیم جاجیم دستباف، اغلب از نخ‌های پشم، ابریشم و کرک استفاده می‌شود. اما بافنده به شیوه ذهنی بافی،جاجیم دوروی مرغوب را از بهترین مواد اولیه و بنا به‌اندازه استاندارد می‌بافد. هنرمند جاجیم‌باف می‌تواند با استفاده از اشکال هندسی، حیوان و گیاه، گلیم جاجیم دستباف را به زیباترین حالت رقم بزند.

در مطالبی مرتبط به فرق گلیم و جاجیم، ترمه و گبه دستباف پرداختیم.

گلیم فرش دستباف

گلیم فرش دستباف به طریق ذهنی بافی، از نخ‌های طبیعی پشم، پنبه، ابریشم و موی حیوانات بافته می‌شود. البته گلیم فرش دستباف برخلاف گلیم که فاقد پرز است، در بعضی قسمت‌ها دارای پرز می‌باشد. بنابراین بافته در کار برجسته ظاهرشده و بین فرش و گلیم نشان می‌دهد. حتی در مناطق عشایری بافندگان هنرمند، اغلب برای رنگرزی نخ‌های گلیم فرش دستباف، از گیاهان طبیعی استفاده می‌کنند. آنگاه شاهد دوام و ثبات رنگ گلیم فرش دستباف، خواهید بود. البته این دستبافت سنتی، دارای محدودیت طرح بوده و دارای نقشه‌های ساده‌ای می‌باشد. حتی فقط ناظر طرح‌های هندسی و شکسته، بر این نوع گلیم می‌باشید. نظیر گلیم فرش بختیاری که در طرح ساده هندسی و در رنگ‌های قرمز، سبز، سرمه‌ای، نارنجی و مشکی، ظاهر می‌شود. از انواع طرح‌های آن می‌توان به طرح درختی، درخت زندگی، خشتی، لوزی، گوزن و … اشاره داشت. همچنین گلیم فرش دستباف، در ابعاد مختلف تجلی می‌نماید.

در مقاله‌ای به تفاوت گلیم و قالی پرداخته‌ایم.

شستن گلیم دستباف

آیا می‌دانید که اگر گلیم دست بافت آلوده گردد، چگونه باید آن را شست؟

بافته ظریف گلیم که از الیاف طبیعی تشکیل و با رنگ‌های گیاهی رنگ‌آمیزی می‌شود، به فراخور جذب آلودگی‌ها باید شست. اما درزمینه شستن گلیم دستباف، باید نکاتی را رعایت نمود. آن‌چنان‌که این دستبافته ارزشمند در هنگام شستشو آسیب نبیند، همچنان سالم بماند و از ظرافت‌های بافت آن کم نشود. بنابراین در وهله اول، سعی کنید که گردوخاک را از گلیم بزدایید. راستی یادتان باشد که برای خارج نمودن گردوغبار، گلیم را به‌جایی نکوبید. البته شایسته است که کار غبارگیری گلیم را، توسط جاروبرقی و در جهت خواب گلیم انجام دهید. حتی در هنگام استفاده از جاروبرقی، باید حواس شما به این نکته جلب باشد. هرگز با استفاده از درجه بالای جاروبرقی به بافته گلیم، تخریبی وارد نیاید و تاروپود آن از هم گسیخته نشود. حالا گلیم بعد از مرحله خاک‌روبی، آماده شستن می‌باشد.

نکاتی در شستن گلیم دستباف

دقت داشته باشید از آب گرم و حتی آب به‌تنهایی، برای شستن گلیم دستباف استفاده نکنید. بی‌شک با این کار ریشه‌های گلیم در فضای مرطوب زودتر دچار پوسیدگی می‌شود، زیرا آب به ریشه گلیم می‌رسد. دراینجا بهتر است از محلول آب و شامپو فرش، برای شستن گلیم دست بافت استفاده کنید.

یک اسفنج را به محلول شستشو، آغشته سازید و به‌آرامی روی گلیم بمالید. شایان‌ذکر است که کار شستن با محلول را، از قسمت بالای گلیم شروع کنید. بنابراین مجبور به راه رفتن روی نواحی که با شامپو فرش، گلیم را شسته‌اید نمی‌شوید. اما با جذب آلودگی‌های پرزهای گلیم توسط محلول شستشو، تا نیم ساعت نباید روی گلیم راه بروید. حالا بعد از نیم ساعت با تور پرده یا دستمال زبر، در جهت خواب گلیم روی آن را مالش دهید. در مرحله آخر با جاروی دستی آنهم در جهت خواب، روی گلیم را جارو بکشید.

بازار گلیم دستباف

یکی از مراکز و بازار گلیم دستباف، کلان‌ شهر تهران پایتخت ایران است. بازار گلیم دست بافت که می‌توانید، حتی به‌ صورت عمده در آن به خرید بپردازید. آنگاه گلیم‌های دستبافت را، در سایزهای مختلف و در زیباترین نقوش مشاهده می‌کنید. همچنین نگاره‌های زیبای گلیم دست بافت را، در آمیزه‌ای از بهترین و سرزنده‌ترین رنگ‌ها با جلا و درخشندگی بسیار می‌بینید. بازار گلیم دستباف از مراکز تولید کلیه نقاط کشور، در مراکز بزرگ تهران، بازار تبریز، اصفهان و … آماده عرضه می‌باشد. همچنین انواع مدل‌های سنتی، اصیل، مدرن دستباف گلیم ایرانی، با مرغوب‌ترین کیفیت و با مناسب‌ترین قیمت آماده فروش است. حتی بازار گلیم دستباف سراسر کشور، سعی دارد از خلاقانه‌ترین و بروزترین طرح‌ها در بافت گلیم دست بافت بهره ببرد. زیرا با وجود تنوع بسیار در بافت گلیم، این بافته یکی از محبوب‌ترین‌های صنایع‌دستی در بازار محسوب می‌شود.

نمای سنت با تلفیق زیبایی در گلیم دست بافت

در گفتن از گلیم دست بافت، کوچه‌پس‌کوچه‌های راه طولانی شناخت از این بافته هیجان‌انگیز و دلپسندانه را پیمودیم. حتی در سفر به شهرهای مختلف با انواع گلیم‌های دلربا و فریبنده هرسین، زنجان، قشقایی و … آشنایی یافتیم. همچنین دنیای زیبنده گلیم دست بافت که این بار حسی از سادگی، آرامش خیال و معرکه‌ای از زیبایی را در کالبد رنگین خود به نمایش می‌گذارد، مشتاقانه دیدیم. باور کنید در تماشای برخی از خوب‌رویی‌ها و وجاهت انواع گلیم، سرمست شدیم. آنچنان که فراموش کردیم، این هنر انگشتان عشایر دوست‌داشتنی سرزمین خودمان است. آنگاه از منظرگاه گلیم که در دیباچه آن نگاره‌های زیبا و دل‌انگیز در ترکیب رنگ‌های سراسر جذابیت است، سخن گفتیم. حتی از شستن به شیوه صحیح گلیم و بازارهای جانانه آن، چیزی فروگذار نکردیم. تا آنجا که گلیم دستباف در دکوراسیون خانه‌های شما همچنان بدرخشد و خبر از زینتی محض بدهد.

عکس‌های این مطلب مربوط مجموعه دارکول، سرکار خانم سیمین عیوضی، جناب آقای محمد زندی، سرکار خانم کیانا رزمی هست.