گلیم سفره کردی به عنوان یکی از صنایع دستی ایران شناخته میشود. این هنر زیبا از انواع گلیم‌هایی است که در استان خراسان شمالی و به دست عشایر آن بافته میشود. زنان کرد عشایر شمال خراسان، نمادهایی را در این گلیم‌ها نقش می‌زنند که نشانه احترام به طبیعت اطرافشان و کرامت قومی آنها میباشد. این گلیم‌ها در میان عشایر خراسان شمالی کاربردهای زیاد و متفاوتی دارند. به همین خاطر نزد مردمان این خطه دارای جایگاه ویژه‌ای می‌باشند. در ادامه این مقاله به بررسی وجه تسمیه گلیم سفره کردی، نقشمایه‌های آن، آموزش بافت این گلیم‌ها از گلیم ایرانی، قیمت گلیم در سال 1400، طرز بافت آن و سفره کردی کرمانجی خواهیم پرداخت.
وجه تسمیه گلیم سفره کردی
این گلیم در برابر رطوبت و نم بسیار مقاوم و نفوذ ناپذیر است. نقوشی که در این گلیم بافته میشود شامل نقوش جالب میوه‌ها و غلات مختلف و نگاره‌های جالب حیوانات حلال گوشت میشود. از همین رو در گذشته عشایر از این گلیم‌ها برای نگهداری نان استفاده می‌کردند.
همچنین این سفره‌ها را در مراسم مذهبی و جشنها برای مهمانان می‌‌گستردند و انواع غذاهای خوشمزه محلی را در آن قرار می‌دادند. دلیل شهرت آن به سفره کردی نیز همین است.
علاوه بر کاربردهای یاد شده، گفته میشود که این گلیم را در مراسم عروسی، در مقابل چادر و پیش پای عروس پهن می‌نمودند. به این صورت عروس هنگام ورود از روی آن عبور می‌کرد. این حرکت نمادین برای ایجاد برکت و اتحاد انجام می‌شده است. این سفره کردی‌ها به گلیم انگشتی و پیش انداز معروف بودند. نگاره بافته شده روی آنها بیجک یا نقش انگشت عروس بود.
همین نقوش متفاوت و پر معنی باعث شده بود تا این دست بافته‌های زیبا از قداست خاصی برخورد شوند. به نوعی این گلیم ها برای فرهنگ مردم عشایر شمال خراسان وسیله‌ای آیینی محسوب می‌شدند.
اما امروزه این گلیم از لحاظ مادی دچار چنان ارزشی شده که قیمت آن را چندین برابر کرده است. در نتیجه دیگر از این گلیم‌ها به عنوان سفره استفاده نمی‌کنند و حکم زیرانداز را پیدا کرده‌اند.
نقشمایه های گلیم سفره کردی
گلیم سفره کردی دارای نقش و نگاره‌ای مختلفی میباشد. این نقشینه‌ها و نمادهایی که در گلیم بافته میشود دارای معانی و پیشینه‌های مختلفی است.
نقش درخت زندگی
یکی از نقوش بسیار جالب توجه در این گلیم نقش طاووس‌های ایستاده در کنار درخت زندگی میباشد. درخت زندگی در طراحی‌های قدیم ایرانیان و تمدن‌های مربوط به بین النهرین دیده میشود. این نقش در این فرهنگ‌ها دارای قداست ویژه‌ای بوده است. به طوری که حتی در بعضی موارد دیده میشود که درخت زندگی توسط حیوانات نگهبانی همچون شیر دال محافظت می‌گردند. نقش درخت زندگی از دوران ایران باستان به ایران اسلامی منتقل شد و در نگاره‌های گلیم‌ها جاودانه گشت.
متن گلیم‌های سفره کردی مستطیل و مربع شکل هستند. در این دست بافته‌ها سه تا نه حاشیه در اطراف گلیم بافته میشود.
نقوش حیوانی و انسانی
از نقوش دیگری که در این دست بافته‌ها دیده میشود، نقوش حیوانی و انسانی است. حیواناتی همچون قوچ، شتر، مرغ و….. نقشمایه این نوع طرحها در زندگی روزمره و فرهنگ مردم عشایر ریشه دارد.
بافندگان این طرحها با الهام از طبیعت اطرافشان و زندگی روزمره خود بر روی بافته‌های خود نقش می‌اندازند. از همین رو در این گلیم‌ها نقوشی گیاهی همچون بوته‌های گل، رودخانه، خورشید، کوه و غیره دیده میشود. حتی در بعضی از بافته‌ها، نقوش اشیایی که زنان عشایری با آن سر و کار دارند هم وجود دارد. اشیایی همچون سماور، قندشکن، آیینه، شانه، عروسک، گاز انبر و وسایل روزمره زندگی این زنان.
نقش بیچک یا انگشت عروس
از مهمترین و معروفترین نقوش گلیم سفره‌کردی، نقشمایه بیچک یا انگشت عروس میباشد. این طرح را در کناره‌های طولی قالی می‌بافند. تعبیرهای مختلفی در مورد نگاره بیچک انجام میشود. برخی انگشت‌های کناره قالی را نماد وحدت یا شب و روز تعبیر می‌کنند. بعضی دیگر آنها را دست مهمان‌هایی می‌دانند که در جشنی دور سفره مهمانی نشسته‌اند. عدهای نیز آنها را دستان خانواده‌ای می‌دانند که شبانه روز در کنار یکدیگر مشغول کار و کوشش هستند. آنها بعد از تلاشهای بی وقفه برای صرف غذا دور این سفره جمع گشته‌اند.
نقشهای نمادین
اما اگر بخواهیم این طرحها را به عنوان نمادی سنتی بررسی کنیم، باید بگوییم طرح بیچک از لحاظ فرهنگ مصور نمادهای سنتی انگشت‌هایی افراشته به سوی آسمان هستند. این انگشتان در حال دعا و انتقال نیروی معنوی می‌باشند. در بعضی فرهنگ‌ها نیز دست نمادی از ازدواج و وحدت مجدد در جهانی دیگر است. در واقع نماد دست در هر فرهنگی یک معنا و مفهوم دارد.
آموزش گلیم سفره کردی
عشایر خراسان شمالی این نوع گلیم را که نوعی گلیم سوزنی است با بافت پیچشی منحصر به فردی می‌بافند. در واقع این گلیم به جای اینکه یک پود داشته باشد، دو پودی میباشد. یکی پود زمینه است که تک رنگ میباشد. دومی پود نقش یا الوان است. این پود را برای بافتن طرح و نقشهای گلیم استفاده می‌کنند.
پود زمینه را دقیقا مانند گلیم بافی از میان تارها عبور می‌دهند. اما پود الوان را به دور تار می‌پیچند و در پشت گلیم آن را رها می‌کنند. دقیقا مثل گلیم‌های یک طرفه که نخ‌های بافته شده در پشت گلیم رها شده‌اند.
در واقع گلیم‌های سفره کردی در زمره گلیم‌های یک طرفه قرار می‌گیرند. بافت آنها نیز شباهت زیادی به بافت این نوع گلیم‌ها دارد. این گلیم‌ها در عرض پانزده روز و بر روی دارهای افقی بافته می‌شوند. این دستبافته از پشم گوسفندان ایلات بافته میشود.
قیمت گلیم سفره کردی
قیمت این گلیم‌ها کاملا بستگی به اندازه و طرح آنها دارد. اما در سال 1400 قیمت این گلیم‌ها از شش میلیون تومان شروع میشود. قیمت آنها تا بیست میلیون تومان متغیر میباشد.
طرز بافت گلیم سفره کردی
نقش‌ها و طرح‌هایی که در سفره‌های کردی به کار برده میشود دارای هیچ گونه قاعده خاصی نیستند. زنان بافنده این طرحها را بر اساس سلیقه و ذوق شخصی خود بر روی گلیم پیاده می‌کنند. مثلا آنها در بعضی از گلیم‌ها نوک انگشتان طرح بیچک را با زاویه‌ای قائم و به صورت تخت می‌بافند. یا روی آنها را با خط‌هایی ساده و ظریف تزئین می‌نمایند.
شکل ترکیب بندی نقشهای انسانی و جانوری در این گلیم‌ها، موسم کوچ در زندگی عشایر را به تصویر می‌کشد. حتی در بعضی از آنها مراسم جشن‌های مختلف در این بافته‌ها دیده میشود.
سفره کردی کرمانجی
همانطور که در ابتدای متن گفته شد، سفره‌کردی مصارف مختلفی داشته است. این سفره‌ها را برای پذیرایی از مهمانان، نگهداری نان و پیش انداز عروس استفاده می‌کردند. طرح هر کدام از این دست بافته‌ها با هم فرق می‌کرد و متناسب با کارایی آنها بافته می‌شد. سفره‌های مخصوص نان سه نوع سفره بودند. یکی سفر آرد بود که آرد نان را در آن نگهداری می‌نمودند. دیگری مخصوص سفره خمیر بود که خمیر آماده شده را تا هنگام پخت در آن سفره‌ها حفظ می‌کردند. سفره آخر نیز مخصوص پخت نان بود که نان پخته شده و آماده را در آن قرار می‌دادند.
مهمترین نقوشی که در این دست بافته‌ها دیده می‌شد نقش انگشت بود. این نقش را به شکل مداخل و در کناره‌های طولی متن گلیم سفره کردی می‌بافند. عموما این طرحها برای سفره‌کردی هایی که در جشنها استفاده می‌شد، به کار می‌رفت.
اما از آنجایی که در فرهنگ ایرانی و اسلام برای برکات الهی و علی الخصوص نان احترام خاصی قائل گردیده است، سفره کردی ها بدون نقش بافته میشود. یا اینکه طرح‌های بسیار کوچکی روی آنها می‌انداختند تا این نقوش با نان مداخله نداشته باشند.
عموما گلیم‌هایی که به عنوان سفره از آنها استفاده می‌کردند، به خاطر مصرف زیاد فرسوده می‌شدند و بعد از مدتی نیز از بین می‌رفتند. اما گلیم‌هایی که برای مراسم عروسی مورد استفاده قرار می‌گرفت به خوبی حفظ می‌شد.
گلیم سفره کردی خراسان شمالی
گلیم سفره‌کردی یکی از بافته‌های پر نقش و نگار است که در هر نقشینه آن مفهومی زیبا نهان گشته است. عموما این سفره کردی ها دارای یک حاشیه هستند که توسط انگشتانه‌ها به متن اصلی گلیم وصل می‌گردند. بافت متن اصلی این گلیم نیز دارای نقش و نگاره‌های جانوری، گیاهی و هندسی میباشد.
رنگ‌هایی که در بافت این گلیم سفره به کار می‌رود، رنگ‌هایی گرم هستند. وقتی این گلیم را باز می‌کنید و به تماشای آن می‌نشینید چیزی جز عشق و امید بافندگان آن را نمی‌‌بینید.
چند سال گذشته استان بجنورد به عنوان شهر ملی گلیم و سفره‌کردی مطرح شد. این گلیم زیبا در سال 1391 به عنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی قرار داده شد. یک سال بعد هم نشان اصالت یونسکو را دریافت کرد.
از دیگر مطالب مرتبط با گلیم می‌توان به گلیم فرق گلیم با جاجیم، گلیم نقش برجسته ایلام، تفاوت گلیم با فرش، گلیم پشمی، گلیم دستباف، گلیم هرسین، گلیم عنبران اردبیل، گلیم سنتی، گلیم قشقایی و گلیم ایرانی نام برد.
عکس‌های این محتوا متعلق به هنرمندان عزیز سرکار خانم رقیه میرزایی و سرکار خانم طیبه زارعی است.
امتیاز شما به این صفحه:
گلیم سفره کردی
گلیم سفره کردی یکی از صنایع دستی ایران است. در متن بالا به معرفی این گلیم ایرانی، تاریخچه، آموزش، رسوم، بافت و انواع گلیم سفره کردی پرداختیم.