محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان يا مسجد عتيق اصفهان داراي یکی از شاهكارترين هنر گچ‌بري در محراب جهان اسلام است. گچبری محراب اولجایتو شامل نقوش گل و بته و کتیبه‌ها است. در اين محتوا تلاش شده است تا معرفي مكان، قدمت، ويژگي شاخص محراب، مشخصات محراب، كتيبه‌هاي داخل و بيرون محراب، ساير نقوش گچ‌كاري شده در محراب و خطوط نگاشته شده در محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان پرداخته شود. مسجد جامع اصفهان یکی مساجد جامع ايران است كه به شكل چهار ایوانی بنا شده است. اين مسجد، باارزش‌ترين آثار معماری ایرانی را در خودش جا داده است. در مسجد جامع عتيق آثار معماری دوره‌های مختلف تاریخی ایران از جمله دیلمیان، سلجوقیان، آق قویونلوها، مظفريان، ایلخانان، تیموریان، صفویه، و قاجاریه وجود دارد.
به مسجد جامع اصفهان، مسجد جمعه و مسجد جامع عتيق نيز گفته مي‌شود.
مكان محراب اولجایتو در مسجد جامع اصفهان
این محراب یادگار تشرف سلطان محمد خدابنده اولجایتو از پادشاهان ايلخاني به مذهب شیعه است. كه بلافاصله پس از تشرف وي به اسلام، اين محراب بنا شده است. در اين مسجد، نه محراب در دوره‌هاي مختلف ساخته شده است كه اين محراب منحصر به فردترين محراب در اين مسجد و ساير مساجد ايران است. اين محراب در شبستان ضلع شمالی ایوان غربی مسجد جامع اصفهان واقع شده است. محراب اولجایتو بر دیوار میانی شبستان و ایوان غربی تکیه داده است.
قدمت محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان در دوره ايلخانان، در سال 710 هجري قمري بنا شده است. این محراب در زمان سلطان محمد خدابنده الجایتو و وزیر دانشمند او محمد ساوی ساخته شده است. اين محراب پس از آتش‌سوزی در قرن پنجم هجري قمري، به بناي مسجد عتيق اضافه شده است.
در دو طرف محراب اولجایتو، دو منبر چوبي قرار دارد كه منبر چوبي غربي با قدمت قرن هفتم با طرح مشابه محراب ساخته شده است. منبر شرقي مربوط به دوره صفويه است.
ويژگي شاخص محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
محراب اولجایتو در عالی‌ترین درجه استادی و مهارت در گچ‌کاری بنا شده است. اين محراب از نظر سبک و طرح با محراب‌های زمان خودش متفاوت است. سطح جلدی گچ در اين محراب كاملا متفاوت با محراب‌هاي اين دوره است. به طوري كه گچ‌بري در اين محراب صاف است و برجسته نیست.
به دليل اشاره به تاريخ نقوش اين گچ‌بري يعني سنه عشر و سبعمائه بر روی طاق‌نمای بالاي محراب اولجایتو، اين محراب از محراب‌هاي شاخص ايران به شمار مي‌رود.
مشخصات محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
ابعاد شبستان در حدود بيست در ده متر است که طول آن در جهت شمالی و جنوبی به پنج ردیف طاق کوچک تقسیم شده است. هر کدام طاق‌ها با ترکیب هندسی متفاوت ساخته شده است. ارتفاع محراب تقريبا بيش از شصت متر و عرض آن سي متر است. در دو سوي فرورفتگي طاق‌دار محراب، دو ستون كوچك بنا شده است. كه كمان نوك تيز دو ستون كوچك را در بالا به هم وصل كرده است. همچنين دو ستون بلند ديگر در طرفين، دو ستون كوچك را احاطه كرده است.
كتبيه‌هاي محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
در بخش بيرون محراب کتیبه‌ای به خط ثلث نوشته شده است. در داخل فرورفتگی محراب نیز کتیبه‌ی دیگر به خط ثلث نوشته شده است.
متن كتبيه‌ها به اين صورت است: « سلطان محمد وهذا المحراب المستطاب من مضافات العمارات التي اتفقت إعادتها في أیام معدله السلطان حامي حوزة الإسلام والإیمان غیاث الدنیا والدین ظل الل في الأرضین حرس الل ببقائۀ السلام من فضائل صدقات الأمیمۀ الصحبیه العظمیه صاحب دیوان الممالک شرقا و غربا بعداً و قربا سعد الحق والدین المخصوص بعنایه رب العالمین محمد الساوي أعزالل أنصاره وضاعف اقتداره توله العبد الضعیف الراجي إلی رحمه الل تعالی وغفرانه عضد بن علی الماستري أحسن الل عقبته في صفر سنه عشر وسبعمئه ختمه الل تبارک وتعالی بالخیر و الظفر» است. نام سلطان برای احترام در بالای کتیبه محراب نوشته شده است.
در آن سوره نساء آيه 59 نيز نوشته شده است: « َیا أَیُّها الّذینَ آمنوا أَ ِطیعواَ الله وأَطیعوا الرسول وأُولي اْلأمر مْنکم: ای کسانی که ایمان آورده‌اید؛ خدا را اطاعت کنید. و پیامبر و اولیای امر خود را نيز اطاعت کنید.
حدیثی از پیامبر اسلام به خط ثلث، « عن جابر بن زيد الجعفي قال: سمعت جابر بن عبدالله الأنصاري يقول: لما انزل الله ّ عزوجل علی نبیه صلی الله علیه و آله: یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله واطیعوا الرسول وأولي الأمر منکم قلت: یا رسول الله عرفنا الله و رسوله فمن أولو الأمر الذين قرن الله طاعتهم بطاعتک نيز نوشته شده است. در بالاي طاق‌نمای دوم، کتیبه‌ای به خط کوفی معقد و مشجر با عبارت «لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله» نيز قابل رويت است.
كتيبه داخل محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
در فرورفتگي اين محراب، حديث جابر با اين مضمون نگاشته شده است: هم خلفائی یا جابر، و ائمه المسلمين بعدي، أولهم علي بن أبي طالب، ثم الحسن، ثم الحسین، ثم علي بن الحسين، ثم محمد بن علي المعروف في التوراة بالباقر، وستدرکه يا جابر، فإذا لقيته فاقرأه مني السلام، ثم الصادق جعفر بن محمد، ثم موسى بن جعفر، ثم علي بن موسى، ثم محمد بن علي، ثم علي بن محمد، ثم الحسن بن علي، ثم سمیی وکنیي حجة الله في أرضه وبقيته في عباده ابن الحسن بن علي، ذاک الذی یفتح الله تعالی ذکره علی یدیه مشارق الارض ومغاربها است.
ای جابر! ایشان جانشینان من و امام مسلمانان پس از من هستند. نخستین آنها علی بن ابی طالب است. سپس حسن، و پس از او حسین، و پس از او علی بن حسین، و سپس محمد بن علی است که در تورات به باقر شهرت دارد و تو او را خواهی دید. پس آنگاه که ملاقاتش کردی؛ سلام من را به او برسان. پس از او جعفر بن محمد صادق است؛ و پس از او موسی بن جعفر، پس از او علی بن موسی و سپس محمد بن علی، علی بن محمد و حسن بن علی است. و پس از آنها فرزند حسن بن علی، همنام و هم کنیه‌ی من و حجت خدا بر زمین و بقیه‌ی او در میان بندگانش است. هم اوست که خداوند به دستش مشرق و مغرب زمین را تسخیر خواهد کرد.
ساير نقوش گچ‌كاري شده در محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
در محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان، گره فرفره سر و ته پيلي، نقوش گیاهی برهم تابیده اسلیمی، شمسه، قوس‌های نیم‌دایره، نقوش و خطوط ختایی، تركيب گره با خط گچ‌بري و مقرنس‌کاری‌های پر و خالی شده قابل مشاهده است. تزیینات اين محراب به شكل تکرار با هندسه دقیق و منظم است. نقوش اسلیمی و هندسی هر دو در محراب مرکزگرا هستند.
نقوش اسلیمی شامل مارپیچ‌ها و اسپیرال‌ها هستند که حول نقطه مرکزی پیچیده‌اند و نسبت به مرکز باریکتر می‌شوند.
خطوط نگاشته شده در محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
در محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان، انواع سبک‌هاي خوشنویسی با خطوط ثلث، كوفي، کوفی معقد و كوفي مشجر به كار رفته است.
جاهای دیدنی اصفهان
از دیدنی های اصفهان می‌توان از میدان نقش جهان، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف الله، عالی قاپو، چهلستون، خانه ملاباشی، کلیسای وانک، سی و سه پل، زاینده رود(اگر شانس یاری کند)، تخت فولاد، پل خواجو و منارجنان نام برد.
آب و هوای اصفهان
برای بازدید از جاهای دیدنی اصفهان اطلاع از وضع آب و هوا ضروری است. به همین منظور در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای شهر اصفهان را در پنج روز آینده ملاحظه می‌نمایید.
لوکیشن دقیق مسجد جامع اصفهان
برای دسترسی و بازدید از محراب اولجایتو می‌بایست به سمت مسجد جامع اصفهان رهسپار شوید. به همین خاطر در این بخش لوکیشن دقیق مسجد جامع اصفهان را مشاهده می‌کنید.
منابع
- تحلیل مضمون کتیبه‌های قرآنی ورودی‌ها و محراب‌های مسجد جامع اصفهان، مریم قاسمی سیچانی، فاطمه قنبری شیخ شبانی، محبوبه قنبری شیخ شبانی، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره شانزدهم، پاییز 1396، سال پنجم.
- پژوهشی بر آرایه‌های هندسی محراب‌های گچبری دوره‌ی ایلخانی در ایران، احمد صالحی کاخکی، بهاره تقوی نژاد، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره دهم، بهار 1395، سال چهارم.
- نقش تزیینات خطی در تحقق حس وحدت در معماري مساجد)نمونه موردی: مسجد جامع اصفهان)، وحید بیگی ملک آباد، دکتر حسن سجادزاده، همایش ملی معماري و شهرسازي انسان‌گرا (دانشگاه آزاد قزوین).
- بررسی و تحلیل الگوهای اسلیمی و نقوش گیاهی محراب الجایتو مسجد جامع اصفهان، لاچین پهلوان علمداری، فرح حبیب، حمید ماجدی، حسن ستار یساربانقلی، فصلنامه علمی- پژوهشی نقش جهان، دوره 8، شماره 4، زمستان 1397
- عکس‌های زیبای این مطلب را جناب آقای صادق میری بزرگوار ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان
محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان يا مسجد عتيق داراي یکی از شاهكارترين هنر گچ‌بري در محراب جهان اسلام است. در مطلب بالا به معرفی و عکس محراب اولجایتو پرداختیم.
