مسجد میرعماد یا مسجد میدان یکی از مساجد تاریخی و جاهای دیدنی کاشان است. مسجد تاریخی میرعماد که از جمله آثار ثبت شده کاشان است در فهرست دیدنی های کاشان جایگاه ویژه‌ای دارد. محراب خاص و تماشایی این مسجد یکی از هزاران اثر تاریخی ایران است که از ایران خارج شده است. محراب مسجد میرعماد که با عنوان محراب زرین‌فام کاشان شهرت دارد هم‌اکنون در موزه هنرهای اسلامی برلین نگهداری می‌شود. به جز محراب، بخش‌های دیگر اعم از سردر باشکوه و نیز کتیبه‌های آن بسیار تماشایی است. ما در این مطلب ابتدا اطلاعاتی در مورد بنای اولیه این مسجد ارائه می‌کنیم. در بخش بعد معماری مسجد میرعماد کاشان را بررسی می‌کنیم. به دلیل اهمیت محراب میرعماد بخشی را به شرح تاریخچه و سرگذشت آن اختصاص می‌دهیم.
در ادامه به معرفی کتیبه‌های متعدد این مسجد می‌پردازیم. در پایان نیز با ارائه آدرس مسجد میرعماد شما را به بازدید از این بنای تاریخی دعوت می‌کنیم.
بنای اولیه مسجد میدان کاشان
بنای اولیه این مسجد ظاهراً توسط سلجوقیان احداث شده است. این بنای اولیه در اثر حمله مغول ویران شده و بعدها دوباره بازسازی می‌شود. اولین بار این بازسازی توسط خوارزمشاهیان صورت می‌گیرد. بعدها این مسجد در زمان جهانشاه قراقویونلو نیز بازسازی می‌شود. بنیانگذار بنای فعلی مسجد میرعماد در متون تاریخی خواجه عمادالدین شبلی شیروانی معرفی شده است. او از جمله اعیان و وزرای جهانشاه قراقویونلو بود که از کار دولتی کنار کشید. او که در سفر مکه همنشین شیخ منصور(سرسلسله شیوخ کاشان) شده بود تصمیم گرفت یادگاری ماندگار از خود به جای بگذارد. و او در قرن نهم هجری مجموعه‌ای متشکل از میدان، مسجد، گرمابه، آب انبار و خانقاه در کاشان احداث کرد. در حال حاضر از آن مجموعه تنها میدان و مسجد باقی مانده است.
محراب قدیمی مسجد یا همان محراب زرین‌فام کاشان نیز از قرن هفتم به یادگار مانده است. در آن زمان یک مناره سنگی نیز برای مسجد احداث شده بود. این مناره تا زمان صفویه پابرجا بوده ولی در زلزله سال 1192 هجری قمری تخریب می‌شود. این مسجد در مرکز شهر و محل تردد مردم بنا شده بود. به همین دلیل بسیاری از فرامین دولتی در قالب کتیبه در همین مکان نصب می‌شد. این روال در دوره‌های تاریخی بعدی نیز تداوم داشته است. لذا کتیبه‌های مسجد میرعماد کاشان هم از لحاظ باستان شناسی و هم از لحاظ تاریخ اجتماعی ارزشمند هستند.
معماری مسجد میرعماد کاشان
مسجد میرعماد کاشان یکی از مساجد ایران است که به سبک چهار ایوانی احداث شده است. سردر رفیع و معروف این مسجد را می‌توان زیباترین بخش آن توصیف کرد. صحن مسجد به شکل مربع بوده و چهار ایوان پیرامون آن قرار دارد. دو شبستان این مسجد در جنوب غربی و جنوب شرقی آن واقع شده است. در گنبدخانه مسجد نیز منبر زیبایی وجود دارد که با کاشی‌کاری آراسته شده است. علاوه بر آن، سازه بزرگی به نام سنگاب در این مسجد وجود دارد که بسیار تماشایی است. این سازه بزرگ سنگی، برای چند صد لیتر آب گنجایش دارد. در گذشته از این سازه برای نوشیدن آب یا وضو گرفتن استفاده می‌شد.
سردر مسجد میرعماد کاشان
سردر مسجد تاریخی میرعماد یک نمونه کم‌نظیر از نمایش فنون معماری اصیل ایرانی است. این سردر باشکوه بسیار ظریف، هنرمندانه و مبتکرانه طراحی شده است. بنای مسجد نسبت به محور جلوخان و میدان مقابل مسجد اندکی انحراف دارد. اما قرینه‌سازی ساختار سردر مسجد به گونه‌ای انجام شده تا کاملاً نامحسوس این انحراف را برطرف سازد. این ذکاوت و هوشمندی معمار در کنار ظرافت تزئینات بنا قابل تحسین است. کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های مذکور نیز در دیوارهای اطراف سردر نصب شده‌اند.
منبر مسجد میرعماد کاشان
منبری از جنس گچ و آجر در این مسجد وجود دارد که جزو آثار ارزشمند مسجد محسوب می‌شود. این منبر با کاشی معرق به زیبایی آراسته شده است. بر روی منبر کتیبه‌ای وجود دارد که اطلاعات مربوط به ساخت منبر در آن درج شده است. بر طبق این کتیبه این منبر در زمان سلطان ابوسعید گورکانی در قرن نهم هجری ساخته شده است. کاشی‌کاری زیبا و هنرمندانه این منبر نیز توسط حیدر کاشی تراش انجام شده است.
محراب مسجد میرعماد کاشان
به گواه تمام مورخان و کارشناسان، محراب مسجد تاریخی میرعماد که تا سال 1307 در این بنا موجود بود شاخص‌ترین بخش این بنا بوده است. این محراب، اثری شگفت‌انگیز از هنرمندان ایرانی است که ظرافت و زیبایی آن بی‌نظیر است. ویژگی شاخص این اثر، زرین‌فام بودن آن است. ظاهراً شش اثر زرین‌فام دیگر متعلق به قرون میانه ایران نیز وجود دارد. اما محراب میرعماد بزرگترین و زیباترین اثر زرین‌فام به جای مانده از ایران باستان است. به گفته کارشناسان هیچ‌یک از اجزای مسجد از لحاظ قدمت هم‌دوره با این محراب نیستند. به همین دلیل برخی کارشناسان این احتمال را مطرح کردند که این محراب مربوط به بنای دیگری بوده و به دلیل ارزش بالای آن دوباره در این بنا استفاده شده است.
اولین بار استیتن بریتانیایی در سال 1879 میلادی در مشاهدات خود از محراب و منبری ارزشمند در کاشان سخن گفته است. البته نوشته‌های او 40 سال بعد منتشر می‌شوند. او در آن زمان محراب مسجد را کاملاً سالم توصیف می‌کند. پس از او “جین دیولافوا” جهانگرد فرانسوی در سال 1887 میلادی در سفرنامه خود گزارش مفصلی از این محراب زرین‌فام ارائه می‌کند. با این تفاوت که حضور این جهانگرد فرانسوی با گم شدن برخی کاشی‌های محراب هم‌زمان بوده است. تا سال 1889 میلادی تمام افرادی که از این بنا بازدید کردند به توصیف محراب می‌پردازند. اما فردریش زاره، مورخ آلمانی، که در سال 1900 میلادی از این مسجد بازدید کرده از نبود محراب خبر داده است.
چه کسی محراب مسجد میرعماد کاشان را از ایران خارج کرد؟
ظاهراً خارج کردن این محراب توسط جان ریچارد پریس، کنسول بریتانیا در اصفهان صورت گرفته است. او بیش از سی سال با عناوین مختلف در ایران حضور داشت و در این مدت آثار عتیقه بسیاری از ایران خارج نمود. او این آثار عتیقه را به اقامتگاه برادرش سر ویلیام پریس ارسال می‌کرد. گفته می‌شود او در این سالها حدود 1000 عتیقه از ایران خارج کرده است. اما بدون شک اثر شاخص و البته حجیمی چون محراب مسجد کاشان جزو شاهکارهای او محسوب می‌شود. بدیهی است چنین سازه عظیمی با همراهی و یا حداقل تطمیع مسئولان ایرانی همراه بوده است. البته در سال 1299 هجری قمری عبدالغفار نجم الملک در سفرنامه خود هشدار داده که شواهدی مبنی بر احتمال فروش این اثر به اروپاییان وجود دارد.
سفر دور و دراز محراب مسجد کاشان
محراب زرین‌فام کاشان سالها در کلکسیون شخصی پریس نگهداری می‌شد. فردریش زاره که اولین مدیر بخش هنرهای اسلامی موزه برلین بود سالها به دنبال خرید محراب از پریس بود. ولی پریس به بهانه نایاب بودن این محراب قیمت گزافی بر روی آن گذاشته بود. این محراب به مدت 14 سال در حراجی وینسنت رابینسون و کمپانی شرکت داده می‌شد و کسی نمی‌توانست آن را خریداری کند.
در نهایت در سال 1927 زاره و پریس بر قیمت گزاف 6900 پوند توافق کردند. زاره با تلاش بسیار و تأکید بر نایاب بودن این محراب توانست موافقت دولت آلمان برای پرداخت این مبلغ را جلب نماید. جالب است بدانید در طی جنگ جهانی دوم این محراب به عنوان غنیمت جنگی به شوروی منتقل می‌شود. این اثر ارزشمند سالها در انبار بود تا در نهایت در سال 1958 به آلمان بازگردانده شد. از آن زمان تاکنون این محراب در اتاق 13 موزه برلین که به آثار ایرانی اختصاص دارد نگهداری می‌شود.
کتیبه‌های مسجد تاریخی میرعماد
کتیبه سمت راست سردر مسجد
در این کتیبه به خط ثلث زمان و بانی ساخت بنا معرفی شده است. بر طبق این کتیبه این مسجد در زمان سلطنت جهانشاه سلجوقی و توسط عمادالدین محمود شیروانی در سال 868 هجری قمری احداث شده است.
کتیبه سمت چپ سردر مسجد
در سمت چپ سردر دو کتیبه وجود دارد. کتیبه اول قرینه کتیبه سمت راست و مشابه آن است. در این کتیبه گچی آیاتی از قرآن به خط ثلث درج شده است. البته در این کتیبه تاریخ 1123 هجری قمری ذکر شده که احتمالاً تاریخ یکی از تعمیرات بنا است.
در زیر کتیبه فوق یکی از کتیبه‌های فرمانی دیده می‌شود. در این کتیبه بخشی از فرامین ابوالمظفر جهانشاه بهادر خان برای مردم کاشان درج شده است. تاریخ نصب این کتیبه سال 899 هجری قمری ذکر شده است.
کتیبه های جلوخان مسجد
در جلوخان مسجد چندین کتیبه فرمانی متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی دیده می‌شود.
- کتیبه‌هایی از فرامین شاه طهماسب صفوی در سالهای 932، 941، 979، 981 و 99 هجری قمری
- سه کتیبه از فرامین شاه عباس اول در سالهای 999، 1002 و 1022 هجری قمری
- کتیبه فرمانی از شاه سلطان حسین صفوی در سال 1106 هجری قمری
- کتیبه فرمانی از شاه صف در سال 1047 هجری قمری
- و کتیبه فرمانی از نادر شاه افشار در سال 1143 هجری قمری
- کتیبه سراسری قرآنی به تاریخ 1123 هجری قمری
- کتیبه‌ای مربوط به تعمیرات و تزئینات بنا در سال 1243 هجری قمری
مسجد میرعماد کاشان کجاست؟
مسجد تاریخی میرعماد در گذشته در مقابل دروازه سوق و مجاور باروی شهر احداث شده بود. در حال حاضر این بنای تاریخی در جنوب میدان فیض قرار دارد. ورودی مسجد در کنار بازار بزرگ کاشان و ورودی بازار مسگرها قرار دارد.
دیدنی های کاشان
از دیگر جاهای دیدنی کاشان می‌توان به خانه های تاریخی کاشان(مثل خانه طباطبایی، خانه بروجردی ها، خانه منوچهری، خانه عامری ها و خانه عباسیان) حمام سلطان احمد، باغ فین، حمام باغ فین، مقبره خواجه تاج الدین، مقبره محتشم کاشانی، خانه موزه عروسک و اسباب بازی کاشان، کویر ابوزیدآباد، مسجد آقابزرگ، مسجد جامع کاشان، بازار کاشان، تیمچه و سرای بخشی و تپه سیلک اشاره کرد.
آب و هوای شهر کاشان
برای بازدید از دیدنی های کاشان اطلاع از وضع آب و هوای شهر لازم است. به همین خاطر در این بخش به پیشبینی وضع آب و هوای شهر کاشان در پنج روز آینده می‌پردازیم.
کاشان آب و هوا
لوکیشن مسجد میرعماد کاشان
در بخش بالا آدرس مسجد میدان کاشان پرداختیم. در این بخش برای سهولت بیشتر لوکیشن مسجد میر عماد کاشان پرداختیم. اگر در استفاده از گوگل مپ سوال یا ابهامی دارید، مقاله راهنمای استفاده از گوگل مپ را از اینجا مطالعه کنید.
امتیاز شما به این صفحه:
مسجد میرعماد کاشان
مسجد میرعماد یا مسجد میدان یکی از مساجد تاریخی و جاهای دیدنی کاشان است. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه، محراب و معماری مسجد میرعماد کاشان پرداختیم.
