تکیه تجریش تهران یکی از جاهای دیدنی تهران در منطقه تجریش و در مجاورت امامزاده صالح(ع) است. محله تجریش تهران یکی از معدود مناطقی است که انواع جاذبه‌های مذهبی، تاریخی، طبیعی و تجاری در آن وجود دارد. تکیه بزرگ تجریش یادگاری از دوران قاجار است که تکایای زیادی در ایران احداث شد. ما در این مطلب ابتدا به دنبال پاسخی ساده و روان برای سؤال تکیه چیست؟ خواهیم بود. پس از آن در مورد تاریخچه تکیه تجریش، معماری و اجزای آن اطلاعاتی ارائه می‌کنیم. پس از آن در مورد سیل تجریش که منجر به تخریب بنای اصلی تکیه شد صحبت می‌کنیم. در ادامه در مورد وضعیت فعلی و برنامه مراسم عزاداری تکیه تجریش اطلاعاتی ارائه خواهیم کرد. در پایان مطلب نیز به بهانه موقعیت مکانی این تکیه اطلاعاتی در مورد محله تجریش، سر پل تجریش، خیابان دربندی تجریش و روستاهای تجریش ارائه می‌کنیم.

تکیه چیست؟

تعزیه یا شبیه خوانی انگیزه اصلی ساخت تکایا در ایران بود. در این مراسم مردم با نمایش صحنه‌های عاشورا و شهادت امام حسین و فرزندانش به عزاداری می‌پرداختند. در ابتدا این مراسم در فضاهای باز مثل میادین یا حیاط‌های بزرگ انجام می‌شد. و در تهران نیز ابتدا با ساخت سکویی در وسط فضای باز و برپایی یک چادر بزرگ فضایی برای برگزاری مراسم تعزیه آماده می‌کردند. با رونق تعزیه، این مراسم در صحن کاخ‌ها، حیاط منازل اعیان و صحن مساجد برگزار می‌شد. پس از مدتی ساخت بنایی با عنوان تکیه یا حسینیه رواج یافت. اولین تکیه تهران در بازار بزرگ تهران احداث شد. در زمان محمدشاه قاجار تعداد تکیه های تهران افزایش یافت.

اولین تکیه با ساختار خاص و کاملاً مجهز توسط حاج میرزا آقاسی صدراعظم احداث شد. در این تکیه علاوه بر سکوی اصلی و داربستی برای برپایی چادر، 64 طاق‌نما در دو طبقه و منبری برای روضه‌خوان احداث شد. از آن پس تمام تکیه‌ها با همین اجزا احداث شدند.‌ استفاده از شال، پرده و قالی برای آراستن تکیه نیز از همین زمان آغاز شد. در زمان ناصرالدین شاه و با توجه به علاقه وی به تعزیه، ساخت تکایای زیبا و مجلل در تهران ادامه یافت. معروف ترین تکیه های تهران یعنی تکیه دولت و تکیه نیاوران نیز در همین دوران احداث شدند.

تاریخچه تکیه تجریش تهران

تجریش در گذشته از سه محله بالا، پایین و قلعه نو تشکیل شده بود. به رسم آن زمان هریک از این محلات دارای یک تکیه بودند. موقعیت مکانی تکیه محله بالا سبب شده بود این تکیه از رونق بیشتری برخوردار باشد. این تکیه که در مجاورت امامزاده صالح و در راسته اصلی بازار قرار داشت همین تکیه بزرگ تجریش بود. تکیه تجریش تهران در طول سالها بارها مورد مرمت و بازسازی کلی و جزئی قرار گرفته است. یکی از مهمترین تغییرات این است که کاربری این بنا به کاربری تجاری تغییر یافته است. بر سردر فعلی تکیه تجریش تهران زمان ساخت بنا سال 1176 هجری شمسی و زمان بازسازی آن سال 1382 ذکر شده است.

افراد محلی قدمت این بنا را بیش از صد سال عنوان می‌کنند. آنها معتقدند این بنا توسط خیرین محله احداث شده و وقف هیئات مذهبی شده است. اما به علت فقدان کتیبه نمی‌توان در مورد زمان دقیق و بانی ساخت بنا اظهارنظر نمود. برخی زمان ساخت این بنا را دوران سلطنت فتحعلی شاه قاجار می‌دانند. در برخی منابع تاریخی آمده است که شجاع السلطنه یکی از پسران فتحعلی شاه حمام، مسجد و حسینیه‌ای در مجاورت امامزاده صالح را وقف این بقعه کرد. برخی منابع دیگر بانیان تکیه تجریش تهران را حاج حیدرعلی و حاج حسین علی از بزرگان محله تجریش می‌دانند. تنها اطلاعات قطعی در مورد تکیه تجریش تهران اطلاعاتی است که در کتاب “تاریخ تهران” آمده است. “عبدالحجت بلاغی” در این کتاب این بنا را در زمره بناهای موقوفی ایران قرار داده است.

 

معماری تکیه تجریش تهران

بنای اولیه تکیه تجریش با مصالحی چون خشت، کاهگل، گچ، تیر و تیرچه احداث شده بود. حجره‌های موجود، هریک به یکی از خاندان‌های معروف محله تجریش اختصاص داشت. طبقه همکف به آقایان و فضای طبقه دوم به بانوان اختصاص داشت. تنها کاربری بنای تکیه در آن دوران برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم بود. گفته می‌شود زمین تکیه که وسعتی حدود 1000 متر مربع دارد مجموعه هفت باب خانه بوده که برای ساخت تکیه خریداری می‌شود. پلان تکیه به شکل مستطیل است که اضلاع شمالی و جنوبی طول این مستطیل هستند.

اجزای تکیه تجریش

ورودی تکیه

در حال حاضر چهار ورودی در شمال شرقی، شمال غربی، جنوب غربی و جنوب شرقی بنا قرار دارد. ورودی‌های ضلع شمالی در محور بازار تجریش قرار دارند و به همین دلیل بیشترین رفت و آمد از این درها انجام می‌شود. ورودی جنوب غربی پس از عبور از غرفه میوه و تره‌بار به میدان تجریش راه دارد. ورودی جنوب شرقی نیز به امامزاده صالح و بازار تجریش راه دارد. درهای ورودی از نوع درهای فلزی نرده‌ای هستند. بالای ورودی ها با کاشی‌کاری آراسته شده است.

فضای اصلی تکیه

پس از ورود به تکیه تجریش وارد فضای میانی یا همان فضای اصلی تکیه می‌شویم. الگوی معماری تکیه به این صورت است که دیگر اجزای بنا پیرامون این فضای میانی احداث می‌شوند. در مرکز این فضا سکویی به ارتفاع نیم متر بالاتر از سطح زمین با چندین ستون قرار دارد که “تخت” نامیده می‌شود. ستون‌های بنای اصلی چوبی بوده که در زمان مرمت با ستون‌های فلزی جایگزین شده است. پنجره‌های کوتاهی دور تا دور تخت دیده می‌شود که به آشپزخانه زیرزمین تعلق دارد. در بنای اولیه آبدارخانه کوچکی در گوشه جنوب غربی تکیه قرار داشت. با افزایش جمعیت آن فضا دیگر پاسخگو نبود و به همین دلیل آشپزخانه‌ای در زیر تکیه راه‌اندازی شد. درست در بالای این سکو نورگیری در سقف تعبیه شده است. 6 حجره در ضلع شمالی، 5 حجره در ضلع جنوبی و 3 حجره در ضلع شرقی طبقه همکف قرار دارد.

شاه‌نشین تکیه

شاه‌نشین یا تالار تکیه که محل استقرار بزرگان است در ضلع غربی قرار دارد. تالار تکیه در ارتفاعی بالاتر احداث می‌شد تا اشراف کاملی به تخت تکیه داشته باشد. به همین دلیل دو پلکان شمالی و جنوبی برای دسترسی به تالار احداث شده است. شاه‌نشین در واقع از چهار حجره تو در تو تشکیل شده است. این بخش دارای سقف نسبتاً مرتفعی است و بر بالای آن پنجره‌هایی به شکل نیم دایره وجود دارد.

طبقه دوم تکیه

 تکیه تجریش تهران مانند دیگر تکیه های قدیمی ایران در دو طبقه احداث شده است. طبقه دوم تکیه به صورت طاق‌نما یا بالکنی طراحی شده که کاملاً مشرف به طبقه اول است. تنها در ضلع غربی و به خاطر وجود تالار، طاق‌نما وجود ندارد. در طبقه دوم 4 حجره در ضلع شمالی، 6 حجره در ضلع جنوبی و 4 حجره در ضلع شرقی قرار دارد.

سقف تکیه

سقف این تکیه به صورت شیروانی با خرپای چوبی احداث شده است. این سقف بر روی فضای اصلی و حجره‌ها استوار شده است. و این سقف تا ارتفاع 8 متر با شیب 45 درجه و پس از آن تا ارتفاع 2 متر به صورت عمودی بالا می‌رود.

این بخش عمودی به صورت مشبک چوبی و به عنوان نورگیر طراحی شده است. تیرهای اصلی سقف حدود 20 سانتی‌متر ضخامت داشته و در فاصله یک متری از یکدیگر نصب شده‌اند. تیرهای افقی ضخامت کمتری دارند و فاصله آنها حدود 20 سانتی‌متر است. سقف زیبا و خرپاهای چوبی بی‌نظیر این تکیه مهمترین عامل ثبت تکیه تجریش در فهرست آثار ملی ایران بوده است.

تزئینات بنا

بالای هر حجره این تکیه کتیبه‌ای کاشی‌کاری دیده می‌شود. در این کتیبه‌ها جملاتی از ادعیه و اذکار مذهبی درج شده است.

یک کتیبه با روکش طلا نیز بر پیشانی طاق‌نماهای طبقه دوم دیده می‌شود. بر این کتیبه سراسری آیاتی از قرآن نقش بسته است.

تخریب تکیه در سیل تجریش

سیل تجریش یکی از حوادث غیرمترقبه و هولناکی بود که صدمات جانی و مالی بسیار زیادی داشت. ظهر روز چهارم مرداد سال 1366 مردمی که در منطقه تجریش تهران بودند ناگهان با سیلی عظیم روبرو شدند. نکته قابل تأمل این است که تا ظهر آن روز هنوز قطره‌ای باران در مناطق مرکزی و جنوب تهران نباریده بود. سازمان هواشناسی نیز هوای آن روز تهران را هوای ابری با رگبار پراکنده پیش بینی کرده بود. اما بارندگی در دامنه البرز موجب جاری شدن سیل در شمال تهران شد. این سیل با عبور از دره عبدالله و گلاب دره از کوه‌های دربند و اطراف شمیران عبور کرد و در دوراهی خیابان دربند و جعفرآباد به دو بخش تقسیم شد. بخشی از آن وارد میدان تجریش و بخش دیگر وارد خیابان دربند و دکتر شریعتی شد.

اما بخشی که وارد میدان تجریش شد به حدی سهمگین بود که در عرض چند دقیقه همه چیز را نابود کرد. به طوری که ارتفاع آب و گل و لای در این منطقه تا 4 متر می‌رسید. متأسفانه در این سیل بیش از 300 نفر کشته شدند که جنازه بسیاری از آنها هرگز پیدا نشد. به دنبال این اتفاق بخش زیادی از بناهای میدان تجریش نابود شد. تکیه بزرگ تجریش یکی از بناهایی بود که در این سیل تخریب شد. نکته جالب توجه این است که اشیاء عتیقه تکیه تجریش که در جریان سیل گم شده بود پس از پاکسازی معابر توسط مردم در اختیار متولیان تکیه قرار گرفت.

وضعیت فعلی تکیه تجریش تهران

در حال حاضر حجره‌های پیرامون فضای تکیه در بازار تجریش قرار گرفته و کاربرد تجاری دارند. غرفه فروش میوه و تره‌بار نیز در میانه تکیه قرار دارد. این حجره‌ها در طول سال به کاسبان واجد شرایط اجاره داده می‌شود. اما این اجاره 11 ماهه و بدون در نظر گرفتن ماه محرم صورت می‌گیرد. زیرا این فضا در ماه محرم به برگزاری هیئت اختصاص دارد. مبالغ دریافتی از مستأجران نیز برای امور تکیه هزینه می‌شود. چند روز پیش از محرم تدارک فضای تکیه آغاز می‌شود. تمام فضای تکیه با پارچه‌های سیاه، کتیبه‌های پارچه‌ای، پرچم‌های مختلف، اشیاء عتیقه و عکس پیرغلامان سابق تکیه آراسته می‌شود.

مراسم عزاداری در این تکیه به صورت سنتی و به دور از هیاهوی طبل و علم‌گردانی برگزار می‌شود. جالب است بدانید طبق نذر خاندانی به نام خاندان صفا سالها در این تکیه با قهوه از عزاداران حسینی پذیرایی می‌شد. تا سال 98 که مراسم این تکیه برگزار شد هنوز آخرین وارث خاندان صفا نذر قهوه خاندان خود را ادا می‌کرد. هیئت تکیه تجریش تهران دارای دو بانی خاص برای اطعام روز تاسوعا و عاشورا است. پذیرایی سایر مراسم این تکیه از خیرات و نذورات مردم تأمین می‌شود. برنامه مراسم عزاداری تکیه تجریش تهران به این صورت است که 15روز اول ماه محرم مراسم در دو نوبت صبح و شب برگزار می‌شود. مراسم تعزیه نیز در 5 روز بعدی برگزار می‌شود.

محله تجریش تهران

محله تجریش یکی از مناطق قدیمی تهران است که در حال حاضر در منطقه یک شهرداری تهران قرار دارد. در ابتدا این منطقه یکی از دهکده‌های ییلاقی اطراف تهران محسوب می‌شد. جالب است بدانید در آن زمان خانه‌های خشتی روستایی تجریش به صورت پلکانی و مشابه روستای ماسوله بوده است.

در حال حاضر میدان تجریش قلب محله تجریش است که دسترسی به آن با انواع وسایل نقلیه امکان‌پذیر است. شاید به همین دلیل در هر ساعتی از روز این میدان مملو از جمعیت است. در گذشته میدان تجریش فعلی با عنوان سر پل تجریش و میدان قدس کنونی با عنوان میدان تجریش شناخته می‌شد. خیابان‌شهرداری، خیابان فناخسرو، خیابان غلام جعفری، خیابان جلالوند، خیابان ملکی، خیابان ولیعصر و خیابان دربندی تجریش همگی به این میدان منتهی می‌شوند. مهمترین اماکن محله تجریش تهران امامزاده صالح(ع) و بازار تجریش است. تکیه تجریش، کاخ سعدآباد، بیمارستان شهدای تجریش، امامزاده قاسم، بازار تجریش و دیگر مراکز تجاری از مهمترین اماکن این منطقه هستند.

روستاهای تجریش

در تقسیمات کشوری، شهر تجریش در واقع مرکز شهرستان شمیرانات است که با شهر تهران ادغام شده است. شهرستان شمیران از سه بخش لواسانات، رودبار قصران و مرکزی (تجریش) تشکیل شده است. استان مازندران از شمال، منطقه یک شهر تهران از جنوب، شهرستان‌های دماوند و پردیس از شرق و استان البرز از غرب همسایگان این شهرستان هستند. در واقع این شهرستان از دو بخش اصلی زیر تشکیل شده است:

• بخشی که در دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی واقع شده و متصل به تهران است.
• بخشی که در لابه‌لای دره‌ها و کوه‌های البرز مرکزی واقع شده است. در این بخش روستاهای سرسبز و خوش آب و هوای فراوانی دیده می‌شود. روستای امامه، روستای پس قلعه، روستای افجه، روستای آهار، روستای راحت آباد و روستای برگ جهان از جمله روستاهای زیبای شمیران هستند.

تکیه های تهران

از دیگر تکیه های تهران می‌توان به تکیه نیاوران، تکیه حصار بوعلی و تکیه دزاشیب نام برد.

جاهای دیدنی تهران

از دیگر دیدنی های تهران در این نزدیکی می‌توان به بازار تجریش، امامزاده صالح، باغ فردوس، موزه تماشاگه زمان، کاخ نیاوران، موزه نقشه تهران، پارک نیاوران، کاخ سعدآباد، موزه سینما و بوستان نفس نام برد.

آب و هوای تهران

برای بازدید از جاهای دیدنی تهران اطلاع از وضع آب و هوا لازم است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای تهران را در پنج روز آینده مشاهده می‌کنید.

تهران آب و هوا

لوکیشن تکیه تجریش

پیدا کردن تکیه تجریش در بازار تجریش و نزدیک امامزاده صالح کار سختی نیست. با این حال برای سهولت در مسیریابی در این بخش لوکیشن دقیق تکیه بزرگ تجریش را مشاهده می‌کنید. البته توجه داشته باشید که با توجه به اینکه این تکیه داخل بازارچه تجریش قرار دارد، باید حتما پیاده از سمت میدان تجریش یا کوچه بازارچه از میدان قدس به سمت آن حرکت کنید.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای سعید طاوسی، جناب آقای احمد علی بابایی، سرکار خانم نیلوفر شریفی و جناب آقای بهی عزیز ثبت نموده‌اند.