کاروانسرای علی آباد(مجموعه علی آباد)

معرفی کاروانسرای علی‌آباد به همراه تاریخچه و خصوصیات کلی آن

کاروانسرای علی‌آباد یکی از کاروانسراهایی است که تاریخ تردد در ایران را به‌خوبی بازگو می‌کند. این کاروانسرا از کاروانسراهای معروف در استان قم می‌باشد. شهر قم به‌دلیل داشتن موقعیت خاص از کاروانسراهای متعددی برخوردار بوده‌است. این کاروانسرا به همراه کوشک علی آباد تحت عنوان مجموعه علی آباد به ثبت ملی رسیده است. این کاروانسرا در نزدیکی کاروانسرای سنگی علی آباد قرار دارد. شهر قم به داشتن کاروانسرا معروف بوده و این شهر را به تعداد زیاد کاروانسرا می‌شناسد. در این مطلب خصوصیات ظاهری کاروانسرای آجری علی‌آباد, نوع معماری و تاریخچه این کاروانسرا، ساعات بازدید، هزینه بازدید، آب‌وهوا و سایر اطلاعات مربوط به آن را بازگو کرده‌ایم.

قبل از بازدید لازم است، که بیان کنیم. اگر علاقه خاصی به تاریخ و معماری ندارید، به بازدید از این کاروانسرا نروید. به این خاطر که اینجا بیشتر شبیه به خرابه‌ای رها شده در کویر می‌ماند. مجموعه‌ای رها شده، که حتی در آن زندگی هم می‌کنند! هرچند اگر عاشق سفر و معماری و تاریخ باشید، از دیدن و بازدید از اینجا غرق در لذت و تفکر خواهید شد….  در واقع شما زمانی که در جاده به سمت مجموعه علی آباد رهسپار می‌شوید، ابتدا در کنار جاده آسفالت، مجموعه علی آباد و کاروانسرای آجری علی آباد را مشاهده می‌کنید و در فاصله کمی از آن در جاده خاکی می‌توانید کاروانسرای سنگی علی آباد رو مشاهده نمایید.

موقعیت و نحوه شکل گیری کاروانسرای علی آباد

کاروانسرای آجری علی‌آباد در شهر قم و قسمت مرکزی آن واقع شده‌است. این کاروانسرا در نتیجه بروز سیل حوض سلطان ساخته شد. این سیل سبب از بین رفتن راه قم-تهران شد. ضمن اینکه کاروانسرای حوض سلطان نیز در نتیجه این سیل از بین رفت. در نتیجه این رخداد، ساخت یک کاروانسرای دیگر ضروری شناخته شد. مطلب مهم دیگر اینکه این سیل مربوط به دریاچه حوض سلطان بود. این دریاچه با نام‌های دیگری نظیر دریاچه نمک قم، دریاچه ساوه و دریاچه شاهی نیز شناخته می‌شود. این دریاچه مساحتی برابر با 240 کیلومتر مربع در شهر قم را به خود اختصاص داده‌است.

موقعیت جغرافیایی این دریاچه نشان می‌دهد که دریاچه مذکور در پای رشته‎کوه‌های البرز واقع شده و از این رو میزان آب تحمیلی بر آن نیز از گذشته‌های دور دچار نوسان بوده‌است. این وضعیت، رخداد سیل حوض سلطان را به‌خوبی توجیه می‌کند. این ناحیه در شمال‌شرق قم قرار گرفته‌است.

در عکس پایین نمای میل سلجوقی را از کاروانسرای سنگی علی آباد که در نزدیکی مجموعه علی آباد قجری قرار گرفته است، مشاهده می‌کنید.

تغییر در مسیر و شکل گیری کاروانسرا

 در پی این رخداد راه جدیدی بین تهران-قم شکل گرفت و همین موضوع سبب پیدایش کاروانسرای جدیدی به نام کاروانسرای علی‌آباد در این محدوده شد. مقاوم‌سازی برای این کاروانسرا با ساخت بنا با آجر انجام گرفت. این کاروانسرا با دقت و زیرکی به‌وجود آمد. کاروانسرای علی‌آباد در تاریخ یازدهم بهمن ماه سال 1378به‌عنوان آثار ارزنده ملی مورد توجه قرار گرفت. واقعیت امر این است که کاروانسرای علی‌آباد تا قبل از این ثبت تاریخی، مورد بی‌توجهی و فراموشی واقع شده‌بود و همین موضوع نیاز به ترمیم و بازسازی را در آن باعث ‌شد. شماره ثبت این ابنیه تاریخی در فهرست آثار ملی 2583 می‌باشد.

اگر چه سبک معماری دوره قاجار به شدت از سبک معماری غرب متأثر بوده اما شواهد نشان می‌دهد که سبک غربی در ساخت کاروانسرای علی‌آباد بی‌تاثیر بوده‌است.

مشخصات کاروانسرای علی‌آباد

کاروانسرای علی‌آباد را با نام کاروانسرای آجری نیز می‌شناسند. این موضوع نشان می‌دهد که این کاروانسرا از آجر ساخته شده و استحکام لازم در ساخت آن مورد توجه قرار گرفته‌است. کاروانسرای آجری علی آباد نقش استراحتگاهی داشته و از همین رو مورد توجه بوده‌است. شواهد تاریخی مربوط به این کاروانسرا نشان می‌دهد که این کاروانسرا در برهه طولانی از تاریخ مورد بی‌توجهی بوده و همین موضوع مراقبت و نگه‌داری از کاروانسرا را کاهش داده‌است. به همین خاطر این کاروانسرا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌است. تمام این اقدامات در جهت حفظ بنا و تعمیر آن انجام شده‌است.

خصوصیات ظاهری کاروانسرای علی‌آباد

این کاروانسرا دارای سردر مشخصی است. این سردر همانند سایر سردرها در پیشگاه کاروانسرا قرار ندارد. در واقع زمانی‌که به این کاروانسرا وارد می‌شوید، ابتدا دیوارها نمایان می‌شوند. آن‌گاه می‌توانید شاهد سردر کاروانسرای علی‌آباد نیز باشید.

وضعیت قرارگیری این سردر به‌شکل عقب رفته بوده و در نمای تزیین شده نیز دیده می‌شود. این سردر با ازاره‌های هفت و هشت مشخص می‌شود. بر روی دیوارهای سردر نیز ستون‌های کوتاهی نمایان می‌گردد.

معماری کاروانسرای آجری علی آباد

انتظار می‌رود که در حیاط این مجموعه یک ایوان اصلی رویت شود اما به‌جای این ایوان یک عقب‌ نشینی در محوطه نمایان می‌گردد. در پس این عقب نشینی محرز محوطه کاروانسرا، می‌توان تالار پذیرایی را مشاهده نمود. در گوشه‌های کاروانسرا نیز می‌توانید برج‌های ختم شده به کلاه‌فرنگی را مشاهده کنید.

کاروانسرای آجری علی‌آباد فضای زیادی را به خود اختصاص داده‌است. در این استراحتگاه رفاه مشتریان و مسافران به‌خوبی مورد توجه بوده‌است. در مرکز این کاروانسرا می‌توان حمام و قهوه‌خانه را مشاهده نمود. در طرف دیگر کاروانسرا نیز مسافرخانه و استراحتگاه مسافران نمایان می‌گردد. شیوه سازندگی این بنا نشان می‌دهد که کلیه تجهیزات و امکانات برای رضایت مشتریان و مسافران مورد توجه بود‌است. این مسافرخانه‌ها برای افرادی که از شأن و شخصیت اجتماعی برخوردار بودند، در‌نظر گرفته می‌شد.

این مسافرخانه‌ اعیانی برای رفاه اقشار مطرح جامعه طراحی شده‌بود. یک باغ کوچک نیز از دیگر الحاقات مربوط به این مسافرخانه بود. این باغ در پس مسافرخانه پنهان بود. باغ کوچک مملوء از درختان انار بوده و در مرکز این باغ نیز یک حوض با آب تمیز قرار داشته‌است. تمام این امکانات برای اقشار خاص با شخصیت والای اجتماعی مهیا شده‌بود.

در کنار این کاروانسرا مسجدی دیده می‌شود، که شواهد نشان می‌دهد هم قدمت کاروانسرا باشد.

تخریب کاروانسرای آجری علی‌آباد

بی‌توجهی به این آثر تاریخی به دوره‌ای خاص محدود نمی‌شود. گواه این مطلب تخریب این بنای ارزشمند است. به فضای داخلی این مکان تاریخی که وارد می‌شوید صحنه‌ای عجیب و دلخراش خواهید دید. با ورود به آنجا اتاق‌ها و حجره‌های این مکان را مسکونی می‌بینید. جاری شدن فاضلاب به جای حوض و جوی آب و تخریب و تغییرات عامدانه توسط ساکنین سبب تخریب فاحش این بنا شده است.

تاریخچه کاروانسرای علی‌آباد

قدمت تاریخی کاروانسرای علی‌آباد نشان می‌دهد که این کاروانسرا مربوط به دوره قاجار می‌باشد. سبک ساختمانی این کاروانسرا نیز یادآور سبک خانه‌سازی در شهرهایی نظیر یزد و کاشان است. شاید این شباهت و الگوبرداری از معماری یزدی به سبب بیابانی بودن این منطقه است. البته نکته مهم دیگر اینکه هیچ کدام از کاروانسراهای دیگر از این سبک ساختمانی الگوبرداری نکرده‌اند. در واقع کاروانسرای علی‌آباد در زمینه انتخاب این سبک یگانه و ممتاز بوده‌است.

کاروانسرای علی‌آباد از سه تالار ستون‌دار تشکیل شده و هر کدام از این تالارها در سه گوشه ساختمان واقع شده‌اند.

در هر کدام از تالارها می‌توان چهار ستون را مشاهده کرد. بین این چهار ستون، سکویی نیز نمایان است. این سکو محلی برای نگه‌داری از چهارپایان بوده‌است.

با نگاهی کلی و اجمالی می‌توان نتیجه گرفت که بانی و سازنده این کاروانسرا در تهیه و ساخت این بنای تاریخی بسیار محتاطانه عمل کرده و بسیار دوراندیش بوده‌است.

این عاقبت اندیشی فقط مختص کاروانسرای علی‌آباد نیست. این دوراندیشی در کلیه بناهای تاریخی اطراف این کاروانسرا نیز دیده می‌شود.

ساعت و هزینه بازدید کاروانسرای علی‌آباد

ساعت بازدید کاروانسرای علی‌آباد محدودیت خاصی ندارد و شما می‌توانید در هر ساعتی از شبانه‌روز از این مکان تاریخی دیدن نمایید. این بنای تاریخی اطلاعات زیادی از دوران ساخت خود به‌همراه دارد. این موضوع برای باستان شناسان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

برای بازدید از این ابنیه تاریخی نیازی به پرداخت هزینه ندارید. در‌‌ واقع بازدید از این مکان تاریخی به شکل رایگان انجام می‌گیرد.

دیگر کاروانسراهای ایران

از دیگر کاروانسراهای ایران می‌توان از کاروانسرای دیرگچین، کاروانسرای سنگی علی آباد، کاروانسرای شاه عباسی قاسم آباد، کاروانسرای شاه عباسی کهک و کاروانسرای سنگی شاه عباسی آهوان اشاره کرد.

نحوه دسترسی

دسترسی به کاروانسرای آجری علی‌آباد با خودروی شخصی و اتوبوس امکان‌پذیر است. همه ساله تورهای تفریحی زیادی برای این ناحیه برگزار می‌شود که بسیار مورد استقبال خانواده‌ها واقع می‌شود.

جاهای دیدنی استان قم

معمولا استان قم و شهر قم با حرم حضرت معصومه شناخته می‌شود. اما دیدنی های قم محدود به اماکن مذهبی نمی‌شود. جاهای تاریخی قم کم نیستند. از دیدنی های قم می‌توان به کاروانسرای شاه عباسی کهک، آب انبار کاج، قلعه روستای دولت آباد، سرو آفین کهک، خانه زند، خانه یزدان پناه، کوشک علی آباد، کاروانسرای سنگی علی آباد، غار کهک و تنگه و دره قاهان اشاره کرد.

آب‌و‌هوای کاروانسرای آجری علی‌آباد

کاروانسرای علی‌آباد با آب‌و‌هوایی کویری و گرم‌وخشک شناخته می‌شود. در‌ واقع در این کاروانسرا از دیرباز کلیه نکات تفریحی برای مسافران مدنظر بوده که این موضوع به‌دلیل نا‌به‌سامانی هوای شهر قم اهمیتی به مراتب بیشتر داشته‌است.

کاروانسرای علی‌آباد با یک شاهراه اصلی در مجاورت بوده و همین موضوع نقش آن را بسیار پررنگ تر می‌کرده‌است. در بخش پایین برای برنامه ریزی بهتر سفرتان پیشبینی آب و هوای منطقه علی آباد قم را در پنج روز آینده می‌توانید مشاهده کنید.

علی آباد قم آب و هوای

 لوکیشن دقیق کاروانسرای آجری علی آباد

برای رسیدن به این بنای تاریخی تنها داشتن آدرس کافی نیست. جاده‌ای که این بنا در آن قرار دارد دیگر به رونق گذشته خویش نیست.

این امر سبب می‌شود. به منظور راهیابی بهتر لوکیشن دقیق این کاروانسرا در قسمت پایین آورده شده است. با کمک گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این مکان را مسیریابی کنید.