بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه

بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه، معرف بافت جنوبی کشورمان می‌باشد. بندرلنگه را به عنوان عروس خلیج فارس می‌شناسند. بندرلنگه یکی از مقاصد گردشگری در فصل زمستان می‌باشد چرا که دارای آب و هوای گرم و مرطوب است. با ما همراه باشید تا در این مقاله به معرفی بافت تاریخی بندر لنگه، تاریخچه، معماری، صنایع دستی، دیدنی های بندر لنگه، سوغاتی و جاذبه‌های گردشگری بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه بپردازیم.

در گذشته برای صید مرغوب‌ترین مروارید به بندرلنگه می‌رفتند و به همین دلیل نام قدیمی آن بندر مروارید بوده است. برخورداری از شکوه و زیبایی این بندر در زمان قاجار سبب شد آن را به عنوان عروس بندرهای ایران بشناسند. مرواریدهای صید شده در بندرلنگه از نظر گونه، درشتی، شفافیت، رنگ، جنس و زیبایی در جهان کم نظیر است.

بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه بخشی از حافظه تاریخی جنوب کشورمان است. آشنایی با این میراث می‌تواند برای هر فردی جذاب باشد. ناگفته نماند که گذشت زمان سبب شده معماری بومی، اصیل و تاریخی هر شهری کمرنگ شود. رویکرد سند چشم انداز مبنی بر ترویح سبک زندگی و معماری و اسلامی است. بنابراین داشتن اطلاعات بیشتر در مورد بافت‌های قدیمی و سنتی جای جای کشورمان می‌تواند ما را به بیشتر با فرهنگ گذشتگانمان آشنا سازد.

آشنایی با بافت خانه های جنوب ایران

هرمزگان دارای آب و هوای گرم و مرطوب است یعنی زمستان آن بسیار گرم و شرجی بوده و زمستان‌هایی معتدل می‌باشد. استان هرمزگان دارای شهرستان‌های بندرعباس، بندرلنگه، جاسک، میناب و بستک هستند. ویژگی‌های اقلیمی (رطوبت بالا، دمای هوای بالا، وزش بادهای از دریا به خشکی و بادهای محلی) تأثیر مستقیمی بر معماری داشته که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.

بندرلنگه محل اتصال سه استان مهم در کشورمان می‌باشد. نزدیک‌ترین بندر ایران به دبی و کشورهای حاشیه خلیج فارس محسوب می‌گردد. صنایع شیلات، مجتمع مزارع پرورش میگو، ساخت و تعمیر شناورهای چوبی و فایبرگلاس در این منطقه بسیار رونق دارد. علاوه بر موارد ذکر شده بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه و سواحل زیبا باعث افزایش جذب گردشگر شده است.

ویژگی‌های جغرافیایی مانند ارتفاع کم از دریا، نزدیکی به دریا، وجود بادهای مدیترانه‌ای و موسمی بر نحوه شکل‌گیری محیط و بافت شهری تأثیر گذار بوده است. در آب و هوای گرم و مرطوب معماران ساخت بناها را در سطحی بالاتر از زمین انجام می‌دادند تا رطوبت نتواند به داخل و یا زیر آن نفوذ کند.

خانه فکری (عمارت فکری) یکی از بناهای تاریخی استان هرمزگان است. این بنا با قدمتی 75 ساله یکی خانه‌های دوره قاجاری می‌باشد. خانه فکری با داشتن دو حیاط بیرونی و درونی، 5 بادگیر، 25 اتاق، 10 سرویس بهداشتی و دو سرسرا نمایانگر مثال عینی از معماری قدیمی این منطقه است. وجود تزئینات برجسته و گچ‌بری‌های زیبا و رعایت تمامی اصول مربوط به معماری (با توجه به نوع اقلیم) در این خانه هویداست.

تاریخچه بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه

در گذشته بندرلنگه را به واسطه مرواریدهای آن می‌شناختند. صید مروارید در این منطقه رونق بسیار زیادی داشت و در زمان قاجار نیز آن را به عنوان عروس بندرهای خلیج فارس می‌شناختند. «لنگه» در فرهنگ دهخدا به معنای «تا»، «تک»، «یکتا»، «بی‌همتا» و «نادر» می‌باشد. علت نامگذاری این بندر به نام بندر لنگه نیز به دلیل بی‌همتا بودن در تجارت مروارید بوده است.

قدمت این بندر به دوران هخامنشیان باز می‌گردد. در این دوران بندرلنگه را به نام بندر «گوگانا» شهرت داشته است و از بندرهای پر رونق کشورمان محسوب می‌گشت. جالب است بدانید که «گوگ» به معنای «عروس» می‌باشد.

در دوران اشکانی بندرلنگه را با نام «گوپانان» میشناختند و در دوران زندیه نیز به دلیل ارتباطات دریایی، از جمله بندرهای پر رونق محسوب می‌شد. در زمان قاجار نیز بندرلنگه یکی از بنادر باشکوه ایران بود. البته در اواخر حکومت قاجار و همزمان با شروع جنگ جهانی اول به دلیل فراگیر شده قحطی و انواع بیماری‌های واگیردار، این بندر از رونق افتاد.

اوضاع ذکر شده تا اواخر جنگ جهانی دوم (1945 میلادی) ادامه داشت. با دیدن مستند «باد جن» ساخته «ناصر تقوایی» می‌توانید به خوبی اوضاع حاکم بر منطقه را دریابید. بندرلنگه دارای بیش از 15 محله مسکونی بوده است. دومین مدرسه کشور به نام «دارالفنون» و همچنین دومین فرودگاه کشور به نام «قلعه مرغی» در این منطقه قرار دارد.

معماری بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه

در بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه خانه‌هایی با سقف بلند از تیرهای چوبی و یا حصیرهای بافته شده از برگ درخت خرما به چشم می‌خورد. حصیرهای بافته شده با پوشش کاهگل پوشانده می‌شوند تا بتوانند درجه هوا را تعدیل نمایند.

بنا کردن خانه‌های بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه در ارتفاعی از زمین و همچنین وجود بادگیرها با معماری خاص، سبب تهویه هوا و ایجاد خنکی در فضای داخلی می‌گردد. لازم به ذکر است که امروزه بی‌توجهی به بناهای تاریخی و خانه‌های قدیمی باعث ایجاد بی‌هویتی به شهر بندرلنگه شده و معماری جدید تناسبی با اقلیم و فرهنگ این منطقه ندارد.

ساختمان‌های بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه اغلب دارای طبقاتی متعدد و اتاق‌های بزرگ است. اتاق‌ها با پنجره‌هایی بزرگ و کوچک احاطه شده‌اند و در پس آن‌ها ایوانی عمیق و ستون‌دار وجود دارد. ویژگی‌های ذکر شده، از خصوصیات عمده معماری در حوزه خلیج فارس می‌باشد.

اهمیت ساخت بادگیر در خانه‌های سنتی

یکی از بارزترین المان‌های بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه، وجود بادگیرهای بلند است. بادگیر از تکامل یافته‌ترین اختراع معماران سنتی بوده که در نواحی جنوبی کشورمان نیز کاربرد دارد.

وجود بادگیرهای بلند یکی از اصیل‌ترین الگوهای معماری جنوب در بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه محسوب می‌شود. بادگیرهای ذکر شده در جهت رو به دریا بوده و از نسیم‌های دریایی برای خنک کردن ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بادگیرها در معماری بومی هرمزگان بدین صورت به کار می‌رود که در فرم‌ها و ابعاد مختلف و برفراز آخرین طبقه ساخته می‌شود.

ویژگی ساختمان‌های بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه

نوع معماری خانه‌های جنوب ایران به گونه‌ای است که جلوی اشعه سوزان آفتاب را می‌گیرد. در فصول گرم سال، گرما به شکل مستقیم وارد فضای داخلی بناها نمی‌شود و بدین ترتیب گرمای کمتری احساس می‌شود. پلان خانه‌های اقلیم گرم و مرطوب به صورت مستطیلی و همراه با ایوان‌هایی ستون‌دار و عمیق است.

وجود ایوان در تمامی خانه‌های بافت قدیمی به منظور جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب می‌باشد و در هیچ جای ایران نظیر آن وجود ندارد. از ویژگی‌های دیگر معماری بومی هرمزگان می‌توان به دیوارهای قطور اشاره نمود. مصالح این دیوارها اغلب کلوخه سنگ‌های گچی هستند. گچ زنده بر روی دیوار ساخته شده قرار می‌گیرد تا از نفوذ گرمای شدید جلوگیری کند.

سقف اتاق‌های بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه پیش از 5 متر بلندی دارد. بر روی درگاه‌های ورودی پنجره‌ها مشبکی تعبیه شده (به شکل گچی قالبی همراه با نقوش هندسی) که علاوه بر افزایش زیبایی، سبب جریان هوای خنک به داخل ساختمان می‌گردد.

وجود یک یا چند بادگیر، بخش عمده‌ای از گرمای وارد شده به ساختمان را کاهش می‌دهد. حمام در معماری جنوب ایران در داخل فضای بزرگی به غیر از آب انبار ساخته می‌شود. فاضلاب نیز به وسیله مجرایی بزرگ و سرپوشیده به طبقات پایین هدایت می‌گردد و از گوشه ساختمان به بیرون رفته تا در نهایت وارد فاضلاب شود.

معماری ورودی ساختمان و درها

چوب درها از جنس کهور بوده و عایق حرارتی بسیار خوبی است. درها عموما دارای کنده‌کاری هستند. بکارگیری چوبه‌های منقوش و مشبک نیز زیبایی بصری فوق العاده‌ای را در عین سادگی به فضای داخلی می‌بخشد.

عرض راهروها در تمامی بناهای بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه بیش از 2 متر بوده که باعث افزایش جریان هوا می‌گردد. در قسمت کناری این راهروها، سکوهایی عمیق و پهن ساخته شده که ساکنین در فصول گرم از آن استفاده می‌کنند.

وجه تمایز دیگر معماری جنوب ایران با سایر نقاط کشورمان این است. که در ورودی ساختمان با یک پیچ تند به راهرو راه پیدا می‌کند. در صورتی که در مناطق دیگر اغلب در ورودی به صورت مستقیم به راهرو وصل می‌شود. اتاق‌های جانبی با دریچه‌هایی مشبک در کنار راهرو ساخته شده‌اند که نقش مهمی در خنک کردن راهروهای ورودی دارند.

ایجاد خنکی بیشتر با محدود کردن ورود نور

معماران و سازندگان خانه‌های قدیمی بندرلنگه با بکارگیری تمهیداتی باعث محدود کردن ورود نور می‌شدند که در ادامه به بیان آن‌ها می‌پردازیم:

• درهای شیشه‌دار در این نوع معماری کمتر دیده می‌شود. اگر به درها دقت کنید، می‌بینید که از 6 دریچه‌ای که بر روی هر در قرار دارد. تنها دو دریچه آن شیشه‌ای است. مابقی دریچه‌ها با تخته کنده‌کاری شده و یا نقاشی پوشانده شده که سبب جلوگیری از نفوذ نور می‌گردد.
• بناها بر روی بلندی ساخته می‌شوند و دارای ارتفاع 6 متری هستند. بلندی بناها و وجود بادگیرها علاوه بر ایجاد زیبایی بصری، دمای فضای داخلی را نیز کاهش می‌دهد.
• استفاده از دریچه‌های مشبک یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه است. تلفیق هنر و معماری را می‌توان در این نوع دریچه مشاهده نمود.
• هر بنا دارای باغ و باغچه بزرگی است. وجود نخل‌ها و درخت مرکبات از دیگر ویژگی خانه‌های بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه محسوب می‌شود.

صنایع دستی و سوغات بندرلنگه

بندرلنگه از لحاظ صنایع دستی بسیار غنی بوده که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

• گلابتون دوزی
• خوس دوزی
• کم دوزی
• صنایع حصیری
• ساختن قفس ماهیگیری

غذاهای بندرلنگه نیز بسیار منحصر به فرد است که از میان آن‌ها می‌توان به قلیه ماهی و گبولی اشاره نمود. در این بندر انواع غذاهای دریایی سرو می‌شود که ارزش امتحان کردن دارند.

اگر به دنبال سوغاتی خاص بندرلنگه هستید، بهتر است سری به بازار سنتی بزنید. خرید صنایع دستی و حمایت از سازندگان آن، می‌تواند علاوه بر خاص بودن سوغاتی، جنبه حمایتی را برای سازندگان این محصولات در پی داشته باشد. علاوه بر صنایع دستی، محصولات دریایی این منطقه نیز در نوع خود بی‌نظیر هستند.

معرفی جاذبه های گردشگری بندرلنگه

 خانه فکری، مسجد شیخی، قلعه لشتان، مسجد گرگ، مسجد شیخ حسن رضوان، عمارت بنگله بستکی، کلوت های دشت لشتان، ساحل بندرلنگه، مسچد افغان، بنای قدیمی ساختمان شهرداری بندرلنگه، خانه واحدی، خانه فاروق، مدرسه مسجد محمدیه دژگان، مسجد خداداد، بازار مساح(بازار مساء)، ساحل صدف، کلوت‌ها و آب گرم سایه خوش، برکه دریا دولت، چشمه چاه احمد و کارگاه‌های لنج سازی از جمله جاذبه‌هایی هستند که می‌توانید در بندرلنگه از آن‌ها دیدن نمایید.

درختان بزرگ و تنومندی مانند کُنار، سمر، کُور و سَلَم در بندرلنگه وجود دارد که مردم در گذشته از آن‌ها به عنوان هیزک استفاده می‌کردند. و بازدید از آن‌ها نیز خالی از لطف نیست. علاوه بر پوشش گیاهی خاص، در کوه‌های اطراف نیز حیوانات مختلفی زندگی می‌کنند.

حیواناتی از قبیل آهو، روباه، شغال، گرگ، کفتار، جوجه تیغی و پرندگانی مثل شاهین، قُمری، کبک، بلبل و تیهو نیز در این منطقه زندگی می‌کنند.

موقعیت جغرافیایی و نحوه دسترسی به بندرلنگه

وسعت بندرلنگه 2.9386 کیلومتر مربع بوده و در قسمت جنوب غربی استان هرمزگان می‌باشد. بندرلنگه از شمال به شهرهای لار و لامرد (استان فارس)، از شرق به بندرعباس (استان هرمزگان)، از غرب با شهرستان کنگان (استان بوشهر) و از جنوب با آب‌های خلیج فارس همسایه است.

برای مسافرت به بندرلنگه می‌توانید مسیر هوایی، دریایی، ریلی و جاده‌ای را انتخاب کنید. می‌توانید خود را به بندرعباس رسانیده و سپس از آنجا به بندرلنگه بروید.

بافت قدیمی و سنتی بندرلنگه دارای خانه‌های زیبا و سر به فلک کشیده است که هر گردشگری را مجذوب خود می‌نماید. گردشگران می‌توانند برای اقامت در بندرلنگه خانه‌های بوم گردی و یا هتل را رزرو نمایند.

آب و هوای بندر لنگه

برای یک گشت و گذار عالی در بافت سنتی و قدیمی و بازدید از جاهای دیدنی بندرلنگه اطلاع از شرایط آب و هوایی الزامیست.

بدین منظور در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوای بندر لنگه را در پنج روز پیشرو مشاهده می‌نمایید.

بندر لنگه آب و هوا

نقشه بندر لنگه

برای یک سیاحت عالی موقعیت یابی لازم است. بدین منظور در بخش زیر نقشه بندرلنگه را قرار داده‌ایم، تا برای پیاده روی و بازدید از دیدنی های بندر لنگه به راحتی با کمک گوشی همراه هوشمندتان مسیریابی نمایید.

عکس‌های این محتوا را جناب آقای عدنان هاشمی ثبت نموده‌اند.