مسجد علی اصفهان یکی از آثار تاریخی اصفهان است که شهرت جهانی دارد. البته شهرت آن به خاطر وجود مناره‌ای باستانی است که قدمت بسیار زیاد و ساختار چشمگیری دارد. مناره مسجد علی اصفهان یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی اصفهان است. نکته جالب این است که قدمت مناره از قدمت بنای مسجد بیشتر است. در واقع بنای اصلی مسجد تخریب شده و بنای فعلی در دوره‌های بعدی بازسازی شده است. ما در این مطلب ابتدا تاریخچه کوتاهی از مسجد علی اصفهان یا مسجد سنجریه بیان می‌کنیم. در بخش بعد به معرفی مناره مسجد علی اصفهان و معماری آن می‌پردازیم. در ادامه تاریخچه ساخت مسجد را بیان می‌کنیم. و در بخش پایانی به بررسی معماری مسجد علی شهر اصفهان، تزئینات و کتیبه‌های آن می‌پردازیم.
مسجد علی اصفهان کجاست؟
مسجد علی اصفهان مسجد وسیع و زیبایی است که در محله تاریخی حوالی میدان امام علی(ع) اصفهان قرار دارد. این مسجد روبروی مقبره هارون ولایت در خیابان هارونیه واقع شده است. ماجرا از این قرار است در گذشته‌های دور در این مکان مسجدی به نام مسجد سلطان سنجر یا مسجد سنجریه احداث می‌شود. ویژگی شاخص این مسجد مناره خاص و باشکوه آن بوده است.
با گذر زمان مسجد بر اثر عوامل مختلف تخریب و بازسازی می‌شود. اما مناره آجری مسجد هم‌چنان استوار می‌ماند. جالب اینجاست که این مناره که قرار بوده در زمان خود بنایی شاخص باشد هنوز هم بنایی شاخص و ممتاز به شمار می‌رود. بازسازی بنا در زمان صفویه صورت گرفته و از آن زمان این مسجد به نام مسجد امام علی شناخته می‌شود.
آدرس مسجد علی اصفهان: خیابان عبدالرزاق، میدان امام علی
مناره مسجد علی اصفهان
مناره مسجد علی اصفهان در زمان سلطان سنجر به عنوان مناره مسجد احداث شده است. البته برخی محققین این احتمال را مطرح کردند که ممکن است این مناره مربوط به مقبره هارون ولایت باشد. سبک معماری این مناره مشابه آثار قرون پنجم و ششم هجری است و زمان ساخت بنا 525-515 هجری قمری برآورد شده است. این مناره در اصل 50 متر ارتفاع داشته که در حال حاضر با فرو ریختن بخشی از آن به 48 متر کاهش یافته است. قطر قاعده مناره بر روی زمین 6 متر است که هم‌زمان با اوج گرفتن به تدریج از قطر آن کاسته می‌شود.
دو قرنیز یکی در ارتفاع 35/40 متری و یکی در انتهای مناره اجرا شده است. این مناره درست در کنار گنبد مسجد قرار گرفته و ورودی آن داخل مسجد قرار دارد. برای بالا رفتن از مناره مسیری پلکانی حول یک ستون مرکزی در داخل مناره طراحی شده است. این مسیر دارای 164 پله می‌باشد. این مناره از آجر و ملات گچ ساخته شده و برای تزئینات آن از آجرکاری و کاشی‌کاری استفاده شده است.
کتبیه های مناره مسجد علی
مناره مسجد علی اصفهان دارای 5 کتیبه است. دو کتیبه بالایی مناره به خط بنایی و سه کتیبه پایین به خط کوفی هستند. کتیبه اول از بالای مناره با سقف مسجد هم‌سطح است. در این کتیبه با آجرهای برجسته بر روی زمینه گچی آیه 16 سوره آل عمران درج شده است. در کتیبه دوم از بالا عبارت “هو الله الذی لا اله الا هو” بر روی زمینه شطرنجی کار شده است. و در سه کتیبه بعدی مناره مسجد علی اصفهان نیز عبارات مذهبی به خط کوفی با کاشی فیروزه‌ای بر روی زمینه آجری درج شده است. در کتیبه اول از پایین به خط کوفی عبارت “لا اله الا الله” تکرار شده است. همینطور در کتیبه دوم عبارت “الملک لله” و در کتیبه سوم عبارت “لا اله الا الله محمد رسول الله” به خط کوفی تکرار شده است.
تاریخچه مسجد علی اصفهان
مسجد علی اصفهان بنایی است که در دوران صفویه در مکان یک مسجد قدیمی احداث شده است. ظاهراً اولین بار در دوره سلجوقیان در این مکان مسجدی باشکوه احداث می‌شود. اطلاعات دقیقی در مورد بانی اولیه این مسجد موجود نیست. ولی چون این مسجد به نام سنجریه معروف بوده این احتمال وجود دارد که بانی آن سلطان سنجر سلجوقی بوده است.
به هر صورت آنچه مسلم است مسجدی زیبا با مناره‌ای باشکوه پیش از دوران صفویه در این مکان بنا شده بود. بنای این مسجد به مرور زمان یا عوامل نامعلوم دیگری تخریب می‌شود. بر طبق کتیبه موجود در بنا این مسجد در زمان شاه اسماعیل صفوی بازسازی می‌شود. بر طبق اطلاعات کتیبه، احداث بنای فعلی مسجد و تزئینات آن توسط “میرزا کمال الدین شاه حسین اصفهانی” (اعتمادالدوله) در سال 929 هجری قمری به پایان می‌رسد.
معماری مسجد علی شهر اصفهان
بنای مسجد علی اصفهان از جمله بناهای چهار ایوانی است. معماری این مسجد مانند دیگر مساجد قدیمی ایران از اجزایی چون سردر، صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان تابستانی و زمستانی تشکیل شده است. بخش‌های مختلف مسجد نیز با کاشی معرق، مقرنس کاری و کتیبه‌های تاریخی آراسته شده است. ورودی مسجد در ضلع غربی بنا قرار دارد که با کاشی‌کاری معرق و دو کتیبه زیبا آراسته شده است. در کتیبه سردر مسجد آیاتی از قرآن کریم به خط ثلث نوشته شده است. آیات قرآن با رنگ حنایی بر روی زمینه لاجوردی رنگ نوشته شده است.
کتیبه دوم در زیر این کتیبه قرار دارد و با رنگ سفید بر زمینه لاجوردی رنگ طراحی شده است. در این کتیبه بانی بازسازی مسجد، زمان ساخت آن و نیز نام خطاط یعنی شمس الدین تبریزی درج شده است.
صحن مسجد علی
صحن مسجد چهار گوشی مستطیل شکل است که حوض بزرگی در وسط آن قرار دارد. بزرگترین ایوان مسجد، ایوان جنوبی آن است که شبستان گنبددار در پشت آن قرار دارد. شبستان‌های مسجد در سطحی پایین‌تر از سطح حیاط قرار دارند و برای ورود به شبستان چندین پله به سمت پایین طراحی شده است. شبستان زمستانی در گوشه جنوب شرقی و شبستان اصلی در زیر گنبد قرار دارد.
این مسجد دارای گنبدی با ساقه بلند است که نمای خارجی آن با کاشی‌کاری پوشیده شده است. نمای داخلی گنبد با طاق‌ها و درگاه‌هایی به صورت دو طبقه و مقرنس‌های گچی آراسته شده است. کتیبه‌ای سراسری در پاکار گنبد وجود دارد که آیات قرآنی بر روی آن درج شده است. در این کتیبه آیات ابتدای سوره اسراء به خط ثلث نوشته و گچبری طلایی رنگ آن جلوه بسیار زیبایی دارد.
مسجد علی اصفهان در بافت قدیمی شهر در حوالی میدان امام علی اصفهان قرار دارد. این بنا که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده در اوایل دهه نود نیز مورد مرمت و ساماندهی قرار گرفته است.
مسجد علی اصفهان
مسجد علی اصفهان با داشتن مناره منحصر بفرد خود از جاهای دیدنی اصفهان است. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه، معماری، عکس و آدرس مسجد علی اصفهان پرداختیم.