پل ورسک مازندران از شاهکارهای پل‌سازی در ايران و جهان است. اين پل از نوع پل‌هاي قوسي است. در اين محتوا تلاش شده است تا به معرفي پل ورسك، مكان قرارگيري آن، ريشه‌يابي نام پل ورسك، معرفي سازندگان پل ورسك، ماجرای رضا شاه و پل ورسک، مشخصات فنی پل ورسک، مصالح پل بلند ورسك، مراحل ساخت اين پل، معرفي و معني سه خط طلا، رازهای پل ورسک، هزينه ساخت پل ورسك، پل ورسك يا پل پيروزي، مسير دسترسي به پل شگفت‌انگيز ورسك، بهترين زمان براي بازديد از پل زيباي ورسك، بازديد از پل زيباي ورسك و جاذبه‌هاي گردشگري نزديك به پل ورسك پرداخته شود.
پل هاي ايران براي كاركردهاي گوناگوني احداث شده‌اند. از جمله‌ي كاركرد پل هاي ايران، مسير گذر و عبور مثل پل دختر ميانه، بند و سد مثل پـل شـادروان شوشتر مربوط به دوره‌ي ساساني، تفرجگاهي مثل سی و سـه پـل اصفهان مربوط به دوره‌ي صفویه، کنترل راه‌ها و کاروان‌ها مثل پل خراجی در استان چهار محال و بختیـاری در دوره‌ي قاجاريه و تاسیساتی مثل پل آب باره شاپور در دوره‌ي صفویه در نزديکي خفر هستند.
پل ورسک
پل ورسك مازندران از پل‌هاي تاريخي ايران است كه صرفا كاركرد آن عبور و مرور راه آهن از بستر طبیعی دره‌ي عباس آباد است. اين پل از نظر بصري بسيار زيبا است. به طوري كه تصوير عبور قطار از روی پل ورسک در روي اسكناس دويست ريالي پهلوي دوم و بر جلد کتاب خاطرات یورگن ساکسیلد مدیر عامل شرکت کامپساکس مجری اصلی پروژه ساخت راه آهن سراسری ایران نقش بسته است.
اين پل در مهرماه ۱۳۵۶ با شماره‌ي ۱۵۳۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسيده است. نام اين پل در کتاب رکورد گینس، در بخش پل‌های با ارتفاع بیش از شصت و يك متر به ثبت رسیده است.
پل ورسک کجاست؟
پل ورسك در کنار ورسک یکی از ایستگاه‌های راه آهن شمال و در نزدیکی روستای ورسک ( عباس آباد قديم) در بيست و هفت کیلومتری جنوب پل سفید در شهرستان سوادكوه استان مازندران و هشتاد و پنج كيلومتري جنوب قائم شهر واقع شده است.
اين پل در مختصات جغرافياي °۳۵′۵۴″۱۲ شمالی °۵۲′۵۹″۲۵ شرقی در شهرستان سوادكوه مازندران واقع شده است. این پل بر روی دره عباس آباد ساخته شده است و دو کوه عظيم و صعب العبور را به هم وصل كرده است.
ريشه‌يابي نام پل ورسك
نام این پل به نظر مي‌رسد از روستای ورسک گرفته شده است که در بالای اين پل واقع شده است. نام ورسک از درختچه‌ای به نام ورس گرفته شده است كه در بالاي دره‌ي عباس آباد رويش دارد.
در روايت ديگر نام اين پل از نام يكي از مهندسان به نام شژووسک گرفته شده است. چرا كه نام روستاي ورسك در ابتدا عباس آباد بود كه به ورسك تغيير داده شده است.
پل ورسک را چه کسی ساخت؟
ساخت پل ورسک به دست شرکت ایتالیایی پیزگالی و با بازرسی شرکت کامپساکس كه برنده‌ي مناقصه احداث خط راه آهن شمال كشور در سال 1313 شده بود، شروع شد و با هزينه دو ميليون و ششصد هزار ريال در سال 1315 به پایان رسید.
این پروژه حاصل همکاری و تلاش اقوام مختلف ایرانی و مهندسان اتریشی، سوئیسی، ایتالیایی، سوئد، چکسلواکی و دانمارکی بود. به طوري كه پنج طراح اين پل عبارت است از هاری هکلین از سوئد، هانس نیتر از سوئیس، یورگن ساکسیلد از دانمارک، شرکت پیزا گالی از ایتالیا و لادیسلاوس فون رابسویچ معروف به مهندس پل ورسک از اتریش، در ساخت این پل نقش داشتند.
. با وجود تلاش اشغالگران ایران در جنگ جهانی دوم براي تخریب اين پل ارتباطي مهم، پل ورسك به طور معجزه‌آسايي پا برجا مانده است. اوج بهره‌برداري از اين سازه نيز مربوط به آن زمان است.
ماجرای رضا شاه و پل ورسک
رضاشاه پل ورسک را در روز 16 اردیبهشت 1315 افتتاح نمود، عليرغم تمام شدن گارانتي هفتاد سال آن تا به امروز يعني بيش از هشتاد و پنج سال پا بر جا است و قطارهاي مسافربری تهران – ساری و تهران-گرگان از آن عبور مي‌كنند.
در زمان افتتاح پل ورسك داستاني وجود دارد كه مهندس سازنده پل ورسك به همراه خانواده‌اش به دستور رضا شاه در نخستين روز عبور قطار از اين پل به زير پل رفته است تا امن بودن پل تضمين شود. اين داستان ساختگي است. چرا كه پل ساخته شده از روز بهره‌برداري به مدت 70 سال گارانتي شده بود. در حال حاضر هم با تمام شدن گارانتي آن هنوز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
مشخصات فنی پل ورسک
پل ورسک از کف دره عباس آباد صد و بیست متر ارتفاع دارد. این پل در ارتفاع 2140 متري از سطح دريا قرار دارد. اندازه دهانه‌ي آن شصت و شش متر است و هشت و شش متر طول كلي آن است. گنجایش اين پل 45 هزار متر مکعب است.
. اين پل بر روی دو قوس نیم دایره به دهانه هشت متر ساخته شده است. نیروی وزن قطار با کمک این قوس‌ها به دال قوسی اصلی پل، به دهانه يازده متر جابجا می‌شود. قوس اصلی بر روی دو پایه‌ی بتنی، سوار بر صخره‌های دو سوی دره عباس آباد قرار دارد. شکل قوس و توزیع نیروهای آن از کشش انباشته در هسته پل جلوگیری می‌کند.
پل ورسک از چه موادی ساخته شده است؟
در ساخت این پل از شن شسته، تخته سنگ‌های بتنی، ملات سیمان، آجر و ابزارهای بسیار ساده مثل دینامیت و دریل دستی استفاده شده است. در ساخت این پل هیچ گونه سازه فلزی به کار نرفته است. به عبارت دیگر، این پل بدون آرماتور احداث شده است.
مراحل ساخت پل ورسک
براي ساخت اين پل پر ابهت ابتدا عمليات انفجار در دل كوه انجام شد. تا فضاي كافي جهت احداث پايه‌هاي داربست ايجاد شود. سپس كابلي متصل به دو طرف دره به منظور انتقال مصالح تعبيه شده است. و سپس دو پايه‌ي داربستي شروع به ساختن شده است. بعد در داخل داربست‌ها، سازه بتني ساخته شده است و به تدريج ارتفاع سازه بالا رفته است. سپس قالب‌بندي تونل زير سطحي ساخته شده است. پس از اتصال دو پايه به يكديگر، ساخت احداث قالب دال قوسي انجام شده است. پس از احداث قالب دال قوسي، شش مجموعه از نگهدارنده‌هاي قالب دال قوسي ساخته شده است. بر روي قالب دال قوسي داربست نگهدارنده قالب دال افقي نصب شده است.
ساخت اين پل به مدت دو سال طول كشيده است. در اين مدت خانواده طراحان و مهندسان پل ورسك در نزديكي اين پل اقامت داشتند. در طول اين مدت يكي از مهندسان دخيل در پروژه در گذشته است. جسد وي در گورستان ورسك به خاك سپرده شده است. در سال‌هاي اخير قبر مهندس پل ورسک توسط اهالي روستاي ورسك، صاحب سنگ قبر جديد شده است.
سه خط طلا کجاست؟
مسير قطار پس از عبور از پل ورسک به دامنه کوه می‌رسد. قطار پس از گذر از تونل و پل چهار دهانه، وارد ایستگاه دوگل می‌شود. سپس در همان سمت راه خودش وارد پلی سه دهانه مي‌شود. سپس قطار با چرخشی دوباره به سطح سوم می‌رسد که در این مسير قطار از روی پلی با شش دهانه عبور مي‌كند و از تونل عبور می‌کند. این سه خط مسير قطار را سه خط طلا ناميده شده است.
آنچه كه موجب مشهور شدن مسير سه خط طلا شده است، پيمايش قطار تا ارتفاع ششصد متري است. اين مسير تقريبا به صورت عدد هشت انگلیسی است.
رازهای پل ورسک
در زير پل ورسك و كف دره، سازه‌اي شبيه سرسره ساخته شده است. اين سازه جريان آب كف دره را از تماس با سقف تونل زيرين محفوظ نگه مي‌دارد. در واقع قطار پس از عبور از روي پل و پس از چرخش نزولي و كم كردن ارتفاع، از زير كف دره عبور مي‌كند و وارد ايستگاه مي‌شود.
هزينه ساخت پل ورسك
اگرچه ساخت اين پل و خط راه آهن شمال كشور، با طراحي و نظارت مهندسان كشورهاي مختلف دنيا احداث شده است اما هزينه ساخت آن بدون كمك و قرض از كشورهاي خارجي بر دوش ملت و دولت وقت بوده است.
به طوري كه براي تامین هزینه ساخت راه آهن شمال كشور، بر اساس قانون مصوب يك خرداد 1301 از هر سه کیلو قند و شکر وارداتی دو ريال و از هر سه کیلو چـای، شش ريال مالیات از مردم دریافت شـد. با این وجود، وجوه دریافتی از مالیات قند، شکر و چای برای تکمیل راه آهـن کفايت نكرد. لذا دولـت وقت 370 میلیون ریال از بـانک‌های داخلی کشور وام گرفت. این وام‌ها تا سال 1326 تماما تسويه حساب شدند.
پل ورسك يا پل پيروزي
در طول جنگ جهاني دوم متفقين براي جلوگيري از شكست اتحاد جماهير شوروي از ارتش آلمان، كمك هاي تسليحات‌شان را از طريق كشتي به بندر شاهپور ( بندر امام خميني فعلي ) به خليج فارس حمل مي‌كردند.
سپس روزانه با هفت و پنج قطار و هزار و سيصد و شصت و هشت واگن، ادوات نظامي را به بندر شاه (بندر تركمن فعلي ) منتقل مي‌كردند. سپس اين تسليحات نظامي به كشتي‌هاي روسي تحويل داده مي‌شد. يعني هر بيست و پنج دقيقه يك قطار از روي اين پل عبور مي‌كرد. در آن زمان اين پل مهم ارتباطي، پل پيروزي متفقين بر آلمان نازي ناميده شد.
سپس در سال 1324 بنا به پيشنهاد وزارت راه و ترابري، پل ورسك، به عنوان پل پيروزي نيز ناميده شد. اين پل سرنوشت دنيا را در جنگ جهاني دوم عوض كرده است و مانع پيروزي نازي‌ها شده است.
مسير دسترسي به پل شگفت‌انگيز ورسك
براي مشاهده اين پل از نزديك ابتدا بايستي عازم استان مازندران شويد، مسير محور فیروزکوه به این منطقه از کشور توصيه مي‌شود. پس از رسيدن به شهر فیروزکوه، به سمت میدان اصلی حركت كنيد. سپس به سمت مسير فرعي روستاي ورسك برانيد. بعد از تونل، پل زيباي ورسك در جلوي روي شما است.
بازديد از پل زيباي ورسك
امکان بازدید از روی پل و عبور از آن وجود ندارد و پل توسط پاسگاه پلیس کنار آن محافظت مي‌شود. اگر مجوز استفاده از پهپاد را داشته باشید، عکس هوایی پل ورسک گويا شكوه و شاهكار بودن اين پل خواهد بود.
همچنين قطار توریستی مخصوص رجا يعني قطار گردشگری شمال در روزهای پنجشنبه، البته قبل از اپيدرمي كرونا براي بازديد از اين پل نيز برقرار بود. قطار گردشگری شمال در ایستگاه‌های دیدنی مانند ورسک توقف مي‌كند. این قطار ساعت هفت صبح از تهران خارج مي‌شود و در آخر شب به تهران بر می‌گردد.
بهترين عكس‌ها را از اين سازه زماني مي‌توان گرفت كه قطار از آن عبور مي‌كند. براي اطلاع از برنامه‌ي حركت قطارها مي‌توان به سایت شرکت راه آهن يا رجا رجوع كرد.
جاذبه‌هاي گردشگري نزديك به پل ورسك
در مسیر پیمایش زیر این پل، هم امكان كوه‌نوردي و هم سنگ‌نوردي وجود دارد. به شرطي كه مراقب سقوط سنگ‌ها باشيد. چشمه آب گدوک از جاذبه‌هاي طبيعي در نزديكي اين پل است. حدود سه كيلومتر بعد از اين چشمه، آبشار شورآب روبه‌رويتان است. در بخش بالای آبشار شورآب، ریل قطار و در آن طرف ریل نيز روستای شوراب قابل مشاهده است.
روستاي ورسك نيز از روستاهاي زيباي شمال كشور و نزديكترين روستا به پل ورسك است. در اين روستا امكان اقامت و بازديد از آثار مربوط به ساخت راه آهن در آن وجود است. همچنين در اين روستا، جاذبه‌ي تاريخي پل شاه عباسي كه قدمت آن قرن دهم هجري قمري مي‌رسد، وجود دارد.
در شرق اين روستا، آبشار ورسك يا آبشار چشمه علی با ارتفاع تقریبی بیست متر وجود دارد. همچنين منطقه جنگلی به نام عباس آباد در اطراف روستاي ورسك، مناسب براي کمپ و اتراق شبانه‌ي گردشگران و مسافران است.
از ساير جاذبه‌هاي گردشگري نزديك به پل ورسك مي‌توان به پل صفوی آبدنگ در روستاي آبدنگ، کلیسای آلماني‌ها در روستای اوریم، سینمای روس‌ها در نزديكي روستاي شوراب، سه خط طلایی راه آهن ایران و قلعه کنگلو است.
زمان و هزينه‌ي بازديد از پل پر ابهت ورسك
زمان و هزينه‌ي بازديد از پل ورسك به برنامه‌ي افراد از سفرشان به شمال كشور دارد. اگر صرفا تماشاي اين پل از دور دست با خودروي شخصي باشد، هزينه براي آنها وجود ندارد.
همانطور كه ذكر شده است بازديد از روي اين پل امكان‌پذير نيست. زمان پيشنهادي براي بازديد از پل باشكوه ورسك بيش از يك ساعت است. اما در صورت بازديد از آبشار و كمپ در نزديكي آبشار زمان زیادی لازم است.
بهترين زمان براي بازديد از پل زيباي ورسك
هر چند پل ورسک در زمستان بسيار ديدني است، اما مسير محور فیروزکوه در زمستان كوهستاني و برفي است. لذا بهترين فصل براي ديدن اين پل اواسط بهار تا اوايل بهار است.
آب و هوای ورسک
برای بازدید از دیدنی های سوادکوه و بازدید از ورسک اطلاع از وضع آب و هوا لازم است. به همین خاطر در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوایی روستای ورسک سوادکوه را در پنج روز آینده ملاحظه می‌فرمایید.
لوکیشن دقیق پل ورسک
در اینجا لوکیشن پل ورسک را آورده‌ایم. اگرچه بنظرمان برای دیدن عظمت پل اول باید از روستا به این سازه مهندسی نگاه کرد. به همین خاطر در زیر هم لوکیشن پل ورسک و هم روستای ورسک را قرار می‌دهیم. اگر در استفاده از گوگل مپ سوال یا ابهامی دارید، مقاله راهنمای گوگل مپ را از اینجا مطالعه بفرمایید.
منابع
- عوامل تاثیرگذار بر شکل گیری معماری پل‌های تاریخی ایران در مناطق ناهموار، احد نژاد ابراهیمی، ائلناز نظرزاده عنصرودی، فرناز نظرزاده عنصرودی، فصلنامه علمی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره‌ي26، دوره‌ي دهم، پاییز 1399
- ورسك، پل پيروزي، پيمان صدفي، پيام بهارستان، دوره 2، شماره 3، بهار 1388
- عکس‌های این مطلب را جناب آقای احمد جمالی، جناب آقای مهدی غلامی و سرکار خانم محبوبه میروکیلی عزیز ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
پل ورسک
پل ورسک در استان مازندران از پل های معروف ایران مربوط به دوران پهلوی است. در متن بالا به معرفی، تاریخچه، رمز و رموز، دستور رضا خان و آدرس پل ورسک پرداختیم.