آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، یکی از زیباترین بنا‌های تاریخی در شمال ایران است. این بنا در استان گیلان و از جاهای دیدنی لاهیجان است. در این مقاله سعی شده است تا به معرفی موقعیت جغرافیایی این آرامگاه، معرفی شیخ زاهد گیلانی در شهر لاهیجان، شیخ زاهد و رابطه‌ی او با شیخ صفی الدین اردبیلی، ویژگی‌های معماری مقبره شیخ زاهد گیلانی، مهمترین ویژگی این آرامگاه و مصالح به کار رفته در این مقبره و آدرس آرامگاه شیخ زاهد گیلانی پرداخت شود.

موقعیت آرامگاه شیخ زاهد گیلانی

در نزدیکی شهر لاهیجان در چهل و پنج کیلومتری شرق مرکز استان گیلان، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای شمالی ایران که قدمت آن به امپراتوری ساسانیان (224-651) برمی‌گردد، آرامگاهی با بنای تاریخی و دیدنی در دامنه کوه‌ها و در میان مزارع چای سرسبز، متعلق به یک صوفی  بزرگ به نام تاج الدین ابراهیم کردی سنجانی واقع شده است. در نگاه اول، آرامگاه شیخ زاهد گیلانی شبیه معبد بودایی در میان کوهپایه‌های نپال یا تایلند به نظر می‌رسد. اما این مقبره در ایران در روستای شیخانه بَر در دو کیلومتری  شهر لاهیجان واقع شده است.

قدمت مقبره شیخ زاهد گیلانی مربوط به اوایل سلسله صفوی است و از مکان‌های دیدنی لاهیجان به شمار می‌رود که نبایستی بازدید از آن را از قلم انداخت. شهر لاهیجان زمانی به عنوان پایتخت گیلان شرقی بود و زمانی مهمترین منطقه شهری و بزرگترین منطقه در این استان بود. بنابراین  طبیعی است که دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی از جمله  مساجد تاریخی و چندین امامزاده، موزه، خانه‌های تاریخی و شاخص‌ترین آنها موزه چای ملی ایران است. به پاس فعالیت‌های این عالم عالی قدر خیابانی به نام خیابان شیخ زاهد در لاهیجان نامگذاری شده است.

شیخ زاهد گیلانی کیست؟

تاج الدین ابراهیم کردی سنجانی، معروف به شیخ زاهد گیلانی، عارف قرن هفتم و هشتم هجری قمری (قرن سیزدهم) است که در علوم صوفیه رهبر پیروان زمان خودش بوده است. شیخ ابراهیم زاهد گیلانی در سال 615 هجری قمری (1218 م) در سیاهورود گیلان متولد شد و در سال 700هجری قمری (1301 م) در 85 سالگی درگذشت. تبار او به کردهای شهر سنجان در استان خراسان شرقی می‌رسد. اجداد وی از خراسان به گیلان مهاجرت نموده‌اند.

 تنها منبع نوشته شده در مورد زندگینامه‌ی  شیخ زاهد گیلانی در کتاب صفوه الصفا ( نوشته‌ی درویش توکلی بن اسماعیل بن حاجی اردبیلی) است. سلسله نسب خانوادگی شیخ زاهد به ابونجیب سهروردی می‌رسد و پس از این چندین سلسله  واسطه به حسن بصری و بعد از آن به حضرت علی علیه‌السلام می‌رسد.

وی از کودکی از شاگردان جمال الدین گیلانی بود. جمال الدین گیلانی عنوان “زاهد” را در نتیجه‌ی خصوصیات اخلاقی او مانند زهد، قناعت و ادب این عالم، پس از تحمل بسیاری از ریاضت‌ها، به او عطا نمود.

شیخ زاهد گیلانی دو همسر و چهار فرزند داشت. همسر اول او دختر جمال الدین استادش و همسر دوم او دختر خدمتکارش، اخی سلیمان بود. از او دختری به نام بی بی فاطمه داشت که با شیخ صفی الدین اردبیلی ازدواج کرد.

او به بزرگی ورزیدن بی‌اعتنا بود و شیخ زاهد کار کردن را مقدمه‌ی بر سیر الی‌اللّه می‌دانست. به همین خاطر  برای تامین معاش زندگی‌اش به کشاورزی می‌پرداخت و مردم را نیز به کار کردن تشویق می‌کرد.

شیخ زاهد و رابطه‌ی او با شیخ صفی الدین اردبیلی

تاج الدین ابراهیم عارف و صوفی بزرگ ایران بود. وی از استادان شیخ صفی الدین اردبیلی است که در تأسیس سلسله بزرگ صفوی تأثیر بسزایی داشت. در واقع شیخ زاهد گیلانی مرشد شیخ صفی الدین اردبیلی است که او  بنیانگذار طریقت در اردبیل است. هوش سیاسی شیخ صفی الدین اردبیلی توسط شیخ زاهد گیلانی مورد تشویق قرار گرفت. متعاقباً علاوه بر اعمال عرفانی، شیخ صفی الدین راهکارهای توسعه‌ی رشته خود را آموخت. این رویکردها به جنبشی سیاسی به سمت تشکیل سلسله صفوی شد و وی سرانجام بنیانگذار یکی از سلسله‌های بزرگ تاریخ ایران به نام سلسله صفوی شد.

ویژگی‌های معماری آرامگاه شیخ زاهد گیلانی

مقبره و آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، مربوط به اواخر امپراتوری تیموری و اوایل دوره صفویه است. بنای مقبره تلفیقی از معماری سنتی و بومی شمال ایران است. پلان مقبره شیخ زاهد گیلانی به صورت L شکل است. مقبره شیخ زاهد گیلانی، شامل دو اتاق یكی مربع و دیگری مستطیل است که ایوان‌هایی این اتاق‌ها را احاطه کرده‌اند. این دو اتاق از داخل به هم راه دارند. به نظر می رسد ابتدا اتاق مربع شکل که گنبد دارد، ساخته شده است و بعدها  در سمت غربی  گنبد، اتاق دیگری اضافه شده است. درب ورودی آرامگاه در ضلع شرقی آن واقع شده است. ضریح در زیر گنبد آن قرار دارد.

ایوان‌ها دارای ارزش قابل توجه  هستند که ارتباط فضایی را تسهیل می‌کنند. به دلیل آب و هوای نسبتاً راکد و مرطوب داخل بنا، این ایوان‌ها به همراه پنجره‌های باز به حیاط، برای جابجایی هوا احداث شده‌اند.

ایوان‌ها شبیه بیشتر ساختمان‌های گیلان در جهات جنوبی  با طول 8.25 متر * 2.40 متر عرض،  در شرق طول 8.90 متر * 2.80 متر عرض و در شمال طول 20 متر * عرض 2.86 متر آرامگاه قرار گرفته شده است. سقف‌های شیب‌دار که در معماری ساحل دریای خزر یافت می‌شود، در بالای ایوان‌ها نیز ادامه می‌یابد تا فضای سایه‌ای برای بنا فراهم کند و اثرات باران را کاهش دهد.

دیوارها با کاشی‌های هفت رنگ دوره قاجاریه تزئین شده‌اند و در قسمت‌های مختلف ایوان‌ها پنجره های طاقچه‌ای با طاق‌های منحنی‌ دار  نیز ساخته شده است. تکرار اشکال، خطوط و رنگ‌ها، زیبایی خاصی به این بنا داده است. تکرار اشکال شامل نقوش اسلیمی، گل‌های شاه عباسی و گل‌های ساده را نیز در بر می‌گیرد.

مهمترین ویژگی آرامگاه شیخ زاهد گیلانی

مهم‌ترین ویژگی آرامگاه گنبد هرمی خاص آن در اتاق مربع شکل است که مشابه آن در دیگر آثار معماری، در سایر مناطق ایران مشاهده نشده است. هندسه این گنبد، نسبتا پیچیده است و از زیباترین گنبدهای ایران است. گنبد در معماری اسلامی نماد محو شدن در فکر الهی و آسمان است.

 در معماری گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی تقسیمات گوناگونی وجود دارد، به نحوی که بیننده معمولی  به راحتی نمی‌تواند شکل گنبد در یادش بماند. این گنبد برخلاف  گنبدهای ساده دایره‌ی شکل، در گرداگرد گنبد هرمی شکل زوایای مختلفی وجود دارد که استفاده از کاشی‌های فیروزه‌ای، زرد، سیاه و سفید با طرح‌های ایرانی و سنتی بر زیبایی و شکوه آن افزوده است. شیب تند این گنبد، عبور سریع آب‌های باران را ممکن می‌کند. هر چند آرامگاه شیخ زاهد گیلانی در طول سالیان متمادی به خاطر آب و‌هوای منطقه بارها مرمت و بازسازی شده است. طبق عکس‌های قدیمی موجود از آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، بر بلندای گنبد آن، کلاه خودی طلایی وجود داشت  که در حال حاضر اثری از آن نیست و مفقود شده است. بقعه آقا پیر رضا واقع در شهر لاهیجان  با تقلید از معماری هندسی گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیلانی ساخته شده است.

 برخی‌ها معتقدند این مقبره به شیخ زاهد گیلانی  تعلق ندارد. آرامگاه این عالم بزرگ در دو کیلومتری روستای سیاهورود در منطقه‎ی هلیه کران یا شیخه کران در جمهوری آذربایجان واقع شده است و شیخ دیگری در این مکان آرمیده است.

مصالح به کار رفته در آرامگاه شیخ زاهد گیلانی

در ساختار بیرونی مقبره از مواد سبک مانند چوب یا آجر و ملات آهکی به کار رفته  است. در سقف بنا، چوب، سفال یا ورق‌های حلب استفاده شده است. داخل این مقبره علاوه بر آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، مقبره سید رضی بن سید مهدی حسینی باشکجانی و مزار دختر تیمور لنگ نیز در آن قرار دارد.

جاهای دیدنی لاهیجان

از دیگر دیدنی های لاهیجان می‌توان به تالاب سوستان، موزه چای، شهربازی لاهیجان، شیطان کوه و استخر لاهیجان اشاره کرد.

آب و هوای شهر لاهیجان

شرایط آب و هوایی و اقلیمی یکی از مهم‌ترین نکاتی ست که باید قبل از سفر آن را بررسی کرد. در این بخش آب و هوای شهر لاهیجان آورده شده است. در این بخش آب و هوای شهر لاهیجان آورده شده است. با مراجعه به این بخش می‌توانید از آب و هوای این شهر در هر روز آگاه شوید.

لاهيجان آب و هوای هوا

لوکیشن دقیق و آدرس آرامگاه شیخ زاهد گیلانی

در بخش‌های بالا به آدرس این آرامگاه تاریخی و دیدنی اشاره شده است. در این بخش به منظور دستیابی و دسترسی بهتر این آرامگاه، لوکیشن دقیق این مقبره آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزارهای نقشه‌خوانی گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این مقبره را به سادگی مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمی‌دانید، برروی این لینک کلیک کرده تا شما را برای استفاده از این نرم افزار راهنمایی کند.

عکس‌های این پست را سرکار خانم پرستو عطرسایی عزیز ثبت نموده‌اند.