تکیه نیاوران تهران یکی از قدیمی ترین حسینیه های تهران که سالهاست مهمان کوچه های نیاوران است. به دلیل علاقه ناصرالدین شاه به مراسم تعزیه، تکیه نیاوران در دوره قاجار در شهر تهران احداث شد. شاه زمانی که بیشتر وقتش را در کاخ نیاوران می‌گذراند، دستور ساخت حسینیه تکیه نیاوران را صادر کرد. با این اوصاف قدمت تکیه نیاوران از تکیه های ایران به بیش از 150 سال می‌رسد. از همان زمان مراسم تعزیه تکیه نیاوران بسیار باشکوه و با آداب خاصی برگزار می‌شد. ما در این مطلب علاوه بر معرفی تکیه نیاوران آدرس آن را نیز بیان می‌کنیم. سپس به بیان تاریخچه و نحوه برگزاری مراسم در تکیه های ایران، اطلاعات کامل در مورد معماری، مرمت‌های صورت گرفته و وضعیت فعلی آن صحبت خواهیم کرد. علت نامگذاری نیاوران، کاخ نیاوران کجای تهران است؟ و آدرس تکیه نیاوران چیست؟ از جمله سؤالاتی است که در نهایت به آن پاسخ می‌دهیم.

کلیپ تکیه نیاوران

در کلیپ کوتاه زیر با فضای این تکیه در تهران آشنا می‌شویم.

تاریخچه تکیه نیاوران تهران

این تکیه در دوره قاجار و زمانی که ناصرالدین شاه در ییلاق نیاوران اقامت داشت ساخته شد. ناصرالدین شاه که علاقه زیادی به مراسم تعزیه داشت بسیاری از تکیه های قدیمی تهران را احداث کرده است. تکیه‌ی نیاوران تهران در محل تلاقی باغ شاهی صاحبقرانیه و مرکز محله نیاوران در کنار راسته بازار احداث شد. محله نیاوران که امروزه یکی از مناطق اعیانی پایتخت است در گذشته یک منطقه ییلاقی بوده است.

جالب است بدانید در مورد علت نامگذاری نیاوران دو گزینه کاملاً متفاوت وجود دارد. برخی می‌گویند در گذشته این منطقه پر از نیزار بوده و مردم از این منطقه “نی” می‌آوردند. اما برخی می‌گویند علت نامگذاری نیاوران ترکیب سه لغت “نیا” به معنی قدرت، “ور” به معنی صاحب و “ان” به عنوان علامت نسبت بوده است.

تا زمان مرگ ناصرالدین شاه این مکان بسیار پررونق بود. ولی در زمان رضا شاه و ممنوعیت هر گونه عزاداری، این مکان متروکه شده و به انبار کاه و علوفه تبدیل شد. بعدها این مکان دوباره بازسازی شد و به عنوان یکی از حسینیه های تهران به فعالیت خود ادامه داد.

مراسم تعزیه تکیه نیاوران

علاقه ناصرالدین شاه به مراسم تعزیه موجب شده بود او تمام امکانات لازم برای تعزیه را در این مکان فراهم آورد. در تکیه مانند تمام تکیه های قدیمی، صحنه اجرا در وسط و جایگاه حضار در پیرامون قرار داشت.

صحنه تعزیه که در وسط تکیه بود با نرده‌ای از دیگر بخش‌ها جدا می‌شد. در صحنه وسیع تعزیه صحرای کربلا شبیه سازی شده بود. دو چادر سبز رنگ در این صحنه برپا شده بود و سکویی مرتفع محل استقرار تعزیه‌خوان‌ها بود. در تکیه نیاوران غرفه مخصوصی به عنوان جایگاه ناصرالدین شاه طراحی شده بود. زمانی که شاه در این جایگاه مستقر می‌شد مراسم تعزیه تکیه نیاوران آغاز می‌شد.

مراسم تعزیه با علامت گردانی و شعرخوانی در مدح شاه آغاز می‌شد. پس از آن 8 نفر مراسم نخل گردانی را اجرا می‌کردند. سپس 40 اسب که روی آنها با پارچه سیاه پوشانده شده بود وارد شده و در دو ردیف کنار جایگاه شاه صف می‌کشیدند. پس از آنها 72 مرد با سر و روی زخمی به نشانه شهدای کربلا وارد می‌شدند. در ادامه اسب سفید خون آلودی وارد میدان می‌شد.

به دنبال آن حدود 50 نفر با لباس عربی و به نشانه سپاه عمر سعد به یکباره وارد میدان می‌شدند. در نهایت مردی با لباس سبز و صورت پوشیده به عنوان امام حسین(ع) وارد صحنه می‌شد. پس از گفتگوی میان امام و سپاهیان یزید، نبرد امام و شهادت ایشان نمایش داده می‌شد. به آتش کشیدن خیمه‌ها پایان مراسم تعزیه بود. در نهایت خطبه‌ای در مدح خاندان پیامبر(ص) و امام حسین(ع) همراه با دعا برای شاه و کشور قرائت می‌شد.

معماری تکیه نیاوران تهران

تکیه نیاوران تهران در زمینی مستطیل شکل به وسعت بیش از 600 متر مربع احداث شده است. مصالح مورد استفاده در ساخت این بنا خشت و گل و سنگ و آهک بوده است. این بنا در ابتدا به صورت دو طبقه و بدون سقف احداث شد.

گفته می‌شود معمار تکیه نیاوران تهران استاد “حسن خرپاکوب” بوده است. مانند تمام تکیه های قدیمی تهران از سقفی چادری برای تکیه استفاده می‌شده است.

در نمای خارجی و داخلی بنا تزئینات خاصی وجود ندارد. البته در حال حاضر در نمای خارجی کاشی‌کاری محدودی در بالای ورودی‌ها دیده می‌شود که در بنای اصلی وجود نداشته و قدمت چندانی ندارد. نمای داخلی تکیه نیز با انواع پرچم، کتیبه و تابلوی نقاشی آراسته شده است.

تکیه نیاوران تهران دارای سه ورودی می‌باشد. ورودی اصلی در ضلع جنوب شرقی در خیابان نیاوران قرار دارد، ورودی دیگر در ضلع شمالی است که به طبقه دوم و بخش بانوان راه دارد. ورودی سوم که به نظر می‌رسد قدیمی‌ترین ورودی باشد درب عظیم چوبی به ارتفاع سه متر است که به طبقه همکف باز می‌شود. نکته مهم این است که گرچه این تکیه به دستور ناصرالدین شاه احداث شده ولی از لحاظ معماری ویژگی بارز و ارزشمندی ندارد.

ضمن اینکه به سبب مرمت‌های فراوان صورت گرفته در ظاهر و باطن نیز بنایی مستحکم و نوساز به نظر می‌رسد. در حقیقت این بنا تنها به عنوان یکی از قدیمی ترین حسینیه های تهران اهمیت دارد. وگرنه از لحاظ معماری نشانه‌ای از معماری آن دوران در این مکان دیده نمی‌شود.

ساختار تکیه نیاوران

گرداگرد طبقه همکف غرفه‌ها و شاه‌نشین تکیه قرار دارند. شاه‌نشین تکیه محل استقرار شاه و همراهان او بوده است. هریک از غرفه‌ها و طاق‌نمای آن نیز به یک خاندان از اهالی روستای نیاوران اختصاص داشته است.

در بنای اولیه شاه‌نشین دو متر و غرفه‌ها یک متر بالاتر از سطح زمین احداث شده بودند. در گذشته رسم بر این بوده که هر خاندان پیش از محرم غرفه خود را برای مراسم آماده می‌کرد. پذیرایی از مهمانان هر غرفه نیز بر عهده افرادی از همان خاندان بود.

در ضلع جنوبی تکیه سکوهای پلکانی وجود دارد که کاربری خاصی داشته است. این سکوهای پلکانی که “دِیر” نامیده می‌شدند در نهایت به فضایی مسطح با عمق تقریبی دو متر منتهی می‌شدند. این فضای مسطح که “تخت” نامیده می‌شد به وسیله پرده از دِیر جدا می‌شد. تخت، مکانی اختصاصی برای استقرار زنان و خانواده بزرگان نیاوران در طبقه همکف بود.

مرمت اولیه تکیه نیاوران تهران

پس از دوران رکود و متروکه ماندن تکیه در سال 1323 شمسی مردم نیاوران قصد داشتند با احداث سقفی برای تکیه از آن محافظت کنند. اما به دلیل کمبود بودجه فردی معروف به “حسین سیاه” سقفی از جنس پیت حلبی برای تکیه ساخت. این سقف عمر زیادی نداشت و به مرور زمان خراب شد. زمانی که طرح احداث خیابان در اطراف کاخ نیاوران به اجرا درآمد تکیه در معرض نابودی کامل قرار گرفت.

اما در سال 1348 در بازدید فرح پهلوی از این مکان حفظ و مرمت بنا در دستور کار قرار گرفت. در مرمت اولیه بنا دیوارهای خشتی دست نخورده باقی ماند ولی پوششی از آجر بر روی آن قرار گرفت. سپس با کمک مردم محله استاد “حسن بخارا” سقف شیروانی برای تکیه احداث کرد.

مرمت تکیه نیاوران پس از انقلاب

در سالهای ابتدای پس از انقلاب چندین باب مغازه که در ضلع شرقی قرار داشتند تخریب شده و به مجموعه تکیه ملحق شدند پس از انقلاب در سال 1363 به همت آیت الله سید حسن سعادت مصطفوی یکی از روحانیون قدیمی نیاوران تکیه به طور کامل بازسازی شد. در این بازسازی در عین حفظ کلیت بنا، از آجر، بتون و آهن برای استحکام بنا استفاده شد. سقف شیروانی تکیه نیز به طور کامل بازسازی شد..در این بازسازی، سقف شیروانی بنا ادامه یافت تا الحاقات جدید بنا در ضلع شرقی نیز زیر پوشش سقف قرار گیرد.

سقف تکیه مانند دیگر تکیه های قدیمی تهران به صورت یک شیروانی چهار شیب با یک نورگیر در میانه طراحی شده است. از انتهای سقف طبقه دوم شیروانی با زاویه 45 درجه تا ارتفاع 5/7 متر پیش رفته است. پس از آن شیشه‌های نورگیر به ارتفاع دو متر به صورت عمودی نصب شده است. در بالای نورگیر سطح شیبدار دیگری به ارتفاع تقریبی 5 متر قرار دارد. پس از آن نورگیر دیگری با ارتفاع حدود دو متر نصب شده است. بر روی نورگیر دوم نیز با کلاهک کوچکی پوشانده شده است.

وضعیت کنونی تکیه نیاوران تهران

در بازسازی، دیوار میان غرفه‌ها برچیده شده و به ایوانی سراسری تبدیل شده است. شاه‌نشین و دِیر نیز به صورت یک ایوان تغییر شکل داده‌اند. تنها ستون‌های آجری چهارگوش و دو ستون چوبی در میانه ایوان‌ها باقی مانده است. در حال حاضر ضلع غربی به یادبود شهدا و ویترین اشیاء عتیقه اختصاص یافته است. آبدارخانه در دو گوشه شمال غربی و جنوب غربی قرار دارد.

منبر سخنران در گوشه شمال شرقی قرار دارد و درب چوبی تکیه نیز در جنوب شرقی واقع شده است. صحن میانی تکیه به صورت یک سکو با ارتفاع نیم متر درآمده است. بر روی سکو ضریح کوچکی قرار دارد که محل جمع‌آوری نذورات مردم است. دور تا دور آن ده ستون به ارتفاع 13 متر قرار دارد. ستون‌های چوبی تا ارتفاع چهار متری با روکش چوبی قطور شده‌اند. در فواصل معین از تیرهای افقی نیز برای استحکام بیشتر استفاده شده است.

طبقه دوم نیز ایوانی یکپارچه است که تنها ستون‌های چوبی از بنای اصلی باقی مانده است. در حدفاصل ستون‌ها نرده‌های چوبی به ارتفاع یک متر و پشت این نرده‌ها دیوارهای پیش‌ساخته چوبی به ارتفاع دو متر به عنوان حفاظ بخش بانوان نصب شده است. سقف طبقه دوم نسبتاً کوتاه است و در تمامی اضلاع آن پنجره‌هایی دیده می‌شود. تنها پنجره‌های ضلع غربی چوبی است و دیگر پنجره‌ها از پنجره‌های جدید فلزی است که با قدمت تکیه نیاوران هم‌خوانی ندارد. از لبه سقف طبقه دوم دیواری گچی به ارتفاع سه متر کشیده شده است. این دیوار با تابلوهای نقاشی و کتیبه‌های پارچه‌ای آراسته شده است.

اشیاء عتیقه تکیه نیاوران

اشیاء عتیقه بسیاری مانند یک نخل چوبی از گذشته در این حسینیه به یادگار مانده است. یک تابلوی نقاشی از صحنه کربلا نیز در تکیه موجود است که تاریخ روی آن 1233 هجری قمری ذکر شده است. شمایل پیامبر(ص)(اهدایی محمد حسن نیاورانی)، شمایل حضرت علی(ع)(اهدایی سرهنگ فتح الله حاجیلو)، تعدادی عَلَم بزرگ و کوچک و یک پرچم بسیاری قدیمی امروزه به تزئینات تکیه نیاوران تبدیل شده است.

یک ویترین شیشه‌ای نیز‌ در ورودی تکیه قرار دارد که در آن چندین سماور، قوری، شمعدان لاله و مجمع بسیار قدیمی نگهداری می‌شود. بخشی از تکیه نیاوران تهران نیز به یادبود شهدای نیاوران در جنگ تحمیلی تبدیل شده است.

مراسم عزاداری تکیه نیاوران

در طول این سالها کاربری تکیه نیاوران تغییر نکرده و همواره برای مراسم فرهنگی و مذهبی مورد استفاده قرار گرفته است. مراسم تعزیه در دهه اول محرم، مراسم عزاداری در روز شهادت امام حسن(ع)، مراسم عزاداری شهادت امام رضا(ع) و مراسم شبهای قدر ماه رمضان مهمترین مراسم عزاداری تکیه نیاوران تهران هستند. علاوه بر اینها مراسم یادبود و بزرگداشت و یا مراسم سخنرانی مذهبی نیز در مناسبت‌های خاص در این مکان برگزار می‌شود.

تکیه های تهران

از دیگر تکیه های تهران می‌توان از تکیه دزاشیب، تکیه حصار بوعلی و تکیه تجریش نام برد. تکیه دولت هم از تکیه های معروف تهران است، که متاسفانه تخریب شده است. از دیگر تکیه های ایران هم می‌توان از تکیه امینی قزوین، تکیه بیگلربیگی کرمانشاه، تکیه معاون الملک کرمانشاه و تکیه روستای مقریکلا نام برد.

آدرس تکیه نیاوران تهران

موقعیت مکانی تکیه نیاوران به گونه‌ای است که ضلع شرقی آن در خیابان باهنر قرار دارد و دیگر جهات آن توسط کوچه مسجد احاطه شده است. اگر می‌دانید کاخ نیاوران کجای تهران است نیمی از راه را رفته‌اید. کافی است از کاخ عبور کنید تا حسینیه تکیه نیاوران را در کوچه های نیاوران پیدا کنید.

آدرس: استان تهران، شهر تهران، خیابان باهنر، بعد از کاخ نیاوران، نبش خیابان مسجد

جاهای دیدنی تهران

از دیدنی های تهران در این نزدیکی به کوشک احمد شاهی، موزه خودروهای سلطنتی، کتابخانه اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه و موزه جهان‌ نما در مجموعه کاخ نیاوران اشاره کرد. همینطور می‌توان از پارک نیاوران، تکیه نیاوران، تکیه دزاشیب، امامزاده صالح، کاخ سعدآباد، باغ فردوس، خانه موزه فرهاد مهراد، موزه سینما، موزه نقشه ایران، موزه تماشاگه زمان تهران، هیومن پارک(پارک بدن) و باغ موزه هنر ایرانی نام برد.

آب و هوای تهران

برای بازدید از جاهای دیدنی تهران اطلاع از آب و هوا لازم است. بدین منظور در بخش زیر پیشبینی وضع آب و هوای شهر تهران را در پنج روز آینده مشاهده می‌کنید.

تهران آب و هوا

لوکیشن دقیق تکیه نیاوران تهران

برای دسترسی در سهولت در این بخش لوکیشن تکیه نیاوران را قرار می‌دهیم. هرچند که در بالا آدرس داده شده، اما استفاده از لوکیشن راحت‌تر است.

اگر در استفاده از گوگل مپ سوال یا ابهامی دارید، راهنمای استفاده از گوگل مپ را در اینجا مطالعه بفرمایید.

عکس‌ها و کلیپ این محتوا را جناب آقای محمد کاظمی، جناب آقای محمدرضا وحدتی، سرکار خانم مریم سخاوت و جناب آقای مجید عروجی عزیز ثبت نموده‌اند.