حرم حضرت معصومه قم دومین بارگاه مقدس مسلمانان در ایران است. به سبب فضایل فاطمه معصومه سلام الله علیها مردم قم مفتخرند که بارگاه حضرت معصومه در این شهر قرار دارد. ما این مطلب را با زندگینامه حضرت معصومه و نکاتی چون نام مادر حضرت معصومه آغاز می‌کنیم. پس از بررسی تاریخچه و معماری حرم با بیان نام و لقب حضرت معصومه در پاسخ به سؤال حرم حضرت فاطمه کجاست؟ بخشی از فضائل ایشان را بیان می‌کنیم. در ادامه اطلاعاتی در مورد زیارت حرم حضرت معصومه ارائه می‌کنیم. سپس با بررسی نقشه حرم حضرت معصومه به سؤالات حرم حضرت معصومه چند رواق دارد؟ و حرم حضرت معصومه چند صحن دارد؟ پاسخ می‌دهیم. پس از بیان نام صحن های حرم حضرت معصومه دیگر اجزای داخل حرم حضرت معصومه از جمله باب الکرامه حرم حضرت معصومه را معرفی می‌کنیم.

سایت حرم حضرت معصومه، جاهای دیدنی قم و استان قم و تلفن حرم را نیز در بخش پایانی معرفی می‌کنیم. این حرم در کنار حرم امام رضا در مشهد و حرم شاهچراغ در شیراز از معروف‌ترین  اماکن گردشگری مذهبی در ایران برای مسلمانان هستند.

زندگینامه حضرت معصومه

فاطمه معصومه سلام الله علیها فرزند امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) هستند. مادر حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع) نجمه خاتون بودند. ایشان تا 6 سالگی و پیش از آنکه امام کاظم(ع) زندانی شوند تحت تعلیم پدر بزرگوارشان قرار داشتند. امام کاظم(ع) چهار سال زندانی بوده و سپس به شهادت می‌رسند. حضرت معصومه پس از شهادت پدر الفت خاصی با امام رضا(ع) داشتند و تحت تعالیم ایشان پرورش یافتند. ایشان ساکن مدینه بودند و مدتی پس از هجرت اجباری امام رضا(ع) راهی ایران شدند. در حقیقت ایشان برای ملاقات با امام زمان خود رهسپار سفر دشواری شدند که دو ماه طول کشید.

سرگذشت حضرت فاطمه معصومه

ایشان همراه با کاروانی از اقوام رهسپار ایران شدند و در طول مسیر از مظلومیت و غربت برادر خود و مخالفت با حکومت مأمون سخن می‌گفتند. ایادی حکومت مأمون در تعقیب این کاروان بودند و در حوالی ساوه به کاروان حمله کردند. گفته می‌شود در این درگیری تمام مردان کاروان کشته شدند. شاهد این مدعا نیز وجود امامزادگانی در ساوه و تفرش است که همه از فرزندان امام موسی کاظم هستند. در برخی روایات از این درگیری ذکر شده حضرت معصومه(س) نیز در این درگیری مسموم می‌شوند.

پس از این اتفاق حضرت بیمار شدند و نالان و رنجور از رسیدن به خراسان ناامید شده و به سمت قم حرکت کردند. زیرا از پدر خود شنیده بودند که قم کانون شیعیان است. ایشان در روز 23 ربیع الاول سال 201 هجری قمری در میان استقبال مردم قم وارد این شهر شدند. اما ایشان تنها 17 روز یا 19 روز در این شهر بودند و در 10 یا 12 ربیع الثانی وفات یافتند.

حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در آن زمان 28 سال سن داشتند. مردم قم پیکر ایشان را در مکان فعلی حرم که آن زمان قبرستان بابلان بود دفن کردند. گفته می‌شود که در هنگام مراسم تدفین دو سوار نقاب پوش از راه رسیدند و مراسم تدفین را انجام دادند. بنا به سیره معصومین در انجام چنین مراسمی گفته می‌شود این دو نفر امام رضا(ع) و فرزندشان امام جواد(ع) بودند.

تاریخچه حرم حضرت معصومه قم

سرگذشت حرم در طول سالیان سال دچار داستان‌های متعددی بوده است. در بخش زیر بطور کوتاه به آن می‌پردازیم.

اولین حرم حضرت فاطمه‌معصومه

موسی بن خزرج از بزرگان قم فردی بود که میزبان فاطمه معصومه سلام الله علیها بود. پس از فوت ایشان نیز مکانی با عنوان بابلان را برای تدفین ایشان در نظر گرفت. پس از انجام مراسم تدفین سایبانی از بوریا توسط خاندان اشعریان بر روی مقبره احداث شد. تا قرن سوم هجری مقبره حضرت معصومه(س) به همین صورت بود. در نیمه دوم قرن سوم هجری زینب دختر امام جواد(ع) یک قبه برجی شکل بر روی این مقبره احداث می‌کند. پس از چندی دو تن دیگر از زنان علوی نیز در این مکان دفن شده و بر روی مقبره آنها نیز گنبدهایی ساخته می‌شود. در نتیجه این مکان به آستانی با سه گنبد تبدیل می‌شود.

حرم حضرت در زمان سلجوقی تا صفوی

میر ابوالفضل عراقی یکی از امیران سلجوقی در سال 447 هجری قمری ساخت حرم حضرت معصومه قم را آغاز می‌کند. آرامگاهی که عراقی احداث می‌کند به توصیه شیخ طوسی (از علمای بزرگ آن دوران) دارای یک گنبد و فاقد ایوان و گلدسته بوده است. در این بنا تزئینات آجرکاری و کاشی‌کاری نیز به کار رفته بود. ظاهراً این بقعه از جمله بناهایی است که در حمله مغول تخریب نشده و تا زمان صفویه پابرجا می‌ماند. سلطان محمد الجایتو نیز اقداماتی در جهت توسعه این بقعه انجام داد. پس از او امیر مظفر احمد بن اسماعیل در دوره مظفریان کاشی‌های زیبایی را برای این مقبره سفارش داد. این کاشی‌ها توسط استاد بزرگ آن دوران محمد بن ابی طاهر کاشی قمی ساخته و در حرم نصب شدند.

مقبره حضرت معصومه در زمان صفویه تا قاجار

در دوره حکومت شیعه صفویه شکوه و عظمت حرم حضرت معصومه قم دو چندان شد. به دستور شاه‌بیگم، دختر شاه اسماعیل اول، تغییرات زیادی در بنای آرامگاه اعمال شد. در این تغییرات بقعه به شکل بنایی با هشت صفه تبدیل شد؛ از کاشی معرق برای تزئینات بنا استفاده شد؛ ایوانی با دو مناره، صحن عتیق و سه رواق نیز به مجموعه حرم افزوده شد. ایوان طلا و صحن کهنه نیز به دستور شاه اسماعیل اول احداث شد. اولین ضریح حرم حضرت معصومه و ایوان جنوب مدرسه فیضیه نیز توسط شاه تهماسب اول صفوی احداث شد. صحن زنانه (مسجد طباطبایی فعلی) نیز توسط شاه صفی احداث شد. این صحن به وسیله راه مخصوصی به مقبره پادشاهان صفوی ارتباط داشت. اما در زمان حمله اشرف افغان تمام تزئینات و به خصوص زیورآلات مقبره پادشاهان صفوی به غارت رفت.

آرامگاه حضرت معصومه در زمان قاجار تا انقلاب اسلامی

بنای احداث شده حرم حضرت معصومه قم در زمان صفویه تا زمان قاجار تغییر خاصی نداشت. در سال 1218 هجری قمری به دستور فتحعلی شاه گنبدی با 12000 خشت طلا برای حرم ساخته شد. پس از آن نیز در سال 1230 هجری قمری اولین ضریح نقره‌ای حرم به دستور او ساخته شد. طلاکاری گلدسته‌های حرم، کف‌پوش مرمرین حرم، نصب دربی از جنس طلا به جای درب چوبی قدیمی، اجرای تزئینات زیر سقف گنبدی و آیینه‌کاری دیوارهای حرم از جمله اقداماتی بود که از زمان فتحعلی شاه تا محمدشاه قاجار انجام شد.

در زمان ناصرالدین شاه قاجار نیز ساخت دو رواق جدید، مرمت گلدسته‌ها و کاشی‌کاری آنها انجام شد. صحن جدید حرم نیز توسط آقا ابراهیم امین السلطان آغاز شده و در زمان ناصرالدین شاه به اتمام رسید. در سال 1301 شمسی نیز با تصویب مجلس موتور برق کاخ سلطنتی به حرم واگذار شد و اولین چراغ برق در حرم روشن شد.

حرم حضرت معصومه پس از انقلاب

حرم حضرت معصومه قم در دوره حکومت جمهوری اسلامی بسیار توسعه یافت و به امکانات مختلفی تجهیز شده است. در این دوران مسئولیت حفاظت از این آستان مبارک به تولیت حرم واگذار شد. تولیت حرم مراقبت از بخش‌های مختلف حرم را در اولویت خود قرار داده و در زمان مقتضی نسبت به بازسازی بخش‌های مختلف اقدام نموده است. تعویض ضریح حرم در دهه 60، مرمت گنبد حرم در دهه 80 و بازسازی نمای داخلی دیوارهای حرم در دهه 70 از جمله اقدامات صورت گرفته در این دوران است.

ضریح حرم حضرت معصومه قم در گذر زمان

اولین ضریح حرم حضرت معصومه قم ضریحی آجری با روزنه‌های متعدد بود. این ضریح با کتیبه‌هایی از کاشی معرق و کاشی هفت رنگ آراسته شده بود. این ضریح آجری در سال 965 هجری توسط شاه طهماسب اول احداث شد. پس از آن در سال 1230 هجری قمری اولین ضریح نقره حرم نصب شد. این ضریح پس از فرسودگی در سال 1280 هجری قمری جایگزین شد.

این ضریح سالهای متمادی یعنی تا سال 1368 هجری شمسی مرمت شد و در حرم باقی ماند. در این سال ضریح جدیدی که حاصل کار هنرمندان معاصر بود جایگزین ضریح قدیمی شد. نقره مورد نیاز برای ساخت این ضریح از بانک مرکزی خریداری شده و توسط استادکاران اصفهانی با هنر قلمزنی مزین شده است.

مقبره فاطمه معصومه سلام الله علیها

مقبره فاطمه معصومه سلام الله علیها در داخل بقعه‌ای به طول 95/2، عرض 20/1 و ارتفاع 20/1 متر قرار دارد. این بقعه با کاشی‌های زرفام آراسته شده است. دور تا دور مقبره دیواری به طول 80/4، عرض 40/4 و ارتفاع دو متر قرار دارد. این دیوار که با کاشی معرق به زیبایی آراسته شده در سال 950 هجری قمری ساخته شده است.

گلدسته های حرم حضرت معصومه قم

در حرم حضرت معصومه قم در مجموع شش گلدسته به قرار زیر وجود دارد:

• گلدسته های اتابکی

این گلدسته‌ها توسط علی اکبر خان اتابک در سال 1303 هجری قمری در صحن جدید احداث شدند. ارتفاع گلدسته های اتابکی از کف صحن حدود 42 متر و از سطح با حدود 18 متر است. این گلدسته‌ها با کاشی‌های هشت ضلعی مزین شده است.

• گلدسته های اصلی

این گلدسته‌ها در دو طرف ایوان طلا در صحن عتیق قرار دارند. ارتفاع این گلدسته‌ها از سطح بام حدود 40 متر است. طلاکاری این گلدسته‌ها به دستور فتحعلی شاه قاجار انجام شد.

• گلدسته‌های کوچک

این گلدسته‌های کوتاه با پلان هشت ضلعی منتظم در داخل صحن جدید قرار دارند. ارتفاع این گلدسته‌ها از کف صحن حدود 50 متر است.

معماری حرم حضرت معصومه قم

حرم حضرت معصومه قم نمونه باشکوهی از زیباترین هنرهای اصیل ایرانی است. این آستان مقدس علاوه بر اهمیت مذهبی از لحاظ تاریخی و معماری نیز حائز اهمیت بوده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. چندین هنر اصیل ایرانی از جمله مقرنس کاری، کاشی کاری، آینه کاری و کتیبه نگاری در این بنا به کار رفته است. نکته مهم این است که تمامی این هنرها توسط بهترین استادان زمان خود اجرا شده و تصویری حیرت‌انگیز پدید آورده‌اند. ارزشمندترین تزئینات بنا کاشی کاری موجود در داخل مقبره است.

بخش‌های مختلف این بنا در دوره‌های مختلف تاریخی با سبک‌های مختلف معماری احداث شده است. اما می‌توان گفت سبک معماری اصفهانی در کلیت بنا مشهود است. برخی کارشناسان در بررسی معماری حرم برخی نمادهای مفهومی را نیز شناسایی کرده‌اند. به عنوان مثال گفته می‌شود. گلدسته‌های مرتفع حرم نمادی از دست‌های بلند شه به سمت آسمان هستند. گلدسته‌های کوچک نیز می‌توانند نماد نگهبانان حرم باشند.

نام و لقب حضرت معصومه

نام خواهر امام رضا(ع) در واقع فاطمه است و معروف‌ترین لقب ایشان معصومه است. گفته می‌شود لقب معصومه توسط امام رضا (ع) به ایشان داده شده است. زیرا این بانوی بزرگوار همواره در حال عبادت بوده؛ از هرگونه زشتی و معصیت به دور بوده و عصمت حضرت زهرا (س) در ایشان تجلی پیدا کرده بود. “کریمه اهل بیت” لقب دیگری است که بزرگان شیعه تنها در مورد فاطمه معصومه سلام الله علیها به کار می‌برند.

حرم حضرت فاطمه کجاست؟

داستان های زیادی از کرامات حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نقل شده است. یکی از داستان های معروف در این زمینه داستانی است که از آیت الله مرعشی نجفی در کتاب “فروغی از کوثر” نقل شده است. آیت الله مرعشی نجفی دلیل ماندگاری خود در قم را اینطور تعریف می‌کنند: “پدرم سید محمود مرعشی نجفی برای دیدار با امام چهل شب در حرم امیرالمؤمنین بیتوته کردند. تا در نهایت شبی در حال مکاشفه حضرت را مشاهده می‌کنند. ایشان می‌فرمایند:”سید محمود چه می‌خواهی؟” ایشان می‌گوید: “می‌خواهم بدانم حرم حضرت فاطمه کجاست؟ تا به زیارت ایشان بروم” حضرت می‌فرمایند:”من نمی‌توانم خلاف وصیت حضرت زهرا(س) عمل کنم و قبر او را معلوم کنم.” پدرم می‌گویند:”پس من برای زیارت چه کنم؟” حضرت می‌فرمایند:”هرکس می‌خواهد ثواب زیارت حضرت زهرا(س) نصیب او شود می‌تواند به زیارت حرم حضرت معصومه(س) برود. زیرا خداوند جلال و جبروت حضرت زهرا(س) را به ایشان عنایت فرموده است.”

آیت الله مرعشی نجفی می‌گویند به خاطر این ماجرا پدرم مرا به زیارت حرم حضرت معصومه قم توصیه می‌کردند. به همین خاطر من زیاد به قم می‌آمدم تا در نهایت با اصرار آیت الله حائری در این شهر ماندگار شدم. ایشان بارها می‌گفتند من بیش از شصت سال است که هر روز اول زائر حرم حضرت معصومه هستم.

زیارت حرم حضرت معصومه قم

در چندین روایت از امام رضا(ع) و امام جواد(ع) نقل شده که پاداش زیارت حرم حضرت معصومه قم برای زائری که عارف به حق این بانوی بزرگوار باشد بهشت برین است. از ویژگی‌های خاص زیارت نامه حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها این است که مستقیماً از امام رضا(ع) نقل شده است. به جز حضرت زهرا(س) برای هیچ یک از بانوان عالیقدر مسلمان زیارتی مأثور (روایت شده از معصومین) وجود ندارد. حتی در میان امامزادگان نیز تنها حضرت عباس بن علی و حضرت علی اکبر دارای چنین زیارت نامه‌ای هستند.

نقشه حرم حضرت معصومه قم

در نقشه حرم حضرت معصومه قم علاوه بر صحن و رواق، بخش‌های مختلف دیگر نیز مشخص است. مدرسه فیضیه، مسجد بالاسر، کتابخانه آستانه، درمانگاه آستانه، مسجد مطهری، مهمان‌سرای حضرت، کتابخانه آیت الله بروجردی، موزه آستان مقدس و چندین شبستان وسیع معروف ترین اجزای این آستان مقدس است.

حرم حضرت معصومه چند رواق دارد؟

داخل حرم حضرت معصومه قم در دوره‌های مختلف تاریخ رواق های متعددی احداث شده است. منظور از رواق فضاهای اطراف ضریح است که از یک سو به فضای روباز راه دارند. در حال حاضر شش رواق به قرار زیر در این حرم وجود دارد:

• رواق غربی

این رواق توسط محمد تقی میرزا حسام السلطنه از فرزندان فتحعلی شاه قاجار در سال 1236 هجری قمری احداث شده است. این رواق در محل مهمان‌سرایی که توسط شاه طهماسب احداث شده بود ساخته شده است.

• رواق شرقی

این رواق با نام رواق آینه نیز شناخته می‌شود. و رواق آینه در سال 1130 هجری قمری به دستور علی اکبر خان اتابک احداث شد.

• رواق شاه عباس دوم

این رواق به دستور شاه سلیمان در سال 1077 هجری قمری بر روی مقبره شاه عباس احداث شد. این رواق دارای گنبدی با 16 ضلع منظم و کتیبه‌ای از سوره جمعه است که به خط محمدرضا امامی نوشته شده است.

• رواق شاه صفی

این رواق که در بخش زنانه حرم قرار دارد در سال 1052 هجری قمری به دستور شاه عباس بر روی مقبره شاه صفی احداث شده است. در این رواق کتیبه زیبایی به خط محمدرضا امامی وجود دارد، که در آن احادیثی از ائمه درج شده است.

• رواق شاه سلیمان

این رواق در سال 1107 هجری قمری به دستور شاه سلطان حسین بر روی مقبره شاه سلیمان صفوی احداث شد. بعدها پیکر شاه سلطان حسین نیز در همین رواق دفن شد. در این رواق کتیبه‌ای به خط خطیب قمی وجود دارد که در آن سوره حشر درج شده است.

• رواق طباطبایی

این رواق به صورت سه گوش در طی سال‌های 1360 تا 1370 هجری قمری به همت حاج آقا محمد طباطبایی احداث شده است.

حضرت معصومه چند صحن دارد؟

در حرم کریمه اهل بیت چندین صحن وجود دارد. در ادامه نام صحن های حرم حضرت معصومه و اطلاعات مختصری در مورد آنها ارائه می‌کنیم.

• صحن عتیق

این صحن با عنوان صحن قدیم یا صحن امام هادی نیز شناخته می‌شود. این صحن در ابتدا توسط بانو شاه بیگم صفوی به صورت مربع شکل احداث شد. در آن زمان این صحن چهارگوش دارای سه ایوان بود. در زمان فتحعلی شاه تغییراتی در این صحن اعمال شده و به صورت هشت ضلعی نامنظم درآمده و ایوان‌های آن به هفت عدد افزایش یافت. مشهورترین ایوان صحن عتیق، ایوان طلایی است که به دستور فتحعلی شاه در ورودی روضه مطهره احداث شده است. سایر ایوان های صحن عتیق نیز دارای تزئینات زیبایی اعم از مقرنس کاری، آینه کاری و گچ‌بری است.

• صحن جدید

این صحن با عنوان صحن اتابکی یا صحن امام رضا(ع) نیز شناخته می‌شود. بانی این صحن میرزا علی اکبر خان اتابک بوده است. این صحن به شکل چهار ضلعی نامنظم با هفت ایوان در در فاصله سالهای 1290 تا 1303 هجری قمری احداث شده است. تمامی ایوان‌های این صحن دارای تزئینات زیبایی شامل کاشی‌کاری، مقرنس کاری و کتیبه‌های متنوع است. زیباترین ایوان صحن جدید ایوان آینه است که اثر هنرمند مشهور استاد حسن معمار قمی است.

• صحن صاحب الزمان

این صحن که حدود 8000 متر مربع وسعت دارد دارای چهار ورودی است. دیوارهای این صحن با کتیبه‌های نفیسی از جنس سیمان سفید و آجر آراسته شده است. بر روی این کتیبه‌ها آیات قرآنی به خط بنایی و کوفی درج شده است.

• صحن پیامبر اعظم

ساخت این صحن از اواخر دهه 80 آغاز شد و به مرور زمان بخش‌هایی از آن تکمیل شده است. در حال حاضر ضلع شمالی و جنوبی این صحن افتتاح شده و شبستان زیر زمین این صحن در حال احداث است.

• صحن جواد الائمه

این صحن که بیش از 15000 متر مربع وسعت دارد بر روی رودخانه احداث شده است. این صحن با چهار ورودی اصلی و دو ورودی اضطراری در اواخر دهه 80 احداث شده است. باب الکرامه حرم حضرت معصومه درب ورودی صحن جواد الائمه در خیابان اراک است. این صحن نزدیکترین مسیر ورود زائرین با خودرو شخصی است. بخش‌های خدماتی نظیر بخش هدایا و نذورات، خدمات سالمندان، مرکز نوجوانان فاطمی و اتاق عقد در ورودی این صحن راه‌اندازی شده است.

حرم حضرت معصومه چند مسجد دارد؟

در حال حاضر چندین مسجد در داخل محوطه حرم حضرت معصومه قم قرار دارند. برخی از این مساجد در گذشته مساجد مستقلی بودند اما با توسعه حرم در حال حاضر در محدوده حرم قرار گرفتند.

مسجد اعظم قم(مسجد آیت الله بروجردی)

این مسجد در سال 1337 هجری شمسی توسط سید حسین طباطبایی بروجردی احداث شده است. در آن زمان این مسجد کاملاً در مجاورت حرم حضرت معصومه قرار داشت. بنای این مسجد توسط معمار معروف حسین لرزاده به صورت سه ایوانی طراحی شده است. این مسجد دارای گنبدی به ارتفاع 24 متر است که با کاشی آبی رنگ آراسته شده است. این مسجد هم‌اکنون یکی از مدارس حوزه علمیه قم محسوب می‌شود. در جوار این مسجد کتابخانه آیت الله بروجردی قرار دارد که از لحاظ ارزش کتب خطی از مهمترین کتابخانه های ایران است.

مسجد بالاسر

این مسجد قدیمی ترین بخش حرم حضرت معصومه قم است. مسجد بالاسر در صحن عتیق در ضلع غربی حرم قرار دارد. این مسجد مکان بافضیلتی برای نیایش معرفی شده و بزرگانی چون آیت الله بهجت در آن مدفون هستند.

مسجد طباطبایی

این مسجد به همت حجت الاسلام حاج آقا محمد طباطبایی در جنوب ضریح احداث شده است. این مسجد دارای تزئینات بسیار زیبا و گنبدی مرتفع است.

مسجد مطهری

این مکان در گذشته به موزه حرم حضرت معصومه اختصاص داشت. پس از احداث مسجد مطهری اغلب مراسم عمومی حرم در این مکان برگزار می‌شود.

موزه حرم حضرت معصومه قم

موزه حرم حضرت معصومه قم قدمت بسیار زیادی دارد. این موزه ابتدا از سال 1314 تا 1353 شمسی در محل فعلی مسجد مطهری فعال بود. از سال 1353 تا سال 1360 موزه تعطیل شده بود. در سال 1361 این موزه در مکان فعلی خود در مجاورت مدرسه فیضیه آغاز به کار نمود. اشیاء متنوعی در مجموعه آثار موزه آستان مقدس حضرت معصومه وجود دارد. برخی از این اشیاء متعلق به پادشاهان قرون و اعصار گذشته بوده است. برخی دیگر نیز توسط علاقمندان حفظ آثار تاریخی به موزه اهدا شده است. آثار متنوعی از هنرهای نقاشی، پارچه بافی، حجاری، فلزکاری، خاتم کاری، خطاطی، تذهیب، شیشه‌گری، سنگ های قیمتی و قرآن های خطی در این موزه نگهداری می‌شود.

مدرسه فیضیه

یکی از معروف ترین اماکن مجاور حرم حضرت معصومه قم مدرسه فیضیه است. بخش‌هایی از این مدرسه یادگار صفویه و بخش‌های دیگر یادگاری از دوران قاجار هستند ظاهراً این مدرسه به واسطه حضور فیض کاشانی (از علمای دوره صفویه) به این نام مشهور شده است. این مدرسه قدیمی علاوه بر ارزش تاریخی و مذهبی به عنوان یک مدرسه علوم دینی و یک بنای اصیل در تاریخ معاصر ایران نیز نقش مؤثری داشته است. این مدرسه در دهه 40 شمسی به یکی از کانون‌های مبارزه با رژیم شاهنشاهی تبدیل شد. بعدها با حضور آیت الله عبدالکریم حائری شیرازی این مدرسه اعتباری دوباره پیدا کرد.

بزرگان مدفون در حرم حضرت معصومه قم

در حرم حضرت معصومه قم بیش از 400 عالم بزرگوار، چندین امامزاده و تعدادی از پادشاهان صفوی به خاک سپرده شده‌اند. اطلاعات کامل این مقابر در مجموعه کتاب “ستارگان حرم” منتشر شده است. در داخل حرم نیز تابلوهای راهنمایی برای هدایت زائران به مقابر نصب شده است. برخی از مشهورترین این افراد عبارتند از:

امامزادگان حرم حضرت معصومه

• میمونه دختر موسی مبرقع نوه امام جواد(ع): زیر گنبد اصلی
• ام محمد دختر موسی مبرقع: زیر گنبد اصلی
• ام اسحاق از بانوان ممتاز شیعه و همسر یکی از نوادگان امام رضا(ع): زیر گنبد اصلی

علمای مدفون در حرم حضرت معصومه

مقبره علمای بسیار زیادی در حرم حضرت معصومه قرار دارد. برای مشاهده فهرست کامل این افراد می‌توانید به بخش ستارگان حرم در سایت حرم حضرت معصومه مراجعه نمایید. ما در اینجا تنها تعداد اندکی از علمای معروف مدفون در این حرم را معرفی می‌کنیم:

• علمای مدفون در مسجد بالاسر: آیت الله بروجردی، علامه سید محمد حسین طباطبایی، آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت الله شهید مرتضی مطهری، آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی، آیت الله محمد تقی بهجت
• علمای مدفون در مسجد علامه طباطبایی: شهید آیت الله حاج شیخ فضل الله محلاتی، شهید حجت الاسلام محمد منتظری
• بزرگان مدفون در رواق شهید مطهری: آیت الله شیخ محمد شاه آبادی، آیت الله سید صادق طباطبایی بروجردی
• بزرگان مدفون در صحن امام هادی(ع): آیت الله علی دوانی، حاج اسماعیل دولابی
• و بزرگان مدفون در صحن امام رضا(ع): پروین اعتصامی، شهید حاج شیخ فضل الله نوری، آیت الله سید محمد محقق داماد، آیت الله شاهرودی، شهید مفتح

پادشاهان مدفون در حرم حضرت معصومه قم

در دوره صفویه و قاجاریه تعدادی از پادشاهان و بزرگان دربار در حرم حضرت معصومه قم به خاک سپرده شدند. البته این مقابر در دهه 60 تخریب شده و سنگ قبرهای آنها در موزه آستان مقدس نگهداری می‌شود.

• شاه صفی اول: رواق زنانه
• شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی: مسجد بالاسر
• فتحعلی شاه قاجار و محمد شاه قاجار: صحن عتیق

خدمات فرهنگی حرم حضرت معصومه قم

• برگزاری دوره‌های آموزشی قرآن، معارف و حدیث: شبستان حضرت نجمه خاتون
• ارائه مشاوره دینی: واحد مشاوره حرم در صحن جواد الائمه
• کتابخانه عمومی: ضلع شرقی حرم، صحن پیامبر اعظم
• موزه حرم حضرت معصومه: میدان آستانه
• اتاق عقد: صحن صاحب الزمان
• برنامه های فرهنگی مخصوص بانوان: رواق حضرت خدیجه
• برگزاری اردوهای زیارتی: صحن صاحب الزمان
• نمایشگاه حریم حرم(زندگینامه حضرت معصومه): پارکینگ ضلع شرقی حرم
• اجرای برنامه‌های فرهنگی برای کودکان و نوجوانان: میدان آستانه، رواق کودک
• اجرای برنامه‌های فرهنگی برای خردسالان: شبستان امام خمینی، رواق خردسالان
• برنامه‌های فرهنگی برای زائران خارجی: صحن صاحب الزمان
• خدمات فرهنگی و گردشگری برای زائران خارجی: صحن امام هادی

خدمات رفاهی حرم حضرت معصومه قم

• دارالشفاء حضرت معصومه: میدان آستانه
• فروشگاه متبرکات حرم: پارکینگ ضلع شرقی
• فروشگاه محصولات فرهنگ(4 شعبه): میدان آستانه، صحن صاحب الزمان، صحن پیامبر اعظم، صحن جوادالائمه
• فوریت‌های پزشکی: صحن صاحب الزمان
• دفتر اشخاص پیدا شده: صحن امام رضا
• دفتر امانتداری اشیاء قیمتی: صحن امام رضا، جنب درب شماره یک
• مکان شارژ گوشی موبایل: شبستان امام خمینی، ورودی شماره هشت
• دفتر نگهداری اشیاء پیدا شده: صحن امام رضا، مابین درها 4 و 5
• واحد خدمات سالمندان(دریافت ویلچر): صحن صاحب الزمان، در شماره 18؛ پارکینگ شرقی حرم؛ جنب آسانسور پارکینگ طبقاتی زائر
• پاسگاه انتظامی: بلوار بهار(ورودی شماره 17)، صحن امام رضا(ورودی شماره 3)
• دفتر واقفین: صحن امام رضا

غذای تبرکی حرم حضرت معصومه قم

در حرم حضرت معصومه قم روزانه تعداد زیادی غذای تبرک میان زائران حضرت توزیع می‌شد. در گذشته توزیع فیش غذا حرم حضرت معصومه به دو شیوه صورت می‌گرفت. بخشی از غذاها در هتل‌ها، مسافرخانه‌ها و پارکینگ های اطراف حرم توزیع می‌شد. بخش دیگری نیز از طریق ثبت‌نام زائران در سامانه مخصوصی به ایشان اهدا می‌شد. با شیوع کرونا و تغییر شرایط، ظاهراً سامانه ثبت نام زائران برای دریافت غذای تبرکی غیرفعال شده است.

حرم حضرت معصومه کجاست؟

محوطه حرم حضرت معصومه قم بسیار وسیع است و چندین ورودی در خیابان‌های مختلف دارد. باب الشفا و باب الکوثر ورودی های اصلی حرم هستند که در میدان آستانه قرار دارد. باب الانتظار و باب القبله در صحن پیامبر اعظم قرار دارد. و باب الجنه در صحن صاحب الزمان و باب الکرامه در صحن جوادالائمه قرار دارد.

پارکینگ حرم حضرت معصومه قم

با توجه به حجم بالای زائران چندین فضای وسیع به عنوان پارکینگ حرم حضرت معصومه قم به شرح زیر در نظر گرفته شده است:

• پارکینگ طبقاتی زائر: بلوار سردار سلیمانی
• پارکینگ شمالی حرم: خیابان آیت الله طالقانی
• و پارکینگ جنوبی حرم: خیابان حجتیه
• پارکینگ شرقی حرم: خیابان عشق علی

راه‌های ارتباطی حرم حضرت معصومه قم

سایت حرم مطهره صدیقه: www.amfm.ir

تلفن حرم حضرت معصومه (روابط عمومی حرم): 371751-025

پیامک حرم: 30001122

آپارات پخش زنده حرم حضرت معصومه: https://www.aparat.com/astanqom

(آپارات پخش زنده حرم فعال نیست و پخش زنده در سایت حرم به آدرس https://amfm.ir/live/ راه‌اندازی شده است)

اپلیکیشن حرم حضرت معصومه: نرم افزار “شفیعه” توسط تولیت آستان مقدس حضرت معصومه عرضه شده است برای دریافت این نرم‌افزار می‌توانید به آدرس https://cafebazaar.ir/app/com.masoumeh مراجعه نمایید.

سایت خادمین افتخاری حرم کریمه اهل بیت: https://amfm.ir/emp/

جاهای دیدنی قم

از دیدنی های قم می‌توان از خانه تاریخی زند قم و بازار قم نام برد.

آب و هوای قم

برای بازدید از دیدنی های قم و اقامت در قم اطلاع از وضع آب و هوا ضروری است. به همین خاطر در این بخش پیشبینی وضع آب و هوای شهر قم را در پنج روز آینده ملاحظه می‌نمایید.

قم آب و هوای

لوکیشن دقیق حرم حضرت معصومه در قم

پیدا کردن حرم حضرت معصومه در شهر قم کار آسانی است. اما با توجه به گسترش و بزرگ شدن شهر قم و وجود ترافیک استفاده از لوکیشن دقیق می‌تواند به ما کمک کند. به همین خاطر در این بخش لوکیشن دقیق مرقد حضرت معصومه در قم آورده شده است.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای صادق میری، جناب آقای امیرحسین میرمعینی و جناب آقای میرسعید هادیان عزیز ثبت نموده‌اند.