خرس قهوه ای یکی از جانواران جالب خانواده پستانداران حیات وحش ایران است. این جانور عظیم جثه بزرگ‌ترین  گوشت­خوار ایران بوده، که در تیره خرس‌سانان قرار گرفته است. خرس­های قهوه‌ای گونه‌­ای از خرس­‌های درشت اندام است، که مانند انسان رژیم غذایی همه چیز خوار دارد. این حیوان را در مناطق آمریکای شمالی و در شمال آسیا و اروپا می‌­توان مشاهده کرد. رنج وزنی این پستاندار بزرگ همانند جثه‌اش وسیع است. خرس قهوه‌ای از نوزادان تا خرس­های بالغ، وزنی حدود 70 تا 870 کیلوگرم را به خود می‌بینند. در ادامه قصد داریم شما را زیستگاه خرس­های قهوه ای، رفتار خرس­های قهوه ای، رژیم غذایی آنها، فیلم خرس قهوه ای، عکس خرس قهوه ای، رفتار خرس­های قهوه‌ی با انسان و خرس­های قهوه ای در ایران بیشتر آشنا کنیم.

خرس قهوه‌ای

یکی از پستانداران بامزه دنیا خرس‎‌های قهوه‌ای هستند. این گروه از پستانداران در ایران و دنیا به عنوان بزرگترین گوستخوار خشکی معرفی می‌شوند. این امر به این معنا نیست، که این حیوان فقط گوشت‌خوار است. برعکس این جانور سنگین وزن از علف‌ها نیز به عنوان غذا استفاده می‌کند. طول بدن این حیوان 180 تا 250 سانتی متر متغیر است. ارتفاعی که این پستاندار به خود میبیند بین 90 تا 120 سانتی متر خواهد بود.  یکی از جالب‌ترین داده‌هایی که جانور شناسان در مورد این جانور اندازه گرفه اند، اندازه طول دم آن است. این دم مشهور طولی به اندازه 6 تا 14 سانتی متر دارد. این پستاندار پشمالو که بدنی پوشیده از موی قهوه‌ای است در طول زندگی خویش وزنی معادل 100 تا 385 کیلوگرم را به خود می‌بیند.

در بخش پایین کلیپ کوتاهی از خرس قهوه می‌توانید مشاهده کنید.

خرس قهوه ای و زیستگاه آن

خرس‌های قهوه‌ای همانند دیگر حیوانات ایران دارای زیستگاه‌های مشخص و مناسب حیات و سبک زندگی خویش هستند. در نقشه پراکنشی از زیستگاه و محل زندگی این جانور تهیه شده استو در این نقشه و نقاط مشخص در آن میبینیم که در بسیاری از نقاط این خرس به صورت کامل وجزئی منقرض شده است. با وجود این حجم از انقراض و کم شدن محل زندگی آن همچنان در ما بقی اماکن همچنان به تعداد زیادی دیه می‌شود. تعداد این  خرس‌ها در هر منطقه بسته به نوع مواد غذایی موجود و مصرفی آنها متفاوت است. این امر یکی از بدیهی‌ترین موارد و قوانین حیات وحش است. خرس قهوه‌ای بیشتر در علف‌زارهای بلند و در جنگل‌ها دیده می‌شود. این گونه از پستانداران در گرفتن ماهی مهارتی خاص دارند. این امر سببمی‌شود تا در کنار رودخانه‌های پر از ماهی دیده شود.

بررسی رفتارهای خرس قهوه‌ای

کی از رفتارهای عجیب و مهم خرس‌های قهوه‌ای خوابیدن و چرت زدن این حیوان در فصول سرد سال است. این خواب که به دلیل طولانی بودن به ضرب المثلی رایج تبدیل شده به خواب زمستانی مشهوراست. مدت زمانی که این حیوان در خواب به اصطلاح زمستانی به سر می‌برد، 6 ماه است. برخی از این حیوانات در مناطقی زندگی می‌کنند که زمستان‌های بسیار سردی دارد. در این زمان یافتن غذا بسیار سخت خواهد بود. این امر مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل خواب این حیوان است. او با خوابیدن در این روزهای سرد از کمترین سطح انرژی ممکن استفاده می‌کند. به عبارتی در مصرف انرژی خویش صرفه جویی می‌کند.

این پستاندار در نزدیک فصل سرما به شدت غذا می‌خورد و چاق می‌شود. به عبارتی برای روزهای زمستان و خواب مواد غذایی در بدن خویش ذخیره می‌کند. خرس‌ها در این دوران خواب تنها برای خوردن غذا و از گرسنگی بیدار می‌شوند. بعد از خوردن غذا مجدد به خواب می‌روند.

این حیوان همانند جغد و دیگر حیوانات شب زی در شب به فعالیت مشغول است. این بدین معنا نیست که در طول روز آنها را نمی‌توان دید. خرس‌ها در هنگام خطر رفتارهای جالبی از خود نشان می‌دهند. آنها ابتدا با غرشی بلند سعی در فراری دادن عامل خطر دارند. و در مرحله بعد که قبل از حمله است دندانهای خویش را به شدت به یکدیگر فشار می‌دهند. این حیوان تا جای ممکن از مواجهه با انسانها و محل زندگی آنان خود داری می‌کند.

شباهت خرس قهوه‌ای به انسان

به برخی رفتارها و عادات غذایی این حیوانات که بنگرید رفتاری مشابه انسانها در آن میبینید. مهم‌ترین موردی که به آن باید اشاره شود، همه چیز خوار بودن این جانور است. او همانند انسانها در رژیم غذایی خویش به نسبتی معقول از گیاهان و گوشت استفاده می‌کند. خرسها مانند انسان بدنی پوشیده از مو دارد. آنها مانند انسانها روی دو پای خویش می‌ایستند و راه می‌روند. این رفتار را بیشتر در زمان بازی و دعوا در این جانوران میبینید. رد پای خرس‌ها به شدت به رد پای انسانها شباهت دارد.

بررسی رژیم غذایی خرس قهوه ای

این حیوان همانند انسان همه چیز خوار هستند. این حیوان با توجه به اینکه گوشتخوار است بیشتر به مواد و غذاهای گیاهی علاقه دارند. مکانیسم بدنی این حیوان با علاقه‌مندی آن سازگاری یافته است. دندانهای آسیایی این حیوان پهن تر از دیگر گونه‌های خویش است. این دندانها برای جویدن علف‌های نرم تخصص یافته اید. آنها از توت، ریشه‌های نرم، جوانه‌ها و میوه‌ها تغذیه می‌کنند.

پستاندار بامزه ما به خوردن حشرات نیز علاقه دارد. این امر همانند خوردن علوفه در بدن این جانور تخصیص یافته است. لب‌های بزرگ و فاصله‌ آن با لثه‌ها این امکان را به آنها می‌دهد تا حشرات را از لانه‌هایشان بمکند. داستان دوست داشتن و علاقه خرس‌ها به عسل را که شنیده اید. این حیوان علاقه بسیار وافری به این شیرینی خوشمزه دارد.

ماجرای گوشتخوار بودن این پستاندار حقیقت دارد. برخلاف باور عموم علاقه‌ای به خوردن گوشت انسان ندارد. این حیوانات از گوشت ماهی‌ها، حشرات و پستانداران کوچک تغذیه می‌کنند. خرس ها همه چیزخوارند و اگر فرصتی پیدا کنند حتما بز وحشی چالاک را نیز شکار می‌کنند، اما در شرایط عادی سرعت آنها بیشتر از خرس هست و به این دلیل در صورت غذای خرس نیستند مگر در شرایط خاص، به همین خاطر است که حتی در بعضی منابع ذکر شده است، که خرس قهوه‌ای به گوسفندان وحشی و بزکوهی نیز حمله و تغذیه می‌کند.

در قسمت پایین فیلم کوتاهی از رفتار خرس قهوه‌ای در طبیعت را مشاهده می‌کنید.

تعادل و نوع مواد غذایی مصرفی خرس قهوه‌ای چگونه است؟

برنامه و نوع خوراک خرس قهوه‌ای به شدت به محیط و مکان زندگی آن وابسته است. این حیوان بسته به دسترسی مواد غذایی که در رژیم و برنامه غذایی خویش دارد، متفاوت عمل می‌کند. در برخی موارد این حیوان به آبهای رودخانه و ماهی‌ها نزدیکی بسیاری دارد. در مقابل به حشرات و یا میوه‌ها دسترسی کمتری دارد. همین امر سبب می‌شود در رژیم غذایی آن گوشت نقش مهم‌تری داشته باشند.

در برخی مناطق سرد‌تر که دسترسی این حیوان به گیاهان تازه و عسل کمتر است آنها به شکار می‌پردازند. به عبارتی رفتار غذایی خرس‌ها به شدت به رژیم غذایی و مکانی که در آن زندگی می‌کنند بستگی دارد.

روابط خرس قهوه ای با انسان ها

خرس‌ها قهوه‌ای بیش از دیگر اعضای خانواده خویش حمله می‌کند. بر اساس اعداد و ارقام بدست آمده این تعداد در مقایسه با دیگر اعضای خوانواده خویش به 22 برابر نیز می‌رسد. اما این امر دلیل بر حمله بی مورد به انسان نیست. این خرس‌ها موجوداتی انسان گریز اند. آنها از حضور و مواجهه با انسانها خود داری می‌کنند. آنها تنها در موارد خطر به انسانها حمله می‌کنند. این امر از رفتارهای ناشایست انساها نشات می‌گیرد.  این پستاندار تنها در مورد خطر مرگ و شکار و در حین خوردن غذا احتمال حمله بالایی دارد. در فصول شکار خرس و روئیدن تمشک این احتمال بسیار بالا خواهد بود. کلام پایانی اینکه خرس‌ها از خوردن علف و تمشک لذت بیشتری می‌برند تا از شکار و خوردن انسان.

خرس قهوه ای را در کجای ایران ببینیم؟

اگر قصد دیدن این حیوانات را در حیات وحش ایران و در مناطق ایران دارید، باید بگویم آن را تنها در مکانهایی خاص از ایران می‌توان مشاهده کرد. این خرس در مناطق جنگلی خزری، رشته کوه البرز، ارسباران و رشته کوه زاگرس می‌توان مشاهده کرد. آنها در میان علفزارهای بلند و در جنگل‌ها زندگی می‌کنند. به عبارتی دقیق‌تر این خرس را از شمال خراسان تا آذربایجانو از آذربایجان تا لرستان و خوزستان و فارس می‌توان دید. این گونه در ایران جمعیت نسبتا خوبی دارد.

• منطقه حفاظت شده سرخ آباد در زنجان

از تعداد این پستاندار در ایران اعداد و ارقام دقیقی در دست نیست. در برخی از مقالات و مستندات بدست آمده  و روئیت محیطبانان عزیز به وجود خرس­های قهوه ای در ایران و در منطقه سرخ­آباد اشاره شده است. مدل زندگی و انسان گریز بودن این حیوان سبب شده تا کمتر در معرض دید و سر شماری قرار گیرند.

• منطقه هزار جریب بهشهر

خطر انقراض و نابودی خرس قهوه‌ای در برخی نقات و زیستگاه های ایران خطری جدی است. بر اساس تحقیقاتی که در اینمناطق صورت پذیرفته در بعضی از زیستگاها، این جانور از بین رفته است. اما هنوز هم در برخی از نقاط ایران مانند منطقه هزار جریب، تعدادی از خرس­های قهوه ای دیده می­شوند.

• قرخود در شهر خراسان شمالی

با توجه به این­که، تعداد خرس­های قهوه ای در ایران امروزه کمتر از 40 خرس گزارش شده است. احتمال حمله آن­ها به خیابان ها و تهدید انسان­ها توسط آن­ها تقریبا صفر درصد می­باشد. اما برای حفظ و بقای این خرس­ها در ایران، نیاز به ارتقاء شرایط بهداشتی و نگهداری از آن­ها می­باشد.

• منطقه حفاظت شده دنا

در سال 1386 نیز محققان ایرانی موفق به مشاهده خرس­های قهوه ای در ایران شدند. این گونه در بیشتر مناطق کوهستانی زاگرس که پوششی جنگلی دارد قابل روئت است. در منطقه زاگرس آنها از بلوط‌ها تغذیه می‌کنند. بلوط‌هایی که متاسفانه هر روزه، به دلیل‌های مختلف اعم از آتش سوزی و عدم مدیریت مناسب، از تعدادشان کاشته می‌شود.

• منطقه حفاظت شده سمنان

با توجه به مطالعات انجمن یوزپلنگ ایرانی، در سال 1385 حضور گونه‌­ای از خرس‌های قهوه ای در ایران تایید شد. این منطقه که به خارتوان مشهور است زیستگاه امنی برای این جانوران است.

• منطقه حفاظت شده البرز مرکزی

یکی دیگر از مناطق حفاظت شده در ایران که، گونه‌­ای از خرس­‌های قهوه ای در آنجا مشاهده شده است. منطقه حفاظت شده در البرز مرکزی می­باشد.

زندگی خرس قهوه‌ای تنها با شکار توسط انسانها تهدید نمی‌شود. نابودی زیستگاه‌ها و یا حتی حمله حیوانات دیگر ازجمله خطرات زندگی این جانور است. در برخی نقاط جهان از جمله شمال روسیه و یا مناطقی از ایران که پلنگ‌ها وجود دارند مورد حمله آنها قرار می‌گیرند.

نقش خرص قهوه‌ای در طبیعت

هر موجودیی در طبیعت نقشی مهم در چرخه حیات دارد. خرس قهوه‌ای مانند دیگر حیوانات برای طبیعت بسیار مفید اند. آنها با خوردن میوه‌ها یجنگلی و دفع هسته آنها در جای دیگر باعث پراکندگی و رشد پوشش گیاهی منطقه زندگی خویش میشوند. در مورد خوردن حشرات نیز آنها گاها باعث کنترل آفات گیاهی می‌شوند.

در زیر کلیپ کوتاهی از مستند حیات وحش و فیلم خرس قهوه ای را می‌توانید مشاهده کنید.

آیا خرس‌ها قهوه‌ای خطرناک هستند؟

بر خلاف تصور عموم از خرس‌ها این موجودات بسیار ترسو هستند. آنها به محض استشمام بوی انسان و یا دیدن آن پا به فرار می‌گذارند. امکان حمله را تنها در مورد خرس مادر( ماده به همراه توله)، خرس زخمی و آن دسته از خرس‌هایی که برای خواب زمستانی خویش مکانی نیافته اند می‌توان دید. این موترد بسیار نادر بوده و کم رخ می‌دهد.

نحوه خواب زمستانی خرس قهوه ای در ایران

نحوه شروع خواب زمستانی خرس­های قهوه ای با توجه به وضعیت آب و هوایی و شروع فصل سرما، متفاوت است. به عبارتی حسگر شروع این خواب طولانی در این جانور شروع فصل سرد است. سرمای لازم برای رفتن به خواب دمایی بسیار پایین است. در مناطقی چون ایران که اب و هوایی گرم دارد ممکن است این خواب رخ ندهد. به طور کلی در ارتفاعات کم و هوای گرم در ایران ممکن است، خرس قهوه ای اصلا خواب زمستانی نداشته باشند.  به زبانی روشن‌تر خرس­های قهوه ای که در کوه­های البرز زندگی می­کنند، غالبا گیاه­خوار هستند. و دوره خواب زمستانی آن­ها میان 90 تا 120 روز متغیر می­باشد.

خرس­های قهوه ای قبل از اینکه به خواب زمستانی بروند. به مقدار بسیار زیادی غذا می­خورند. به گونه­ای که یک لایه از چربی زیر پوست آن­ها تشکیل می­شود. نحوه لانه سازی خرس­های قهوه ای در ایران به این­گونه است که، در لانه مستقر می­شوند تا هنگام بارش برف لانه آنها کاملا پوشانده شود. فقط یک روزنه به اندازه در ایجاد می­نمایند. تا پس از بیدار شدن از خواب زمستانی بتوانند از لانه خارج شوند.

تولید مثل خرس­ قهوه ای در ایران

خرس­های قهوه ای به طور غریزی و طبق روال عادی خویش در اواسط تابستان جفت گیری می­کنند.  دوره بارداری خرس ماده 7 ماه به درازا می‌انجامد. کوتاه بودن زمان جفتگیری با توجه به طول بارداری ماده سبب بروز درگیری و نزاع در نوع نر آنها می‌شود. توله های خرس قهوه ای، معمولا در اوایل زمستان به دنیا می­آیند. آنها اغلب در خواب زمستانی مادر به دنیا می‌آیند. به عبارتی دیگر مادر در زمان تولد توله‌ها در خواب زمستانی ست.

در هر بار زایمان خرس مادر تنها دو یا سه توله به دنیا می‌آورد. زایمان بعدی مادر و یا نوبت باروری بعدی مادر 2 تا 4 سال به درازا می‌انجامد. توله خرس‌ها در زمان تولد بسیار نارس و کوچک اند. این امر به گونه‌ای است که پس از گذشت یک ماه می‌توانند چشم باز کنند. آنها در این دوره از شیر مادر تغذیه می‌کنند و در هنگام بهار به همراه مادر از لانه خارج می‌شوند.

کلیپ کوتاهی از خرس قهوه‌ای را در زیر مشاهده می‌کنید.

وزن توله خرس­ها در زمان تولد حدودا 5 کیلوگرم می­باشد. اما بعد از گذشت شش ماه وزن حداقلی آن­ها 25 کیلوگرم می­باشد. خرس­ها در مناطق محافظت شده می­توانند عمر مفیدی حدودا 30 سال داشته باشند. اما زندگی آنها در طبیعت و بدون نگه­داری از آن­ها طبیعتا کمتر خواهد بود.

پراکندگی خرس­  قهوه ای در ایران

اگر به پراکندگی این گونه حیوانی در ایران بخواهیم بپردازیم باید بدایید که آمار دقیقی از این حیوان و تعداد آن در دسترس نیست. بر اساس شواهد این گونه در ایران و در مناطق کوهستانی خراسان، شمال اصفهان و در منطقه زاگرس دیده شده است. در پارک ملی گلستان این پستاندار زندگی می‌نماید.

کلیپی زیبا از خانواده خرس قهوه‌ای در طبیعت ایران را در زیر ببینید و از حیات وحش ایران لذت ببرید. براستی که با حفاظت و حراست از فون و فلور ایران می‌توانیم هر روز شاهد صحنه‌های زیبای این چنینی باشیم… بازیگوشی‌های توله‌های این خرس و چابکی آنها در طبیعت انسان را به وجد می‌آورد…

 یکی از گزارش­هایی که در رابطه با دیده شدن خرس­ قهوه ای در ایران ثبت شده است، به شرح زیر می­باشد.

• در منطقه حفاظت شده شیمبار در استان خوزستان، دو قلاده که مطلق به توله خرس­های قهوه ای بودند، مشاهده گردید. که موجب شد پس از مدتی گزارشی مبنی بر وجود خرس­های قهوه ای در این منظقه اعلام شود.

عکس‌ها و فیلم‌های زیبای این پست را جناب آقای جعفر پناه‌پور عزیز گرفته‌اند.