سهره طلایی از پرندگان مهاجر کوچک و از حیوانات بومی ایران از خانواده Fringillidae است. این پرندگان ظاهری دلربا و آوازی دلنشین دارند، برای همین از پرندگان پر طرفدار نگه‌داشته شده در قفس به عنوان حیوان خانگی است. در این محتوا سعی شده است تا به مشخصات ظاهری سهره طلایی، تغذیه این پرندگان، زیستگاه و پراکنش جهانی سهره طلایی، زیستگاه این پرندگان زیبا در ایران، تولید مثل و لانه‌ی سهره طلایی، رفتار و عادات این گونه از سهره‌ها، رابطه سره طلایی با انسان‌ها، آواز و صدای سهره طلایی، تهدیدات این پرندگان در جهان و ایران، ریشه یابی نام سهره و سهره در فرهنگ و ادبیات ایران پرداخته شود.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای حسن مقیمی بزرگوار ثبت نموده‌اند.

سهره های ایران

سهره های ایران از تنوع بالایی برخوردار هستند. از سهره های ایران می‌توان از سهره گلی، سهره طلایی، سهره جنگلی، سهره خاکی و سهره صورتی نام برد.

مشخصات ظاهری سهره طلایی

این پرندگان صورت قرمز و سر سیاه و سفید دارند. پشت و پهلوها قهوه‌ای گلی یا شاه بلوطی است. بال‌های سیاه دارای یک نوار زرد گسترده شده در بال‌ها هستند. دم آنها سیاه و برجستگی سفید دارند. نرها و ماده‌ها بسیار شبیه به هم هستند، اما ماده‌ها در ناحیه صورت رنگ قرمز کوچکتری از نرها دارند. منقار این پرندگان مخروطی شکل، کوتاه و قوی است.

شناسایی نر و ماده‌ها این پرندگان علاوه بر ناحیه قرمز در صورت که در نرها بزرگتر و تیره‌تر است و تا پشت چشم گسترش یافته است، از طریق پرهای شانه مشکی در نرها نیز قابل شناسایی است، این پرها در ماده‌ها قهوه‌ای رنگ است.

اندازه طول سهره طلایی 12الی13 سانتی‌متر (4.7-5.1 اینچ)، طول بال‌های 25 سانتی‌متر (8.3-9.8 اینچ) و وزن آنها 14 تا 19 گرم (0.49 تا 0.67 اونس) است.

این پرندگان در هنگام پرواز با داشتن رگه‌های زرد در بال‌های سیاه به راحتی قابل شناسایی هستند.

تغذیه سهره طلایی

سهره‌های طلایی پرندگانی گیاه‌خوار هستند. غذای ترجیحی آنها دانه‌های کوچک مانند گیاه خار و گل مینا است، اما همچنین آنها جوانه‌ها، گل‌ها و میوه‌ها را نیز می‌خورند. غذای مورد علاقه‌ی این پرندگان بذرهای کوچک دانه‌های خار با نام لاتین Carduus است. این پرندگان از حشرات در هنگام غذا دادن به جوجه‌ها و پرندگان جوان نیز تغذیه می‌کنند. خوردن دانه‌ها در آنها به صورت شناور در هوا صورت می‌گیرد.

زیستگاه و پراکنش جهانی سهره طلایی

سهره طلایی بومی اروپا، آفریقای شمالی، آسیای غربی و مرکزی است. این پرندگان در اواخر میوسن-پلیوسن در دوره‌های زمین شناسی شکل گرفته‌اند.

سهره‌های طلایی در در دشت‌های نسبتا باز و نیمه جنگلی، زمین‌های جلگه‌ای باز، حاشیه‌های جنگل‌ها، جلگه‌های کوهستانی، دشت‌ها، نهرها، مناطق رودخانه‌ای و باتلاقی دارای بوته‌ها و درختان، زمین‌های چمنزار با درختان پراکنده، باغ‌های میوه، باغ‌ها و پارک‌ها یافته می‌شوند. در هنگام سرد شدن هوا به مناطق گرم‌تر مهاجرت می‌کنند. همچنین آلودگی هوا نیز موجب مهاجرت محلی آنها نیز می‌شود. این پرندگان از مناطق بومی و زیستگاهشان به نقاط مختلف جهان برده شده‌اند. به عنوان مثال در قرن نوزدهم این پرندگان به کانادا، ایالات متحده آمریکا، مکزیک، پرو، آرژانتین، شیلی، اروگوئه ، برزیل، آفریقای جنوبی، استرالیا و نیوزیلند گسترده شدند. جمعیت آنها در این کشورها رو افزایش گذاشته است و دامنه و پراکندگی آنها نیز بسیار گسترش یافته است.

زیستگاه سهره طلایی در ایران

در ایران به جز در بعضی از مناطق جنوب شرقی در سایر مناطق ایران به خصوص شمال‌غرب و غرب زاد و ولد می‌کنند. این پرندگان را در فصل مهاجرت می توان در مناطق شهری نیز مشاهده نمود. در ایران فصل مهاجرت این پرندگان اوایل پاییز است.

تولید مثل و لانه‌ی سهره طلایی

فصل تولید مثل این پرندگان در بهار اتفاق می‌افتد. فصل جفت‌گیری در ماه مارس با نمایش خواستگاری از طرف نر آغاز می‌شود. در این مراسم، پرنده‌ی نر نزدیک ماده می‎شود، در حالی که از یک طرف به طرف دیگر تکان می‌خورد و بال‌هایش را باز کرده و لکه‌های زرد روشن بال‌ها را به ماده نشان می‌دهد. این پرندگان در این فصل پر سر و صدا هستند و نرها آواز و موسیقی دلنشینی را می‌خوانند.

لانه این پرندگان به طور کامل توسط ماده ساخته می‌شود و ساخت آن حدودا طی یک هفته به پایان می‌رسد. لانه آراسته و جمع و جور است. عموماً لانه در چند متری سطح زمین ساخته شده است و معمولا در انتهای شاخه‌ها و توسط برگ و شاخه‌ها پنهان می‌شود. لانه با گیاهانی مثل خزه‌ها و گلسنگ‌ها ساخته می‌شود و با گیاهانی مانند خار پوشیده می‌شود.

جوجه کشی سهره و رفتار پدر و مادر سهره طلایی

پس از طی دو روز پس از اتمام لانه، تخم‌ها در اوایل صبح و در فواصل روز گذاشته می‌شوند. کلاچ معمولا 4 الی 6 عدد تخم است. تخم‌ها دارای لکه‌های قهوه ای مایل به قرمز هستند و دارای سطح صاف و کمی براق هستند. اندازه متوسط آنها 13 الی 17 میلی‌متراست و وزن تخم‌های اندازه‌گیری شده در آنها 1.53 گرم است.

جوجه‌کشی به مدت 11 الی 13 روز توسط ماده، که توسط نر تغذیه می شود، صورت می‌گیرد اما جوجه‌ها توسط هر دو والدین تغذیه می‌شوند. در روزهای نخست ابتدا جوجه‌ها مخلوطی از دانه‌ها و حشرات را از والدین دریافت می‌کنند، اما با رشد آنها نسبت حشرات کاهش می‌یابد. جوجه‌ها 7 الی 9 روزه اول، تغذیه توسط ماده با گذاشتن غذاها در دهان آنها صورت می‌گیرد. اما در پرندگان جوان بعد 7 تا 9 روز تغذیه توسط هر دو والدین صورت می‌گیرد. سن مستقل شدن پرندگان جوان 20 الی 27 روز است. معمولا والدین سالانه دو تا سه جوجه به طور سالم می‌توانند پرورش دهند.

رفتار و عادات سهره طلایی

در زمستان‌ها این پرندگان، گروه‌های 40 تایی و گاهی اوقات بیشتر را تشکیل می‌دهند. در طول فصل تولید مثل، جفت‌های این پرندگان از قلمرو کوچکشان در اطراف لانه به شدت دفاع می‌کنند.

آنها روزگرد هستند و وقتی شب فرا می‌رسد، آنها به صورت گروهی روی شاخه‌های درختان یا در بوته‌های فشرده می‌خوابند. این پرندگان تک همسر و به همسرشان وفادار هستند. عمر متوسط سهره طلایی 8 سال تخمین زده شده است.

رابطه سهره طلایی با انسان‌ها

سهره طلایی‌ها به دلیل ظاهر خاص و آواز دلپذیرشان معمولاً در اسارت در سراسر جهان نگهداری و پرورش می‌یابند. اگر این پرندگان با قناری‌های در یک مکان نگهداری شوند، آنها آواز اصیل خودشان را از دست می‌دهند و به آواز قناری‌های در قفس رو می‌آورند. این امر از جذابیت نگهداری آنها در قفس می‌کاهد.

آواز و موسیقی سهره طلایی

این پرندگان آواز بسیار دلنشینی دارند. آواز و صدای سهره طلایی شامل تکرار سه هجایی teLLIT-teLLIT-teLLIT است.

سهره‌های طلایی با یکدیگر به صورت صوتی ارتباط برقرار می‌کنند. تماس مشترک بین آنها “tickeLIT” آهنگین است.

تهدیدات سهره طلایی‌

به دلیل آواز و ظاهر دلربای سهره‌های طلایی‌، در سراسر جهان این پرندگان در اسارت نگهداری‌می‌شوند. هر ساله هزاران سهره طلایی در دام گرفتار می‌شوند و به عنوان پرندگان قفسی فروخته می‌شوند. یکی از تمهیدات برای از بین نرفتن این پرندگان، مبارزه علیه این تجارت است. همچنین تخریب زیستگاه‌ها و مسمومیت آنها توسط آفت‌کش‌ها و سموم شیمیایی استفاده شده در کشاورزی از تعداد آنها در جهان نیز می‌کاهد.

در حال حاضر، سهره‌های طلایی‌ در فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست( IUCN ) به عنوان حداقل نگرانی (LC) طبقه‌بندی می‌شوند، اما تعداد آنها در حال حاضر در سراسر جهان در حال کاهش است.

در ایران شکار بی‌رویه این پرندگان از حیوانات ایران جهت فروش و قاچاق آنها باعث کاهش جمعیت این پرندگان مهاجر شده است. فروش آنها علاوه بر مغازه‌های پرنده فروشی، در فضای مجازی و شبکه‌های اینترنتی به راحتی صورت می‌گیرد و هیچ‌گونه برنامه حفاظتی خاصی برای این پرندگان ارائه نشده است.

ریشه یابی نام سهره

در فرهنگ نام‌های پرندگان نوشته‌ی دکتر مکری ذکر شده است که سیره یا سره طلایی کلمه کردی است. همچنین در فرهنگ فارسی معین نیز نام این پرنده با نام سیره آمده است، مرغی کوچک و خوش‌آواز که شبیه به بلبل با پرهای زرد و سبز ذکر شده است. نام این پرنده در لهجه‌ی کرمانجی – یکی از گویش‌های اصلی کردی- زره بلبل (Zerabebel) است.

سهره در فرهنگ و ادبیات ایران

پرندگان در تاریخ و ادبیات ایران ریشه کهن دارند. انواع پرندگان بر اساس نوع کاربرد آنها در زندگی ایرانیان به گروه‌های مختلف تقسیم بندی شده بودند. این گروه‌ها شامل نامه‎رسان‌ها ، پرندگان زیبا و آوازخوان، شکارچی، خوراکی، اساطیری، پرندگان شرط‌بندی و جنگی و غیره است. شهره طلایی از پرندگان زیبا و آوازخوان است. تصویر سهره در نگارگریهای ایرانی به وفور وجود دارد. این پرنده به خصوص در نگارگریهای گل و مرغ، در کنار بلبل نقاشی شده است.

نام این پرنده در ادبیات کهن ایران  دیده نمی‌شود. ظاهرا این پرنده نوعی بلبل در نظر گرفته می‌شود. در لغتنامه‌ی دهخدا، این پرنده لاسکوی(Lāskavī) نامیده شده است.

خول طنبوره تو گوئی زند و لاسکوی / از درختی به درختی شود و گوید آه (منوچهری).

نام این پرنده در ادبیات پارسی ایران و به خصوص در اشعار شاعران در قرن سوم هجری به بعد آمده است.

باز برآمد به کوه رایت ابر بهار /               سیل فرو ریخت سنگ از زبر کوهسار

باز به جوش آمدند مرغان از هر کنار/         فاخته و بوالملیح‌ صلصل و کبک و هزار

طوطی و طاووس و بط سیره و سرخاب و سار( قاآنی)

عکس‌های این مطلب را جناب آقای حسن مقیمی بزرگوار ثبت نموده‌اند.