موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس بوشهر یکی از جدیدترین موزه های ایران و شهر بوشهر است. کمتر از یک دهه از آغاز به کار این مجموعه در عمارت دهدشتی بوشهر می‌گذرد. با این وجود تلاش مسئولان موزه و اهمیت تاریخ پزشکی موجب شده اقدامات ارزشمندی در این مجموعه صورت گیرد. ما در این مطلب ابتدا تاریخچه شکل‌گیری و اقدامات اجرایی این مجموعه را بیان می‌کنیم. پس از آن ساختار موزه بر اساس دوره‌های مختلف تاریخی و نیز مجموعه آثار موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس و جاهای دیدنی بوشهر را معرفی می‌کنیم. در نهایت این مطلب را با ارائه راه‌های ارتباطی با این مجموعه به پایان می‌بریم.

تاریخچه موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس بوشهر

در ابتدا شاید بهتر باشد توضیح مختصری در مورد نام این موزه ارائه کنیم. در توضیح این نام باید گفت از یک سو قدمت فن طبابت به دوره‌های پیش از تاریخ باز می‌گردد. از سوی دیگر یکی از مناطق مهمی که به کرات در متون تاریخی از آن یاد شده خلیج فارس است. منطقه خلیج فارس در طول تاریخ مورد توجه سیاستمداران، مورخان، جغرافی‌دانان و اقتصاددانان بوده است. لذا در مورد ترکیب سه مؤلفه “تاریخ” “پزشکی” و “خلیج فارس” قاعدتاً باید اطلاعات ارزشمندی وجود داشته باشد.

البته به دلیل فقدان تحقیقات کافی در این حوزه منابع چندانی در این زمینه وجود ندارد. اما دست اندرکاران این حوزه تلاش کردند با ثبت و گردآوری اندک اطلاعات موجود برای حفظ آن تلاش کنند. این موزه در سال 1392 به همت پروفسور نبی‌پور و دکتر مشایخ و با حمایت سازمان میراث فرهنگی در عمارت دهدشتی بوشهر راه‌اندازی شد.

فعالیت‌های موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس بوشهر

موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس بوشهر در حقیقت‌ مجموعه‌ای علمی پژوهشی در حوزه تاریخ علم پزشکی است که اقدامات آن محدود به نمایش آثار موزه نمی‌شود. این مجموعه در همان اوایل کار خود با راه‌اندازی کتابخانه مرجع تاریخ پزشکی برای عموم، زمینه حضور دانشجویان و علاقمندان این حوزه را فراهم نمود. از دیگر اقدامات ارزشمند این مجموعه می‌توان به انتشار مجله علمی-پژوهشی دو زبانه، تدوین کتاب جامع تاریخ پزشکی خلیج فارس، برگزاری نشست‌های تخصصی، برگزاری کنگره بین‌المللی تاریخ پزشکی خلیج فارس(هر پنج سال)، تدوین پروژه‌های ملی و حمایت از تحقیقات باستان‌شناسی در این زمینه اشاره نمود.

راه‌اندازی چندین پایگاه اطلاعاتی از قبیل پورتال جامع اطلاعاتی در حوزه تاریخ پزشکی، هرباریوم گیاهان دارویی منطقه خلیج فارس، پایگاه آنلاین ثبت اطلاعات بیماری‌های نادر در منطقه خلیج فارس و ارتباط با دیگر بانک‌های اطلاعاتی مرتبط از دیگر اقدامات ارزشمند این مجموعه است.

ساختار تاریخی موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس بوشهر

موزه تاریخ پزشکی به گونه‌ای طراحی شده که سیر تحول پزشکی از دوران ایران باستان تا دوره معاصر در آن ترسیم شده است. تقسیم بندی دوره‌های تاریخی نیز به صورت زیر انجام شده است.

دوره ایران باستان

بخش ایران باستان مجموعه آثار مربوط به دوره‌های عیلامیان، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان را شامل می‌شود. آثار مربوط به دوره عیلامیان اغلب از بقایای شهر باستانی لیان در حوالی بوشهر به دست آمده است. لیان مهمترین شهر امپراطوری عیلامیان در منطقه خلیج فارس بوده است. در ایران باستان مانند دیگر تمدن‌های اولیه، فن طبابت آمیزه‌ای از آداب مذهبی و سحر و جادو بوده است.

بنا بر شواهد موجود در طب هخامنشیان نیز ورد و افسون جایگاه ویژه‌ای داشته است. اما پس از مدتی با شناخت عوامل بیماری‌زا منطق پزشکی و داروهای گیاهی و معدنی رواج یافته است. در این بخش از موزه در مورد ارتباط طب شرق دور با ایرانیان در دوره اشکانیان و ساسانیان نیز اطلاعاتی ارائه می‌شود. در این زمینه آثاری مرتبط با مکتب مزدیسنا در حاشیه خلیج فارس مانند بندر سیراف و ریشهر نیز به نمایش گذاشته شده است.

دوره تمدن اسلامی

در دوران اسلامی یکی از مناطق باشکوه و متمدن ایران بندر سیراف(بندر طاهری) در مجاورت خلیج فارس بوده است. این بندر نه تنها کانون مبادلات تجاری ایران با خاور دور، اقیانوس هند، آفریقا و بین‌النهرین بود بلکه به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی جهان اسلام شناخته می‌شد.

مکتب پزشکی سیراف نقش مهمی در توسعه طب اسلامی و نیز تبادل آرا میان طب سنتی ایرانی و طب سنتی خاور دور، آفریقا، مصر و هندوستان داشت. در این بخش از موزه آثار به دست آمده از بیمارستان سیراف و دستاوردهای پزشکان معروف آن دوران نیز ارائه می‌شود. معروف ترین پزشک آن دوران “یعقوب سیرافی” یا “ابن ماهان” بوده که در این بخش معرفی می‌شود.

دوره صفویه و قاجار

حضور استعمارگران پرتغالی در ایران بسیاری از قواعد را تغییر می‌دهد. نحوه آشنایی ایرانیان با طب پیشرفته غربی، نفوذ میسیون‌های مذهبی و نقش کمپانی هند شرقی مسائلی است که در این بخش به آن پرداخته می‌شود. در این دوران پزشکان غربی به ایران اعزام شده و به ارائه خدمات درمانی و جراحی پرداختند. نفوذ پزشکان کنسولگری انگلیس و تأسیس بیمارستان‌های مدرن به شیوه غربی از دیگر مسائلی است که در این بخش به آن پرداخته می‌شود.

رواج بیماری‌های عفونی و اپیدمی مانند آبله، وبا و طاعون و سیستم واکسیناسیون در دوره قاجار از دیگر مباحثی است که در این بخش به آن پرداخته می‌شود. شواهد موجود از سیستم پیچیده و مؤثر قرنطینه جنوب ایران به منظور جلوگیری از انتشار بیماری مسری به اروپا از نکات جالب این بخش است. آثار و اسناد این بخش از موزه تاریخ پزشکی به خوبی افول طب سنتی ایران و نفوذ طب غربی را نشان می‌دهد.

دوره معاصر

در این بخش از موزه آثار و مستندات مربوط به دوره پهلوی تاکنون نگهداری می‌شود. در این بخش نحوه رواج چارچوب طب مدرن در تشخیص، درمان و آموزش پزشکی ارائه می‌شود.

مجموعه آثار موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس بوشهر

مجموعه اشیاء موزه

• الواح عیلامی مرتبط با آیین‌های مذهبی و پزشکی که در زیگورات کی ری ریشا بوشهر کشف شده است.
• تندیس‌های گِلی ایران باستان که در مراسم آیینی شفا طلبی کاربرد داشتند.
• اسکلت‌های کشف شده در حفاری‌های باستان‌شناسی که در زمینه کالبدشناسی و بیماری شناسی اهمیت دارند.
• ترکیبات دارویی و ظروف نگهداری دارو در دوره‌های مختلف تاریخی در منطقه خلیج فارس.
• ابزار ساخت دارو و جعبه داروی اطبای منطقه خلیج فارس در دوره‌های مختلف تاریخی.
• ابزارآلات و تجهیزات جراحی در دوره‌های مختلف تاریخی.
• وسایل و ابزار پزشکی کشف شده در شناورهای تجاری و نظامی.
• گیاهان دارویی که مورد استفاده پزشکان منطقه خلیج فارس بودند و به صورت طبقه‌بندی شده در موزه نگهداری می‌شوند.
• ابزارهای شیوه‌های درمانی مختلف از قبیل ختنه کردن، فصد کردن، شکسته‌بندی، دندان کشیدن و سایر جراحی‌های سرپایی.
• ابزار معاینه فیزیکی پزشکان.

• داروهای سنتی ساده و ترکیبی و نیز مواد شیمیایی مورد استفاده در درمان بیماری‌های مختلف.
• نسخ به جامانده از وردها و متونی که توسط دعانویسان و ساحران به عنوان داروی شفابخش به کار می‌رفت.
• اولین داروهای طب غربی که در دوران قاجار و پهلوی در ایران استفاده می‌شدند.
• نمونه‌های انگل‌ها و میکروب‌هایی که عامل بیماری‌های مسری کشنده در منطقه خلیج فارس بودند.
• ادوات کنترل بیماری‌های مسری که در منطقه خلیج فارس به کار گرفته شده است.
• وسایل بهداشتی که در دوره‌های مختلف در منطقه خلیج فارس رواج داشته است.

مجموعه اسناد مرتبط با تاریخ پزشکی

• اسناد مربوط به اقدامات و دستورات اجرا شده برای کنترل بیماری‌های مسری در منطقه خلیج فارس.
• اسناد مربوط به پزشکانی که در کنسولگری‌های خارجی این منطقه اعم از بندر عباس، بندر بوشهر، بصره و آبادان فعالیت می‌کردند.
• و اسناد مربوط به تأسیس بیمارستان‌های منطقه خلیج فارس.
• اسناد مربوط به شیوه‌های مختلف درمانی برای مقابله با بیماری‌های طاعون، وبا، مالاریا و آبله
• اسناد مربوط به آموزش طب سنتی و طب مدرن در منطقه خلیج فارس.
• مکاتبات پزشکان فعال در بنادر و جزایر خلیج فارس.

• اسناد مکاتبات دولتی در مورد شرایط بهداشتی منطقه، سلامت مردم و رویدادهای مهمی چون اپیدمی‌ها.
• اسناد مربوط به شرایط قرنطینه در منطقه خلیج فارس.
• سندهای مربوط به دوره صفویه و قاجار در زمینه صدور پروانه فعالیت پزشکان مدرن در این منطقه.
• اسناد مربوط به شهرداری شهرهای منطقه خلیج فارس و اقدامات صورت گرفته در زمینه بهداشت و سلامت عمومی.
• اسناد مربوط به قوانین و نحوه اجرای واکسیناسیون همگانی در منطقه خلیج فارس.
• سندهای مربوط به گمرکات بنادر خلیج فارس در زمینه تأمین داروهای مختلف و تجارت گیاهان دارویی و مواد دارویی.
• نسخه‌های به جا مانده از طبیبان فعال در منطقه خلیج فارس.

مجموعه کتب موزه

• کتب خطی علم پزشکی که طبیبان فعال در این منطقه از آنها استفاده می‌کردند.
• کتب خطی علم پزشکی دارالفنون که در دوره قاجار پزشکان مدرن از آنها استفاده می‌کردند.
• و کتب علم پزشکی که توسط طبیبان فعال در این منطقه در زمینه طب سنتی یا طب مدرن نوشه شده است.
• گنجینه‌ای وسیع از نسخه‌های نایاب کتب علم پزشکی یا تصاویر آنها متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی.

مجموعه تصاویر موزه

مجموعه تصاویر موزه اغلب عکس‌های به جا مانده از دوران قاجار و پهلوی است. البته برخی نقاشی‌های سیستم طبابت در تمدن اسلامی نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده است. این تصاویر در قالب موضوعات زیر دسته‌بندی شده‌اند:

• آناتومی
• جراحی و ارتوپدی
• فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی بیماری‌های داخلی و داروسازی
• معاینه بالینی و فیزیکی
• تصاویری از پزشکان دوران قاجار و شیوه طبابت آنها
• نقشه و عکس بیمارستان‌های منطقه خلیج فارس

موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس کجاست؟

موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس در یکی از عمارت های تاریخی بوشهر راه‌اندازی شده است. عمارت دهدشتی از آثار ثبت شده بوشهر برای این منظور در نظر گرفته شده است.

آدرس: بوشهر، خیابان انقلاب، پشت بانک مسکن، عمارت دهدشتی

تلفن: 33350271- 077

وب‌سایت: www.medhistory.ir

آب و هوای شهر بوشهر

کشور ایران به دلیل تنوع آب و هوایی و جغرافیایی که دارد، بهترین گزینه برای گردشگرانی ست که در زمان محدود برنامه بازدید و دیدن هر چهار فصل را در طبیعت دارند. اگر قصد سفر در ایران و بازدید از جاهای دیدنی ایران را دارید، بهتر است آب و هوای شهر مقصد را بررسی کنید.

در این بخش آب و هوای شهر بوشهر آورده شده است. اگر به شهر تاریخی و زیبای بوشهر سفر می‌کنید، قبل از حرکت شرایط جوی و دمایی این شهر ساحلی را بررسی کنید.

بوشهر آب و هوا

لوکیشن دقیق موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس

شهر زیبای بوشهر علاوه بر ساحل زیبا، دارای جاذبه تاریخی و موزه های دیدنی بسیاری ست. برای بازدید از جاهای دیدنی بوشهر به دلیل بافت قدیمی شهر، تنها داشتن آدرس کافی نیست. دانستن لوکیشن یکی از موارد ضروری ست. در این بخش به لوکیشن موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس اشره شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزار گوگل مپ تا رسیدن به این موزه دیدنی را مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمی‌دانید، با لمس بر روی این قسمت می‌توانید با روش استفاده از این نرم افزار آشنایی یابید.