آرامگاه خواجه نظام الملک

آرامگاه خواجه نظام الملک یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان است. این بنای ساده و بی‌پیرایه مدفن خانوادگی شاهان سلجوقی است که مقبره خواجه نظام الملک نیز در آن قرار دارد. ما در این مطلب ابتدا به معرفی بقعه خواجه نظام الملک می‌پردازیم. پس از آن به سؤالاتی چون خواجه نظام الملک کیست؟ و وزیر عالم شاه سلجوقی که بود؟ پاسخ می‌دهیم. در معرفی شخصیت خواجه، بخشی را نیز به معرفی کتابهای خواجه نظام الملک اختصاص می‌دهیم. در نهایت این مطلب را با ارائه آدرس آرامگاه خواجه نظام الملک طوسی به پایان می‌بریم.

مقبره خواجه نظام الملک

بنایی که امروز با عنوان آرامگاه خواجه نظام الملک معرفی می‌شود بنایی ساده و بی‌پیرایه است که در حد و اندازه شخصیت و محبوبیت خواجه نیست. به همین دلیل نظرات مختلفی در مورد تاریخچه این بنا نقل شده است. برخی می‌گویند خواجه در خانه و محل سکونت خود دفن شده و بعدها سایر بزرگان سلجوقی نیز در همان مکان دفن شدند. برخی می‌گویند در این مکان باغی مصفا و بنای آرامگاهی باشکوه بوده که با مرور زمان تخریب شده است. و برخی نیز معتقدند این بنا در اصل یکی از مدارس سلجوقی بوده که به عنوان محل دفن خواجه نظام الملک طوسی انتخاب شده است. به هر حال این بنا در حال حاضر ویژگی شاخصی ندارد و به رغم ثبت در فهرست آثار ملی در میان بناهای تاریخی اصفهان نیز مهجور مانده است.

در این بنای آجری چندین قبر وجود دارد که همگی از شاهزادگان و بزرگان سلجوقی هستند. ملکشاه سلجوقی، ترکان خاتون همسر ملکشاه، برکیارق، سلطان محمد و سلطان محمود(شاهزادگان سلجوقی) از جمله افراد مدفون در این مقبره هستند. بر روی تمام قبور سنگ مرمر نفیسی نصب شده و تاریخ فوت بر روی آن درج شده است. بر بالای قبر خواجه نظام الملک طوسی کتیبه‌ای محتوی آیت‌الکرسی و برخی متون دیگر نیز وجود دارد. البته بعید به نظر می‌رسد این سنگ قبرها متعلق به دوران سلجوقیان باشند و احتمالاً در دوران صفویه تعویض شده‌اند.

خواجه نظام الملک کیست؟

خواجه نظام الملک با نام حقیقی ابوعلی حسن طوسی فرزند دهقان‌زاده‌ای اهل بیهق سبزوار بود. پدر نظام الملک که در نویسندگی و حسابداری تبحر داشت ابتدا در دستگاه حکمران خراسان به دیوانی مشغول بود. او بعدها به شغل مأمور اداره اموال دولتی در طوس ترقی پیدا کرد. ابو علی حسن در طوس به دنیا آمد و از همان کودکی به یادگیری زبان عربی و قرآن پرداخت. تا جایی که در بیست سالگی از تحصیل فقه و حدیث و علوم شرعی و فنون ادبی فارغ شد. در نتیجه او در اوان جوانی فاضلی عالم و دبیری توانمند بود که به تبعیت از پدر به دیوانی مشغول شد.

خواجه نظام الملک در 21 سالگی هم‌زمان با انحطاط غزنویان به دستگاه سلجوقیان پیوست. او حدود ده سال در خدمت چغری بیگ حاکم خراسان بود. پس از مرگ چغری بیگ در سال 451 خواجه به خدمت فرزند او آلب ارسلان درآمد. آلب ارسلان پس از مرگ طغرل، مؤسس سلجوقیان، به عنوان پادشاه سلجوقی انتخاب شد. آلب ارسلان با عزل عمید الملک کندری(وزیر طغرل) خواجه نظام الملک را به وزارت برگزید. او به مدت 29 سال در سمت وزارت آلب ارسلان و سپس فرزندش ملکشاه سلجوقی خدمت کرد. در اواخر سلطنت ملکشاه میان او خواجه اختلافاتی پیش آمد. در آن زمان خواجه نزدیک 80 سال عمر داشت و در نهایت توسط شخصی که گفته می‌شود از اسماعیلیان بوده به قتل می‌رسد.

تأسیس مدارس نظامیه

یکی از مهمترین اقدامات خواجه نظام الملک تأسیس مدارس نظامیه است. در این مدارس علوم فقه و حدیث، تفسیر، حکمت، فنون ادبی، ریاضیات و طب تدریس می‌شد. در تمام مدارس نظامیه کتابخانه‌ای غنی وجود داشت و هریک از طلاب حجره‌ای در مدرسه داشتند و مقرری دریافت می‌کردند. از این جهت مدارس نظامیه بعدها به عنوان الگوی مدارس عالی و دانشگاه در ایران معرفی شدند. این مدارس در چندین شهر ایران از جمله بغداد، نیشابور، هرات، گرگان، اصفهان، بصره، شیراز و مرو راه‌اندازی شدند. نکته مهم این است که راه‌اندازی مدارس نظامیه نهضتی آموزش محور در ایران پدید آورد. به طوری که در قرون پنجم و ششم تقریباً در تمام شهرهای ایران مراکز تعلیمی کوچک و بزرگی آغاز به کار نمودند.

وزیر عالم شاه سلجوقی که بود؟

وزیر عالِم شاه سلجوقی عنوانی است که به حق در کتب تاریخی به نظام الملک طوسی داده شده است. در آن زمان امپراتوری سلجوقی وسعتی به اندازه حلب تا کاشغر داشت. اداره امور در چنین حکومت وسیعی حتماً بدون درایت و سیاست فردی چون نظام الملک طوسی ممکن نبود.

او علاوه بر امور سیاسی در امور نظامی و حتی مسائل اجتماعی نیز بسیار کاردان و توانمند بود. در مورد خواجه نظام الملک طوسی روایت های جالب فراوانی در تاریخ وجود دارد. مثلاً اینکه او به نماز اول وقت بسیار پایبند بوده و در هر شرایطی برپایی نماز را مقدم می‌دانست. یا اینکه او ملک طوس را که پادشاه به او بخشید بود چنان سرسبز و آباد کرده بود که خانواده سلطنتی برای تفریح به آنجا می‌رفتند. اما مهمترین نکته این است که در متون تاریخی از آبادانی و رفاه ایران در دوره وزارت او بسیار سخن گفته شده است.

کتابهای خواجه نظام الملک

از خواجه نظام الملک طوسی تنها یک کتاب با عنوان “سیاست نامه” به جای مانده است. البته گفته می‌شود خواجه در پردازش تقویم جلالی که یکی از مهمترین اقدامات سلجوقیان بوده است نیز با خیام همکاری کرده است. کتاب سیاست نامه با محوریت آیین کشورداری، اخلاق و سیاست به زبان فارسی و در قرن پنجم نوشته شده است. در این کتاب مطالب مختلفی اعم از گفته‌های مشاهیر، آیات قرآن و احادیث، حکایاتی از شاهان و وزیران و اندرزهایی از نویسنده گردآوری شده است.

البته برخی کارشناسان در اینکه این کتاب اثر خواجه نظام الملک طوسی باشد تردید دارند. به خصوص اینکه اشکالات انشائی و تاریخی در کتاب دیده می‌شود. اما ممکن است فردی نظیر کتابدار سلطنتی در نوشتن کتاب سهیم بوده است. زیرا در انتهای این کتاب از فردی با عنوان “محمد ناسخ” و در برخی نسخ از فردی به نام “مغربی” نام برده شده است.

مقبره وزیر عالم سلجوقیان کجاست؟

آرامگاه خواجه نظام الملک طوسی در محله دارالبطیخ اصفهان قرار دارد. این محله در حال حاضر با عنوان محله احمد آباد شناخته می‌شود. این آرامگاه در کوچه نظام الملک محله احمد آباد قرار دارد.

جاهای دیدنی اصفهان

از دیکر دیدنی های اصفهان می‌توان به میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف الله، مسجد شاه اصفهان، کاخ عالی قاپو، خانه ملاباشی، سی و سه پل، پل خواجو، خانه مشیرالملک، کلیسای وانک و کلیسا بیت اللحم اشاره کرد.

آب و هوای اصفهان

برای اقامت در اصهفان و بازدید از دیدنی های اصفهان اطلاع از وضع آب و هوای شهر لازم است. به همین خاطر در اینجا پیشبینی وضع آب و هوای شهر اصفهان را در پنج روز آینده ملاحظه می‌فرمایید.

اصفهان آب و هوا

لوکیشن آرامگاه خواجه نظام الملک در اصفهان

در بخش بالا به آدرس مقبره خواجه نظام الملک در اصفهان پرداختیم. برای سهولت در دسترسی در ادامه لوکیشن ارامگاه خواجه نظام الملک در شهر اصفهان را مشاهده می‌کنید.