سار صورتی

سار صورتي از پرندگان مهاجر عبوري حيات وحش ايران است، كه تابستان‌ها به صورت انبوه در ايران مشاهده مي‌شوند. اين پرنده زيبا از راسته‌ي گنجشک‌سانان و از خانواده ساريان است. در ايران سه نوع سار با نام‌هاي سار، سار صورتي و مرغ مينا شناسايي و ثبت شده است. نام علمي اين پرنده turnus  Roseus و نام انگليسي Rosy Starling است. در اين محتوا سعي شده است مشخصات پرنده سار صورتی، تفاوت سار صورتی با سار، صدای سار صورتی، پراكنش و زيستگاه سار صورتي در ايران و جهان، لانه پرنده سار صورتي، تغذیه سار صورتي، توليد و مثل پرنده سار صورتي، رفتار و عادات سار صورتی، سار صورتي براي كشاورزان هم مفيد و هم مضر و حفاظت از سار صورتي است.

مشخصات پرنده سار صورتی

پرهای دم سار صورتی مشکی و سینه، رو تنه، شکم و پهلو هاي آن صورتی کمرنگ است. چشم‌هاي اين پرندگان قهوه ای تیره و پاها صورتي روشن و زرد مايل به قهوه‌اي روشن است. تاج اين پرندگان کوتاه است و پرندگان نوجوان فاقد كاكل و تاج هستند. پرنده سار صورتی داراي وزن در حدود پنجاه و نه الي هشت و نه گرم دارد و طول دم آنها 58،1الي72،3 میلی‌متر است. طول بدن اين پرنده صورتي نوزده تا بيست و دو سانتی‌متر است. گستردگی بال‌ها مي‌نواند به سي و هفت تا چهل و دو سانتی‌متر برسد.

جنس نر و ماده اين پرندگان هم شکل مثل خیلی از حیوانات ایران هستند. اين پرندگان سیخک پا و چینه‌دان ندارند. منقار در اين پرندگان نسبتا کوتاه، ضخیم و در نوك رنگ آن قرمز مایل به نارنجی و انتهاي آن سیاه است. در زمستان رنگ منقار به رنگ قهوه‌اي گرايش پيدا مي‌كند.

تفاوت سار صورتی با سار

سار صورتي از نظر اندازه و جثه شبیه پرنده سار است. با این تفاوت که سار صورتي داراي ويژگي شاخصي مثل رنگ صورتی و سیاه پرها و کاکل يا تاج بلند است. پرندگان نابالغ سار صورتي داراي پر و بال‌هاي خاکی هستند. سينه آنها خاکستری کمرنگ است. آنها با اين مشخصات شبيه سارها هستند اما با داشتن منقار ضخیم‌ و خمیده‌تر با انتهاي نوك زرد رنگ از سارها قابل شناسايي هستند. منقار در سارها بزرگتر و راست است. جوجه سار صورتی نيز با خط جلو تيره چشم، با پرهاي قهوه‌اي روشن و منقار سياه قابل شناسايي است.

صدای سار صورتی

پرندگان سار صورتي به خاطر زندگي در گروه‌هاي صد تا هزار جفتي سر و صداي زيادي دارند. در هنگام آواز سار صورتی نر، كاكل به صورت تاج مانند و برجسته مي‌شود. صدای سار صورتی ترکیبی از صدای جیر جیر و جغجغه است، به خصوص در هنگام سرو ناهار به صورت دسته جمعي صدا و آواز آنها بسيار بلند شنيده مي‌شود.

پراكنش و زيستگاه سار صورتي در ايران و جهان

دامنه و پراكنش اين پرندگان در استپ‌ها، نیمه بیابان‌ها و بیابان‌های آسیای ميانه و جنوب‌شرقی اروپا است. اين پرندگان از شمال مغولستان تا سین کیانگ، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان تا جنوب روسیه، اوکراین، آذربایجان و ارمنستان یافت می‌شوند. دامنه جنوبی آنها تا شمال افغانستان و ایران نيز گسترش دارد.

پرنده سار صورتی در جاهای مختلف، به صورت مهاجر زاد و ولد مي‌كند. مناطق توليد ومثل آنها از سالي به سال ديگر متفاوت است. اين امر به یافتن منبع غذايي بستگي دارد. معمولا در مناطقي كه ازدحام ملخ‌ها در استپ‌ها، مناطق نیمه بیابانی، کوه‌های کم ارتفاع تا 1300 الي 1500 متر بيشتر مشاهده مي‌شوند. براي همين اين پرندگان در استان‌هاي مختلف ايران مشاهده مي‌شوند.

اين پرندگان براي تابستان‌گذراني و زاد و ولد در ترکمن صحرا در استان گلستان، در خراسان شمالي و آذربایجان شرقي و غربي مشاهده مي‌شوند. اين پرندگان به صورت مهاجر عبوری در بهار و پاییز در نواحی وسیعی از ساير نقاط ايران نيز مشاهده و گزارش شده‌اند كه اين نقاط شامل شرق، مركز و جنوب ايران مثل استان سیستان و بلوچستان و جزیره خارک است. با اين وجود، مشاهده آنها در استان‎هاي مختلف ايران به حضور انبوه غذا بستگي دارد. بنابراين در هر استاني احتمال مشاهده حضور آنها است.

لانه پرنده سار صورتي

پرنده سار صورتي لانه‌اش را در حفره‌ها و شکاف بین سنگ و صخره‌ها مي‌سازد. در سازه با سقف‌های کاهگلی مخروبه لانه سازی نيز مشاهده شده است. ساخت آشيانه توسط جفت‌ها به خاطر زندگي گروهي نيز هم صورت مي‌گيرد. لانه توسط هر دو والدین از چمن خشک ساخته مي‌شود و با چمن‌های نازک نيز پوشانده مي‌شود. اغلب در لانه‌هاي اين پرندگان، پرها و شاخه های تازه افسنطین نيز مشاهده شده است.

تغذیه سار صورتي

غذای اصلی و محبوب سار صورتي گونه‌های زیادی از ملخ‌ها است. به خصوص در فصل جوجه‌آوري از حشراتي مثل ملخ، سوسك، سنجاقک، و بندپایان تغذیه مي‌كند اما اين پرندگان از میوه‌هايي مثل زردآلو، خرما، انواع توت‌ها، شهد گل، دانه های غلات و حتي فلفل قرمز نيز تغذیه مي‌كنند.

توليد مثل پرنده سار صورتي

نرها در فصل تولید مثل دارای پرهای کشیده سر هستند که تاجي را تشکیل می‌دهد. اين تاج در فصل توليد و مثل برجسته‌تر می‌شود. اين كاكل تا پس سر اين پرنده نيز آویزان مي‌شود. در زمستان‌ها، تاج کوتاه‌تر مي‌شود. در فصل تولید مثل سر، گردن و سینه پرنده نر سیاه با جلای بنفش است.

ماده معمولا در لانه نیمه ساخته شده مي‌نشيند و در هنگام تخم‌گذاري لانه تكميل مي‌شود. کلاچ يا تعداد تخم‌ها 4 الي 8 است كه در اواسط ماه مه الي اوایل ژوئیه گذاشته مي‌شود. تخم‌ها بیضی شكل، صاف و صیقلی شده هستند و رنگ آنها آبی روشن است. اندازه ابعاد آنها 21* 28 میلی‌متر است.

پرنده ماده در طی 15 روز روي تخم‌ها مي‌خوابد. جوجه سار صورتی در هنگام به دنيا آمدن از تخم پوشيده از كرك است. هر دو والدین در تغذیه جوجه‌ها نقش دارند. آنها در جستجوی ملخ معمولا 20 و حتی 75 کیلومتر پرواز نيز می‌کنند. تغذیه جوجه‌ها با استفاده از حشرات بخصوص ملخ‌ها صورت مي‌گيرد. سارهاي صورتي جوان در 24 روزگی توانايي ترك لانه‌ها را دارند و پس از ترك آشيانه مستقل مي‌شوند و در كلني باقي مي‌مانند.

رفتار و عادات سار صورتی

اين پرندگان در طول مهاجرت به صورت گروهي از باغ های انگور، گیلاس، مراتع، بسترهای نی و سواحل دریاچه را نيز براي تغذيه مورد بازدید قرار مي‌دهند. پرندگان سار صورتي بسیار اجتماعی هستند و ترجیح می‌دهند در مستعمرات چند هزار یا حتی صدها هزار زندگي و توليد مثل كنند. یک کلنی از آنها ممكن شامل صد هزار جفت باشد. در ايران كلني‌هاي انبوه و پنج هزاري در حاشيه سد آزاد سروآباد استان كردستان مشاهده شده است.

سار صورتي براي كشاورزان هم مفيد و هم مضر

اين پرندگان با خوردن حشرات به خصوص ملخ‌ها از آسيب رسيدن به محصولات كشاورزي خودداري مي‌كنند. همچنين به كاهش استفاده از حشرات‌كش‌هاي در مزارع نيز كمك مي‌كنند. البته در صورت كمبود غذا بعضا اين پرندگان به محصولات كشاورزي مثل غلات یا باغات حمله مي‌كنند و به عنوان آفت عمل مي‌كنند. علاقه‌ي آنها به شهد گل باعث مي‌شود كه آنها گاهي به صورت گروهي به شكوفه‌هاي درختان حمله كنند و باغداران را عصباني كنند.

حفاظت از سار صورتي

پرنده سار صورتي از پرندگان حمايت و حفاظت شده در ايران است. براي شكار و صيد هر سار صورتي جريمه‌اي در نظر گرفته شده است.

منابع

1-    اطلس پرندگان ایران، محمد کابلی، منصور علی آبادیان، محمد توحیدی فر، علیرضا هاشمی، سید بابک موسوی، كیس روزلار، چاپ اول 1395

عکس‌های این مطلب را جناب آقای حسن مقیمی و جناب آقای حسین ایجادی عزیز ثبت نموده‌اند.