قبرستان دولاب تهران

قبرستان دولاب تهران یا گورستان کاتولیک دولاب در جنوب شرقی شهر تهران، نمادی از حضور ملیت­‌های مختلف درفرهنگ و تاریخ چند هزارساله ایران است. این گورستان از گورستان های ایران با مساحتی بیش از ۷۵ هزار متر مربع، آرامگاه ملیت­‌های مختلف از مردم کشورهای لهستان، روسیه، فرانسه و ایتالیا گرفته تا بسیاری از افراد سرشناسی که روزی کشور ایران مامن و محل سکونت آنها بوده است. در ادامه قصد داریم تا به معرفی تاریخچه گورستان کاتولیک دولاب بپردازیم. و گشت و گذاری در این گورستان ممنوعه با شخصیت ها و رجال که در این مکان دفن شده ‌اند بیشتر آشنا شده و در نهایت به مکان و نحوه دسترسی به گورستان دولاب تهران و چگونگی بازدید از آن بپردازیم. پس با ما همراه باشید.

در واقع گورستان یا قبرستان دولاب تهران شامل گورستان لهستانی های دولاب، آرامستان مسیحیان دولاب و قبرستان ارامنه دولاب است. همینطور کلیسای مادور داخل این قبرستان قرار دارد.

معرفی تاریخچه قبرستان کاتولیک دولاب

تاریخچه پیدایش گورستان کاتولیک دولاب به دوره قاجار بر می‌گردد. و دو روایت تاریخی در پیدایش این گورستان وجود دارد. داستان‌ها و روایت‌هایی که درمورد مکان‌های اسرارآمیز بر سر زبان‌ها می‌افتد، ریشه در حقیقتی پنهان دارد. در ادامه متن به بررسی این دو روایت بیشتر می‌پردازیم. این گورستان مشابه گورستان متفقین تهران از جاذبه‌های توریستی بین فرهنگی و بین المللی است.

روایت اول مربوط به شکل گیری گورستان دولاب

اولین روایت به اولین تجمع ارامنه تهران در جنوب بازار تهران باز می­‌گردد. جایی که قدیمی­‌ترین کلیسای شهر به نام کلیسای سورپ گورک در بازارچه قوام الدوله نشانه­‌ای از حضور ارامنه در این بخش بوده است. از آنجا که این بخش مکانی برای تجمع ارامنه بوده است گورستانی نیز به نام آرامستان ارامنه در همین محدوده ساخته شده بود. که بعدها آن را تخریب کردند و به بافت مسکونی شهر تهران تبدیل شد.

ونک که مکان جدید زندگی ارامنه بود، با تخریب گورستان قبلی یک گورستان دیگر در ونک برای ارامنه ساخته شد. و همچنین گورستان دیگری نیز در شرق تهران در سال ۱۳۱۵ شمسی برای ارمنی­ها ساخته شد که به آن قبرستان ارامنه دولاب می­‌گفتند. البته اعتماد السلطنه در کتاب مرآت البلدان اینگونه شرح می­‌دهد: که در سال ۱۳۳۷ قمری، کریم خان زند دستور می‌دهد. که ارامنه سنگ تراش اصفهانی به تهران منتقل شده و محله دولاب برای سکونت آنها اختصاص داده ‌شود. که با توجه به اینکه این محله مکان زندگی آنها بوده است. گورستانی نیز برای ارامنه در این محله به وجود می‌آید‌‎، که به گورستان دولاب مشهور است.

روایت دوم مربوط به شکل گیری گورستان دولاب

روایت دوم که به پیدایش و شکل گیری گورستان مربوط می­شود به داستان زندگی دکتر لوئیس آندره ارنست کلوکه باز می­‌گردد. در سال ۱۸۴۶ این پزشک فرانسوی کیلومترها راه را درنوردید و به ایران آمد. و تبدیل به پزشک اختصاصی دربار محمد شاه قاجار و خانواده او شد.

با مرگ شاه همانگونه که تاج و تخت به پادشاه بعدی رسید. دکتر کلوکه، پزشک مخصوص پادشاه بعدی یعنی ناصرالدین شاه قاجار شد.

از آنجا که در ارائه خدمات، خدمتگزاری ساده و وفادار بود به زودی به شهرت زیادی در دربار رسید. و شاید دور از اغراق نباشد که بگوییم اقدامات او در دربار در تحکیم روابط ایران و فرانسه نقش زیادی داشت. از این رو اعتماد درباریان را به خود جلب کرد. و سلیمان خان سهام الدوله از افراد با نفوذ دربار که خانواده‌ای مسیحی بودند، دختر خود را به عقد او در آورد.

اما سرنوشت چندان با او مهربان نبود. چرا که کمتر از یک سال بعد بسیار اتفاقی و بر اثر خطای خدمتکارش که به جای مشروب به او داروی سمی داده بود می‌میرد. پیکر دکتر کلوکه پس از فوت او در سال ۱۸۵۵ در محله دولاب تهران در نزدیکی قبرستان ارامنه به خاک سپرده می‌شود.

از آنجا که این زمین بدون استفاده بوده است. به آرامگاه کاتولیک­‌های تهران، خارجی‌­ها و ساکنان مسیحی که در این شهر فوت می‌شوند اختصاص می‌یابد. پس از گذشته بیش از ۱۰۰ سال مقبره گنبد دار و با نمای آجری دکتر کلوکه در میان تمام سادگی قبرستان برتری خود را به رخ بیننده می‌کشد.

گورستان دولاب، بزرگ ترین گورستان ارامنه

همانطور که گفته شد دو گورستان یکی در ونک و یکی در محله دولاب به ارامنه اختصاص یافته بود. اما گورستان ونک پس از مدتی به خاطر ساخت و ساز تخریب شد و سنگ‌های قیمتی آن نیز به گورستان دولاب انتقال یافت.

از این رو گورستان دولاب یکی از بزرگترین گورستان­های تهران است که آرامگاه تعداد زیادی از ارامنه و مردم کشورهای مختلف با مذهب­ها و آیین­های متفاوت است که روزی ایران مامن و شاید گریزگاهی برای پناه آوردن و ساخت زندگانی جدید بوده است.

مالکیت گورستان ارامنه از همان ابتدای پیدایش متعلق به دولت فرانسه بود. چرا که این گورستان توسط سفارتخانه‌های فرانسه ایتالیا و نماینده کلیسای کاتولیک روم خریداری شده بود. و از آنجا که این گورستان مقبره تعداد زیادی از آوارگان لهستانی است بخش مربوط به لهستان نیز توسط سفارتخانه این کشور در سال ۱۹۴۳ خریداری شد.

معرفی بخش های مختلف و جاذبه های قبرستان کاتولیک دولاب

هرچند این گورستان با نام گورستان کاتولیک دولاب شناخته شده است. اما انواع فرقه‌­های مربوط به دین مسیحیت در این گورستان آرمیده‌­اند. ملیت‌های مختلف را از کشورهای مختلف می‌توان در این آرامستان مشاهده کرد. که به طور کلی هرکدام در یک بخش مجزا از گورستان دولاب دفن شده‌اند.

این آرامستان را به شش بخش مجزا تقسیم کرده‌­اند. که شامل بخش ارامنه، ارتدوکس شرقی کاتولیک رومی، کاتولیک ارمنی، آشوریها و لهستانی‌ها است. با توجه به تاریخچه شکل‌گیری گورستان دولاب، بخش مربوط به ارامنه یکی از قدیمی­ترین گورستان‌های ارامنه تهران می‌باشد. که مساحتی در حدود ۴۷ هزار متر مربع را به خود اختصاص می­‌دهد.

چیزی که در ابتدای ورود به گورستان دولاب بیشتر از همه به چشم می­‌خورد. سکوت و آرامش آن و سرسبزی و بکر بودن فضای آن است. گویی که سال‌هاست کسی به حریم آن قدم نگذاشته است. و شاید بهترین مکانی است که به اسمی که بر آن گذاشته‌اند شباهت دارد، آرامستان. با حضور در این فضا تنها احساسی که منتقل می‌شود، آرامش و هم‌گونه و سرد قبرستان است.

معرفی بخش های مختلف قبرستان دولاب

همانطور که گفته شد این گورستان دارای شش بخش مجزا است. که هر بخش به پیروان یک آیین مسیحیت و گروه‌های قومی و ملی مختلف اختصاص دارد. ۳۷۰۰ متر مربع از آن متعلق به ارتودوکس‌­ها می‌باشد. و ۱۴ هزار و ۲۰۰ مترمربع از گورستان دولاب متعلق به مذهب کاتولیک است. که نیمی از بخشی که متعلق به مذهب کاتولیک است، را مقبره‌های آوارگان لهستانی به خود اختصاص داده است. و بقیه آن نیز متعلق به افراد فرانسوی، ایتالیایی، انگلیسی، چکی، آلمانی و سایر افرادی است که پیرو آیین کاتولیک بوده‌اند و در ایران درگذشته‌اند.

مانند سایر گورستان‌های آیین مسیحیت روی تمام سنگ قبرها صلیب و تصویر مریم مقدس و حتی عکس­های سیاه و سفید را مشاهده می­‌کنید.

آرامگاه آوارگان لهستانی

همانطور که گفته شد نیمی از گورستان کاتولیک متعلق به آوارگان لهستانی است. آوارگان جنگ جهانی دوم که قرار بود از طریق کشور ایران به سمت کشور خود کوچانده شوند. اما بیماری ضعف و گرسنگی به آنها امان نداد. و در بین راه همه در گذشته‌اند و در این بخش از گورستان به خاک سپرده شدند. آرامگاه لهستانی­‌ها در تهران و قبرستان لهستانی­‌ها در انزلی از بزرگترین گورستان­‌های جنگ جهانی دوم است.

گورستان دولاب ارامنه مزار بسیاری از نامداران و افراد صاحب منصب است که روزگاری در ایران زندگی می‌کرده و در همین خاک نیز به خاک سپرده شده اند. در این میان به افرادی چون اوانس اوگانیانس که اولین کارگردان سینمای ایران و سازنده اولین مدرسه بازیگری در ایران می‌توان اشاره کرد.

کنت دومونت فرت که اولین رئیس پلیس ایران بود نیز در این گورستان به خاک سپرده شده است. ارنست کلوکه پزشک دربار قاجار و دکتر تولوزان که از بانیان این قبرستان بوده است نیز در اینجا به خاک سپرده شده است. آلفرد ژان باتیست لومر از موسیقیدانان برجسته دوره قاجار که اهل فرانسه بود و نخستین سرود ملی ایران را ساخته است نیز در اینجا به خاک سپرده شده است. ولادیسلاو بردیسکی معمار لهستانی، طراح و معمار ایستگاه راه آهن تهران و از معماران مطرح دوران قاجار نیز در این گورستان آرمیده است.

آرامگاه کارگران ایتالیایی، ترسناک ترین بخش گورستان دولاب

در شمال غربی بخش کاتولیک گورستان دولاب، آرامگاه ۲۶ کارگر ایتالیایی شاغل در معادن و راه‌آهن ایران وجود دارد. مقبره آنها شکل و شمایلی عجیب و متفاوت با سایر مقبره­های موجود در گورستان دارد. قبرها در زیر زمین به صورت عمودی در دیوارها قرار گرفته اند به نحوی که با پا گذاشتن در این بخش توسط مقبره­ها کاملا احاطه می­شوید و شاید تجربه­ای ترسناک برایتان باشد.

آرامگاه ارامنه، بزرگترین بخش گورستان دولاب

هرچند حضور ارامنه در شهرهای مختلف ساخت گورستان برای آنان را اجتناب ناپذیر کرده بود و گورستان­هایی چون گورستان ارامنه در اسلامشهر، قبرستان ارامنه اصفهان، بزرگترین بخش گورستان دولاب متعلق به ارامنه است که همگی در ایران ساکن بوده و در همین خاک در گذشته اند.

معروف‌ترین شخصیت­های ارامنه ساکن در ایران در این بخش از گورستان به چشم می‌خورند. افرادی چون آوانس اوگانیانس اولین فیلمنامه نویس، شاهین سرکیسیان پایه‌گذار تئاتر مدرن در ایران آرام گارونه از چهره‌های سرشناس روزنامه‌نگاری، زورا ساکنیان نماینده ارامنه در مجلس، مارکار قاراب گیان شاعر و نقاش معروف و بسیاری از افراد معروف و سرشناس که اکنون اینجا آرامگاهی برای یادبود این بزرگان است.

از دیگر شاخص­های زیبایی قبرستان کاتولیک ارمنی‌ها کلیسای کوچکی به نام مادور است که روزگاری مکان برگزاری مراسم تدفین و مراسم­های مختلف بوده است.

گورستان ارتودکس­ها

بخشی از گورستان که متعلق به مذهب ارتدوکس‌ها است. با آرامگاه جالب مینا دورا خوشتاریا که همسر تاجری گرجی بوده است خودنمایی می­کند. این آرامگاه که با معماری گرجی و با شمایلی شبیه به کلیسا ساخته شده است. یکی از ساختمان‌های شاخص این گورستان به حساب می‌آید. درقسمت گورستان ارتودوکس ها افرادی چون آنتوان سوروگین عکاس و نیکلای مارکوف معمار که هر دو از هنرمندان تاثیر گذار بر فرهنگ و هنر ایران بوده اند به خاک سپرده شده­اند. آنتوان کسی بود که در طی ۵۰ سالی که در ایران زندگی کرد از دوره ناصرالدین شاه تا رضا شاه عکس­های بسیار ارزشمندی را از خود به یادگار گذاشت که هر کدام سندی پرمدعا از سبک زندگی و فرهنگ ایرانیان بوده است.

مارکوف معمار نیز بناهای بسیاری چون دبیرستان البرز، ساختمان پست، دانشسرای عالی، زندان‌قصر که هر کدام یکی از بهترین نمونه‌های معماری ایران هستند را از خود به یادگار گذاشت. در این بخش نیز کلیسایی به چشم می خورد که گفته می‌شود روزگاری مکان برگزاری مراسمات آیینی مختلف بوده است اما امروز سال‌هاست که در آن مراسمی برگزار نشده است.

به طور کلی در قبرستان دولاب ارامنه مزار ۴۰۹ سرباز حدود ۵۵۰ غیرنظامی وجود دارد. بزرگترین بخش گورستان متعلق به ۲۶۰ آواره لهستانی است که در جریان جنگ جهانی دوم به امید بازگشت به خانه و کاشانه خود راهی ایران شده تا از آنجا به کشور خود کوچانده شوند اما متاسفانه در بین راه از فرط گرسنگی و بیماری جان باختند.

مکان و آدرس دقیق گورستان کاتولیک دولاب

قبرستان دولاب ارامنه در اتوبان شهید محلاتی، خیابان دهم فروردین، میدان امام حسن، خیابان پاسدار گمنام، بین خیابان شهید رضایی تاجری از غرب، خیابان مستفیض از شمال، املاک مسکونی از شرق و گلخانه‌­های خیابان پاسدار گمنام از جنوب واقع شده است. از آنجا که گورستان دارای بخش‌های مختلف است که هر بخش آن نگهبانی جداگانه دارد. و برای بازدید از هر بخش ارائه مجوزی از کشورهای مربوطه لازم است.

ساعات بازدید از گورستان کاتولیک دولاب

بازدید از این گورستان برای عموم آزاد نیست و برای بازدید از این قبرستان ممنوعه تهران، از دو راه می‌توانید استفاده کنید. راه اول استفاده از تورهایی است که برای بازدید از این گورستان برگزار می‌شود. که در حال حاضر با توجه به بیماری کرونا ممکن است امکان برگزاری آن با محدودیت­هایی روبرو باشد.

راه دوم نیز گرفتن مجوز برای ورود به قبرستان ممنوعه است. که با توجه به اینکه این گورستان متعلق به سفارت­های لهستان، روسیه، فرانسه، ایتالیا و تمام سفارتخانه‌هایی است که مردمان آن به نحوی در آن دفن شده‌اند. شما باید از تمام این سفارتخانه‌ها مجوز گرفته به علاوه مجوزی نیز از خلیفه گری ارامنه، آشوری‌ها و .. بگیرید. هرچند راه سختی در پیش رو دارید اما کار غیر ممکنی نیست.

آب و هوای شهر تهران

برای بازدید از جاهای دیدنی شهر تهران، دانستن آب و هوا و شرایط جوی حاکم امری ضروری ست. در این بخش آب و هوای شهر تهران آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک گوشی همراه هوشمندتان از شرایط جوی حاکم بر شهر در روز آگاه شوید.
تهران آب وهوا

لوکیشن دقیق قبرستان کاتولیک دولاب

در بخش‌های بالای این مقاله به ویژگی‌ها و آدرس دقیق این آرامستان اشاره شده است. در این بخش برای دستیابی بهتر به این مکان، لوکیشن دقیق این قبرستان آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزارهای نقشه خوانی گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این قبرستان را به سادگی مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از نرم افزار گوگل مپ را نمی‌دانید بر روی این لینک کلیک(لمس) کرده تا شما را در نحوه استفاده از این نرم افزار یاری کند.

عکس‌های این مطلب را استاد جناب آقای صادق میری، جناب آقای مهدی غلامی، سرکار خانم سولماز فلاحی و سفرنامه سارا ثبت نموده‌اند.