زیگورات چغازنبیل یا زیگورات دوراونتاش اولین بنای مذهبی در کل ایران زمین است. بنایی فاخر و بسیار بزرگ که هنوز هم تعجب معماران و سازندگان ساختمان را برانگیخته است. به راستی چه چیزی سبب شده که در دوران‌های گذشته تا به این حد بر روی مقیاس بزرگ کار کنند و بناهای بزرگ و باشکوه بسازند!؟ هرچه هست، امروزه بسیار مورد احترام است و نه تنها ایرانیان که برای جهانیان جای تقدیر و تحسین را موجب شده است. زیگورات چغازنبیل را اگر از نزدیک ندیده‌اید، هرچه زودتر برای بازدید آن راهی استان زیبای خوزستان و شهر زیبای شوش شوید. با ما همراه باشید تا تمام آنچه در مورد نام زیگورات چغازنبیل، معماری، تاریخچه آن، ایلامی‌ها، بخش‌های مختلف معبد چغازنبیل، دسترسی و اطلاعات ضروری برای بازدید مورد نیاز است، را به شما بگوییم.

زیگورات، عجایب بناهای تاریخی ایران

به شما قول می‌دهم که با خواندن این متن عاشق اسرار و عجایب زیگورات چغازنبیل خواهید شد. بنایی بزرگ که زمانی برای خداوند شوش یعنی اینشوشیناک ساخته شده است و کاربری مذهبی داشته است. اما طرز ساخت و معماری آن کاملا با آنچه امروز در معماری بناهای مذهبی داخل کشور و دیگر نقاط جهان می‌بنیم متفاوت است. تاریخ ساخت این زیگورات به 1250 سال قبل از میلاد برمی‌گردد. یعنی با محوطه‌ای تاریخی به قدمت بیش از 3400 سال سروکار داریم. حتی فکر آن هم انسان را به وجد می‌آورد.

معماری و شکل این زیگورات شما را یاد اهرام مصر خواهد انداخت. اما آیا سازندگان آن زمان از یکدیگر خبر داشته‌اند که از هم الهام بگیرند. نکته‌ای که در هر دوی این‌ها مشترک است، حالت پله‌ای بودن آنها است که گویی برای عروج و نزدیک شدن به آسمان و خداوند مد نظرشان بوده است. و اما اسرار و ناگفته‌های زیادی در مورد زیگورات چغازنبیل وجود دارد که آنها را به طور کامل برایتان بیان خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.

کلیپ زیگورات چغازنبیل

در کلیپ کوتاه زیر که توسط جناب آقای فرهاد خبازان عزیز تهیه شده است، نمای بالا و دورنمای زیگورات چغازنبیل را مشاهده می‌نمایید.

زیگورات ها چگونه بنایی هستند؟

بهتر است قبل از همه چیز شما را با بنایی تحت عنوان زیگورات آشنا کنیم. آیا می‌دانید زیگورات‌ها چگونه ساختمانی هستند؟ چرا امروزه دیگر کاربری تحت عنوان زیگورات نداریم. زیگورات چغازنبیل بزرگترین و مهمترین در میان تمام زیگورات‌هایی است که در کل منطقه بین‌النهرین ساخته شده است. در حالت کلی می‌توان گفت که زیگورات بنایی با هدف مذهبی و عبادت بوده است که حدود 4200 تا 2500 سال پیش در منطقه‌ی بین‌النهرین که امروزه ایران و عراق هستند، ساخته می‌شدند.

فرم کلی اینگونه بناها به صورت هرمی بود اما به صورت طبقه‌ای و به شکل پله‌ای ساخته می‌شدند. اما این پله‌ها ارتفاعی معادل چند طبقه ساختمان را داشتند. داخل زیگورات‌هایی مانند زیگورات چغازنبیل فضای داخلی وجود ندارد. عموما در ساخت آنها از آجر و خشت استفاده می‌شده است. البته گاها کاربرد سنگ نیز به چشم می‌خورد. قاعده و پلان زیگورات چغازنبیل و دیگر زیگورات‌ها به شکل مربع یا مستطیل بوده است. اما ابعاد اضلاع آنها به 50*50 و یا 50*40 می‌رسیده است.

متاسفانه زیگورات چغازنبیل و دیگر زیگورات‌ها در دوره‌های تاریخی بسیار کهن ساخته شده‌اند که در نتیجه حفاری‌ها در مناطق مختلف کشف شده‌اند. برای همین ما نمونه سالم برجای مانده از این بناها در هیچ جای جهان نداریم. برای همین همین نمونه‌های کشف شده نیز بسیار ارزشمند و شکوهمند به حساب می‌آیند. از ارتفاع دقیق زیگورات‌ها نیز آمار دقیقی در دست نیست. تنها می‌توان با توجه به آنچه برجای مانده است و با توجه به نحقیقات و بررسی‌هایی که بر روی آنها انجام می‌شود، تخمین زد. همانطور که گفته شد داخل زیگورات‌ها فضای خالی وجود ندارد و دسترسی به طبقات بالایی توسط راه‌پله و یا سطح شیبدار ممکن بوده است. نکته جالب دیگر در مورد ساخت زیگورات‌ها این بوده است که در اطراف آنها درختکاری می‌کردند و فضاهای سبز ایجاد می‌کردند.

سالم‌ترین زیگورات در جهان

و اما زیگورات چغازنبیل، سالم‌ترین زیگورات در کل جهان است که در استان دوست‌داشتنی خوزستان و در نزدیکی شهر شوش واقع شده است. این زیگورات از نظر ساخت، معماری و دسترسی به طبقات بالاتر تفاوت‌هایی با دیگر زیگورات‌ها دارد. متریال ساخت آن از خشت بوده است و سطوح خارجی آن را با آجر ساخته‌اند. ساخت آن را به پادشاه ایلامی‌ها در آن زمان یعنی اونتش گل نسبت می‌دهند.

معنای زیگورات چغازنبیل

کلمه چغازنبیل که از ترکیب دو جز اصلی چغا و زنبیل که به ترتیب به معنای تپه و سبد هستند به دست می‌آید و معنای آن هم تپه بلند است. از طرفی کلمه‌ی زیگورات به معنای برافراشته کردن و اوج گرفتن می‌باشد. زیگورات یا زیغورات را در زبان آن زمان برای فعل “زقارو” به کار می‌بردند که معنای اوج گرفتن داشت. پس کاملا منطقی است که برای کاربری مذهبی خود که برای خدایان خود می‌ساختند این کلمه را به کار ببرند.

زیگورات‌ها بناهای پله‌ای بودند که هر طبقه از طبقه پایین خود کوچکتر بود و همین حالت عروج را نشان می‌داد. عروج و صعودی که هم در ساخت این بناها و هم در نامی که برای آنها انتخاب می‌کردند خود را نشان می‌داد. زیبا نیست؟ پس در حالت کلی می‌توان گفت که زیگورات چغازنبیل به معنای محلی مذهبی برای اوج گرفتن است که بر روی تپه‌ای بلند ساخته شده است. جالب اینکه بدانید زیگورات‌ها برای نگهداری مجسمه خدایان مختلف و تقدیم کردن هدایا به آنها استفاده می‌شده است. به اینجا بروید و با خود فکر کنید که مردم آن زمان چگونه مراسم و آیین دینی و مذهبی خود را اجرا می‌کردند!

چرا از زیگورات چغازنبیل بازدید کنیم؟

آیا واقعا برای بازدید از کامل‌ترین و بهترین زیگورات تاریخ در کل جهان مردد هستید؟ آیا می‌دانستید که زیگورات چغازنبیل اولین بنای ایرانی است که به ثبت آثار جهانی یونسکو درآمده است! ارزش و شکوه این بنا بسیار زیاد است. به طوریکه نه تنها معماران، باستان‌شناسان و دوستداران تاریخ و هنر، بلکه تمام مردم ایران و جهان باید حداقل یک بار از این بنای دیدنی از نزدیک بازدید کنند. اثری که فکر، ساخت و آیین هزاران سال پیش را نشان می‌دهد. در ادامه به شما چند دلیل برای بازدید از زیگورات چغازنبیل ارائه داده‌ایم.

دلایل بازدید از زیگورات چغازنبیل

• زیگورات چغازنبیل باارزش‌ترین اثر برجای مانده از کل دوران ایلامی‌ها است که موقعیت جغرافیایی آن داخل کشور خودمان است.
• شش معیار برای ثبت آثار تاریخی در فهرست یونسکو وجود دارد که از میان آنها زیگورات چغازنبیل، دو معیار مورد قبول یعنی نمونه‌ای از سکونتگاه بشری برای استفاده از زمین که نشان دهنده‌ی چند فرهنگ مختلف باشد و نوعی بنا که در آن بتوان نمودار و روندی از زندگی انسان را دید را داشت. این دو دلیل سبب شد زیگورات چغازنبیل اولین بنای ایرانی ثبت شده در یونسکو باشد.
• در زیگورات چغازنبیل ناودان‌هایی برای انتقال آب باران به محوطه وجود دارد. این کار برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل بخش‌های سازه‌ای و دوام سازه انجام گرفته است. از طرفی به دلیل ارتفاع زیاد ساختمان، ناودان‌ها را به صورت پله‌ای و شیبدار ساخته‌اند. مساله‌ای که باور کردن آن برای هزاران سال پیش مقداری سخت است!
• شما از محوطه‌ای دیدن خواهید کرد که به ثبت آثار جهانی درآمده است و سالانه گردشگران خارجی و داخلی زیادی تنها برای بازدید از اینجا راهی ایران می‌شوند.

کم نیستند، دلایل بازدید…

• قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه آب جهان در محوطه باستانی زیگورات قرار دارد.
• نمونه‌هایی از آجرهای حکاکی شده که بر روی آنها با خطوط میخی و به زبان ایلامی نوشته شده است در این محوطه موجود است. دیدن اینها از نزدیک به راستی یک تجربه بی‌نظیر است.
• می‌توانید در کنار بازدید از زیگورات، به مناطق و روستاهای دیدنی اطراف بروید و از صنایع دستی و محصولات دستبافت زیبای آنها بعنوان سوغات خرید کنید.
• زیگورات‌ها در زمان خودشان مهمترین بنایی بودند که در یک شهر ساخته می‌شدند برای همین درساخت آنها از بهترین مواد و مصالح استفاده می‌کردند.
• این بنا در سال 1358 به ثبت آثار جهانی یونسکو درآمد و حال نه تنها شهرت ملی که در سطح جهانی شناخته شده است.

ایلامی ها که بودند؟

گاها تمدن ایلام را قدیمی‌ترین تمدن در ایران زمین می‌دانند. ایلامی‌ها پیش از مادها بر ایران حکومت داشتند. معروف‌ترین پادشاه این قوم اونتاش گال نام داشت. او همان کسی است که شهر مذهبی و سلطنتی خود به نام دوراونتاش که به معنای قلعه اونتاش است را پی‌ریزی کرد. شهری که سه حصار مختلف داشت و داخل هر حصار آن کاربر‌ی‌های مختلف وجود داشتند. در کل هدف از ساخت شهر، بناریزی شهری مذهبی برای پرستش خدایان مختلف که در راس آنها ناپیر شاه و اینشوشیناک قرار داشتند، بود. شهر دوراونتاش سه حصار و هفت دروازه ورودی داشت.

تمدن ایلام به دوران پیش از میلاد برمی‌گردد. زمان پایه‌ریزی این حکومت به حدود 2700 سال پیش از میلاد برمی‌گردد. در آن زمان شوش پایتخت این تمدن بود. برای همین شاهد محوطه‌های باستانی و قدیمی زیادی در این منطقه هستیم. حکومت ایلامی‌ها یا عیلامی‌ها در نواحی جنوب غربی ایران سکونت داشتند. آنها به کشور خود عنوان “هتمتی” به معنای سرزمین خدا داده بودند. آنگونه که پیداست مردم آن زمان به وجود خدایان و پرستش آنها باور سخت و محکمی داشته‌اند. این تمدن حدود 2094 تا 2047 سال پیش از میلاد به دست پادشاه دوم سلسله اور افتاد. اما حدود 2004 سال پیش از سلسله سوم این پادشاهی دوباره توسط ایلام از میان می‌رود. ایلام حکومت قدرتمندی بود اما بعد از جنگی که حدود 639 سال قبل از میلاد رخ داد و ایلام آسیب‌های زیادی به خود دید، دیگر هرگز شاهد قدرتمنایی و جان گرفتن دوباره ایلامی‌ها در تاریخ نبوده‌ایم.

حقایق جالب در مورد زیگورات چغازنبیل

همیشه در مورد بناهای خیلی قدیمی که توانسته‌اند در برهه‌های مختلف تاریخی برجای بمانند داستان‌ها و حقایق مختلفی وجود دارد که شنیدن آنها خالی از لطف نیست. در مورد زیگورات چغازنبیل نیز وقایع جالبی در مورد بخش‌های مختلف آن از لحظه‌ی ساخت تا اتمام آن وجود دارد. آیا می‌دانستید که برای ساخت زیگورات نقشه و پلان قبلی در دست داشته‌اند. محل قرارگیری آن کاملا آگاهانه و با نیت قبلی بوده است.

اینکه بنایی هرمی می‌خواستند بسازند پس یک دشت را انتخاب کرده‌اند که بنا به طور کامل از اطراف خود را نشان دهد. در کنار این‌ها، معبد زیگورات چغازنبیل را نزدیک به رودخانه دز و با فاصله کم از آن ساخته‌اند. در نهایت این رودخانه را به داخل حصارهای شهر راه داده و تصفیه کرده‌اند. بله درست شنیدید مردم آن زمان آب مورد مصرف خود را که از رودخانه می‌آورند در تصفیه‌خانه‌ای که در نزدیکی زیگورات چغازنبیل قرار دارد عبور می‌داده و مناسب مصرف می‌ساختند.

ساختمان معبد زیگورات

در مرحله انتخاب زمین برای بنا کردن زیگورات، به‌خاطر اینکه ساختمان از خطر بلایای طبیعی و سیلاب در امان باشد، آن را بر روی بلندترین نقطه در دشت بنا کرده‌اند نکته جالب دیگر در مورد زیگورات چغازنبیل این است که هر کدام از اضلاع آن در راستای یکی از جهت‌های جغرافیایی است. این مساله نشان می‌دهد که سازندگان آن زمان با جهت‌های جغرافیایی کاملا آشنایی داشته‌اند.

نکته‌ی بسیار جالب دیگر در مورد زیگورات چغازنبیل این است که نمونه‌های از قدیمی‌ترین شیشه‌گری‌ها در داخل ایران را در این محوطه باستانی کشف کرده‌اند. باورتان می‌شود که درها و پنجره‌های قدیمی در داخل شهر دوراونتاش کشف شده‌اند که گویی در آن زمان به صورت انبوه در تعداد زیاد و در اندازه‌های یکسان تولید می‌شده‌اند. این مساله نشان می‌دهد که مردم ایلام در آن زمان‌های بسیار دور دانش به کار بردن و شناسایی مواد خام را داشته‌اند و از آن استفاده کرده‌اند. این آثار در حال حاضر در موزه آبگینه و سفالینه تهران قرار دارد.

کشف تصویه‌خانه آب در زیگورات

حفاری‌ها و کاوش‌ها در داخل مجموعه شهر و زیگورات چغازنبیل حوضچه‌هایی را کشف کرده‌ که از داخل آنها آب تصفیه شده جاری بوده و مردم آب مورد نیاز خود را از این حوضجه‌ها برداشت می‌کرده‌اند. این سیستم آبرسانی و کانال‌کشی برای مردم آن زمان به عنوان یک معجزه باورنکردنی تلقی می‌شود. مساله‌ای که در برخی از کشورها حتی در یک قرن گذشته نیز وجود نداشته است. اما در ایران زمین مردمانی بوده‌اند که صدها سال پیش از میلاد به این مسئله فکر کرده و برای آن پاسخ پیدا کرده‌اند. آنها با کانال های بزرگ آب را به داخل تصفیه‌خانه برده و بعد از عبور دادن از آنجا با کانال‌های کوچکتر وارد حوضچه‌های شهری برای مصرف می‌کردند.

تاریخچه‌ی زیگورات چغازنبیل

تاریخچه‌ی زیگورات چغازنبیل به قرن سیزدهم پیش از میلاد برمی‌گردد. زمانی که پادشاه ایلامی‌ها تصمیم گرفت برای عبادت خدای آن زمان که اینشوشیناک بود، معبدی بزرگ و درخور بسازد. موقعیت قرارگیری زیگورات چغازنبیل در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه است. نام این منطقه برای باستان‌شناسان و علاقمندان به تاریخ بسیار آشنا است. پس زیگورات چغازنبیل در ابتدا معبدی بوده است که برای خداوند اینشوشیناک که محافظ و نگهبان شهر شوش شناخته‌ می‌شد، ساخته شد. این معبد همانند تمام آثار تاریخی در دوره‌های مختلف، همواره از گزندها و آسیب‌ها در امان نبوده است. در طی جنگی که در گذشته‌های دور (حدود 645 سال پیش از میلاد) در این منطقه اتفاق افتاده است، توسط ارتش ویرانگر آشور ناپال ویران شده است. اما بخش‌های برجای مانده و برپای آن مانند اثری مدفون در خاک برای دوره‌های بسیار طولانی برجای مانده است.

رومن گیرشمن و چغازنبیل

تا اینکه در دوران پهلوی دوم گروهی فرانسوی به ایران آمدند و بر روی این محوطه باستانی مشغول به تحقیق و حفاری شدند. سرپرست این تیم فردی به نام رومن گیرشمن بود که زیر نظر او خاکبرداری از محوطه زیگورات چغازنبیل آغاز شد. جالب است بدانید که نام قدیمی اینجا، ال اونتاش به‌معنای شهر اونتاش است. نام دیگر زیگورات نیز زیگورات دوراونتاش است، بمعنای قلعه شهر اونتاش است. معبدی که نقش محافظ شهر را داشته است.

این حرف یعنی این بنا برای مردم آن زمان ارزش بسیار زیادی داشته است. مانند این ساختمان در دوره‌های مختلف ساخته شده است. از جمله آنها می‌توان به زیگورات اور، زیکورات اتمناکی، زیگورات لارسا، زیگورات انلیل و زیگورات دور شاروکین اشاره کرد. زیگورات چغازنبیل جزو بناهای مذهبی سومری‌ها در بین‌النهرین به شمار می‌آمده است. مانند این ساختمان‌ها را به وفور می‌توان در این تمدن مشاهده کرد. اما همچنان گل سر سبد آنها، زیگورات چغازنبیل در منطقه شوش خودمان در داخل کشور است.

کشف زیگورات چغازنبیل

همانطور که گفته شد این بنا نزدیک به 2 هزار سال در داخل خاک مدفون بوده است. داستان کشف کردن زیگورات چغازنبیل از زیر خاک خود بسیار جالب است. بدین صورت که در این منطقه بر طبق بررسی‌های زمین‌شناسی توسط ژاک دو مورگان معادن نفت وجود داشته است. برای بهره‌برداری و استفاده از این منبع، شرکت نفت ایران تصمیم به حفاری در منطقه می‌گیرد. این ماجرا مربوط به سال 1890 میلادی است. حدود 50 سال از این ماجرا که می‌گذرد، مهندسانی که مشغول به فعالیت در این منطقه بودند متوجه آجرهای قدیمی که بر روی آنها نوشته‌هایی وجود دارد، می‌شوند. این آجرها برای بررسی‌های بیشتر به دست باستان‌شناسان و متخصصانی می‌رسد که در منطقه مشغول به فعالیت بودند. به دنبال این‌ها، بررسی‌ها و حفاری‌های بیشتری در منطقه انجام می‌شود که نهایت آنها به کشف بقایای زیگورات چغازنبیل و نمایان کردن آن از داخل خاک منجر می‌شود.

اولین فردی که این بنا را از دل خاک کشف کرد، براون بود که کارشناسی از نیوزلند بود. او در سال 1936 توانست بنای زیگورات چغازنبیل را کشف و شناسایی کند. این در آن زمان دستاورد بزرگی برای او به حساب می‌آمد. او توانسته بود بهترین و زیباترین اثر از کل معماری دوره ایلامی را کشف کند. بعدها در سال‌های 1953 تا 1963 ادامه کار حفاری در منطقه را رومن گیرشمن ادامه داد. آنچه که گیرشمن مورد خاکبرداری قرار داد و از دل خاک بیرون کشید پیشرفت زیادی را در زمینه شناخت تاریخ و معماری دوران کهن موجب شد. از تمام جهان برای بررسی این منطقه و اطلاعاتی که می‌شد از آن دریافت کرد، راهی ایران می‌شدند. زیگورات چغازنبیل مانند سبدی بود که برای مدت بسیار طولانی در دل خاک مدفون بود، اما اکنون دیگر این بنا سر از خاک بیرون آورده است.

خطر نابودی زیگورات در شوش

درست است که کشف و خاکبرداری محوطه زیگورات چغازنبیل تاثیرات مثبت بسیار زیادی داشته است اما آنچه امروز شاهد هستیم، روند خراب شدن طبقات بالایی و تخریب بخش‌هایی از آجرهای بنا است. عوامل طبیعی و فرسایشی سبب شده است که طبقات بالایی زیگورات چغازنبیل دچار فرسایش و آسیب شود که امید است برای این روند تدبیری اتخاذ شود.

معماری معبد چغازنبیل

این بنای تاریخی معماری خاص خود را دارد. این معماری در ابعاد بزرگ و خارج از مقیاس انسانی است. شما فکرش را بکنید که این زیگورات زمینی به ابعاد حدود 105 در 105 متر را به خود اختصاص داده است. ابعاد بسیار بزرگ فضاهای داخلی خود معماری خاصی است که دیگر از یک مقطع زمانی به بعد شاهد آن نبوده ایم. برای تجسم دقیق‌تر ابعاد این زیگورات دو زمین فوتبال را کنار هم قرار دهید! زیگورات چغازنبیل 5 طبقه به ارتفاع کلی 52 متر داشته است. اما امروزه تنها دو طبقه و نیم و ارتفاعی معادل 25 متر از آن برجای مانده است. آنچه بر طبق بررسی‌ها بدست آمده را در مورد زیگورات چغازنبیل بازسازی کرده‌اند. می‌توانید آن شکل و فرمی که در گذشته داشته است را ببینید و با آنچه امروز برجای مانده است مقایسه کنید.

مراحل ساخت زیگورات چغازنبیل بدین گونه بوده که ابتدا حیاط مرکزی کوچکتر یا همان طبقه اول ساخته می‌شد. این بنای مربعی مانند یک انباری بزرگ بود. ارتفاع طبقه اول در چهار قسمت مساوی نبوده است. در سه وجه 8 متر و در ضلع دیگر حدود 13 متر بوده است. در وسط هر کدام از اضلاع طبقه اول، دریچه‌هایی برای وارد شدن به داخل مجموعه و معبد زیگورات چغازنبیل تعبیه کرده‌اند. حیاطی که در این قسمت بوده است را برای مراسم آیینی و جشن‌های مذهبی به کار می‌بردند.

جالب است بدانید که در همین حد یعنی یک بنای یک طبقه با یک حیاط مرکزی نقش یک معبد مذهبی را داشت. اما بعدها اونتاش ناپیریشا تصمیم می‌گیرد که معبد را باشکوه‌تر از هر آنچه در آن زمان ساخته می‌شده است بسازد. برای همین آن را مانند کوه و تپه‌ای در دشت شوش می‌سازد. ساختمانی 5 طبقه که ارتفاع هر طبقه از طبقه پایینی کمتر است و ابعاد کوچکتری نیز دارد.

دیگر نکات مهم معماری و نیارش به کار رفته در زیگورات چغازنبیل

چند نکته‌ی بسیار مهم در مورد ساخت و شکل‌گیری زیگورات چغازنبیل وجود دارد. یکی از آنها دسترسی به داخل و طبقات زیگورات است که با چهار ردیف پلکان ممکن شده است. این چهار پله ورود برای رفتن به طبقه اول بوده است. برای رفتن به طبقات بالاتر باید راهی پلکانی که در سمت جنوب غربی قرار داشت می‌شدند. این پله به طبقات دیگر راه داشت. شکل این پله‌ها و متریال ساخت آنها یکسان بوده است. تنها در بخش‌هایی که اختلاف ارتفاع طبقات متفاوت بوده است، تعداد پله‌ها نیز تفاوت دارد. متریال ساخت این پله‌ها آجر است و برای محافظت و دوام بیشتر آنها از لایه‌های سنگ چین در بخش‌هایی از آن بهره برده‌اند. در قسمت انتهایی این پله‌ها که به طبقه آخر می‌رسیده‌ است طاق‌های هلالی قرار داشته است. این طاق‌ها‌ در بخش‌هایی برای اینکه جلوی ورود نور طبیعی خورشید گرفته نشوند، حذف شده‌اند.

حیوانات اساطیری در چغازنبیل

گفته می‌شود در بخش‌هایی از ورود به داخل زیگورات چغازنبیل از مجسمه حیوانات مختلف به عنوان نگهبانان زیگورات بهره برده‌اند. در کاوش‌ها و حفاری‌هایی که در منطقه باستانی اینجا انجام شده است، دو نمونه از این مجسمه‌ها پیدا شده‌اند. یکی از آنها  که در موزه هفت تپه نگهداری می‌شود، مجسمه شیر عقاب است. مجسمه دیگری که از این محوطه کشف شده است، مجسمه گاو نر است که در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

آیا می‌دانستید که در ساخت زیگورات چغازنبیل ناودان‌هایی برای هدایت آب باران به خارج از معبد، ساخته‌اند. محل قرارگیری این ناودان‌ها در داخل دیوارهای طبقات است. تعداد چهار ناودان در دیوارهای طبقه اول وجود دارد. در کنار نادوان‌های داخل دیوار، برای محل ورودی‌ها و پله‌ها نیز ناودان‌های تعبیه کرده بودند. ناودان‌ها را با عایق رطوبتی قیر و گچ پوشانده‌اند. همین مساله خیلی حائز اهمیت بوده است. شاید اگر ساخت آنها مهندسی شده و درست نمی‌بود این بنا نمی‌توانست تا به امروز برجا بماند.

بخش‌های مختلف زیگورات چغازنبیل

در حالت کلی می‌توان گفت که زیگورات چغازنبیل به همراه چند معبد کوچکتر در داخل یک محوطه مذهبی وجود دارد. این محوطه را گیرشمن در زمان خاکبرداری، تمنوس نامید. این یک کلمه یونانی به نام حریم مقدس است. حیاطی که زیگورات را در بر گرفته، ابعادی برابر 400 در 400 متر دارد. بخش‌های مختلف سازه زیگورات شامل 5 طبقه ساختمان است. نکته‌ی مهم در مورد تفاوت طبقات این زیگورات با دیگر زیگورات‌ها این است که هر طبقه برای خود شالوده جدا دارد. یعنی هر کدام از طبقه‌ها به صورت جداگانه از زمین به بالا ادامه دارند. طبقه آخر را “کوکونو” می‌نامند. این طبقه آخر برای خدایان ناپیرشا و اینشوشیناک اختصاص داشته است. البته این را باید بدانید که این بنا در شهری باستانی قرار دارد که امروزه شناسایی شده است. طول و عرض این محوطه در کل چیزی معادل 1300 در 1000 متر است.

آرامگاه‌ها و کاخ های چغازنبیل

علاوه بر زیگورات بخش‌های دیگری از جمله معابد، آرامگاه های زیرزمینی، کاخ‌ها، تصفیه‌خانه و … وجود داشته است. سه حصار تو در تو که در هر کدام از اینها یکی از موارد بالا قرار گرفته است. در چغازنبیل علاوه بر زیگورات مشهوری که در مورد آن صحبت می‌کنیم معابد کوچک و بزرگ دیگری نیز وجود دارند. از جمله این عبادتگاه‌ها و معابد می‌توان به نوسکو (خدای آتش)، پینیکیر (مادربزرگ خدایان)، ادد (خدای هوا)، نین الی(همسر خدای هوا)، شیموت (خدای ایلام)، منزت (همسر خدای ایلام)، نپراتپ (الهه‌های روزی دهنده)، روهوراتیر (خدای انزان)، هیشمتیک (همسر خدای انزان)، گال (خدای بزرگ ایلام)، ایشنی کاراب (الهه سوگند) و دو معبد دیگر اشاره کرد.

در کنار اینها در بخش جنوب غربی معبد نیز یک تصفیه‌خانه وجود دارد که آن را قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه در کل دنیا می‌دانند. مردمی که در آن زمان آب را از رودخانه کرخه در سه کیلومتری خود به داخل محوطه می‌آوردند، تصفیه می‌کردند و به کار می‌بردند.

چه بر سر زیگورات چغازنبیل آمده است؟

زیگورات چغازنبیل تفاوت‌هایی با دیگر زیگورات‌های ساخته شده در منطقه بین‌النهرین دارد. این تفاوت‌ها در راستای به روز شدن و پیشرفته شدن سازه و ساخت زیگورات بوده است. در حالت کلی زیگورات‌ها روی هم ساخته می‌شدند و هر طبقه روی طبقه دیگر قرار می‌گیرد. اما در زیگورات این طبقات از پی جدا از هم هستند. زیگورات‌ها در حالت کلی فضاهای داخلی ندارند اما در زیگورات تاریخی چغازنبیل طبقات اول و دوم اتاق‌هایی در خود دارند و اما طبقات آخر به صورت توپر ساخته شده‌اند. از دیگر معابد تاریخی ایران می‌توان از معبد آناهیتا کنگاور نام برد.

زیبایی‌های زیگورات چغازنبیل

جالب است بدانید که بنای بزرگی مانند زیگورات ، تزئینات و زیبایی‌های خاص خود را دارد. نوعی آجر لعابدار در ساخت بخش‌هایی از زیگورات چغازنبیل به کار رفته است که آن را از قدیمی‌ترین آجرها در کل دنیا می‌دانند. جای تعجب هم نیست، چون با توجه به ترجمه کتیبه‌ای که در این منطقه باستانی بدست آمده است، اونتاش گال، معبد را مکان اصلی برای خداوندان بزرگ توصیف کرده است. در این متن آمده است که من اونتاش گال این معبد را برای گال و اینشوشیناک ساخته‌ام.

در آن از آجرهای طلایی استفاده می‌کنم و تمام زیبایی‌ها و شکوهی که در معبد وجود دارد هدیه‌‌ای است که تقدیم خدایان می‌شود. برای همین جالب است در آن زمان نیز به دنبال زیبا کردن و ایجاد تزئینات مختلف در بناهای مختلف خود بوده‌اند. از همین رو، بخشی از تفاوت‌های زیگورات چغازنبیل با دیگر زیگورات‌ها نیز به حجم و نوع تزئیناتی برمی‌گردد که در آن به کار رفته است.

تزئینات بکار رفته در زیگورات

از جمله تزنیئات زیگورات چغازنبیل می‌توان به آجرکاری، آجر لعاب‌دار، خشت‌های قطع بندی شده، تزئینات گل میخ بر روی آجرها و خطوط میخی بر روی آجرهای اطراف آن اشاره کرد. گفته می‌شود که در اطراف زیگورات آجرهایی وجود دارد که بر روی آن با خطوط میخی اطلاعاتی در مورد سازنده، هدف از ساخت زیگورات و … را حک کرده‌اند. شما فکرش را بکنید اینها مواردی هستند که بیش از 1000 سال پیش از میلاد اتفاق افتاده است! تعداد 6500 آجر که بر روی آنها با خطوط میخی حکاکی شده، کشف و روخوانی شده‌اند. نکته جالب درمورد تمام این آجرها این است که نام اونتاش گال دیده می‌شود. این مساله نشان می‌دهد که کل این شهر و معابد داخل آن زیر نظر اونتاش گال و به دستور او ساخته شده‌اند. در کنار اینها، کتیبه‌های زیادی از این محوطه بدست‌ آمده است که هر کدام از آنها سرنخی به محققان می‌دهند.

بر روی این کتیبه‌ها به گونه‌ای اعجاب‌آور در مورد آنچه ساخته شده است، کسی که آن را ساخته و متریال و مصالحی که به کار برده شده اطلاعات داده می‌شود. گویی به طور عمد می‌خواستند که مردم زمان‌های بعدی این متون را بخوانند و بدانند که هیچ چیزی در این محوطه اتفاقی نبوده است. زبان و خط این کتیبه‌ها ایلامی است و در جاهای مختلف شهر باستانی به چشم می‌خورند. تمام آنچه در جاهای مختلف و از تمدن ایلامی کشف می‌شود را اگر کنار هم بگذارید، مانند تکه‌های پازل همدیگر را کامل خواهند کرد.

آدرس و دسترسی به زیگورات چغازنبیل

اگر می‌خواهید از بنای تاریخی زیگورات که بهترین نمونه در میان تمام زیگورات‌های جهان است دیدن کنید، باید راهی استان زیبا خوزستان و شهر شوش شوید. زیگورات چغازنبیل از جمله جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شوش به حساب می‌آید. محل قرارگیری آن در فاصله 45 کیلومتری از جنوب شوش است. راه دیگر دسترسی به این زیگورات از شهر شوشتر است که از سمت غرب این شهر، اگر حدود 35 کیلومتر بروید به زیگورات خواهید رسید. شوشتر در نزدیک منطقه هفت‌تپه قرار دارد. باید نام این محوطه را در متون تاریخی و باستان‌شناسی بسیار شنیده باشید. وارد جاده اهواز به شوش که بشوید در مسیر رسیدن به زیگورات قرار دارید. بعد وارد جاده کشت و صنعت کارون شوید.

اطلاعات ضروری برای بازدید

از آنجایی که زیگورات یک اثر جهانی و متعلق به تمام جهانیان است بهتر است در بازدید از آنجا نکات مهم را مد نظر داشته باشید. در این محوطه مواد خوراکی و مغازه وجود ندارد. هر آنچه که نیاز دارید را از پیش تهیه کرده و با خود به همراه داشته باشید. نگران محل برای وضو گرفتن و نماز خواندن نباشید. در اینجا امکانات خاص از جمله آبسردکن، نمازخانه و سرویس بهداشتی وجود دارد. توصیه ما این است که پیش از رفتن به زیگورات چغازنبیل، بلیط‌های بازدید خود را به صورت آنلاین خریداری کرده باشید. یادتان باشد شما در طول بازدید از محوطه تاریخی حق سیگار کشیدن و یا آشغال ریختن را ندارید.

کفش مناسب به پا داشته باشید. خانم‌ها دقت کنید که کفش‌های پاشنه بلند شما امکان دارد به این محوطه باستانی آسیب وارد کند. به زمان‌های خاصی که برای بازدید از زیگورات اعلام می‌شود، دقت کنید. گاها به دلیل بارندگی و احتمال آسیب وارد شدن به محوطه، بازدید از اینجا را تا بهتر شدن شرایط متوقف می‌کنند. نکته دیگر که برای سفر به شوش و بازدید از زیگورات چغازنبیل لازم است بدانید این است که شما حق فیلمبرداری و یا عکاسی حرفه‌ای را ندارید، مگر اینکه مراتب کار و مجوزهای لازم را از اداره حراست و سازمان‌های مربوط گرفته باشید.

اقامت در منطقه زیگورات چگونه است؟ 

خبر خوب برای بازدید از زیگورات این است که تعدادی اقامتگاه بومگردی با قیمت‌های بسیار مناسب در اطراف وجود دارد که شما به راحتی می‌توانید در یکی از آنها اقامت داشته باشید.

قیمت بلیط ورودی زیگورات چغازنبیل

هزینه بازدید از زیگورات برای گردشگران داخلی 5000 تومان و برای گردشگران خارجی 50000 تومان است (امکان دارد با توجه به نوسانات مالی!!!مقداری این هزینه‌ها تغییر کرده باشند).

ساعات بازدید از زیگورات چغازنبیل

برای بازدید می‌توانید همه روزه از ساعت 8:30 تا 19:30 در شش ماه اول سال و از ساعات 8:30 تا 17:00 در شش ماه دوم سال به اینجا مراجعه کنید. البته در این میان، روزهای تعطیل رسمی و روزهایی که شرایط جوی نامناسب است. زیگورات چغازنبیل نیز تعطیل می‌شود و این را به یاد داشته باشید.

جاذبه‌های نزدیک زیگورات چغازنبیل

توصیه ما این است که در کنار بازدید از زیگورات چغازنبیل از دیگر جاذبه‌های دیدنی اطراف مانند هفت‌تپه و موزه‌ی آن نیز دیدن کنید. اینجا یکی دیگر از محوطه‌های باستانی در این اطراف است که دیدن آن تجربه‌ی بسیار خوبی می‌تواند باشد.

دیگر جاذبه‌ای که می‌توانید در سفر به شوش و بازدید از زیگورات از آن نیز دیدن کنید، روستای دیدنی خماط است. قهوه‌های عربی بسیار خوشمزه‌ای را کوچه پس کوچه‌های این روستای دل‌انگیز نوش جان خواهید کرد. که طعم آن همیشه در یادتان خواهد ماند.

آب و هوای شهرستان شوش

برای بازدید از آثار و جادبه‌های دیدنی که در طبیعت و یا در محوطه‌های باز قرار دارد، آب و هوا و شرایط اقلیمی در آن تاثیر مستقیم دارد. در این بخش آب و هوای شهرستان شوش آورده شده است. شما می‌توانید با استفاده مراجعه به این بخش از آب و هوای این شهر در لحظه آگاه شوید.

شوش آب و هوا

لوکیشن دقیق زیگورات چغازنبیل

در بخش‌های بالایی به آدرس و مسیرهای دسترسی به این بنای تاریخی اشاره شده است. در این قسمت لوکیشن دقیق این بنای تاریخی آورده شده است. شما می‌توانید با استفاده از گوشی همراه هوشمندتان و با مراجعه به این بخش تا رسیدن به این بنای تاریخی را مسیریابی کنید.

عکس‌های این مطلب را سرکار خانم منصوره عمادی، جناب آقای فرهاد خبازان و جناب آقای مهرداد میثاقیان عزیز ثبت نموده‌اند.