مدرسه علیا فردوس یا مدرسه تون فردوس، یکی از مدارس تاریخی بسیار با ارزش ایران محسوب می‌شود. این مدرسه در شهر تاریخی تون یا فردوس امروزی قرار دارد که جزء شهرستان‌های مهم استان خراسان جنوبی است. اهمیت این مدرسه بیشتر از لحاظ معماری خاص آن است که در دیگر مدارس تاریخی ایران به ندرت دیده می‌شود. مدرسه علمیه علیا فردوس، ساخته شده در عصر صفوی، تا چندی پیش کاربری خود را حفظ کرده بود. امروزه با وجود میزبانی این مدرسه از گردشگران علاقه‌مند، کاربری خاصی ندارد و در حال تبدیل شدن به موزه است. در این مطلب به معرفی شهر تون، مدرسه علیا فردوس, شرح معماری این مدرسه می‌پردازیم.

مدرسه علیا فردوس کجاست؟

اين مدرسه تاریخی در استان خراسان جنوبی قرار دارد. شهرستان فردوس به دلیل قرارگیری در مسیر مشهد یکی از شهرستان‌های پربازدید می‌باشد. به ویژه کسانی که در شرق کشور زندگی می‌کنند برای رفتن به سمت مشهد، بیشتر از این شهر عبور می‌کنند.

شهر تون

شهر تاریخی تون یا فردوس امروزی یکی از شهرستان‌های توریستی استان خراسان جنوبی می‌باشد. امروزه تون بخشی از شهر فردوس را شامل می‌شود اما با گذشت سال‌ها آن را همچنان به نام تون می‌شناسند. شهر تون حدود 2000 سال پیش و در دوره اشکانیان احداث شده است. این شهر به دلیل داشتن دسترسی مناسب به سایر شهرهای مهم ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

در واقع فردوس یا تون، خراسان جنوبی را به شهرهای مشهد، یزد، فارس، بوشهر و اصفهان مرتبط می‌کند. این شهر از لحاظ کشاورزی نیز شناخته شده است. از جمله محصولات کشاورزی مهم در این شهر انار، پسته و زعفران مرغوب آن می‌باشند. شهر تاریخی فردوس در 345 کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد. فاصله تون با مرکز استان خراسان جنوبی یعنی بیرجند 195 کیلومتر است و سمت شمال غربی آن می‌باشد. حدود 65 اثر تاریخی در شهر فردوس یا تون وجود دارد.

در این مطلب نیز به مهم‌ترین آن‌ها یعنی مدرسه تاریخی علیا فردوس می‌پردازیم و آن را از تمامی زوایا بررسی خواهیم کرد.

مدرسه علیا فردوس

بناي مدرسه علمیه علیا تون حدود 600 سال پیش در دوره صفویه در شهر تاریخی تون ساخته شد. معماری مدرسه را فردی نامدار به نام میرعلی بیک برعهده داشت. امروزه مدرسه تون فردوس در محله میدان شهر فردوس قرار دارد. این مدرسه قبل از انقلاب و تا سال 47 کاربری خود به عنوان حوزه علمیه را حفظ کرده بود. طلاب زیادی از سراسر ایران برای کسب علم در زمینه علوم عرفانی در این مدرسه تحصیل می‌کردند. بعد از سال 47 زمین لرزه‌ای در شهر تون رخ داد. این زلزله که آسیب اندکی به مدرسه وارد کرد، باعث شد مدرسه کاربری خود را از دست بدهد.

 اکنون مدرسه تاریخی  تون فردوس تنها به عنوان یک اثر تاریخی و معماری شناخته شده است و میزبان گردشگران می‌باشد. میرعلی بیک معمار مدرسه تون فردوس، در داخل مدرسه تعدادی حجره نیز به صورت ردیفی ساخت. هدف او از ساخت این حجره‌ها وقف درآمد آن‌ها برای مدرسه بود. نام مدرسه علیا فردوس در بهمن ماه سال 55 در لیست آثار ملی ایران با شماره 1321 به ثبت رسید. بازدید از این مدرسه که به گفته مسئولان میراث فرهنگی استان در آستانه موزه شدن قرار دارد موقتا رایگان می‌باشد.

معماری مدرسه علیا فردوس

مدرسه تاريخي علیا فردوس جزء مدارس تاریخی 4 ایوانی ایران می‌باشد که این ایوان‌ها در 4 طرف صحن آن جای گرفته‌اند. این مدرسه صفوی از بخش‎هایی شامل ورودی، هشتی، مسجد، مدرسه، حجره‌های ردیفی و دو راهرو تشکیل شده است. همه بخش‌های اصلی نام برده شده، دور تا دور صحن 4 ضلعی آن را در بر گرفته‌اند. در جوار مدرسه تون فردوس یک بازار قدیمی وجود داشت که متاسفانه در اثر زلزله تخریب شد. درب ورودی مدرسه علیا فردوس نیز هم راستا با همین بازار قدیمی بود.

هشتی‌های زیبای آجری مدرسه علیا، پشت ورودی آن به زیبایی طراحی شده‌اند و در آن‌ها مقرنس کاری‌های جزئی دیده می‌شود. مدرسه تاریخی علیا تون از دو راهرو برخوردار است. راهروها مرتبط دهنده هشتی‌ها به صحن اصلی هستند. نکته جالب در هشتی‌های مدرسه علیا فردوس، ساخته شدن یک هشتی دیگر بر روی آن‌ها است. این هشتی‌ها برای ورود به پشت بام از راه ورودی طراحی شده‌اند.

چیزی که مدرسه تون فردوس را خاص کرده است، تکرار شدن یک فرم 8 ضلعی هندسی در قسمت‌های مختلف آن است. چیزی که در دیگر مدارس ایران کم دیده می‌شود. از جمله این فضاهای 8 ضلعی، گودال باغچه مدرسه علمیه علیا فردوس است.

این گودال در مرکز صحن مدرسه قرار دارد و در آن فضایی را برای ورود و خروج آب تعبیه کرده‌اند. گودال باغچه مدرسه تون فردوس با سطح صحن مدرسه به اندازه چند پله تفاوت دارد. دیگر بخش 8 ضلعی مدرسه در شرق هشتی ورودی قرار دارد. این قسمت محلی است که برای تحصیل طلاب در نظر گرفته شده بود. سقف این بخش به صورت گنبدی و آجری طراحی شده که بر روی پلان 8 ضلعی بنا استوار است.

تزئینات معماری مدرسه علیا فردوس

اولین چیزی که در طراحی معماری مدرسه تاریخی علمیه علیا فردوس توجه‌ها را به خود جلب می‌کند ایوان ورودی آن است. این ایوان در بین 3 ایوان دیگر مهم‌تر است و نزدیک به 12 متر ارتفاع دارد. یعنی دومین ایوان بلند در بین آثار تاریخی شهر فردوس محسوب می‌شود. در دو طرف این ایوان رفیع نیز دو طاق نمای نسبتا بزرگ دیده می‌شود.

در حالت کلی مدرسه علمیه فردوس از تزئینات داخلی و خارجی کاملا متفاوت با هم برخوردار می‌باشد. قسمت‌های داخلی مدرسه و مسجد با گچ کاری و مقرنس کاری ظریف و جزئی تزئین شدند. در حالی که برای نمای خارجی مدرسه تاریخی تون از آجرکاری بهره برده شده است. از مقرنس کاری در مسجد و نمازخانه مدرسه علیا که در بخش غربی قرار دارند نیز استفاده شده است.

آب و هواي شهر فردوس

اگر براي بازديد از زيبايي‌هاي طبعي و تاريخي، سفر در ايران و سفر به شهر فردوش را انتخاب كرده‌ايد، بايد قبل از حركت آب و هوا و شرايط جوي اين شهر را مورد بررسي قرار دهيد. در اين بخش به شرايط جوي اين شهر اشاره شده است. با مراجعه به اين بخش مي‌توانيد از شرايط جوي شهر فردوس در هر روز آگاهي يابيد.

فردوس آب و هوای

لوكيشن دقيق مدرسه عليا فردوس

در بخش‌هاي بالا به آدرس و مسيرهاي دسترسي به مدرسه تاريخي غليا اشاره شده است. در اين بخش براي راه‌يابي بهتر و ساده‌تر، لوكيشن دقيق اين مدرسه آورده شده است. با مراجعه به اين بخش و با كمك نرم افزار گوگل مپ تا رسيدن به اين خانه تاريخي را مسيريابي كنيد.

اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمي‌دانيد و با اين نرم افزار آشنايي ناداريد، با لمس یا كليك بر روي اين قسمت با روش استفاده از آن آشنا شويد.

عکس‌های این محتوا را جناب آقای احسان گنابادی عزیز ثبت نموده‌اند.