کاروانسرای قاسم آباد که با نام رباط قاسم آباد بجستان معروف است. یکی از آثار باستانی و جاهای دیدنی مشهد است. این کاروانسرا در روستایی به همین نام در شهرستان بجستان استان خراسان رضوی واقع شده است. این بنا تنها یکی از کاروانسراهای شاه عباسی شهرستان بجستان است. تصویر کاروانسرای شاه عباسی قاسم آباد با بادگیرهای چهار ضلعی از شهرت زیادی برخوردار است. کاروانسراهای هفتگانه بجستان از آثار تاریخی ارزشمند استان خراسان به شمار می‌روند. کاروانسراهای تاریخی ایران از لحاظ معماری بسیار زیبا و تماشایی هستند. با ما همراه باشید تا با کارکرد، معماری و تاریخچه کاروانسراهای تاریخی ایران بیشتر آشنا شویم.

کاروانسرای قاسم آباد کجاست؟

کاروانسرای قاسم آباد در روستای قاسم آباد در 20 کیلومتری غرب بجستان قرار دارد. شهرستان بجستان نیز در جنوب غربی مشهد و در فاصله 278 کیلومتری قرار دارد. روستای منصوری از شمال و استان خراسان جنوبی از جنوب، همسایگان روستای قاسم آباد هستند.

در شرق این روستا نیز روستایی با نام نوبهار و مطر آباد و در غرب روستا کویر نمک قرار دارد. این بنا به جهت ارزش بالا و قدمت فراوان در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. این کاروانسرا از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مجاورت یکی از راه‌های پر رفت و آمد کشور قرار دارد.

در گذشته کاروانسرای شاه عباسی قاسم آباد یکی از کاروانسراهایی بوده است که در مسیر جاده ابریشم قرار داشتند. امروزه نیز مسیر راه‌آهن بافق-مشهد از این منطقه عبور می‌کند. بادگیر چهار ضلعی کاروانسرای قاسم آباد یکی از معروف‌ترین تصاویر دیدنی های اطراف مشهد است.

کاروانسرا چیست؟

از ترکیب دو کلمه “کاروان” و “سرا” به خوبی مشخص است که کاروانسرا به نوعی خانه مسافران کاروان بوده است. در واقع اهالی یک کاروان در طول سفر زمانی که به کاروانسرا می‌رسیدند فرصتی برای اطراق و استراحت پیدا می‌کردند. برخی معتقدند کاروانسراهای قدیمی نوعی مهمان‌خانه بوده‌اند.

برخی دیگر کاروانسرا را تنها محل ایمن برای استراحت کاروان‌های مسافری به دور از خطر راهزنان می‌دانند. که در تعریف دوم می‌توان کاروانسرا را نوعی قلعه محسوب کرد. به هر حال آنچه مشخص است کاروانسرا مأمنی برای مال و جان مردم در طول سفر بوده است.

تاریخچه کاروانسراهای ایران

از دیرباز وسعت کشور ایران مستلزم گسترش راه‌ها و تأمین امنیت آنها بوده است. بنابراین ساخت کاروانسرا برای تسهیل سفر و جلب اعتماد مسافران در کشور مورد توجه قرار گرفت. در اغلب دوره‌های تاریخی، کاروانسراهای ایران توسعه یافتند اما دوره صفویه اوج شکوفایی این حوزه بود.

در این دوره و به خصوص دوران حاکمیت شاه عباس صفوی، ساخت کاروانسراهای ایران سازماندهی شد.

این امر با هدف بهبود شرایط سفرهای تجاری، زیارتی و سیاحتی صورت گرفت. در نتیجه از آن زمان به بعد کاروانسراهای ایران به ابزاری برای بهبود روابط اجتماعی، تجاری و اقتصادی تبدیل شدند.

معماری کاروانسرای شاه عباسی قاسم آباد

کاروانسرای قاسم آباد از لحاظ معماری مشابه سایر کاروانسراهای تاریخی ایران است. در اغلب این کاروانسراها پلان ساختمان به صورت یک چهارگوش مستطیل شکل است. ورودی عظیم و پیش آمده از دیگر ویژگی‌های مشترک کاروانسراهای تاریخی ایران است.

مابین ورودی و دیوار حیاط، دالانی مسقف برای نگهداری حیوانات وجود دارد. دور تا دور حیاط نیز حجره‌هایی برای اطراق مسافران قرار دارد.

سازه بادگیر در تمام کاروانسراهای تاریخی ایران دیده نمی‌شود. اما کاروانسرای شاه عباسی قاسم آباد از جمله کاروانسراهایی است که دارای بادگیر هستند. بادگیرهای چهار ضلعی و نوع پوشش سقف از جمله نکات متمایز معماری کاروانسرای قاسم آباد است.

سایر دیدنی های بجستان

رباط زین آباد

این بنای تاریخی در 15 کیلومتری جنوب شرقی بجستان در مسیر جاده بجستان-فردوس قرار دارد. رباط زین آباد نیز در واقع کاروانسرایی برای مسافران کویر بوده است. این بنا حدود 2500 متر مربع وسعت دارد و اتاق‌هایی به وسعت 12 متر مربع در آن دیده می‌شود. آنطور که شواهد تاریخی نشان می‌دهد این بنا در دوران قاجاریه احداث شده است.

مسجد مزار

در 8 کیلومتری بجستان و 3 کیلومتری روستای مزار، مسجدی باستانی در دل تپه‌ها خودنمایی می‌کند. کارشناسان احتمال می‌دهند این بنا با قلعه دختر مزار در ارتباط بوده است. زیرا مانند یک سردابه یا پناهگاه در دل خاک‌های فشرده تپه احداث شده است. در حال حاضر مردم بومی در زمستان از این مسجد استفاده می‌کنند. مسجد جدید روستا نیز فاصله چندانی با این بنای تاریخی ندارد.

قلعه مزار

قلعه‌ای باستانی نیز در بالای تپه مشرف به مسجد مزار وجود دارد. ظاهراً این قلعه برای تأمین امنیت روستا احداث شده است. دیوارهای مستحکم قلعه به ارتفاع 6 متر به خوبی نقش محافظتی خود را ایفا می‌کردند. در چهار کنج این قلعه چهار برج نگهبانی نیز دیده می‌شود.

قلعه دختر مزار

در 5 کیلومتری جنوب غربی روستای مزار بقایای قلعه دیگری به نام قلعه دختر دیده می‌شود. بر طبق اظهارات کارشناسان این قلعه در زمان ساسانیان و یا شاید قبل از آن احداث شده است. ظاهراً در اواخر قرن پنجم پیروان حسن صباح این قلعه را به تصرف خود در می‌آورند. بعدها این بنای ارزشمند توسط مغول‌ها ویران می‌شود.

پل یونسی

در روستای یونسی از توابع بخش بجستان پلی تاریخی و بسیار ارزشمند وجود دارد. قدمت این پل آجری به دوران صفویه باز می‌گردد. البته در طول سالیان متمادی این پل مورد مرمت قرار گرفته است. پایه‌های پل یونسی به شکل مثلث و بر خلاف جریان آب احداث شده‌اند.

در بالای پایه‌های پل دهانه‌های کوچکی دیده می‌شود. طراحی این دهانه‌ها احتمالاً به خاطر کاهش وزن پل، صرفه‌جویی در مصالح و عبور آب‌های طغیانی بوده است. معماری پل یونسی و قدمت آن موجب شد این بنای تاریخی نیز در فهرست میراث ملی ایران به ثبت برسد.

از دیگر جاهای دیدنی بجستان می‌توان از مسجد جامع بجستان نام برد.

دیگر کاروانسراهای ایران

از دیگر کاروانسراهای ایران می‌توان از کاروانسرای دیرگچین، کاروانسرای سنگی علی آباد، کاروانسرا علی آباد، کاروانسرای شاه عباسی کهک و کاروانسرای سنگی شاه عباسی آهوان اشاره کرد.

آب و هوای بجستان

برای یک گشت و گذار عالی اطلاع از شرایط آب و هوایی لازم است. به همین خاطر در اینجا پیشبینی وضع آب و هوای شهرستان بجستان را در پنج روز آینده مشاهده می‌نمایید.

بجستان آب و هوا

لوکیشن دقیق کاروانسرا قاسم آباد

برای سهولت در دسترسی در اینحا لوکیشن دقیق کاروانسرا شاه عباسی قاسم آباد قرار دارد. با کمک گوشی همراه هوشمندتان و این لوکیشن به راحتی تا رسیدن به این بنای تاریخی مسیریابی نمایید.

عکس‌های این مطلب را جناب آقای احسان گنابادی عزیز ثبت نموده‌اند.