کاروانسرای شاه عباسی کهک را می‌توان یکی از آثار به جا مانده از دوره پر زرق و برق صفویه بدانیم. کاروانسرا شاه عباسی کهک از جاهای دیدنی کهک و قم است. این اثر در شهرستان دلیجان و در نزدیکی جاده قم به دلیجان قرار دارد. این کاروانسرا می‌توان یکی از همان 999 کاروانسرای معروفی بدانیم که شاه عباس دستور ساخت آن را صادر کرده بود. از آنجایی که این اثر در دهستان دودهک واقع شده به آن کاروانسرای شاه عباسی دودهک نیز گفته می‌شود. در ادامه سعی می‌کنیم، جنبه‌های مختلف موقعیت مکانی تاریخی، فرهنگی و معماری این اثر را مورد بررسی قرار دهیم.

معرفی کاروانسرای شاه عباسی کهک

شاه عباس را یکی از معروف‌ترین پادشاه‌های ایرانی می‌دانند که توجه زیادی به پیشرفت‌های داخلی داشت. وجود بزرگانی مانند شیخ بهایی، میرداماد و میرفندرسکی که از بزرگان دین و البته علوم دیگر چون هندسه و ریاضی و معماری بودند نیز تاثیر مهمی در این پیشرفت‌ها داشت.

آثار به جا مانده از دوره صفوی به خصوص در اصفهان ( به عنوان پایتخت اصلی صفویه ) به خوبی نشان می‌دهد که معماری ایرانی اسلامی در این دوره به اوج قدرت خود رسیده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این معماری حفظ تقارن در کنار زیبایی است. در کلام ساده‌تر شما نقش ریاضی در معماری را به خوبی می‌توانید در آثاری مانند مسجد امام و غالب آثار این دوره پیدا کنید. کاروانسرای شاه عباسی کهک نیز از این داستان مستثنی نمی‌باشد. ما در این بررسی انتظار داریم که با معماری رو به رو شویم که تقارن جزء مهمی از آن باشد.

یک نکته مهم دیگر که در ابتدا باید به آن اشاره کرد. این است که کاروانسرا شاه عباسی کهک یکی از 54 کاروانسرای شاه عباسی است که تا به امروز پابرجا مانده است. از این رو اهمیت بالایی می‌تواند برای ما داشته باشد.

کاروانسرای شاه عباسی کهک کجاست

اولین شاخصه‌ای که در مورد کاروانسرای شاه عباسی کهک می‌تواند برای ما اهمیت داشته باشد موقعیت مکانی آن است. چرا که ما انتظار داریم یک کاروانسرا در مسیر عبور و مرور اصلی قرار داشته باشد تا بتواند به مسافران خدمات ارائه بدهد. این موضوع در مورد این کاروانسرا نیز کاملا رعایت شده است.

همانطور که در ابتدای معرفی کاروانسرا شاه عباسی کهک بیان کردیم، این کاروانسرا در شهرستان دلیجان (دهستان دودهک، روستای کهک)، یکی از شهرستان‌های استان مرکزی است. موقعیت این شهرستان بسیار جالب و ممتاز است. دلیجان از سمت شمال با استان قم، از سمت شرق با شهر کاشان و از سمت جنوب با خود اصفهان همسایه است. اگر به نقشه ایران دقت کنیم متوجه می‌شویم که مسیر اصفهان – قم یا کاشان – قم اهمیت بالایی داشته و دارد.

در کلام ساده‌تر کاروانسرا شاه عباسی دلیجان درست در یکی از شاهراه‌های اساسی کشور واقع شده است که مسلما این شاهراه همواره محل عبور کاروان‌ها و مسافران و چاپاران مختلفی بوده است. نکته جالب در مورد دقت انتخاب در محل احداث کاروانسرا این است که امروز یکی از مسیرهای اصلی مواصلاتی بین اصفهان و قم نیز از نزدیکی کاروانسرا عبور می‌کند.

تاریخچه کاروانسرای شاه عباسی کهک

مسلما یکی از مهم‌ترین ابعاد بررسی هر بنای تاریخی بعد تاریخی آن است. کاروانسرای شاه عباسی کهک به نسبت برخی از آثار تاریخی به جا مانده عمر چندان طولانی ندارد به طور کلی عمر کاروانسراهای شاه عباسی به کمتر از سه قرن می‌رسد. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که بیش از 900 مورد از این کاروانسراها نابود شده‌اند و تقریبا اثری از آن‌ها نیست و شاید تنها اثرهای باقی مانده از آن‌ها چیزی جز یک خرابه نباشد. در بین 50 مورد باقی مانده نیز تنها 20 مورد تقریبا سالم و بدون نیاز به مرمت هستند. این اتفاق برای یک اثر تاریخی که عمرش به سه قرن هم نمی‌رسد کمی عجیب به نظر می‌رسد.

مصالح مصرفی کاروانسرا

اما وقتی به دو عامل محل احداث و مصالح به کار رفته نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که این اتفاق چندان هم غریب نیست. عمده مصالح به کار رفته در احداث کاروانسرای شاه عباسی کهک و سایر کاروانسراهای شاه عباسی آجر، خاک، گچ و البته ساروج است. ساروج ماده‌ای چسبناک است که کار سیمان امروزی را انجام می‌داده، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ساروج برای قوام داشتن به آب احتیاج دارد.

ساروج همان ماده‌ای است که در پل‌های سی‌وسه پل و .. نیز استفاده شده است. پایه‌های پل مادامی که در آب زاینده‌رود بود احتمال تخریب این پل‌ها بسیار کم بود اما امروز که زاینده‌رود خشک شده است عملا احتمال از بین رفتن پل سی‌وسه پل و … نیز وجود دارد. این بلایی است که برای بسیاری از کاروانسراهای عباسی آماده است.

این کاروانسراها معمولا در محل‌های خشک و نیمه خشک ساخته شده‌اند، پس اگر بدون استفاده باقی بمانند احتمال تخریب بالایی پیدا می‌کنند. کاروانسرا شاه عباسی کهک یکی از معدود کاروانسراهایی است که هنوز پابرجا مانده است.

فرهنگ و معماری در کاروانسرای شاه عباسی کهک

معماری کاروانسراهای عباسی از جمله کاروانسرای شاه عباسی دودهک از دوره سلجوقیان وام گرفته است. در این نوع معماری تقارن حرف اول را می‌زند. در واقع وقتی شما در مرکز این کاروانسرا قرار بگیرید می‌توانید تقارن اتاق‌ها یا همان حجره‌ها به خوبی مشاهده کنید. از طرف دیگر ورودی این کاروانسراها چیزی شبیه به یک دروازه طراحی شده است. این نوع طراحی را بعد ها در معماری مساجد نیز می‌توانیم به خوبی ببینیم. امروز به این نوع معماری طرح گنبدی نیز گفته می‌شود.

نکته مهمی که در مورد معماری کاروانسرا شاه عباسی دودهک وجود دارد این است. که به نوعی سعی شده است بیشترین بهره‌وری از زمین اتفاق بیفتد. در واقع شما در این مکان می‌توانید هر چیزی را که برای یک زندگی موقت چند ماهه نیاز است پیدا کنید. آب انبار، اصطبل و نمازخانه جزو مواردی است که در طراحی کاروانسرا مد نظر قرار گرفته است.

از نظر فرهنگی نیز چه کاروانسرای شاه عباسی دودهک و چه سایر کاروانسراهای عباسی اهمیت بالایی دارند. این کاروانسراها سفر را راحت‌تر کرده بود. و به نوعی امنیت مسیر را نیز تا حدود قابل توجهی تامین کرده بود. از طرف دیگر جمع شدن انسان‌ها از فرهنگ‌های مختلف در یک نقطه مشترک عملا سطح فرهنگی را یک پله بالاتر برد. به هر حال وقتی کسانی چون شیخ بهایی مشاور شاه عباس باشد می‌توان انتظار داشت که این چنین یک سازه بعدهای مختلفی داشته باشد.

متاسفاه به غلط این بی اخلاقی‌ها و زشتی‌ها را یادگاری نام می‌کنیم. اما واقعا این یادگاری است؟ مثل این است، که زباله‌هایمان را در طبیعت رها کنیم و بگوییم یادگاری است. امیدواریم که با فرهنگ سازی و حفاظت بیشتر شاهده این زشتی‌ها نباشیم.

دیگر کاروانسراهای ایران

از دیگر کاروانسراهای ایران می‌توان از کاروانسرای دیرگچین، کاروانسرای سنگی علی آباد، کاروانسرای شاه عباسی قاسم آباد، کاروانسرا علی آباد و کاروانسرای سنگی شاه عباسی آهوان اشاره کرد.

آیا کاروانسرای شاه عباسی کهک به ثبت ملی رسیده است؟

یک نکته دیگر اینکه کاروانسرا شاه عباسی کهک در سال 81 به آثار ملی ایران اضافه شده است. اما آن طور که انتظار می‌رفت از آن مراقبت نمی‌شود. عملا این ثبت ملی شدن هیچ فایده‌ای برای کاروانسرای شاه عباسی کهک نداشته است.

دیدنی های استان قم

از دیگر جاهای دیدنی استان قم می‌توان به غار کهک، خانه ملاصدرا، کاروانسرای سنگی علی آباد، کاروانسرای شاه عباسی کهک، آب انبار کاج، غار کهک، عصارخانه کهک، مجموعه کاروانسرای علی آباد و سرو آفین کهک قم نام برد.

آب و هوای شهرستان دلیجان

اگر قصد بازدید از کاروانسرای شاه عباسی دودهک را دارید. باید قبل از سفر آب و هوای شهر دلیجان را بررسی کنید. در این بخش به آب و هوای این شهر اشاره شده است. با مراجعه به این بخش می‌توانید از شرایط جوی این شهر در هر روز اگاهی یابید.

دلیجان آب و هوا

لوکیشن دقیق کاروانسرای شاه عباسی کهک

برای رسیدن و بازدید از یکی از کاروانسرای شاه عباسی ایران مانند کهک دانستن لوکیشن دقیق آن از الزامات است. در این بخش به لوکیشن دقیق این کاروانسرا اشاره شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزارهای نقشه خوانی مانند گوگل مپ تا رسیدن به این کارروانسرا را مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از نرم افزار گوگل مپ را نمی‌دانید، با لمس و کلیک بر روی این بخش می‌توانید از روش استفاده از این نرم افزار آگاهی یابید.

عکس‌های این محتوا را مجید پوست چیان عزیز ثبت نموده‌اند.