گربه جنگلی يكي از گربه‌سانان حيات وحش ایران و شناخته شده‌ترین گربه‌سانان در سراسر جهان است. در این محتوا تلاش شده است تا به معرفي گربه سانان ايران از حیوانات ایران، تفاوت گربه جنگلی با ساير گربه سانان كوچك ايران، زیستگاه و پراکنش گربه‌هاي جنگلی در ایران و جهان، مشخصات كامل ظاهری گربه جنگلی، تغذیه‌ي گربه جنگلي، عادات و رفتار گربه‌هاي جنگلي، توليد مثل اين گونه، ريشه‌‌‌يابي نام گربه‌جنگلی، ردپای و رد زنی گربه جنگلی، شكارچيان و طول عمر گربه‌ي جنگلی، گربه‌هاي جنگلی در مناطق حفاظت شده ايران، تهديدات و تمهيدات گربه‌جنگلی پرداخته شود.
زماني ایران بهشت گربه سانان به خصوص شير ايراني بود. تعداد گربه سانان ایران ده است كه شامل شير ايراني(منقرض شده)، ببر مازندران و یا ببر هیرکانی (منقرض شده)، يوز پلنگ، پلنگ ايراني، گربه وحشي، كاراكال يا سياه گوش، وشق يا لینکس، گربه جنگلی، گربه پالاس و گربه شنی هستند. در ايران گربه‌ي به نام گربه کوهی وجود ندارد. در بین ده گربه سانان بومی ایران، گربه‌جنگلی به عنوان یکی از کوچکترین گربه سانان ایران شناخته می‌شود. گربه جنگلی بزرگتر اما لاغرتر و بلندتر از گربه‌های خانگی است.
تفاوت گربه جنگلی با ساير گربه سانان كوچك ايران
تفاوت گربه وحشی و اهلی با گربه جنگلی در جثه آنها است. گربه‌جنگلی نسبت به گربه وحشی و اهلی اندکی بزرگتر است و پاهای بلندتری دارد. گربه وحشی سیاه گوش نيز در زیستگاه كويري متفاوت با زيستگاه گربه جنگلی زندگي مي‌كند. همچنين كاراكال يا سیاه گوش داراي خز يك دست شني رنگ است. گربه‌جنگلی با وشق يا لينكس از نظر جثه و بدن خالدار نيز متفاوت است.
زیستگاه و پراکنش گربه‌هاي جنگلی در ایران و جهان
این گربه پراکنش جهاني و توزیع جغرافیایی نسبتاً وسیعی در مصر، خاورمیانه تا ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان و افغانستان دارد. این گونه معمولاً در ارتفاعات کمتر از 1000 متر یافت می‌شود.
زيستگاه این حيوان بیشتر در دره‌های رودخانه‌ی با پوشش گیاهی، بوته‌زارها و جنگل‌های نزدیک به آب، باتلاق‌های رودخانه و بسترهای نیزارها است. البته در نواحي دشتی و استپی نيز زیستگاه دارد. گاهی اوقات هم نزدیک اراضی کشاورزی و اطراف روستاها نیز مشاهده مي‌شود.
این گربه، در انواع زیستگاه‌ها توانايي زندگی را دارد و امر نشان دهنده‌ي سازگار بودن بالاي اين حيوان است. گربه‌جنگلی در اکثر استان‌های کشور (حداقل بيست و سه استان از سي و يك استان ایران )، به جز مناطق کویری زیستگاه دارد. این گربه به خصوص در نوار شمالی کشور فراوان است.
مشخصات ظاهری گربه جنگلی
طول سر و بدن گربه جنگلی پنجاه و پنج الی نود و چهار سانتي‌متر است و ارتفاع بدن این حيوان سي و پنج الی چهل سانتي‌متر است. وزن اين حيوانات پنج تا دوازده کیلوگرم است. مانند بیشتر گونه‌های گربه‌ها، نرهای بالغ بزرگتر و سنگین‌تر از ماده‌‌های بالغ هستند.
گربه‌جنگلی خز بدون لکه و خال دارد که رنگ آن از قهوه‌ای مایل به قرمز و یا شنی تا خاکستری تیره متغیر است. احتمالا به دلیل جفتگیری با گونه‌هاي ديگر گربه‌ها، در طرح و رنگ و جثه‌های متفاوتی دیده می‌شوند. خز اين گربه در تابستان برخلاف زمستان سبک‌تر و روشن‌تر است. نوک موهاي این گربه تيره رنگ است كه ظاهری خالدار را به این گربه داده است. در روی پاهای جلو و عقب گربه‌ي جنگلی چند تا نوار يا حلقه‌ي سياه رنگ وجود دارد.
گربه جنگلی دارای گلو و شکم رنگ روشن است. دم این گربه یک سوم طول کل سر و بدن اين گربه است. طول دم بيست الي سي و يك سانتي‌متر است. در انتهاي دم معمولا نوارهای تیره يا حلقه‌هاي سیاه رنگ مشاهده مي‌شود، قسمت بالای دم خاکستری مایل به قهوه‌ای و بخش پایین دم، قهوه‌ای مایل به زرد است.
گوش‌های این گربه گرد و بلند در بالای سر و نزدیک به هم قرار گرفته‌اند، در داخل هر کدام یک تار کوچک اما متمایز از موهای سیاه كاراكال و وشق وجود دارد. طول گوش‌ها 4.5 تا 8 سانتی‌متر است. صورت گربه جنگلی بلند و باریک و با پوزه روشن است. چشم‌های این گربه دارای رنگدانه زرد است و مردمک‌ها بیضوی هستند. خطوط سفید در اطراف چشم آنها دیده می‌شود. خطوط تیره از گوشه چشم اين گربه به طرفین بینی کشیده شده است و بخشي از بینی اين حيوان را تيره نشان می‌دهد.
تغذیه گربه جنگلي
گربه جنگلي به طور عمده از پرندگان به خصوص پرندگان آبزي، خزندگان مثل مارمولك و مارهای کوچک، انواع جوندگان و قورباغه‌ها تغذیه میکند. در واقع این گربه‌ها، حيواناتي با وزن کمتر از یک کیلوگرم مثل خرگوش را شكار می‌کنند.
البته اين گربه، گاهی اوقات به سم‌داران کوچک جثه مثل بچه‌ي مرال، شوکا و حتي گوزن زرد ايراني حمله میکند. در پناهگاه حیات‌وحش دشت ناز در استان مازندران گزارش حمله‌ي اين گربه به سه نوزاد گوزن زرد ايراني گزارش و ثبت شده است. غذاي مورد علاقه‌ي اين گربه ماهی، تخم مرغ، جوجه پرندگان و مارمولک است.
عادات و رفتار گربه جنگلي
گربه جنگلي، حيواني تک‌زی است اما در فصل توليد و مثل جفت جفت ديده مي‌شوند. برخلاف بسیاری از گربه‌ها، گربه جنگلي شناگر بسیار خوبی است و از خیس شدن بیزار نیست. این گربه می‌تواند تا 1.5 کیلومتر در آب شنا کند و برای صید ماهی در آب فرو رود. به خاطر اين قابليت اين حيوان، زيستگاه‌هاي نزديك به رودخانه‌ها را ترجيح مي‌دهد.
مثل بيشتر گونه‌هاي گربه‌ها كه زندگي شبانه در آنها معمول است، در اين گونه زندگي شبانه زياد مشاهده نمي‌شود. سرعت گربه جنگلي سي و دو کیلومتر در ساعت است. اغلب گربه‌هاي جنگلي را می‌توان در ساعات روز در حال شکار ديد. فعالیت آنها در ساعات گرم ظهر کاهش می‌یابد. معمولا در اين موقع در سوراخ يا لانه قديمي ساير حيوانات به استراحت مي‌پردازند.
این گربه‌ها عمدتا در روی زمین شکار می‌كنند و طعمه‌های خودشان را با استفاده از تکنیک‌های کمین شکار می‌كنند. همچنین گربه‌ي جنگلي از جهش قوس عمودی مثل كاراكال برای گرفتن پرندگان و جوندگان کوچک استفاده میکند. صداي اين گونه مانند گربه‌هاي اهلی میومیو است اما از گربه معمولی و اهلی اين صدا تا حدي كمتر است.
زماني كه گربه‌جنگلی با تهدیدی روبرو می‌شود، قبل از حمله، صدايي از خودش در می‌آورد. اين صدا شبيه غرش‌های کوچک است. اين صداها در گربه‌ي مادر در دفاع از توله‌ها نيز شنيده مي‌شود. گربه‌ي مادر نسبت به توله‌هايش دفاع جانانه‌ي را به نمايش مي‌گذارد.
توليد مثل گربه جنگلی
فصل جفتگیری اين گربه‌ها، با دعواهای پر سر و صدا بین نرها برای تسلط بر ماده‌ها مشخص می‌شود. رفتار جفتگیری در آنها مشابه گربه‌هاي خانگی است. قلمرو در اين گونه‌ها هم با ادرار مشخص مي‌شود. خواستگاري با سر و صداي زياد گربه‌ها همراه است.
جفتگیری این گربه‌ها در زمستان رخ مي‌دهد. دوره بارداری شصت و سه الي شصت و شش روز است، پس از آن، يك الي شش توله به دنیا می‌آيد. قبل از زایمان، مادر لانه ي چمني و يا علفی را به عنوان لانه در گودال رها شده حیوانات و يا درخت تو خالی یا بستر نیزار براي زايمان آماده میکند.
توله‌ها هنگام تولد بین چهل و سه الي پنجاه و پنج گرم وزن دارند. چشم توله‌ها پس از ده تا سيزده روز باز مي‌شود. پس از صد روز آنها کاملا از شیر گرفته می‌شوند. نرها در بزرگ كردن بچه گربه‌ها مشاركت نمي‌كنند و مسئوليت آنها تماما بر عهده مادر است.
بچه گربه‌ها در حدود شش ماهگی شروع به گرفتن طعمه می‌کنند. گربه‌هاي جنگلي جوان در سن هشت تا نه ماهگی مستقل مي‌شوند. هر دو جنس در سن یک سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند.
ريشه‌‌‌يابي نام گربه جنگلی
نام ديگر و البته مناسب‌تر برای این گربه، لينكس مردابی یا گربه نیزار است، زیرا زيستگاه این گونه فقط در جنگل نيست و به خصوص در جنگل‌های متراکم زيستگاه ندارد. با این وجود به گربه جنگلی مشهور شده است.
در زبان انگليسي نام این گربه Jungle Cat است و نام علمي آن Felis chaus است. نام فارسی آن گربه‌جنگلی و در ترکمنی به اين گربه یاوان میشک و در مازندرانی بامشی شال گفته مي‌شود.
ردپای و رد زنی گربه جنگلی
ردپای گربه جنگلی تقریبا پنج سانتی‌متر طول و چهل و پنج سانتی‌متر عرض دارد. درواقع ردپای این گربه شبيه گربه وحشی است اما از آن چهل درصد بزرگتر است.
سرگین این گربه شبیه سرگین پلنگ است با این تفاوت که از سرگین پلنگ کوچک‌تر است. رنگ سرگین این گربه خاکستری است که در آن پر، مو و استخوان قابل شناسایی است.
شكارچيان گربه‌هاي جنگلی
شكارچيان طبيعي اين حيوانات در طبيعت خيلي كم است. حیواناتی مثل خرس، شغال طلایی، پلنگ و مار از شكارچيان طبيعي اين گربه‌ها هستند. معمولا روباه‌ها و شغال‌ها توله‌ي اين گربه‌ها را مي‌خورند.
طول عمر گربه جنگلی
طول عمر گربه جنگلی در طبيعت 10 الي 15 سال است. در اسارت طول عمر آنها به 21 سال نيز مي‌رسد.
گربه‌هاي جنگلی در مناطق حفاظت شده ايران
گربه‌هاي جنگلی در مناطق حفاظت شده ايران مثل منطقه حفاظت شده باشگل در شمال غربی شهرستان تاکستان، منطقه حفاظت شده دﻧﺎ و دﻧﺎي ﺷﺮﻗﻲ، پناهگاه حیات‌وحش دشت ناز، پارك ملي گلستان، پارک ملی و منطقه حفاظت شده ارسباران ثبت و گزارش شده‌اند.
تهديدات و تمهيدات گربه جنگلی
گربه جنگلی در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت( IUCN ) در ليست کمترین نگرانی قرار دارد. این گربه بر اساس قوانين سازمان حفاظت محيط زيست ایران در گروه گونه‌های حمایت شده قرار دارد. در ایران تصادفات جاده‌ای، خشك شدن تالاب‌ها و کشتن آنها توسط كشاورزان و تله‌گذاري به خصوص در شمال كشور مهم‌ترين عامل کاهش جمعیت این گربه‌ها در ايران است.
منابع
- اطلس پستانداران ایران، محمود کرمی، طاهر قدیریان،کاوه فیض اللهی، چاپ اول 1395
- Cats in Iran , Christine & Urs Breitenmoser, CAT news Special Issue 10 Autumn 2016
- عکس‌های این محتوا را جناب آقای علی ثقفی، جناب آقای مرتضی آریانژاد، جناب آقای هادی امینی و جناب آقای مهدی نقیبی ثبت نموده‌اند.
امتیاز شما به این صفحه:
گربه جنگلی
گربه جنگلی از گربه‌سانان حيات وحش ایران و شناخته شده‌ترین در جهان است. در مطلب بالا به معرفی، پراکنش، تولید مثل، عکس و رفتار گربه جنگلی پرداختیم.
