گل سوسن چراغ یا سوسن چلچراغ یکی از گل‌های بومی ایرانی از تیره سوسنیان است، که در روستای داماش گیلان می‌روید. در ادامه این مطلب نخست به معرفی گیاه سوسن و گل سوسن چراغ می‌پردازیم. سپس عوامل موثر در خطر انقراض بودن سوسن چراغ را بازگو می‌کنیم. در ادامه روایت ثبت ملی شدن این گل را بازگو می‌کنیم. به ویژگی‌های سوسن چراغ و علت نام گذاری آن، عکس گل سوسن چلچراغ و همچنین معرفی رویشگاه این گل می‌پردازیم. از اقلیم داماش، شغل اهالی و اقامت در این روستا هم سخن می‌گوییم. در همین راستا از جشنواره گل سوسن چراغ و فصل گل دهی آن مطالبی را بازگو می‌کنیم. در نهایت به مسیرهای دسترسی به روستای داماش و همچنین شرح جاذبه‌های دیدنی اطراف رویشگاه گل سوسن چراغ می‌پردازیم.

این گیاه گلدار که به سوسن سفید هم معروف است، تنها گل بومی ایرانی ست که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

سوسن چلچراغ

همان گونه که در مطلب گل‌های ایران گفتیم، گل سوسن یا لیلیوم (Lilium) سرده‌ای از گیاهان گلدار چند ساله از تیره سوسنیان است، که تاکنون بیش از 100 گونه شناخته شده در جهان دارد. این گیاه زینتی که اغلب در نیمکره شمالی زمین می‌روید، یکی از انواع رایج گل‌های زینتی است. گیاه سوسن بیش از 60 دسته گوناگون دارد. سوسن چراغ یکی از گونه‌های منحصر به فرد و در معرض انقراض این گیاه است، که از گل‌های بومی ایران به شمار می‌رود. این گل به صورت محدود در استان‌های گیلان، اردبیل و منطقه لنکران کشور آذربایجان می‌روید. سوسن سرخ، آربوریکولا، سوسن بولاندر، سوسن نارنجی، سوسن بوسنیایی، کوهی و لیلیوم لانگیفلوروم برخی دیگر از انواع رایج گل سوسن به شمار می‌روند.

آشنایی با گل اندمیک سوسن چراغ (Lilium Ledebourii)

گل سوسن چراغ، سوسن چلچراغ یا سوسن سفید، تنها گونه نادر گل‌های بومی ایرانی از تیره سوسنیان است، که از نوادر رو به انقراض جهان و به دوره چهارم زمین شناسی جهان متعلق است. در گذشته رویش این گل اندمیک و زیبای ایرانی در نقاط مختلفی دیده می‌شده‌است. اما امروزه خاستگاه اصلی آن در جهان، تنها در دو كشور ايران و منطقه‌اي از جمهوري آذربايجان است. البته بخش اعظم اين گل در دنيا در استان گيلان در شمال ايران و به مقدار اندك در دشتي در منطقه لنكران جمهوري آذربايجان مي‌رويد.

کلیپ گل سوسن چلچراغ

گل سوسن چلچراغ كجا مي‌رويد

این گل در مناطق مختلفی از ایران از جمله رودسر، داماش، سر شمام رستم آباد و تالش هم دیده شده‌است. البته گزارش‌هایی هم از مشاهده این گل زیبا در استان مازندران، در ارتفاعات پلهم جان رامسر، تیلا کنار، خرماچال عباس آباد، دوهزار تنکابن و بندپی شرقی به گوش رسیده‌است. اما امروزه رویشگاه اصلی آن حوالی روستای داماش گیلان است. بنابراین ناخودآگاه هرجا كه نامي از این گل زیبا به میان بیاید، نام روستاي داماش هم به گوش می‌رسد.

خطر انقراض سوسن چلچراغ در ايران

این گل زیبا به شدت در معرض انقراض است. علل گوناني براي انقراض اين گل ايراني مطرح است. اگر از عوامل انساني بگذريم، به فيزيولوژي گياه نيز باز مي‌گردد. یکی از عوامل انقراض این گل زیبا به چرا بردن بی رویه دام‌های منطقه است. از سوی دیگر سوسن ايراني گياهي بسيار حساس است. همچنین به گفته لدبور گیاه شناس کاشف این نوع سوسن، تكثير گريزي‌ این گیاه، بر حساسيت و خطر نابودي آن افزوده است. به همین سبب امروزه تنها شمار اندکی از این گیاه عجیب و در حال انقراض در ایران باقی مانده‌اند. در همین راستا مناطق رویش این گیاه با تدابیر شدید، تحت حفاظت محیط زیست قرار گرفته‌اند. منطقه داماش هم اکنون جزو مناطق چهارگانه محافظت شده كشوري است. همچنین رویشگاه این گل در این منطقه، با حصار از سایر قسمت‌ها جدا شده و بهره برداری از آن فقط با مجوز رسمی از سازمان محیط زیست میسر است.

البته تلاش‌های زیادی هم برای حفظ این گیاه ارزشمند و جلوگیری از انقراض آن صورت پذیرفته است. خوشبختانه اخیرا این تلاش‌ها در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گل و گیاهان زینتی لاهیجان به نتیجه رسیده‌ است. گویا این گیاهان که در این مرکز تحقیقاتی پرورش یافته‌اند، به گل نشسته‌اند. اما زمان گل دهی آن‌ها 20 روز زودتر از گل‌های طبیعی این نوع سوسن بوده‌است. از دیگر اقدامات حفاظتی برای جلوگیری از انقراض این گونه نادر، محصور کردن رویشگاه اصلی آن در روستای داماش، احداث و نصب کانکس حفاظتی در محل، مطالعات و تحقیقات فراوان در خصوص تکثیر طبیعی گیاه، اختصاص زمین جهت محیط بانی و نصب تابلوهای راهنما و معرفی در مسیرهای منتهی به رویشگاه است. این سوسن زیبای ایرانی سرمايه ملي است، ای کاش در حفظ آن بیشتر بكوشيم.

علت نامگذاري سوسن چلچراغ

بسیاری از افراد بر این باورند که این نوع سوسن شبانگاهان نورافشانی می‌کند و به همین علت نام چلچراغ را بر آن نهاده‌اند. در حقیقت به نظر می‌رسد پرچم‌های گیاه از موادی به نام فلورسانس برخوردارند، که قابلیت بازتابش نور را دارند. البته صحت این نظریه هنوز به تایید پژوهشگران نرسیده ‌است. برخی دیگر هم تشابه آن را با چلچراغ دلیل نامگذاری‌اش دانسته ‌اند. در واقع گلبرگ‌های رو به پایین برگشته و پرچم‌های آویزان آن هر بیننده‌ای را به یاد چلچراغ می‌اندازد.

سوسن چراغ تنها گل ملی ثبت شده ایرانی

این گل زیبا و سفید، نخستين بار در سال 1354 در كتاب فلور شرقي به نام ايران ثبت شد. به پاس محقق و گياه شناس آلماني كارل فردريش فون لدبور كه نخستين بار اين گل را شناسايي و به دولت ايران معرفي كرد، نام علمي آن را ليليوم لدبور گذاشتند. در همان زمان شورای عالی محیط زیست مراحل ثبت این گل اندمیک ایرانی را به ثمر رساند و در سال 1355 آن را در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرد.

گل سوسن چلچراغ چه فصلي مي‌رويد

اگر براي ديدن اين گل زيبا قصد سفر كرديد. بهتر است بدانيد، كه سوسن ايراني در اواخر ماه آخر بهار يعني خرداد ماه تا اواسط تير خود را در معرض ديد، قرار مي‌دهد. اين گل در اواخر خرداد مي‌رويد و تا اواسط تير گل آن مقاومت مي‌كند. بهترين زمان براي ديدن این گل، هفته اول تيرماه است. البته با تمام این تفاسیر هر سال با توجه به سرما و گرمای هوای این زمان متفاوت است. و این زمان بطور نسبی است.

 

ویژگی‌های سوسن چراغ

این سوسن با گل‌های سفید و گلبرگ‌های برگشته 7 سانتیمتری خود، از لحاظ ژنتیکی در واقع سرمایه ملی ایرانیان محسوب می‌شود. این گل زیبا با فرم واژگون و گلبرگ‌های برگشته خود، هر بیننده‌ای را مسحور و شیفته خود می‌کند. سوسن سفید چراغ اغلب در ارتفاعات بالای 2000 متر می‌روید. این گل زیبا برای رشد به بستری خشک و آفتابی و خاک و قابل نفوذ نیاز دارد. ارتفاع این گل اندمیک ایرانی بین 50 تا 150 سانتیمتر است. سوسن زیبای چلچراغ معمولا بین 4 تا 15 گل می‌دهد. اما گویا نمونه‌هایی از این گل عجیب با بیش از 15 گل هم دیده شده‌اند.

گل‌های سوسن زیبای چهلچراغ عموما سفید هستند. ولی هرچه به سمت پایه پیش می‌روند، رگه‌هایی از سبز هم به ترکیب سفید رنگ خود می‌افزایند. روی گلبرگ‌های این گیاه زیبا دانه‌های بنفش رنگی وجود دارند، که عطر متمایز آن را در فضا منتشر می‌کنند.  گل‌های متقارن این گیاه با گلبرگ‌‌های شعاعی که قطرشان به 4 تا 6 سانتیمتر می‌رسد، به ساقه برگ 13 سانتی خود متصل شده‌اند. معمولا گل‌ها در 7 سانتیمتری انتهای ساقه خودنمایی می‌کنند. ساقه گیاه استوار و محکم است و برگ‌های ایستاده آن را به خوبی نگه می‌دارد. سوسن زيباي ايراني از طريق غده پيازي خود مي‌رويد و تكثير مي‌شود. این پیاز بیضوی 5 تا 7 سانتیمتر قطر دارد و برای تکثیر به قسمت‌های مختلفی تقسیم می‌شود.

معرفی روستای زیبای داماش

روستاي زيباي داماش زیستگاه اصلی گل سوسن چراغ است که در بخش عمارلو از توابع شهرستان رودبار گیلان و در ارتفاعات البرز قرار دارد. داماش از لحاظ موقعیت جغرافیایی، در جنوب غربی شهرستان رودبار واقع شده‌است. اگرچه داماش سابقا فقط ییلاق اهالی جیرنده بود، اما امروزه محل سکونت دائمی بسیاری از بومیان منطقه شده‌است.

این منطقه با وجود برخورداری از محدوده وسیعی از بستر پرورش گل سوسن چراغ، خاستگاه اين گل منحصر به فرد را به نام خود ثبت كرده است. وسعت این زیستگاه گیاهی که به عنوان ذخیره‌گاه ژنتیکی گل سوسن چراغ به شمار می‌رود، در حدود 4 هکتار است. در این منطقه حدود 2000 نمونه از این گیاه اندمیک ایرانی در ناحیه کوچکی از جنگل‌های راش و در ارتفاعات 1700 تا 1900 متری دیده می‌شود.

اقلیم روستای داماش

روستای داماش اقلیم نیمه معتدل و مرطوبی دارد. خنکای معتدل تابستان و بهار و وجود چشمه‌های مختلف آب معدنی، زندگی در این روستای دیدنی را لذت بخش ساخته‌ است. آب گوارا و نوشین این چشمه‌های طبیعی یکی از علل رونق اقتصادی این منطقه شده و کارخانه آب معدنی داماش را در این منطقه به وجود آورده‌است. متوسط دما در این منطقه 10 درجه سانتیگراد و متوسط بارش 450 میلیمتر در سال است. داماش علاوه بر گل سوسن سفید چراغ، رویشگاه بسیاری گیاهان دیگر از جمله آقطی، گونه‌هایی از سرخس، گرنه، بنفشه، گل قاصد، شبدر وحشی و سرخ ولیک هم به شمار می‌رود.

شغل بومیان داماش

اهالی داماش که به باغداری، دامپروری و پرورش طیور مشغولند، به زبان تاتی سخن می‌گویند. البته وجود گردشگران بسیاری که به تماشای این گل زیبا می‌آیند، رونق اقتصادی منطقه را افزایش داده‌است. به گونه‌ای که بسیاری از اهالی بومی داماش با صنایع دستی، خدمات گردشگری و اجاره خانه‌های بومی به گردشگران امورات خود را می‌گذرانند. جوراب و گلیم از صنایع دستی اصلی در این منطقه به شمار می‌روند.

اقامت در داماش

زندگی بر فراز ابرها در طبیعت بکر و آب و هوای متمایز داماش تجربه‌ای استثنایی است، که شاید نصیب هر کس نشود. بنابراین اگر به بازدید از گل سوسن ایرانی در این روستای خوش آب و هوا رفتید، شاید بد نباشد یکی دو شبی را هم در این محیط با صفا مهمان خانه‌های محلی باشید. البته چادر زدن در این آب و هوای بهشتی هم تجربه جالبی خواهد بود. به علاوه این منطقه غذاهای محلی خوشمزه‌ای هم دارد.

از جمله این غذاهای محلی می‌توان به قیمه پلو و سیاه قاتق اشاره کرد. البته با وجود رونق دامپروری در این منطقه، کباب‌های خوشمزه آن را هم نباید از دست بدهید. فقط فراموش نکنید برای ورود به رویشگاه سوسن سفید ایرانی نیاز به همراهی نگهبان یا مجوز ورود دارید. به علاوه تخریب یا از ریشه درآوردن پیاز این گل در حال انقراض اکیدا ممنوع است و جریمه‌های سنگینی را در پی دارد.

فصل گل دهی و جشنواره سوسن چراغ

گلدهی این سوسن زیبا فقط یک بار در سال است. همین موضوع سبب شده سالیانه افراد بسیاری در فصل گل دهی برای دیدن این گل منحصر به فرد و در معرض انقراض به سوی روستای سرسبز داماش روانه شوند. بنابراین اگر براي ديدن اين گل زيبا قصد سفر كرديد، بهتر است بدانيد، سوسن ايراني در اواخر بهار يعني خرداد ماه تا اواسط تير گل‌های خود را در معرض نمایش قرار مي‌دهد. گل‌ها اغلب در اواخر خرداد مي‌رويند و معمولا تا اواسط تير دوام می‌آورند. اما در کل بهترين زمان براي ديدن این گل، هفته اول تيرماه است. البته با تمام این تفاسیر، تخمین این زمان نسبی است. در واقع زمان به گل نشستن سوسن ، ممکن است هر سال با توجه به دمای هوا و بارش‌ها متفاوت باشد. .

به علاوه هرساله با شروع فصل به گل نشستن گل چلچراغ، جشنواره‌ای برای مشاهده این گل منحصر به فرد برگزار می‌شود. اهالی بومی منطقه در این جشنواره با اجرای موسیقی‌های محلی، رقص و سنت‌های بومی منطقه، به گل نشستن سوسن سفید را جشن می‌گیرند و از گردشگران پذیرایی می‌کنند.

مسیر دسترسی به رویشگاه سوسن چراغ

همان گونه که گفتیم، داماش از روستاهای دهستان جیرنده در بخش عمارلوی رودبار است، که در جاده تهران-رشت در بین دو شهر لوشان و منجیل واقع شده‌است. بنابراین برای دسترسی به منطقه رویشگاه گل سوسن سفید، باید ابتدا خود را به جاده قزوین رشت برسانید. از این پس دو راه پیش رو دارید که در ادامه توضیح داده شده‌اند.

راه دسترسی اول:

پس از گذر از شهر تاریخی قزوین، به منطقه کوهسستانی لوشان می‌رسید. در این منطقه کافیست جاده فرعی و پیچ در پیچ جیرنده را در پیش بگیرید. در این راه ناهموار، از دامنه‌های خشک و عاری از پوشش‌های گیاهی می‌گذرید و پس از 42 کیلومتر به جیرنده می‌رسید. مسافت جیرنده تا داماش تقریبا 40 کیلومتر است، که از روستاهایی از جمله بیورزین، کرماک، سنگرود، پاکده و همچنین معدن زغال سنگ عبور می‌کند. در واقع باید به بالاترین نقطه کوه بروید و دوباره به سوی پایین سرازیر شوید. در این سرازیری دره، نخستین روستا داماش است. اما اصلا به دنبال علائم رانندگی و تابلوهای دسترسی به داماش نباشید. در این جاده هیچ راهنمایی وجود ندارد. بنابراین شاید بهتر باشد از راهنمای بلد منطقه استفاده کنید. البته اگر از اهالی بومی منطقه هم سراغ داماش را بگیرید، حتما آن را به راحتی پیدا می‌کنید.

راه دسترسی دوم:

مسیر دوم دسترسی به رویشگاه گل سوسن ایرانی از سمت رودبار است. بزرگراه قزوین رشت را آن‌قدر ادامه دهید، تا به رستم آباد برسید. در ابتدای این شهر، راه خورگام را در پیش بگیرید. این جاده سرسبز پر پیچ و خم، از روستاهای مختلفی از جمله انار کول، سندس، دشتویل، چره، درخ دشت، چلکاسر، حشمت آباد و چهار محل عبور می‌کند. در این جاده از میان ابرهای مه آلود عبور می‌کنید و شبنم خنک آن را روی صورتتان حس می‌کنید. پس از پشت سر گذاشتن این جاده رویایی به تابلوی بره سر می‌رسید. از این شهر تا داماش، در حدود 6 کیلومتر مسیر خاکی در پیش خواهید داشت. البته مطمئن باشید زیبایی‌های داماش ارزش آن را دارد.

دیدنی‌های اطراف رویشگاه سوسن چلچراغ

اگر به بازدید از رویشگاه گل سوسن زیبای ایرانی رفتید، تماشای جاذبه‌های دیدنی اطراف را هم از دست ندهید. در ادامه به معرفی برخی از دیدنی‌های اطراف رویشگاه گل سوسن ایرانیس می‌پردازیم.

دریاچه یسان(دریاچه بره سر)

دریاچه یسان از جمله جاذبه‌های دیدنی شهرستان رودبار است که هر ساله بازدید کنندگان بسیاری را به سوی خود می‌کشد. درواقع دریاچه یسان با اسامی دیگری از جمله ویستان یا بره سر هم شناخته می‌شود. این دریاچه که در نزدیکی رویشگاه گل سوسن سفید قرار دارد، تفاوت عمده‌ای با دریاچه‌های دیگر دارد. در واقع دریاچه یسان بر اثر زلزله و به صورت طبیعی به وجود آمده است. آب دریاچه هم از کوه‌های اطراف سرچشمه می‌گیرد. دریاچه ویستان که در میان کوهستان‌های سرسبز واقع شده‌است، با انعکاس آبی آسمان‌ها و جنگل‌های سرسبز اطراف، منظره‌ای بکر و رویایی به وجود می‌آورد. حتی اگر ساعت‌ها در کنار این دریاچه زیبا بنشینید، باز هم از تماشای مناظر بکر و آرامش محیط خسته نمی‌شوید.

برای دسترسی به دریاچه یسان، کافیست یکی از همان دو مسیر روستای داماش را در پیش بگیرید تا به منطقه بره سر برسید. در این‌جا می‌توانید به تماشای سکوت و آرامش طبیعت بنشینید و از این منطقه دنج لذت ببرید.

سرو هزار ساله هرزویل

سرو هرزویل از دیگر جاذبه‌های دیدنی منطقه در نزدیکی رویشگاه گل سوسن است، که با قدمت هزار ساله‌اش در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته‌است. البته در خصوص قدمت این درخت قدیمی تردیدهایی وجود دارد. برخی قدمت آن را هزار سال می‌دانند و بسیاری دیگر آن را 3 هزار ساله می‌نامند. عده‌ای هم قدمت آن را 1500 ساله می‌دانند. سرو هرزویل 30 متر ارتفاع و 4.3 متر قطر دارد. امروزه حریم 10 هزار متر مربعی سرو هرزویل با حصارهایی از مناطق دیگر جدا شده‌است.

این درخت کهنسال در شهرکی به نام هرزویل قرار دارد، که در دو کیلومتری شمال شرقی شهرستان منجیل واقع شده‌است. گویا ناصرالدین شاه قاجار در سفرنامه خود به فرنگ از این درخت یاد کرده است و از صرف عصرانه‌های لذیذ در زیر سایه بان این درخت سخن رانده است. البته در سفرنامه ناصر خسرو، شاعر و فیلسوف ایرانی هم از این سرو یاد شده‌است. به باور اهالی بومی منطقه، سرو کهنسال هرزویل نظر کرده خداوندگار است. سرو هرزویل با دریاچه یسان فاصله زیادی ندارد. بنابراین پس از بازدید از آن می‌توانید به بازدید از دریاچه هم بروید.

رودخانه و سد سفید رود

سد سفید رود که به نام سد منجیل هم معروف است، یکی از سدهای قدیمی ایران و از دیگر دیدنی‌های نزدیک رویشگاه گل سوسن در این منطقه به شمار می‌رود. عملیات ساخت این سد در سال 1331 آغاز شده و در سال 1341 به بهره برداری رسیده است. سد منجیل بر روی رودخانه سفید رود در تقاطع رودهای قزل اوزن و شاهرود احداث شده‌است. از این سد برای تامین برق و آب مورد نیاز کشاورزان استان گیلان استفاده می‌شود. بنابراین اگر به رویشگاه گل سوسن ایرانی سفر کردید، از تماشای مناظر دیدنی رودخانه سفیدرود هم غافل نشوید. همچنین در قسمت‌هایی از این دریاچه امکانات قایق سواری هم برای گردشگران فراهم شده‌است. به علاوه بادخیز بودن منجیل بستر مناسبی را برای احداث نیروگاه بادی منجیل فراهم آورده‌است، که تماشای بادگیرهای آن هم خالی از لطف نیست.

برای دسترسی به سد و رودخانه سفیدرود کافیست از داماش به سمت شهر منجیل بروید و از مناظر شگفت‌انگیز آن لذت ببرید.

آب و هوای داماش

اگر برای دیدن سوسن زیبای ایرانی به منطقه داماش ره‌سپارید، یکی از مهم‌ترین نکاتی که قبل از سفر باید بدانید آب و هوا و شرایط جوی ست. در این بخش شرایط آب و هوایی این منطقه دیدنی آورده شده است. با مراجعه به این بخش از آب و هوای این منطقه در لحظه آگاه شوید.

داماش آب و هوا

لوکیشن دقیق داماش، رویشگاه سوسن چلچراغ

در بخش‌های بالا به آدرس و مسیرهای دسترسی این منطقه زیبا آورده شده است. در این قسمت برای دسترسی بیشتر و بهتر به این منطقه لوکیشن دقیق داماش آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این مکان دیدنی را مسیریابی کنید.

عکس‌های این پست را سرکار خانم معصومه خمسه و جناب آقای علی ثقفی عزیز عکاسی نموده‌اند.