برج شبلی نامی آشنا برای قدیمی‌های تهران است. این برج شاهکار معماری و نماد قدرشناسی دماوندی‌های دوست‌داشتنی است. این برج در منتهی‌الیه بخش شرقی شهر دماوند، در استان تهران قرار دارد. برجی سراسر ظرافت، که ترکیبی از معماری و تاریخ و ریاضی را در دل خود گنجانده است. در این مقاله در مورد تاریخچه برج شبلی از نظر بنا و نحوه نام‌گذاری، معماری برج شیخ جبلی دماوند، تزئینات بیرونی، نقشه پلان های اولیه، منصور حلاج و شبلی، ساعت بازدید برج شیخ جبلی دماوند، امکانات مجموعه و آدرس برج صحبت می‌کنیم.
نام‌گذاری برج شبلی دماوند
بنای برج شبلی برگرفته از نام شیخ ابوبکر دلف بن حجدر شبلی است. او زاده سامرا بود و بعدها در بغداد ساکن شد. شیخ ابوبکر به همراه دایی و پدر خود در درگاه خلفای عباسی کار می‌کردند، از این رو در دوره جوانی توانست، وارد دنیای سیاست شود و مقاوم سیاسی کسب کند.
عدالت، رفاه و امنیت سه شاهکار شیخ شبلی در دوره صدارت وی در شهر دماوند بود. بر اساس روایاتی که در مورد این شیخ در دست است، ایشان را فردی خیرخواه و عدالتخواه معرفی می‌کنند. بر اساس مستندات تاریخی ایشان در دوره زندگی خویش فردی با فضایل انسانی بود است.
اگر به تاریخ دوره عباسی دقت کنیم، متوجه خواهیم شد، که شیخ شبلی به عنوان امیر دماوند شناخته شده بود. گویی حاکمان طبرستان این پست را به وی واگذار کرده بودند.
تاریخچه بنا برج شبلی
معماری بی‌نظیر برج ، نظر بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است. در ابتدا این برج یک ساختمان ساده بود، کسی فکرش را نمی‌کرد، روزی معماری بی‌نظیری به خود بگیرد که مورد پسند تاریخ نویسان باشد. ظاهر 8 ضلعی برج با تزئینات روکاری که دارد، قطعاً شما را به قرن‌ها پیش خواهد برد.
در معماری برج دو لایه پوشش استفاده شده است، که به صورت تو در تو هستند. البته علت این سبک معماری هنوز مشخص نیست. در طراحی برج از سبک سرداب استفاده شده است. وارد برج که شدید با گذر از چند پله می‌توانید به سرداب دسترسی داشته باشید.
بر اساس مستنداتی که در دست است نشان می‌دهد معمار برج معتقد بوده که ارتفاع برج باید 10 متر باشد و در این زمینه تأکید داشت. امروزه نیز در مشخصات برج و مقبره شبلی ارتفاع در حدود 10 متر گزارش شده است. برج شامل سقف گنبدی شکل است، که هم به صورت هشت‌ضلعی دیده می‌شود و هم دایره! از بیرون که به برج نگاه کنید، به صورت هشت‌ضلعی است، اما از داخل با فضای دایره‌ای شکل روبرو هستید. سقف برج دارای حفره‌هایی است که برای تهویه هوا تعبیه شده بود. این حفره‌ها در ابتدا با چشم دیده نمی‌شوند و نیاز به دقت بیشتری دارند.
اهالی قدیمی شهرستان دماوند می‌گویند: از بخش داخلی این برج یک جسم سنگین آویزان بود. وقتی وارد برج شدید سرتان را بالا بگیرید. دایره‌ای پیش روی چشم شما قرار می‌گیرد که قطری در حدود 5 متر دارد. اگر حوصله کنید و به سطوح جانبی برج دقت کنید گچ‌بری‌هایی دیده می‌شود، که احتمالاً بیش از 7 متر ارتفاع دارد. احتمالاً این ارتفاع به خاطر همان جسم سنگین در گذشته بوده است.
معماری برج شبلی
استاد پیرنیا بزرگوار معتقد است که معماری برج تاریخی شبلی مانند معماری‌های دوران سامانیان و سلجوقیان است. ایشان تأکید دارد، هر بنایی که از این سبک معماری پیروی می‌کند، معماری “رازی” نامیده می‌شود. معماری‌های مربوط به قرن پنجم تا هفتم در این لیست قرار دارند.
در ساخت بنای این برج از آجرهای پخته شده استفاده شده است. گوشه‌های برج با ستون‌های نیم دایره متقارنی که دارند، خودنمایی می‌کنند. در طراحی و معماری بخش بیرونی برج از اشکال هندسی استفاده شده است، که بیشتر نزدیک به طرح جناغی است. دو ضلع کناری برج با خطوط ستاره‌ای شکل تزئین شده‌اند. تزئین آجر مانندی بخش میانی برج را به صورت کمربند به خود اختصاص داشته‌اند. گنبد برج به صورت کروی طراحی شده است. در واقع شاهکار این بنا نیز همین گنبد است که توانسته نظر معماران را جلب کند. ضلع شمالی برج‌ها با لوزی‌های متقاطع تزئین شده‌اند. آجرها به صورت افقی در کنار هم چیده شده‌اند و همین‌طور مهره‌های لوزی شکل در بنا دیده می‌شود.
سرستون‌های برج به صورت “اسپر” هستند. اسپرها به همان لبه‌های بام گفته می‌شود که اغلب به صورت قائم طراحی می‌شود. تعداد قاب اسپرها به 30 عدد رسیده است. این‌طور که مشخص است این قالب‌های لبه‌ای شکل با تزئینات خاصی همراه هستند.
هشت قاب دیگر نیز در معماری بنا دیده می‌شود، که زیر گنبد قرار دارند و به نوعی به صورت مستطیل افقی طراحی شده‌اند.
زاویه‌بندی بی‌نظیر برج شبلی
وقتی نزدیک به برج دیدنی و تاریخی شبلی می‌شوید، معماری بی‌نظیر آن از دور خودنمایی می‌کند. معماری که در ابتدا ساده به نظر می‌رسد اما هرچه نزدیک‌تر شوید، پیچیدگی و ظرافت آن احساس می‌شود. شما با ساختمان هشت‌ضلعی روبرو هستید که در ابتدا دلیل خاصی برای انتخاب هشت ضلع آن در ذهن خود نمی‌یابید! اما موضوع از این قرار است که وقتی یک بنا با چندین ضلع طراحی شود، بررسی هر ضلع نسبت به ضلع دیگر با تفاوت‌هایی همراه است. مثلاً وقتی روبروی درب بنا بایستید، رنگ دو ضلع کناری به نسبت ضلع وسط متفاوت خواهد بود، در صورتی که عملاً تفاوت رنگی وجود ندارد و ضلع‌های دو سمت به نسبت ضلع وسط تنها در راستای تغییر زاویه به این صورت تصور می‌شود.
شکستگی‌های نمای آجری بیرون برج با زاویه تندی که ایجاد کرده است، بخش خارق‌العاده آن است. اگر دوست دارید یک سلفی جذاب با برج تاریخی شبلی بگیرید، بخش شرقی آن را انتخاب کنید و کمی دورتر از درب ورودی بایستید، به این صورت همه بخش‌های برج و فضای سبز اطراف آن در عکس شما دیده می‌شود. برج تاریخی شبلی نماد قدرشناسی دماوندی‌های دوست‌داشتنی است.
نمای بیرونی برج شبلی
اگر از بیرون برج دقیقاً روبروی درب ورودی آن بایستید، سه ستون یا سه بخش پیش روی شما قرار می‌گیرد که درب ورودی در قسمت وسط برج قرار دارد. دو سمت این درب در ستون‌های سمت چپ و راست لوزی‌های آجری طراحی شده است که در طرح آن دقت زیادی صورت گرفته به طوری که خطوط در یک اندازه مشخص همدیگر را قطع کرده‌اند. بالای هر بخش لوزی، یک فضای صاف از چیدمان آجری دیده می‌شود. بالای این بخش صاف، خطوط افقی و عمودی دیده می‌شود که مانند پنجره هستند.
بالای درب ورودی دو طرح گنبدی شکل به صورت فرو رفته وجود دارد و بالای آن نیز دو خط موازی افقی دیده می‌شود. ستاره‌های بالای این بخش نیز نماد خوش‌آمد گویی هستند.
ضلع دیگر دیواره بیرونی برج شامل خطوط افقی و عمودی به هم متصل است که به صورت آبشار به نمایش گذاشته شده است. معماری این بخش بسیار ظریف بوده و زمان زیادی به خود اختصاص داده است.
مقبره برج شبلی
بنای تاریخی برج و مقبره شبلی، یادبود شیخ شبلی است، اما خبری از قبر در سرداب این مقبره وجود ندارد. شبلی همان عارف مشهور قرن سوم است که به عناوین مختلفی در منابع فارسی و عربی شناخته می‌شود. روایت‌ها می‌گویند، که وی خراسانی بود اما یک سری مستندات تاریخی تأکید دارند که او زاده سامره بوده و کنیه‌اش ابوبکر است.
ظرافت طراحی برج شبلی
معماری برج و مقبره شبلی به پس از شیوه پارسی و خراسانی باز می‌گردد. در واقع این برج مربوط به دوره اسلامی است و یک سری ویژگی‌های اعصار و دوره‌های قبل از خود را پوشش داده است. هیبت برج شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شکوه معماری پارسی این برج و ظرافت کنده‌کاری‌های بخش بیرونی آن قطعاً برای هر سلیقه جذاب خواهد بود.
تزئینات برج به شکل خاص و متفاوتی است. قاب‌های به کار رفته در برج به صورت خیره‌کننده است. ضلع شمالی برج را که نگاه کنید، فضای لوزی شکلی پیش چشم شما پدیدار می‌شود، آجرهای افقی به صورت برجسته چیده شده‌اند. در ضلع جنوبی برج یک سری طرح لوزی دیده می‌شود که وابسته به آجرهای افقی و عمودی طراحی شده‌اند. در راسته پله برج از طرح خفته استفاده شده است.
در ضلع شمال غربی، ورودی برج دیده می‌شود و بالای ورودی نیز دو طاقچه مقرنسی وجود دارد. طرح ستاره روی دیوار بیرونی برج به صورت ترکیب دو مربع است. مربع‌هایی که به داخل هم چرخیده‌اند.
لوزی‌های ضلع غربی برج با سایر لوزی‌ها فرق دارند. لوزی‌هایی برجسته که به صورت گود با آجرهای افقی طراحی شده‌اند. مهرهای ضربدری طرح هشت وجهی بخش مهم این برج را تشکیل می‌دهد.
امکانات مجموعه برج شبلی دماوند
اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان دماوند این مجموعه را تبدیل به یک فضای بازدید عمومی کرده است. دور مجموعه دیوارکشی صورت گرفته و سرویس بهداشتی و نمازخانه نیز اجرا شده است. همین‌طور ساختمان نگهبانی نیز در محوطه برج دیده می‌شود. مجموعه شامل پارکینگ بوده و فضاسازی پیرامون برج نیز به شکل دقیق صورت گرفته است. خدمات مطلوب این بخش سبب شده تا گردشگران بیشتری علاقه‌مند به بازدید از آن باشند.
هیچ آثار تاریخی و یا عتیقه‌ای در داخل برج دیده نمی‌شود حتی مدرکی دال بر اینکه اشیا سفالی و کتیبه در داخل برج وجود داشته نیز اعلام نشده است.
نقشه برج شبلی
پی و پایه برج و مقبره شبلی از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. پلان اولیه این برج به صورت چهارگوش بوده و پس از آن پایه‌های هشت‌ضلعی بر روی پلان ایجاد شده‌اند. ساختمان‌های آجری نیز روی این پایه‌ها ساخته شده‌اند. بنا از بیرون به صورت هشت‌ضلعی است و از بخش داخلی به شکل دایره رؤیت می‌شود. تزئیناتی که در بخش بیرونی بنا دیده می‌شود، بعدها به آن اضافه شده است. در ورودی در بخش شمال غربی این برج قرار گرفته است و در گذشته یک‌بار مورد آسیب قرار گرفته و بازسازی شده است.
آدرس برج شبلی
این بنای دیدنی و تاریخی در منتهی‌الیه بخش شرقی شهر دماوند در استان تهران قرار دارد. یک برج تنها و منفرد است که از نظر جغرافیایی بر روی یک تپه قرار گرفته است. دور تا دور این برج باغ‌های سرسبز دیده می‌شود. برای یافتن آدرس برج از قدیمی‌های دماوند آدرس پاگنبد را بخواهید. پاگنبد نامی است که در گذشته به برج تاریخی شبلی داده شد. در واقع این برج بر روی تپه‌های کوه نیل قرار داشته و به همین دلیل مشهور به پاگنبد است.
برج شبلی از بخش شمال به رودخانه تاز متصل است و از سمت جنوب به قبرستان وسیع دوره اسلامی ختم می‌شود. در بخش غرب این برج یک باغ وجود دارد و بخش شرقی برج نیز به خط‌الرأس کوه جنوبی مربوط می‌شود.
داستان منصور حلاج و شیخ شبلی
برخی روایات و داستان‌هایی از شیخ شبلی و منصور حلاج بازگو می‌کنند. روایت است زمانی که منصور حلاج را بر دار کردند او به مردمی که به دورش جمع شده بودند نگاه می‌کرد، مردم نا اگاه و فریب خورده به حلاج بی‌گناه سنگ می‌زدند و به او فحاشی می‌کردند. او بدون هیچ گلایه‌ای به آنها نگاه می‌کرد.
در آن هنگام بود که شیخ شیلی از آن محل می‌گذشت که سنگی کوچک به سمت منصور پرتاب کرد. در آن هنگام منصور حلاج آهی از نهادش برخواست. از او پرسیدند این همه سنگ زدند تو را و به تو فحاشی کردند چیزی نگفتی این آه برای چه بود. او گفت از مردم خام و ساده‌ای که مرا نمی‌شناختند توقعی نبود زیرا آنها دلیل بر دار شدن من را نمی‌دانند. اما من از شیخ شبلی که دلیل بر دار شدنم را می‌دانست توقع دلجویی و حمایت داشتم، نه آنکه سنگ بر من زند.
روایتی دیگر از شیخ شبلی و حلاج است که شبلی نزد منصور رفته و از او پرسیده است که این را که در آن می‌روی چه باید کرد تا به تو رسم؟ گفت: دو قدم است. آن دو قدم برگیر که به ما می‌رسی. قدم نخست، دنیا نزد عاشقان خود زن است و با معشوقه ایشان منازعت مکن. قدم دوم، آخرت را به طالبان آن تسلیم کن و مناقشات خود از آنان دور دار. و بنده درگاه عزت باش بی تصرف در دنیا و آخرت.
آب و هوای شهر دماوند
برای بازدید از دیدنی‌های شهر دماوند بهتر است قبل از حرکت آب و هوای این شهر را بررسی کنید. در این بخش آب و هوای این شهر آورده است. با مراجعه به این بخش می‌توانید از آب وهوای این شهر در لحظه آگاهی یابید.
لوکیشن دقیق برج شبلی
در بخش‌های بالا به آدرس و ویژگی‌های این برج تاریخی اشاره شده است. در این بخش به منظور دستیابی بهتر، لوکیشن دقیق این بنای تاریخی آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک گوشی همراه هوشندتان تا رسیدن به این برج تاریخی را به سادگی مسیریابی کنید.
امتیاز شما به این صفحه:
برج مقبره شیخ جبلی دماوند
برج شبلی دماوند از دیدنی های استان تهران است. در مقاله بالا به معرفی، تاریخچه، ساعت بازدید، معماری، آب و هوا و آدرس برج مقبره شبلی پرداختیم.