آتشکده اسپاخو یا معبد اسپاخو، یکی از آثار تاریخی و گردشگری مهم ایران باستان در استان خراسان شمالی می‌باشد. این آتشکده باستانی از آتشکده های ایران در یکی از روستاهای کهن و کوهستانی خراسان شمالی، یعنی در روستای زیبای “اسپاخو” قرار دارد. بر اساس ویژگی‌های معماری آتشکده سنگی اسپاخو، باستان شناسان توانسته‌اند قدمت آن را حدس بزنند. معبد یا اتشکده اسپاخو در پیش از اسلام و دوره ساسانیان، حدود 2 الی 3 هزار سال پیش ساخته شده است. این مطلب به وجه‌تسمیه و معنی اسپاخو، معرفی معبد اسپاخو، معماری آتشکده اسپاخو و مسیر دسترسی به این معبد می‌پردازد.

معنی اسپاخو

اسپاخو در زبان فارسی پهلوی از کلمه اسپ گرفته شده است. البته این واژه به فارسی امروزه چرخیده و به صورت همان لغت اسب برگشته است. باستان شناسان عقیده دارند که در گذشته این محل پرورش اسب بوده است.

معبد سنگی اسپاخو

آتشکده اسپاخو یا معبد اسپاخو در روستای کوچک اسپاخو در استان خراسان شمالی قرار دارد. با توجه به ویژگی‌های معماری معبد، حدس زده‌اند که آتشکده اسپاخو در دوره ساسانیان بنا گردیده است. این معبد قدیمی را گاهی به عنوان کلیسا نیز معرفی می‌کنند. مردم محلی و بومیان این منطقه نیز تا زمانی آتشکده اسپاخو را به عنوان کلیسا به دیگران معرفی می‌کردند.

امروزه با توجه به کاوش‌ها و تحقیقات انجام شده بر روی معبد اسپاخو، همه به رد کلیسا بودن معبد اذعان دارند. شاید دلیل اصلی تصور آن به عنوان کلیسا، شباهت آن با دیگر کلیساهای قدیمی ایران باشد. چرا که کلیساهای بسیار قدیمی و کهن، نمای سنگی دارند و با دیدن این معبد به یاد این کلیساها می‌افتیم. در واقع گفته می‌شود به دلیل داشتن تعدادی آتشدان و گورستان‌های خانوادگی، این محل آتشکده می‌باشد نه کلیسا. چرا که نه از لحاظ ظاهری و نه از لحاظ معماری یا کاربردی، این معبد به کلیسا شباهتی ندارد. این امر به ویژه در سبک و نحوه به خاک سپرده شدن مردگان در قبرستان نزدیک معبد هویدا است.

آتشکده اسپاخو بر روی یک تپه بسیار بلند قرار دارد. به صورتی که از تمام قسمت‌های روستا می‌توان به خوبی این معبد را مشاهده کرد.

معماری آتشکده اسپاخو

در رابطه با معماری بنای اتشکده اسپاخو گفته‌ها و نظرات متعددی وجود دارد. عموما سبک غالب معماری‌های دوره ساسانی را با گنبدها و ایوان‌های بناهای این دوره تاریخی می‌شناسیم. در معبد اسپاخو نیز اولین چیزی که توجه شما را به خود جلب می‌کند، سقف معبد و گنبد آن است. علاوه بر گنبد یکی دیگر از نمادهای معماری ساسانی استفاده از ایوان است. ایوان معبد یا آتشکده اسپاخو در ورودی این بنا قرار گرفته است. همچنین به سبک معماری که در ساخت آتشکده از آن الگو گرفته شده است، معماری “پا فیلی” نیز می‌گویند.

ورودی آتشکده اسپاخو به صورت یک طاق شکل نیم دایره‌ای با دو پایه است. این ورودی در قسمت شرقی بنا تعبیه شده است. و بخش طاقی آن که در بالای دو پایه می‎باشد، عرض بیشتری دارد. به همین دلیل ورودی آتشکده اسپاخو به قفل کلید شبیه شده است. همچنین کارشناسان معماری شکل آن را به یک ایوان قوسی به صورت گهواره‌ای نیز بیان می‌کنند.

پلان آتشکده اسپاخو مستطیل شکل است و گنبد کوچک آن در بخش غربی معبد ساخته شده است. علاوه بر گنبد در پوشش سقف آن از طاق نیز بهره برده‌اند. گنبد آتشکده اسپاخو پوشیده نیست و سر باز می‌باشد. احتمال می‌رود که در اثر گذر زمان سقف گنبدی آن تخریب شده باشد. در بالای دیوارهای این معبد تعدادی حفره شبیه به جای کلید یعنی مانند ورودی قرار داده شده است. احتمالا کاربرد این حفره‌ها خروج دود آتش‌ها از معبد می‌باشد. فضای داخلی اتشکده اسپاخو از یک تالار مربع شکل با 3 ورودی در شرق و شمال و جنوب ساخته شده است. یک اتاق کوچک نیز در بخش شرقی آن قرار دارد. سقف اتاق نیز به صورت پوشش گنبدی نیم کره‌ای ساخته شده است.

ویژگی های آتشکده اسپاخو

تعدادی مربع کوچک به صورت حفره‌های طاق مانند در دیوارهای شمالی و جنوبی آتشکده اسپاخو قرار دارند. در بالای این مربع‌ها چوب‌هایی از جنس درختان ارس تعبیه شدند. تعداد این طاقچه‌های کوچک 9 عدد است که ابعاد 30 در 40 سانتی دارند.

در ساخت بنای زیبای معبد اسپاخو از مصالح مختلفی استفاده شده است. سنگ یکی از مهم‌ترین این مصالح است که در نمای خارجی معبد کاملا بارز است. ویژگی که این سنگ‌ها دارند، نتراشیده بودن آن‌ها است و حالتی سخت و خشن دارند. ملات ساروج نیز همچون بیشتر بناهای تاریخی در معبد به کار رفته است تا مصالخ سخت‌تر را به خوبی نگه‌دارد. تیرک‌های چوبی درختان ارس نیز به عنوان یه عنصر همراه دیگر مصالح در ساخت آتشکده اسپاخو به کار رفته است.

آتشکده اسپاخو در 3 بهمن 56 ، پیش از انقلاب و در پهلوی دوم به شماره 1579 ثبت شده است.

دسترسی به معبد اسپاخو

آتشکده اسپاخو بین دو استان خراسان شمالی و استان گلستان قرار دارد. این معبد با محور واصلی بجنورد به جنگی‌های گلستان 115 کیلومتر فاصله دارد. این معبد از شهر آشخانه که در شهرستان مانه و سملقان می‌باشد نیز 65 کیلومتر فاصله دارد. برای رفتن به معبد ابتدا باید به سمت دامنه‌های جنگل‌های سوزنی برگ ارس بروید تا به روستای اسپاخو برسید. آتشکده اسپاخو در بخش جنوبی روستای اسپاخو بر روی یک تپه بلند نمایان است. بازدید از این معبد نزدیک یک ساعت و یا کمتر زمان می‌برد.

بهترین زمان بازدید از معبد اسپاخوس

روستا و اتشکده اسپاخو در دامنه‌های جنگل زیبا و با درختان سوزنی برگ اُرس قرار دارد. این بخش از استان خراسان شمالی نه چندان سرسبز اما کوهستانی و خنک‌تر از دیگر بخش‌های این استان است. بد نیست بدانید که بهترین زمان برای رفتن و بازدید از معبد اسپاخو فصل بهار می‌باشد. چرا که بازدید از این معبد تنها در روز ممکن است. در بهار نیز به دلیل مناسب بودن هوا گرما و سرما اذیتتان نمی‌کند.

دیگر معبد ها و آتشکده های ایران

از دیگر معابد و آتشکده های ایران می‌توان از آتشکده کرمان، آتشکده یزد، آتشکده آذرگشنسب و معبد آناهیتا کنگاور نام برد.

آب و هوای اسپاخو خراسان شمالی

در ایران شهرهای تاریخی بسیاری وجود دارد، که برای بازدید از آنها باید کوله بار سفر در ایران را بست. و در این بخش برای گردشگرانی که در ایران سفر می‌کنند، دانستن آب و هوای مقصد از مهمات است.

در این بخش برای کسانی که اسپاخو را انتخاب کرده اند، آب و هوای این منطقه آورده شده است. با مراجعه به این شهر می‌توانید از شرایط جوی این منطقه در هر روز آگاهی یابید.

خراسان شمالی آب وهوا

لوکیشن دقیق معبد اسپاخو

آتشکده‌های ایران یکی جاذبه‌های مذهبی و تاریخی ایران است که ریشه در تاریخ ایران دارد. آتشکده اسپاخو یکی دیگر از بناهای تاریخی ایران است که قدمتی دیرینه دارد. در این بخش برای کسانی که برای بازدید از این آتشکده رهسپار شده اند، لوکیشن دقیق این آتشکده آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزار گوگل مپ تا رسیدن به این مکان تاریخی را مسیریابی کنید.

اگر روش استفاده از نرم افزار گوگل مپ را نمی‌دانید با لمس و کلیک بر روی این بخش می‌توانید با روش استفاده از آن آشنایی یابید.

عکس‌های این محتوا را جناب آقای احسان گنابادی عزیز ثبت نموده‌اند.