آسبادهای سنگان یکی از نمودهای نبوغ ایرانیان پیش از اسلام می‌باشد، که در شرق ایران دیده می‌شوند. این سازه‌ها که در استان خراسان رضوی به وفور دیده می‌شوند، از کاربرد و اهمیت بالایی برخوردار بودند. به اشتباه به آسبادها آسیاب بادی سنگان می‌گویند، که اشتباه است. به این خاطر که آسیاب با آب کار می‌کند و آسباد با باد. پیشینیان شرق نشین ایران از آسبادهای سنگان برای تهیه نان که مهم‌ترین ماده غذایی در آن دوران محسوب می‌شد، استفاده می‌کردند. علاوه بر آسیاب گندم از آسبادهای سنگان برای تهیه آب نیز استفاده می‌شد. در ادامه اطلاعات بیشتری از تاریخچه، معماری و نحوه کار آسبادهای سنگان آورده شده است.
تاریخچه آسبادهای سنگان
گفته می‌شود زمان ساخت و بکارگیری از آسبادهای سنگان مربوط به دوره پیش از اسلام می‌باشد. شواهد زیادی مبنی بر اینکه این سازه‌ها در آن زمان و به ویژه در دوره ساسانیان ساخته شده‌اند وجود دارد. از جمله این منابع قدیمی می‌توان به نوشته‌ها ابن خلدون اشاره کرد. کلمه آس در لغت به معنای خرده سنگ است. وجود سنگ و به کارگیری آن در آسیاب‌ها از جمله آسیاب آبی، بادی و… نیز از دلایل این مانگذاری هستند. کاربرد آسبادها از جمله آسبادهای سنگان، آسیاب کردن گندم برای تهیه نان و بالا آوردن آب بوده است. تمامی این کارها توسط نیروی بادی که امروزه آن را در دسته نیروهای تجدید پذیر قرار داده‌اند، انجام می‌شد.
مهم‌ترین دلیل ساخته شدن آسبادهای سنگان و آسبادهای دیگر نقاط ایران، توسط مردمان شرقی ایران، بادهای 120 روزه موسمی است. این بادهای پرسرعت از قدرت و شدت بالایی برخوردار بودند. این بادها که بیشتر در نواحی سیستان و بلوچستان می‌وزیدند و همچنان نیز می‌وزند، بادکوه نام دارند. اولین و در نتیجه قدیمی‌ترین آسباد ساخته شده نیز در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. بیشترین زمان وزش بادکوه‌ها یا همان بادهای 120 روزه، در فصول گرم سال یعنی از اواسط بهار تا اواسط پاییز می‌باشد.
این سازه‌ها به قدری با دقت و خلاقانه طراحی شده‌اند که با نگاه کردن به آن‌ها شگفت زده خواهید شد. چراکه طراحی این سیستم به این صورت و در زمان باستان که حتی ابتدایی‌ترین امکانات در اختیار نبود جالب است. بعدها نمونه‌های نوین‌تر و جدیدتر این تکنولوژی بومی از یاد رفته، توانست به کشورهای دیگر راه پیدا کند. از جمله نقاطی که سازه آسباد در آن‌ها دیده می‌شود، می‌توان به افغانستان، سیستان و خراسان اشاره کرد.
معماری آسبادهای سنگان
ساختمان آسبادهای سنگان از تنها مصالحی در دسترس آن زمان یعنی خشت، کاهگل و چوب ساخته شدند. این سازه‌ها از دو طبقه تشکیل شده‌اند. در طبقه اول آن‌ها که در واقع طبقه همکف می‌باشد، لوازم و ابزار کار وکیسه‌هایی برای انباشت گندم‌ها و آردها، نگهداری می‌شد. این طبقه به همراه درب ورودی که به داخل آسباد راه داشت، پشت به مسیر باد ساخته شدند.
طبقه فوقانی مربوط به بخش اصلی یعنی آس‌خانه می‌باشد. آس‌خانه که وظیفه قرار دادن باد در مسیر پرهها را به عهده دارد، از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول شامل یک تیر عمودی و بخش دوم شامل یک تیر افقی است. این تیر افقی بر روی یک چرخ و یک پره قرار دارد و در کنار تیر عمودی باهم آسیاب را فعال می‌کنند.
جنس پره‌های آسبادهای سنگان از چوب می‌باشد. این پره‌های چوبی با یک ترتیب منظم در یک ردیف قرار گرفته‌اند. در نتیجه‌ی ردیفی قرار گرفتن این پرهها، آسباد در برابر بادهای قوی و قدرتمند 120 روزه مقاومت بالایی پیدا می‌کنند.
نحوه کار آسبادهای سنگان
آسبادهای سنگان در واقع یک مکانیزم استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر است که هزاران سال پیش طراحی شده است. این سیستم ساده، نشان دهنده رابطه عمیق گذشتگان و احترام آن‌ها به نیروهای پاک خدادادی می‌باشد. همچنین استفاده از این نعمت برای تهیه مایحتاج مهم زندگی آن‌ها یعنی نان، به گونه‌ای می‌تواند یک شکرگذاری تلقی شود.
چگونگی عملکرد آسبادهای سنگان در عین سادگی طراحی آن‌ها اندکی پیچیده است. در واقع فکر و ذهنی که آسیاب شدن گندم را با کمک نیروی باد رقم زده است قابل ستایش است. اما متاسفانه آنگونه که باید از این خلاقیت قدردانی نشده و افراد کمی از وجود این سازه‌ها خبر دارند؛ سازه‌هایی که نوآوری و ابتکار آن تنها در دست پیشینیان ما قرار داشت و کمتر نسل امروزی آن‌ها را می‌شناسد.
کار آسبادهای سنگان از وزش باد شروع می‌شود. با وزش باد چوب‌های ردیفی آسباد که همانطور که ذکر شد در طبقه فوقانی آن قرار داشتند به لرزش درمی‌آیند. با به ارزش در آمده پرهها سنگ‌ها آسیاب در طبقه همکف به حرکت در می‌آیند. یک حفره در زیر این سنگ‌های آسیاب کننده وجود دارد و در آن شیئی شبیه به اهرم می‌باشد.
این شیئ با ایجاد اصطکاک مانند ترمز عمل می‌کند و در برخی از مواقع از حرکت سنگ‌ها ممانعت می‌کند. آسبادهای سنگان در نوسانات بادی و کم و زیاد شدن سرعت باد نیز همواره فعال می‌باشند. این آسبادها تنها در زمان نبود وزش باد از فعالیت باز می‌ایستند.
دیدنی های سنگان
از جاهای دیدنی سنگان می‌توان از مسجد جامع سنگان نام برد.
آب و هواي شهر سنگان
اگر قصد سفر به سنگان و بازديد از ديدني‌هاي اين شهر را داريد، در اين بخش به آب و هواي اين شهر اشاره شده است. با مراجعه به اين بخش مي‌توانيد با آب و هواي اين شهر در هر روز آشنا شويد.
نقشه سنگان
برای بازدید از جاهای دیدنی سنگان استفاده از نقشه الزامی است. به همین خاطر در این بخش نقشه سنگان خراسان رضوی را مشاهده می‌نمایید. اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمي‌دانيد، با لمس یا كليك بر روي اين بخش مي‌توانيد با روش استفاده از اين نرم افزار آشنايي يابيد.
امتیاز شما به این صفحه:
آسبادهای سنگان
آسبادهای سنگان یکی از نمودهای نبوغ ایرانیان و جاهای دیدنی سنگان خراسان رضوی است. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه آسباد سنگان و عکس آسبادهای سنگان پرداختیم.