زندان اسکندر یزد(مدرسه ضیائیه)

زندان اسکندر یزد که به آن مدرسه ضیائیه یزد نیز می‌گویند، یکی از دیدنی های تاریخی معروف شهر یزد است. مدرسه تاریخی ضیاییه از مدارس تاریخی ایران در قرن 7 هجری قمری توسط ضیاالدین حسن رضی و 2 پسرش ساخته شده است. مصالح به کار رفته در آن از خش و گل است. در گذشته مردم به دلیل داشتن چاله و سرداب خوفناک در حیاط به آن زندان اسکندر می‌گفتند. این نام از گذشته تا اکنون ماندگار شده و داستان‌های زیادی از آن نقل شده است. در این مطلب در رابطه با محله فهادان یزد، داستان زندان اسکندر یزد، تاریخچه مدرسه ضیاییه می‌خوانیم. همچنین تک بیتی زیبایی از حافظ و توضیحاتی از معماری زندان اسکندر یزد و پلان آن نیز آورده می‌شود.

زندان اسکندر یزد یا مدرسه ضیائیه کجاست؟

محله قدیمی فهادان شهر یزد، محل زندان اسکندر یزد یا به عبارت بهتر مدرسه ضیائیه یزد می‌باشد. برای رفتن به این مدرسه باید به این محله و به سمت کوچه رختشویخانه بروید. سپس به سمت کوچه حمام نو بپیچید. مدرسه ضیاییه یزد روبروی هتل فهادان یزد می‌باشد. با توجه به عکس زندان اسکندر یزد به راحتی می‌توانید آن را در محله فهادان پیدا کنید.

از دیگر زندان های معروف تاریخی ایران می‌توان به زندان هارون الرشید ری تهران نام برد.

محله فهادان یزد

همانطور که گفتیم زندان اسکندر یزد، در محله قدیمی و تاریخی فهادان قرار دارد. محله فهادان امروزه به نام محله جنگل شهرت بیشتری دارد. در گذشته و به ویژه در دوران قاجاریه فهادان از محله‌های مهم و گران شهر یزد بوده است. خانواده‌ لاری‌ها، تهرانی‌ها، عرب زاده، میر زاده و دیگر خانه‌های از افراد حکومتی در آن زمان، در این محله سکونت داشتند. هم اکنون نیز این خانه‌‌های تاریخی در این محله پا برجا هستند. وجود آب انبارها و بازارچه‌ها و مساجد متعدد، از دلایل نشان دهنده اهمیت بالای محله در گذشته است.

به غیر از مدرسه و مسجد ضیاییه یزد، آثار تاریخی زیاد دیگری نیز در این محله قرار دارند. اما قدیمی‌ترین اثر تاریخی همین مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر است. بقعه شیخ احمد فهادان، حسینیه فهادان، خانه نواب، مسجد چهل محراب، بقعه دوازده امام و… از بناهای این محله هستند. خانه‌هایی چون خانه کاشفی، خانه محمودی، محمد حسسین فرجامی و بسیاری از خانه‌های دیگر نیز از خانه‎های تاریخی هستند.

داستان زندان اسکندر یزد

 بنایی که در هنگام بازدید از زندان اسکندر با آن روبرو می‌شوید، یک بنای 800 ساله است. همانطور که در عکس زندان اسکندر یزد نیز می‌بینید، متوجه عدم شباهت آن با دیگر زندان‌های مخوف و تاریخی می‌شوید. چرا که در واقع بنا زندان نیست بلکه یک مسجد و مدرسه تاریخی می‌باشد. اما اینکه چرا نام آن را زندان اسکندر گذاشتند دلیل دیگری دارد.

برخی از مورخان قدیمی یزد از جمله “جعفری” و فردی به نام “معین الدین نطنزی”، داستان‌های جالبی نقل کردند. این مورخان که در قرن 9 هجری قمری می‌زیستند. در کتاب‌های خود این بنا را زندان اسکندر یزد، نامیدند. بر اساس گفته آن‌ها، اسکندر هنگامی که به سمت ری حرکت کرد در این محل(یزد) توقف می‌کند.

به دستور او در این محل یک زندان برای تبعیدیان بنا کردند. این زندان بعد از ساخته شدن “کثّه” نام گرفت. آن زمان هنوز شهر یزد به خوبی شکل نگرفته بود. و زندان کثه نیز چندین سال تنها بنایی بود که در این منطقه قرار داشت. به گفته این مورخان محلی، تبعیدیان و زندانیان زیادی توسط اسکندر، به کثّه فرستاده می‌شدند.

بنای کثه تا زمان ساسانیان باقی ماند و در نهایت این منطقه توسط پادشاه ساسانی رونق گرفت. این پادشاه یزدگرد اول بود که نام یزد نیز از نام او برداشته شد. در نتیجه کثه اولین بنایی محسوب می‌شود که در یزد احداث شده است. دلیل ساخت این بنا موقعیت خوب مکانی و استراتژیک این منطقه بود. نام زندان اسکندر نیز از گذشته تا اکنون دهان به دهان و کتاب به کتاب چرخیده و ماندگار شد. همچنان نیز نام زندان اسکندر یزد معروفیت بیشتری از مدرسه ضیاییه یزد دارد. مورخان از این بنا به عنوان “زندان ضحاک” و “زندان ذوالقرنین” یاد کردند. دلیل این نامگذاری‌ها سیاه چاله‌ای است که در میان حیاط مدرسه ضیاییه یزد و در اعماق زمین قرار دارد.

تاریخچه مدرسه ضیائیه یزد

همانطور که گفته شد قدمت بنای این مدرسه برای 8 قرن پیش است. سال 631 تا سال 705 هجری قمری فاصله زمانی ساخته شدن مدرسه ضیائیه یزد می‌باشد. برخی دوره بنا را به تیموریان و برخی دیگر زمان ساخت آن را به دوره تاریخی آل مظفر نسبت می‌دهند. طبق گفته مورخان پیشین در دوره آل مظفر، یزد روند خوبی را در ارتقا علم و فرهنگ پیش برد. در این دوره مدارس زیادی ساخته شد که تعدادشان در یزد بیشتر از دیگر شهرهای ایران بود.

به همین دلیل به این شهر دارالعلم نیز می‌گفتند. مدرسه ضیائیه یزد یکی از بناهایی است که از آن برای تعلیم و تربیت افراد زیادی بهره گرفته شد. بر طبق روال سالیان پیش نیز در کنار هر مدرسه یک مسجد نیز می‌ساختند. در نتیجه مسجدی با نام مسجد ضیائیه به بنای مدرسه افزوده شد.

شعر حافظ درباره زندان اسکندر یزد

همانطور که گفته‌ایم، در وسط صحن مدرسه ضیائیه یزد، یک سیاه چاله عمیق قرار دارد. اگر گذرتان به این مدرسه افتاده باشد، با دیدن این سیاه چاله متوجه مخوف بودن آن می‌شوید. به دلیل وحشتی که از نام اسکندر در آن زمان‌ها بود و همچنین ترسناک بودن این چاه، به آن سیاه چاله اسکندر گفتند. خوفناک بودن آن به قدری بود که حافظ شیرازی نیز در یکی از غزل‌های خود از آن نام برده است. نام زندان اسکندر یزد در بیت این غزل اینگونه آمده است.

“دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت                                      رخت بر بندم و تا ملک سلیمان بروم”

این سیاه چاله بعد از مرمت توسط سازمان میراث فرهنگی، تا مدت‌ها محل فروش صنایع دستی و سوغاتی بوده است. شاید جذاب‌ترین بخش این مدرسه برای گردشگران همین قسمت از مدرسه می‌باشد. چرا که گردشگران نیز ماهیت و منشاء داستان زندان اسکندر یزد را از این سیاه چاله ترسناک می‌دانند. عمق این سیاه چاله حدود دو متر است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید بعد از این سیاه چاله هم یک سرداب تاریک در پایین قرار دارد. این قسمت‌ها با هم باعث ایجاد این تصور شدند که بنای مدرسه ضیائیه بر روی زندان اسکندر ساخته شده است.

پلان زندان اسکندر یزد

اولین چیزی که این مدرسه کویری را خاصه شهر یزد کرده است، بادگیر آن است. با وجود این بادگیر، در فصل گرما هوای خنک وارد فضای مدرسه می‌شود و اثر گرما را کاهش می‌دهد. گنبد زندان اسکندر یزد، با قدمت 800 ساله‌اش، همانند دیگر سازه‌های همتای خود از خشت و گل ساخته شده است. گفته می‌شود در ابتدا این گنبد 18 متری بسیار ساده و بی پیرایه طراحی شده بود. با گذر ایام و مرمت‌هایی که بر روی بنای مدرسه ضیاییه یزد صورت گرفت، تزییناتی به آن افزوده شد. از جمله این تزیینات کاشی‌های رنگارنگ به رنگ‌های لاجوردی و طلایی در پایین گنبد می‌باشد. با این وجود باز هم این گنبد خشتی همچنان سادگی خود را حفظ کرده است.

دور شبستان مدرسه را دیوارهای خشتی و ایوان‌ها و طاق‌های بلند و محراب‌های کوچک کنده کاری شده فرا گرفته است. ساده و کم بودن تزیینات بر روی بخش‌های این شبستان حالت مینیمال زیبایی را به زندان اسکندر یزد داده است. این سادگی‌ها باعث شده است تا اندک تزیینات به کار رفته در بنا جلوه بیشتری داشته باشد.

بخشی از این مدرسه نیز به موزه نگهداری ابزار و لوحه‌های قدیمی اختصاص داده شده است. تعدادی سنگ قبر قدیمی و تاریخی نیز در این موزه برای گردشگران و بازدیدکنندگان به نمایش درآمده است.

معماری زندان اسکندر یزد

مدرسه ضیائیه یزد توسط فردی به نام ضیاءالدین حسن رضی در قرن هفت هجری قمری، سال 631 شروع شد. به همین دلیل نام ضیائیه را به آن دادند. کار ساخت این مدرسه بزرگ را در ادامه با کمک پسرهای ضیاءالدین انجام شد. در نهایت در سال 705 هجری قمری ساختن این مدرسه به اتمام رسید. همانطور که گفته شد سبک معماری این بنا در دسته سبک آذری است. ملات اصلی به کار رفته در ساخت مدرسه 800 ساله ضیائیه خشت و گل است.

مدرسه ضیائیه، از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام از آن‌ها به لحاظ معماری ویژگی‌های خود را دارد. این ویژگی‌های خاص در کنار هم، بنای زیبای این مدرسه را شکل داده‌اند. با توجه به کویری بودن یزد، کنار هم قرار گرفتن اجزا معماری این بنا، به خوبی مناسب سازی شدند. بادگیر، شبستان، گنبد، طاق‌های بلند و محراب‌های کار شده بخش‌های مهم این مدرسه را تشکیل داده‌اند. این اجزاء در کنار هم معماری ساده و چشم نواز مدرسه ضیائیه را درست می‌کنند.

گنبد مدرسه ضیائیه یزد بر روی دیوارهای 9 متری بلندی بنا شده است. بقعه مدرسه حدود 20 متر بلندی دارد. سیاه چاله‌ای که در وسط حیاط آن قرار دارد نیز حدود 30 متر عمق دارد. در انتهای این سیاه چاله با پایین رفتن از نزدیک به 40 پله به یک سرداب قدیمی و مخوف می‌رسید. حیاط مدرسه در مرکز قرار گرفته و از اطراف با دیوارهای خشتی کاملا محصور شده است. در داخل هر کدام از این دیوارها ایوان‌های بلند با تزیینات محرابی طراحی شده است. این محراب‌ها بسیار ساده و ظریف طراحی شده‌اند. کنده ‌کاری‌های این بنا را تنها در پایین گنبد مشاهده می‌شود. مدرسه ضیایه یزد با شماره 707 در سال 46 در لیست آثار ملی قرار گرفت.

دیدنی های یزد

جاهای دیدنی یزد در واقع کم نیستند. همینطور از بهترين دیدنی های یزد مي‌توان به مسجد جامع شهر یزد، مجموعه خان شهر یزد، آتشکده یزد، برج خاموشان یزد(دخمه زرتشتيان)، موزه آب يزد، قنات زارچ و خانه‌ي لاري ها يزد، تالاب پساب یا دریاچه کویر یزد، باغ دولت آباد، آب انبار شش بادگیر و غيره اشاره نمود.

آب و هوای شهر یزد

برای کسانی که به شهر یزد و دیدنی های یزد علاقه دارند، دانستن آب و هوا و دمای این شهر از نکات مهم است. در این بخش برای کمک به گردشگران در سفرشان آب و هوای این شهر آورده شده است. با مراجعه به این بخش می‌توانید از دما و شرایط جوی این شهر در هر روز آگاه شوید.

یزد آب و هوای

لوکیشن دقیق مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)‌

اگر به شهر یزد سفر کردید و قصد بازدید از دیدنی های یزد داشتید، بدانید که در این شهر آثار تاریخی و دیدنی بسیاری وجود دارد. برای بازدید از این دیدنی‌ها زمان بندی درست و دقیق می‌خواهد. برای اینکه برنامه‌ای دقیق و درست داشته باشید، لوکیشن دقیق این جاذبه‌ها الزامی ست. در این بخش لوکیشن دقیق مدرسه ضیائیه آورده شده است. با مراجعه به این بخش و کمک نرم افزار گوگل مپ می‌توانید از دیگر بناهای نزدیک باخبر شده و بهترین مسیر و نزدیک‌ترین مسیر را انتخاب کنید.

اگر از روش استفاده از گوگل مپ آگاهی ندارید و یا با محیط این نرم افزار آشنایی ندارید، با لمس بر روی این قسمت می‌توانید از روش استفاده از این نرم افزار آگاهی یابید.