مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد یکی از بناهای مذهبی و معروف شهر یزد است، که قدمتش به 900 سال پیش باز می‌گردد. این بنای مذهبی از مسجدهای ایران با نام‌های دیگری از جمله مسجد جامع عتیق یزد، مسجد جامع نو یزد، مسجد جمعه شهرستان، مسجد جامع کبیر و مسجد جمعه قدیم درده هم شناخته می‌شود. ساخت و تکمیل مسجد جامع کبیر در طول یک سده و در ادوار تاریخی مختلفی انجام شده است. به همین دلیل هر کنج و گوشه‌ آن حکایت‌های فراوانی دارد. در ادامه این مطلب ابتدا به پیشینه تاریخی مسجد جامع یزد از مساجد جامع ایران می‌پردازیم. سپس دلایل اهمیت این مسجد را بازگو می‌کنیم. همچنین از معماری و سردر رفیع و ورودی های مسجد جامع یزد می‌گوییم. سپس گنبد زیبا، مناره‌های 54 متری، تزئینات و کتیبه های مسجد جامع یزد را شرح می‌دهیم. در انتها به شرح نحوه دسترسی به این مسجد، دیدنی های یزد و همچنین اقامت در یزد می‌پردازیم.

پیشینه تاریخی مسجد جامع یزد

پیشینه تاریخی این مسجد جامع به قرن سوم و چهارم هجری یعنی دوران حکومت ساسانیان باز می‌گردد. در حقیقت پایه‌های نخستین این مسجد بر روی آتشکده‌ای قدیمی در دوران ساسانیان بنا شده است. اگرچه قدمت این بنای تاریخی به دوران ساسانیان باز می‌گردد. اما کتیبه های مسجد جامع یزد آن را متعلق به تیموریان می‌دادند. در واقع بنای کنونی آن را به شکل امروزی در زمان حکومت تیموریان ساخته‌اند.

اما اگر بخواهیم مروری کامل بر پیشینه این مسجد داشته باشیم،‌ مسجد جامع کبیر جایگزین سه مسجدی است که در ادوار مختلف گذشته ساخته شدند.

• مسجد عتیق یزد

نخستین مسجد به نام مسجد عتیق یزد در اواخر قرن سوم هجری در دوران حکومت عمرولیث صفاری احداث شد. به باور ماکسیم سیرو این مسجد بر خلاف دیگر مساجد، نسبت به قبله انحرافی داشته است. درواقع مسجد عتیق بعدها در قرن پنجم هجری مرمت شد و با احداث یک مناره شکل تازه‌ای به خود گرفت.

• مسجد جامع قدیم

مسجد بعدی که به مسجد جامع قدیم معروف است، در همان قرن پنجم و در دوران حکومت علاء الدوله گرشاسب بن علی بن فرامرز احداث شد. در این دوران بخش‌هایی از جمله گنبدخانه و چند ایوان به ضلع غربی بنای قبلی اضافه شد. سال‌ها بعد هم بخش‌های دیگری از جمله شبستان و مقبره توسط فرزندان و نوادگان علاء الدوله احداث شد. این مسجد تا قرن 13 همچنان پا بر جا بود. اما پس از آن برای گسترش بنا تخریب شد.

• مسجد جامع نو یزد

مسجد بعدی در قرن هشتم هجری توسط سید رکن الدین محمد قاضی با نام مسجد جامع نو یزد احداث شد. اما با مرگ سید رکن الدین کار احداث بنا نیمه تمام ماند. در نهایت در سال 732 هجری کار احداث مسجد جامع نو توسط شرف الدین علی یزدی به اتمام رسید. کاشیکاری‌های منحصر به فرد گنبد و ایوان هم در سال 777 در دوران امیر تیمور انجام شد. این مسجد بر خلاف صحن کوچکش، از ایوان و گنبدخانه وسیعی برخوردار است.

اهمیت مسجد جامع یزد

مسجد جامع از لحاظ معماری ویژگی‌های مهمی دارد که آن را در جهان شهره ساخته است. گنبد نخودی رنگ دو پوسته، سر در و مناره های مرتفع، کتیبه ها و کاشیکاری‌های شگفت انگیز از مهم‌ترین خصوصیات این مسجد به شمار می‌روند. مناره های 52 متری این مسجد از پلکان دو طرفه برخوردار است. در واقع پلکان دو طرفه در مناره برای نخستین بار در این مسجد به چشم می‌خورد.

مسجد جامع کبیر دارای محراب کاشیکاری شده‌ای است، که پس از مسجد جامع کرمان قدیمی‌ترین محراب کاشیکاری شده ایران است. این محراب آغازگر محراب‌های کاشیکاری شده در دوران پس از خود شده است. از سوی دیگر سر در مرتفع این مسجد که از تناسبات 1 به 3 برخوردار است، به عنوان مرتفع‌ترین سر در میان بناهای مذهبی ایران شناخته می‌شود.

همبنطور از دیگر خصوصیات ارزشمند مسجد جامع کبیر، ایجاد نور غیر مستقیم با استفاده از انعکاس نور آفتاب است. از دیگر نکات قابل توجه در این مسجد استفاده از خاک کربلا و گلاب در تهیه ملات و کاشی‌های این مسجد است شاید همین خصوصیات منحصر به فرد، منجر به الگو برداری بناهای مذهبی پس از آن، در این ناحیه خاص شده است.

تکمیل ساخت مسجد جامع یزد در ادوار مختلف

ساخت مسجد جامع بر اساس اسناد تاریخی موجود، در طول تقریبا صد سال و در دوره‌های تاریخی مختلفی انجام شده است. این مسجد در اصل در دوران حکومت ساسانیان با طرح شبستانی و بر روی آتشکده‌ای بنا نهاده شده است. به عقیده ماکسیم سیرو، مسجد عتیق نخستین مسجدی است که جایگزین آتشکده ماقبل خود شده است.

گنبدخانه‌ و شبستان‌های کناری این مسجد بعدها در دوران حکومت ایلخانی در قرن هشتم هجری و به شیوه آذری ساخته شدند. همچنین جنوب میانسرا و سر در ورودی هم به همان شیوه آذری در دوران حکومت تیموری به آن اضافه شده است. در دوران حکومت قاجاریان شبستان زمستانی مسجد در غرب میانسرا ساخته شد. در دوران حکومت صفویان هم برای جلوگیری از رانش طاق ایوان دو مناره با پلکان‌های دو طرفه به شیوه اصفهانی به آن افزوده شد.

معماری مسجد جامع یزد

معماری مسجد جامع در میان بناهای مذهبی ایران منحصر به فرد و بی همتاست. این بنای تاریخی شگفت-انگیز هنوز که هنوزه پس از گذشت سال‌ها بینندگان را شیفته خود می‌کند. معمار این مسجد سید رکن الدین محمد است، که در آن زمان از معماران بنام روزگار بوده است. این مسجد تک ایوانی در زمینی به مساحت 9800 متر مربع با طول 104 متر و عرض 99 متر واقع شده است. معماری مسجد جامع کبیر یزد طرحی مرکب متشکل از یک شبستان مستطیل شکل طولانی و مقصوره‌ای گنبد دار است. پلان آن هم مانند بسیاری دیگر از مساجد شبستانی تاریخی، برگرفته از پلان کعبه و به فرم مربع است.

• فضاهای مختلف مسجد جامع یزد

این مسجد زیبا از فضاهای مختلفی تشکیل شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: شبستان‌های تابستانی و زمستانی اطراف گنبد خانه، شبستان ستون دار، ایوان مرتفع، صحن و رواق‌های کناری آن، گنبد خانه، گرم خانه‌های شرقی و غربی، پایاب و سردر اصلی، کتابخانه، جلوخان و ورودی‌های مختلف.

• ورودی های مسجد جامع یزد

مسجد جامع 6 ورودی مختلف دارد، که هر یک از جهات گوناگونی به قسمت‌های مختلف بنا وارد می‌شوند.

• سر در مسجد جامع یزد

 سر در مرتفع مسجد در زمان حکومت شاهرخ تیموری و در دوره دوم شیوه آذری ساخته شد. در حقیقت این سردر از لحاظ تناسب به عنوان بلندترین سردر در میان بناهای مذهبی ایران شناخته می‌شود. سردر مسجد جامع از نسبت طلایی یک به سه برخوردار است. بر این سردر کتیبه‌ای به چشم می‌خورد، که نام سلطان جهانشاه و شاهرخ تیموری را با تاریخ 861 هجری قمری در خود جا داده است. در مقابل این سر در مرتفع، پادیاوی قرار داشته و در مقابل این پادیاو هم حمام واقع شده بود. متاسفانه هر دوی این المان‌ها هم اکنون از بین رفته اند و به جای آن انباری ساخته شده است. پادیاو در مساجد ایرانی جایگاهی برای شستشو و وضو گرفتن است. البته در برخی مواقع به معنای باغچه گود هم شناخته می‌شود.

• گنبد مسجد جامع یزد

گنبد نخودی رنگ مسجد کبیر یزد همانند گنبد برج‌های خرقان از نوع دو پوسته گسسته ساخته شده است. قطر لایه خارجی گنبد تقریبا 17 متر است. گسسته بودن پوسته منجر به رفتار متفاوت پوسته‌های داخلی و خارجی شده است. به گونه‌ای که پوسته بیرونی متناسب با فضای خارجی عملکرد مخصوص به خود دارد. این در حالیست که پوسته داخلی عملکردی به تناسب فضای داخلی ارائه می‌دهد. تزئینات زیر گنبد، به دستان هنرمند امیر چخماق انجام شده است. نقش روی گنبد را گل‌های صابونکی تشکیل داده‌اند. بر ساقه آن‌ها هم نام الملک الله به کرات با خط کوفی به چشم می‌خورد. این تزئینات از منحصر به فردترین و زیباترین آثار معماری در جهان به شمار می‌روند.

خود گنبد شبدری و آهیانه آن ناری است. این مسجد دارای دو طنبی در دو سمت گنبد خانه خود است. طنبی‌ها تالارهایی کشیده و فاقد پنجره هستند که توسط فضاهای دیگر احاطه شدند. در پوشش سقف این طنبی‌ها از طاق و تویزه به روش خوانچه پوش ( نوعی پوشش طاق و تویزه) استفاده شده است. ایوان جلوی گنبدخانه از قوس چمانه و پوشش طاق آهنگ برخوردار است.

• مناره ها

مناره‌های مسجد جامع همان گونه که قبلا هم اشاره شد در دوران حکومت صفویان و به شیوه آذری به بنا افزوده شدند. احداث مناره‌ها را به احتمال زیاد به آقا جمال الدین محمد منسوب به مهترجمان نسبت می‌دهند. مهترجمان وزیر دوران حکومت شاه طهماسب صفوی بوده است. این مناره‌ها که ارتفاع آن‌ها به 52 متر و قطرشان به 8 متر می‌رسد، یکی از مهم‌ترین شگفتی‌های این مسجد به شمار می‌روند.

مناره‌های مسجد جامع کبیر یزد بلندترین مناره‌ها در میان مساجد تاریخی به شمار می‌روند. اگرچه این مناره‌ها در سال 1313 فرو ریختند ولی بعدها مورد مرمت قرار گرفتند. در مناره شاگرد طرح پلکان دو طرفه به چشم می‌خورد. در واقع طرح پلکان‌های دو طرفه در مناره‌ها برای نخستین بار در تاریخ معماری ایران در این مسجد دیده شده است. همین موضوع اهمیت مناره‌های مرتفع مسجد جامع کبیر یزد را دو چندان ساخته است.

• تزئینات و کتیبه های مسجد جامع یزد

تزئینات و کتیبه های مسجد جامع یزد، به عنوان یکی از زیباترین هنرهای معماری در بناهای مذهبی شهره جهان هستند. کتیبه‌های معروف این مسجد با خطوط کوفی و ثلث بر زمینه لاجوردی کاشی‌کاری‌ها می‌درخشند. قدیمی‌ترین کتیبه مسجد جامع یزد این مسجد در ورودی شرقی قرار دارد و تاریخ آن به سال 765 هجری قمری باز می‌گردد.

در سرتاسر مسجد جامع یزد نمادهای شیعی مختلفی به چشم می‌خورند. ستاره 5 پر با اشاره به 5 تن و همچنین شمسه‌های 72 پر و 12 پر، از جمله این نمادهای شیعی هستند که در هر گوشه‌ای به چشم می‌خورند. همچنین نام حضرت علی (ع) و نماد ایرانی آخشیج از دیگر نمادهای متداولی است، که در این مسجد زیاد به چشم می‌خورند. آخشیج یکی از نمادهای ایرانی و مقدس است که نزد ایرانیان باستان از اهمیت خاصی برخوردار است. این نماد در بناهای مهمی از جمله تخت جمشید هم به چشم می‌خورد.

نحوه دسترسی به مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد در شهر یزد، محله دروازه شاهی، ضلع غربی خیابان امام خمینی در انتهای خیابانی به همین نام واقع شده است. برای دسترسی به مسجد جامع راه‌های گوناگونی پیش رو دارید. به این منظور کافی است با هر نوع وسیله نقلیه‌ای اعم از وسیله نقلیه شخصی و یا عمومی خود را به شهر یزد برسانید. پس از آن به بلوار فقیه خراسانی بروید.

این بلوار را به سمت جنوب شرقی پیش برانید تا به دروازه قرآن برسید. سپس راه خود را به سمت جنوب خیابان جمهوری اسلامی ادامه دهید. به تقاطع خیابان المهدی که رسیدید، راهتان را به سمت خیابان انقلاب کج کنید. اکنون باز هم به سمت جنوب پیش بروید. در تقاطع قیام به خیابان سید گل سرخ وارد شوید و آن را به سمت شمال شرق بروید. اندکی بعد به خیابان لارد کیوان می‌رسید. آن را هم به سمت جنوب شرقی بروید تا به مسجد جامع کبیر برسید.

مساجد جامع ایران

از دیگر مساجد جامع ایران می‌توان به مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع ارومیه، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع فهرج، مسجد جامع نایین، مسجد جامع گلپایگان، مسجد جامع اردکان، مسجد جامع قائن، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع عتیق شیراز، مسجد جامع کاشان و مسجد جامع ابرکوه اشاره کرد.

دیدنی های یزد و اطراف مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد در مرکز شهر تاریخی یزد و در محله‌ای تاریخی واقع شده است. به همین سبب جاهای دیدنی بسیاری در اطراف مسجد جامع کبیر قرار دارد. اگر از این مسجد چند قدمی به سمت جنوب بروید، آب انبار تاریخی چهارسوق را روبروی خود می‌بینید. در شمال غربی این مسجد هم با چند قدمی پیاده روی به مدرسه تاریخی کمالیه خواهید رسید. حمام خان و امامزاده جعفر در جنوب غربی آن در حوالی خیابان قیام واقع شده‌اند. مجموعه امیر چخماق در جنوب این مسجد در جوار خیابان امام قرار دارد. بازدید از حناسابی سنتی در یزد نیز خالی از لطف نیست.

بازار شاهی یزد و چارسوق هم در ضلع جنوب شرقی آن واقع شده‌اند. کافیست خیابان مسجد را تا انتها بروید تا به این بازار تاریخی برسید. از دیگر دیدنی های یزد می‌توان به آتشکده یزد، خانه لاری‌ها یزد، زندان اسکندر(مدرسه ضیائیه)، ساعت مارکار یزد، تالاب پساب یا دریاچه کویر یزد، موزه نور یزد، قنات زارچ، دخمه زرتشتیان یزد، مقبره دوازده امام و موزه آب یزد اشاره کرد. همچنین اگر می‌خواهید بافت سنتی یزد را از نزدیک لمس کنید، به محله خشتی فهادان و کافه هنر یزد هم سر بزنید.

اقامت در شهر یزد

برای اقامت در شهر یزد هتل‌ها و اقامتگاه‌های فراوانی در اختیارتان قرار دارد. در این میان هتل‌های تاریخی گوناگونی از جمله هتل کاروانسرای مشیر یزد و هتل فهادان یزد وجود دارند، که اقامت در آن‌ها می‌تواند سفری به گذشته را برایتان رقم بزند.

آب و هوای شهر یزد

شهر یزد در قسمت مرکزی ایران واقع شده است. به همین سبب در کل اقلیم گرم و خشکی دارد. اما به جز اقلیم، پیش بینی آب و هوا و همچنین شرایط جوی یکی از نکات ضروری برای سفر به هر منطقه‌ای است. بنابراین در ادامه پیش بینی آب و هوایی و شرایط جوی شهر یزد را در چند روز آینده برایتان قرار داده‌ایم. با مراجعه به این قسمت می‌توانید در هر لحظه از شرایط دمایی و جوی این شهر مطلع شوید.

یزد آب و هوای

لوکیشن دقیق مسجد جامع یزد

در متن بالا به آدرس مسجد جامع عتیق یزد و نحوه دسترسی به آن اشاره کردیم. اما برای راحتی شما در این قسمت لوکیشن دقیق این مسجد را هم قرار داده‌ایم. کافیست با کمک نرم افزارهای مسیریابی گجت‌های هوشمندتان مانند گوگل مپ، آدرس مسجد جامع یزد را تا مقصد مسیریابی کنید.

همچنین برای آشنایی با روش استفاده از گوگل مپ می‌توانید اینجا را کلیک (لمس) کنید.

عکس ‌های این مطلب را سرکار خانم پرستو عطرسائی، جناب آقای امیرحسین میرمعینی و جناب آقای رضا محمدی عزیز ثبت نموده‌اند.