مسجد جامع فهرج یکی از مساجد ایران است که قرن‌ها پایداری کرده و شکل اصیل و اولیه خود را حفظ نموده است. این مسجد یکی از دیدنی های یزد محسوب می‌شود. مسجدی که بنای آن کاملا با دیگر مساجدی که شما در ذهن خود دارید متفاوت است. در آن خبری از گنبدهای فیروزه‌ای، منارهه‌ای متقارن و کاشیکاری‌ها و معرق کاری‌های متنوع نیست. این بنا در عین سادگی دارای اصالت و زیبایی بی نظیری است. برای اینکه با این مسجد تاریخی بیشتر آشنا شوید، ما در ادامه تاریخچه مسجد جامع فهرج از مساجد جامع ایران، شیوه معماری، پلان و تزئینات این بنا، مسیر دسترسی، عکس مسجد جامع فهرج، ساعات و هزینه بازدید از مسجد جامع روستای فهرج یزد را شرح خواهیم داد. به طور مختصری نیز به بیان جاهای دیدنی فهرج و آب و هوای آن خواهیم پرداخت.
تاریخچه مسجد جامع فهرج
در واقع قدمت دقیق این مسجد تاریخی در هاله‌ای از ابهام است. به گونه‌ای که حتی برخی معتقد هستند این مسجد اولین و قدیمی‌ترین مسجد ایران می‌باشد. اما این ادعا اشتباه است. چرا که بنا بر شواهد تاریخی، مسجد شوش قدیمی‌ترین مسجدی است که در ایران بنا گشته است.
با این وجود به نظر می‌رسد این مسجد جزو اولین مساجدی است که پس از فتح شهر یزد به دست اعراب و مسلمانان احداث می‌شود. بنا به استناد پیرنیا این مسجد نیم سده بعد از اولین مسجدی که پیامبر بنا کرده بود، ساخته شد. او هیچ گاه تاریخ دقیقی برای ساخت این بنا اعلام نکرد. همچنین نوع معماری و تزئینات بنا گواه بر این است که این بنا یکی از مساجد صدر اسلام به حساب می‌آید. در ادامه به بررسی معماری این مسجد خواهیم پرداخت تا این شواهد را بررسی کنیم.
دیدگاه های مختلف در مورد قدمت مسجد جامع فهرج
ناگفته نماند که باستان شناسان غربی تاریخ گذاری پیرنیا را که در واقع معرف اصلی این مسجد بوده است، قبول ندارند. آنها بنا بر بررسی‌های خود قدمت این بنا را به قرن سوم هجری نسبت می‌دهند.
یکی از دلایلی که آنها برای این موضوع بیان می‌کنند این است که زمانی که اعراب ایران را فتح کردند، دین اسلام به صورت یک شبه در کل ایران رایج نشد. بلکه رفته رفته و کم کم این دین در میان مردم ایران زمین که تا چندی قبل از آن دارای آیین زرتشتی بودند رواج پیدا کرد. این روند در شهرهای مختلف ایران متفاوت بوده است. اینکه پذیرش دین اسلام توسط مردم یزد دیرتر از دیگر شهرهای ایران اتفاق افتاده باشد، امر بعیدی نیست. چرا که یزد یکی از پایگاه‌های اصلی زرتشتیان بوده است. به همین خاطر ساخت یک مسجد جامع با چنین تزئیناتی را آن هم در قرون اولیه اسلام دور از ذهن می‌دانند.
تنها امری که کاملا مشخص است این است که مسجد جامع فهرج پیش از قرن چهارم هجری بنا گشته است. چرا که بعد از این قرن نصب کتیبه در مساجد رواج پیدا می‌کند و از آن قرن به بعد تقریبا مسجدی بدون کتیبه یافت نمی‌شود. اما مسجد جامع فهرج دارای هیچ گونه کتیبه‌ای نیست.
پلان مسجد جامع فهرج
نقشه و پلان این مسجد بر اساس مساجد عربی که به مساجد شبستانی معروف هستند، طراحی گشته است. مساجد عربی یا شبستانی دارای گنبد نبودند. این بنا دارای تاقگان‌هایی است که گرد تا گرد صحن مسجد را فرا گرفته‌اند. این مسجد در دسته مساجد چهار ایوانی قرار می‌گیرد که دارای چهار صفه و سه شبستان می‌باشد.
فضای مسقف مسجد دارای پنج راهرو است که هر پنج راهرو رو به قبله قرار دارند. اما تنها راهروی وسطی دارای محراب می‌باشد و از دیگر راهروها پهنتر می‌باشد. این راهروی پهنتر یکی از شبستان‌های مسجد است.
فضای شبستان دارای ارتفاع زیادی است. در شبستان ستون‌های مستطیل شکلی قرار گرفته است. در هر گوشه این ستون‌ها، ستونک‌های توکار گرد تزئینی به چشم می‌آید. باستان شناسانی که معتقدند این مسجد مربوط به دوران اولیه اسلام نیست، یکی از دلایل گفته‌های خود را همین ستون‌ها بیان می‌دارند. رعایت چنین جزئیاتی در ستون‌های ساده مساجد اولیه دیده نمی‌شده است. در انتهای شبستان، محرابی گچی قرار دارد. در غرب این محراب که محراب اصلی مسجد است، محرابی الحاقی قرار دارد که بعدها در شبستان بنا گشته است.
معماری مسجد جامع فهرج
حیاط مسجد به طور کامل مربع شکل نیست. قسمت شمالی حیاط از بخش جنوبی کمی عریض‌تر و پهنتر می‌باشد.
در سمت جنوب غربی حیاط بقایای یک شبستان زمستانی دیده می‌شود. ظاهرا این شبستان بنایی الحاقی است که در فصول سرد سال مورد استفاده قرار می‌گرفته است. دلیل الحاقی بودن آن نیز به خاطر این است که شبستان بیرون از محدوده مسجد اولیه ساخته شده است. همچنین ابعاد خشت‌هایی که در ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته با بنای اولیه مسجد متفاوت است. به نظر می‌رسد این خشت‌ها از جنس همان خشت‌هایی است که در مناره استفاده گشته است. بنابراین احتمالا مناره و شبستان زمستانی در یک دوره بنا گشته‌اند.
ورودی مسجد جامع فهرج
مسجد جامع فهرج سه ورودی مجزا داشته است. یکی از ورودی‌ها در بخش جنوب غربی مسجد قرار گرفته بود. در حال حاضر نیز این درب به عنوان در ورودی مسجد مورد استفاده قرار می‌گیرد. دو در ورودی دیگر در بخش شرقی مسجد واقع شده بودند. امروزه یکی از این درب‌های شرقی را مسدود نموده‌اند.
مناره مسجد جامع فهرج
همانطور که اشاره شد در بنای این مسجد هیچ گونه گنبدی دیده نمی‌شود. تنها یک مناره مرتفع در بخش شمال غربی مسجد توجه افراد را به سمت خود جلب می‌نماید. پله‌های مارپیچی نیز در اطراف این مناره دیده می‌شود که به رواق مسجد راه دارد.
در کنار مناره مسجدی تعدادی اتاق دیده می‌شود که کاربرد اصلی آنها مشخص نیست. بنا بر اظهارات برخی از باستان شناسان این مناره یکی از بناهای الحاقی مسجد می‌باشد و نسبت به بنای اصلی مسجد دارای قدمت کمتری می‌باشد. اما طبق اظهارات استاد پیرنیا این مناره در همان بنای اولیه مسجد وجود داشته است. اما در واقع تاریخ ساخت این مناره نیز مشخص نمی‌باشد.
تزئینات مسجد جامع فهرج
در این مسجد به دنبال گنبد، کتیبه‌های مختلف و کاشیکاری‌های لاجوردی و رنگی نباشید. طراحی و تزئین این بنا در سادگی و بی آلایشی تمام انجام شده است. اما همین سادگی بر زیبایی و جذابیت این بنا افزوده است.
یکی از مصالح اصلی که در ساخت این مسجد به کار رفته است، آجرهای خشتی در ابعاد بزرگ می‌باشد. این آجرها عموما در عمارت‌هایی به کار می‌رفتند که در صدر اسلام آنها را بنا می‌کردند. به طور کلی مصالحی که برای ساخت این مسجد به کار رفته است از جنس خشت و گل می‌باشد. در بخشهایی از بنا نیز از آجر استفاده نموده‌اند.
گچبری‌های زیبایی در این مسجد به چشم می‌خورند که شباهت زیادی به گچبری‌های دوره ساسانی دارند. به نظر می‌رسد که در معماری این مسجد از دوران ساسانی الهام گرفته شده است. این ویژگی و الهام گرفتن از معماری ساسانی در معماری صدر اسلام به چشم می‌خورد. گچبری‌هایی که در بالای محراب و زیر طاقهای شبستان انجام شده‌اند، مشابه یکدیگر هستند. قوس‌های چند پره و طرح پله از جمله این تزئینات هستند.
طرح پله‌ای یکی از الگوهای ایرانی تزئین بنا بوده است که در بناهای پیش از اسلام ایران مانند تخت جمشید دیده می‌شده است. علاوه بر گچبری‌ها در این بنا تزئینات و ویژگی‌های دیگری نیز دیده می‌شوند که یادآور معماری ساسانی هستند. در نمای طاقها و رواق‌های رو به حیاط قوس‌های تیزه داری دیده می‌شود. این طاقها و قوس‌ها بیضی شکل هستند. گچبری‌ها به صورت شکنج‌ها و پیچک‌هایی هستند که در طاق کسری تیسفون وجود دارند.
مسیر دسترسی به مسجد جامع فهرج
این مسجد در قلب روستای فهرج بنا گشته است. برای بازدید از این مسجد به سمت 24 کیلومتری شمال شرق مهریز یزد حرکت کنید.
ساعات و هزینه بازدید از مسجد جامع فهرج
بازدید از این مسجد کاملا رایگان می‌باشد. شما میتوانید همه روزه از صبح تا بعد از اذان مغرب از این مسجد تاریخی بازدید نمایید.
مساجد جامع ایران
از دیگر مساجد جامع ایران می‌توان از مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع نایین، مسجد جامع بجستان، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع ارومیه، مسجد جامع اردکان، مسجد جامع زواره، مسجد جامع یزد، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع قاین، مسجد جامع گلپایگان و مسجد جامع ابرکوه نام برد.
جاهای دیدنی فهرج یزد
روستای فهرج یکی از روستاهای با قدمت و اصیل ایران به حساب می‌آید. طبق گمانه زنی‌های باستان شناسان این روستا یکی از نخستین نقاط سکونت ایرانیان محسوب می‌شده است. آثار تاریخی این شهر به اندازه قرن‌ها حرف برای گفتن دارند. از دیدنی های فهرج می‌توان به قلعه فهرج، آب انبار حسینیه فهرج، مجموعه تاریخی شهدای فهرج، مسجد علاقبندی فهرج و کمپ کویری فهرج اشاره نمود.
آب و هوای فهرج
آب و هوای فهرج به گونه‌ای است که در تابستان‌ها هوا گرم و خشک است و در زمستان‌ها هوا کاملا سرد و خشک می‌شود. دلیل این موضوع قرارگیری این روستا در موقعیت جغرافیایی بیابانی می‌باشد. ضمن اینکه میزان بارش در این خطه از کشورمان بسیار کم می‌باشد. به همین خاطر میزان رطوبت در هوای این منطقه بسیار کم است.
در این بخش به آب و هوای فهرج اشاره شده است. با مراجعه به این بخش میتوانید از شرایط حوی این منطقه در هر روز آگاهی یابید.
لوکیشن دقیق مسجد جامع فهرج
برای بازدید از مسجد تاریخی فهرج تنها داشتن آدرس کافی نیست. در این بخش برای کسانی که برای اولین بار برای بازدید از این مسجد به فهرج می‌روند، لوکیشن دقیق آن آورده شده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزار گوگل مپ تا رسیدن به این مسجد دیدنی را مسیریابی کنید.
اگر روش استفاده گوگل مپ را نمی‌دانید و با محیط این نرم افزار اشنایی ندارید، با لمس و کلیک بر روی این قسمت میتوانید با این نرم افزار و چگونگی استفاده از آن آشنا شوید.
امتیاز شما به این صفحه:
مسجد جامع فهرج یزد
مسجد جامع فهرج یزد از مساجد جامع قدیمی ایران و جاهای دیدنی فهرج است. در مطلب بالا به معرفی، تاریخچه، دیدنی های روستا فهرج و آدرس مسجد جامع فهرج پرداختیم.