گلیم سوزنی تبریز (گلیم ورنی تبریز) یکی از محبوب‌ترین و زیباترین صنایع دستی تبریز است. گلیم ورنی تبریز، گلیم فرش ورنی تبریز، گلیم فرش دستباف تبریز عناوین مختلفی است که برای معرفی این محصول استفاده می‌شود. ما در این مطلب ابتدا معرفی کوتاهی از گلیم ورنی ارائه خواهیم کرد. پس از آن به سؤال متداول آیا گلیم سوزنی همان گلیم ورنی است؟ پاسخ خواهیم داد. در بخش بعد به بررسی تاریخچه فرش، گلیم و قالی تبریز و آذربایجان می‌پردازیم. در ادامه در مورد بافت گلیم سوزنی تبریز، بخش‌های مختلف و طرح و نقش آن اطلاعاتی را ارائه خواهیم کرد. و در بخش بعد به بررسی تفاوت گلیم ورنی تبریز با دیگر گلیم های ایرانی می‌پردازیم. در نهایت این مطلب را با ارائه اطلاعاتی در مورد قیمت گلیم ورنی تبریز و معرفی انواع گلیم های تبریز به پایان می‌بریم.

گلیم ورنی چیست؟

گلیم ورنی یکی از دست‌بافته‌های عشایر ایران است که نه گلیم است و نه قالی ولی شباهت‌هایی به هر دو دارد. این محصول در مناطق مختلف ایران با اسامی متفاوتی از قبیل گلیم وَرنی، گلیم سوزنی، سوماک، گلیم عشایری، شبه قالی و یا گلیم فرش عرضه می‌شود. گلیم سوزنی تبریز (گلیم ورنی تبریز)از لحاظ ظرافت طرح و نقش، نمایی شبیه فرش و قالی دارد. اما از لحاظ روش بافت چیزی حد واسط روش بافت گلیم و قالی است.

این محصول یکی از انواع گلیم یک رو محسوب می‌شودکه از سادگی و سبکی گلیم و ظرافت نقوش قالی هم‌زمان برخوردار است. به همین دلیل این محصول معمولاً با عنوان گلیم فرش ورنی تبریز یا گلیم فرش دستباف تبریز نیز معرفی می‌شود. برای بافت گلیم سوزنی تبریز معمولاً از الیاف پشمی یا ابریشمی استفاده می‌شود.

بافت گلیم سوزنی تبریز در روستاها و میان عشایر آذربایجان بسیار رایج است. معمولاً زنان عشایر در قشلاق که فرصت بیشتری در اختیار دارند به بافت گلیم ورنی مشغول می‌شوند. در اغلب موارد بافت گلیم سوزنی تبریز به صورت ذهنی‌باف و بدون نقشه انجام می‌شود. ورنی بافته شده در ایلات مختلف ممکن است متفاوت از یکدیگر باشد. زیرا این محصول تماماً ساخته و پرداخه ذهنی زنان عشایر است و باورها، تصورات و روحیه آنها بر بافت آن تأثیرگذار است.

انواع گلیم ایرانی

از انواع دیگر گلیم ایرانی می‌توان به گلیم قشقایی، گلیم سفره کردی، گلیم هرسین کرمانشاه، گلیم سیرجان، گلیم عنبران و گلیم نقش برجسته ایلام نام برد. همینطور در مطالبی به معرفی گلیم دستباف، گلیم پشمی، فرق گلیم با گبه، گلیم سنتی، فرق گلیم با جاجیم و تفاوت گلیم و فرش می‌پردازیم.

آیا گلیم سوزنی همان گلیم ورنی است؟

در اصل گلیم سوزنی گلیمی از صنایع دستی ایران است که به شیوه ورنی یا ساده بافته شده و روی آن سوزن‌دوزی انجام شده باشد. در گذشته برای ایجاد نقوش برجسته و ظریف بعد از پایان بافت گلیم ورنی روی آن سوزن دوزی می‌کردند. گلیم سوزنی تبریز به خاطر نقش و نگارها و سوزن‌دوزی ظریف، جلوه بسیار زیبایی دارد. اما در حال حاضر عنوان گلیم سوزنی تبریز به عنوان نام دیگر گلیم ورنی تبریز نیز رایج شده است.

فروشگاه صنایع دستی گلیم سفر در ایران

شما در فروشگاه صنایع دستی سفر در ایران می‌توانید انواع گلیم را مشاهده نمایید. در زیر تصویر چند محصول مرتبط با گلیم سوزنی تبریز را ملاحظه می‌فرمایید.

 

تاریخچه بافت فرش، قالی و گلیم آذربایجان

آذربایجان از دیرباز کانون بافت انواع قالی و زیرانداز بوده است. هنر قالی بافی آذربایجان در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود می‌رسد. در این دوره نقوش جدیدی مانند سجاده‌ای، ترنج و لچک و گل شاه عباسی به این هنر افزوده می‌شود. ضمن اینکه استفاده از الیاف ابریشم موجب می‌شود محصولات جدیدی مانند قالی پرده نما تولید شوند.

از آن زمان تاکنون ظرافت و زیبایی فرش و قالی تبریز توسط جهانیان تحسین شده است. بسیاری از فرش‌های و قالی‌های ایرانی که در موزه نگهداری می‌شوند از محصولات دستباف تبریز هستند. علاوه بر فرش و قالی، گلیم نیز جایگاه ویژه‌ای در فهرست صنایع دستی تبریز دارد.

در گذشته بافت گلیم تبریز تنها میان عشایر و روستاییان این منطقه رواج داشت. اما امروزه گلیم تبریز به عنوان محصولی متفاوت در دکوراسیون مدرن خانه‌های امروزی نیز استفاده می‌شود. البته بافت گلیم ورنی تبریز به صورت دستباف بسیار دشوار است و تولید آن محدود می‌باشد.

این نوع گلیم توسط زنان اهر و ارسباران تولید می‌شود. عشایر ایل شاهسون دیگر تولیدکننده گلیم ورنی تبریز هستند. اما انواع گلیم در دیگر مناطق آذربایجان از قبیل میانه و هشترود نیز تولید می‌شود. اما در میان انواع گلیم های تبریز محصولات ماشینی که با تقلید از طرح‌های دستباف بافته می‌شوند نیز وجود دارد.

بافت گلیم سوزنی تبریز چگونه است؟

بافت گلیم سوزنی تبریز بر روی دار عمودی و افقی امکان‌پذیر است. برای بافت این محصول از پودهای ضخیم استفاده می‌شود. استفاده از گره پرزدار نمای زیبای گلیم سوزنی تبریز (گلیم ورنی تبریز) را ایجاد می‌کند. برای توصیف روش بافت ورنی از اصطلاح پودچینی استفاده می‌شود.

به این صورت که بافت با پیچش نخ خامه به دور نخ‌های تار ایجاد می‌شود. این روش بافت در استان‌های شمال غربی با عنوان “ورنی” و در استان کرمان با عنوان “شیرکی پیچ” شناخته می‌شود. ورنی بافی شیوه بافت بسیار دشواری محسوب می‌شود. به همین دلیل ورنی بافی تقریباً منسوخ شده و محصولات بسیار کمی به این شیوه دستباف تولید می‌شوند.

بخش‌های مختلف گلیم ورنی تبریز

حاشیه گلیم ورنی تبریز

یک گلیم ورنی تبریز معمولاً با چارچوبی زیبا قاب گرفته می‌شود. حاشیه گلیم ورنی خود از چهار قسمت لور، زنجیره، حاشیه کوچک و حاشیه بزرگ تشکیل شده است. این حاشیه 20 درصد عرض گلیم ورنی را در بر می‌گیرد.

متن یا زمینه اصلی گلیم ورنی تبریز

 بدیهی است که پس از حاشیه آنچه در میانه گلیم دیده می‌شود زمینه اصلی گلیم است. به تناسب نوع گلیم، نقوش اصلی انتخاب شده و در همین زمینه اصلی بافته می‌شود.

ترنج گلیم سوزنی تبریز

اصولاً طرح بخش میانی دست بافته‌های سنتی ترنج نامیده می‌شود. در گلیم ورنی معمولاً طرح میانی از اشکال هندسی و یا به عبارتی قاب‌های تکرار شونده تشکیل می‌شود. اما گاهی طرح میانه گلیم به صورت تک طرح انتخاب می‌شود که در اصطلاح “گول” یا حوض نامیده می‌شود.

طرح گلیم سوزنی تبریز (گلیم ورنی تبریز)

طرح گلیم سوزنی تبریز معمولاً از موتیف‌های روستایی مشخصی تشکیل می‌شود. اغلب طرح‌های گلیم سوزنی تبریز (گلیم ورنی تبریز) از نقوش شکسته هندسی تشکیل شده و نقوش گردان مانند اسلیمی و ختایی به ندرت در آن دیده می‌شود. چون ایجاد نقوش گردان در شیوه بافت گلیم سوزنی، بسیار دشوار است. در طراحی نقوش گلیم معمولاً تصاویر پیرامون زنان عشایر در فرمی ساده و با خطوط هندسی ارائه می‌شود. به عنوان مثال فرمی هندسی از حیوانات و گیاهان موجود در طبیعت بر روی گلیم بافته می‌شوند. حیواناتی از قبیل مرغ و خروس، گوسفند، شتر، پرندگان محلی، سگ گله، مار، گرگ، عقاب و … در میان نقوش گلیم دیده می‌شوند.

تفاوت گلیم ورنی تبریز با دیگر گلیم های ایرانی

به طور کلی انواع گلیم‌های ایرانی به دو روش زیر بافته می‌شوند:

• روش پودگذاری

در این روش بافت گلیم با عبور نخ‌های رنگارنگ پود از زیر و روی نخ‌های تار انجام می‌شود. محصول نهایی در این شیوه یک گلیم دورو است. در شیوه پودگذاری تنها از دو نخ تار و پود برای بافت استفاده می‌شود.

• روش پودپیچی

در این روش علاوه بر تار و پود اصلی، از پیچش پود نازک دیگری نیز بر روی تار استفاده می‌شود. این پود اضافه پود پیچ یا پود نقش انداز نامیده می‌شود. دلیل زیبایی و ظرافت گلیم ورنی یا سوماک در واقع همین پود اضافه است.

بنابراین اولین و مهمترین تفاوت گلیم ورنی تبریز با دیگر گلیم های ایرانی در شیوه بافت آن است. به جز آن گاهی بر روی گلیم ورنی سوزن‌دوزی نیز انجام می‌شود که به آن گلیم سوزنی گفته می‌شود.

قیمت گلیم ورنی تبریز

قیمت گلیم ورنی تبریز مانند تمام محصولات دستباف با توجه به عوامل مختلفی تعیین می‌شود. نوع الیاف، استفاده از رنگهای طبیعی یا مصنوعی، میزان دقت و ظرافت بافت، طرح و نقش، تراکم و ابعاد گلیم همگی در تعیین قیمت آن تأثیرگذارند. بدیهی است که تفاوت قیمت گلیم فرش دستباف تبریز با قیمت انواع گلیم فرش ماشینی نیز بسیار زیاد است. زیرا گلیم فرش ماشینی محصولی صرفاً کاربردی است و ارزش هنری ندارد. اما گلیم دستباف در اصل محصولی هنری و زینتی است که می‌تواند کاربردی هم باشد.

انواع گلیم های تبریز

انواع گلیم های تبریز بر حسب جنس الیاف:

ورنی تمام ابریشم

در این نوع گلیم ورنی تبریز برای چله و خامه هر دو از الیاف ابریشم استفاده می‌شود.

ورنی نیم ابریشم

در این نوع گلیم ورنی تبریز برای چله از الیاف پنبه و برای خامه از الیاف ابریشم استفاده می‌شود. امروزه بسیاری از ورنی‌های موجود در بازار از این نوع هستند. زیرا ورنی نیم ابریشم به عنوان وسیله‌ای زینتی در دکوراسیون مدرن بسیار مناسب است.

ورنی کف ابریشم

در این نوع گلیم ورنی تار ابریشم، پود زمینه ابریشم ولی پود نقش انداز پشمی است.

ورنی تمام پشم

در این نوع گلیم ورنی تبریز برای چله و خامه هر دو از الیاف پشم استفاده می‌شود.

ورنی نیم پشم

در این نوع گلیم ورنی تبریز برای چله از الیاف پنبه و برای خامه از الیاف پشم استفاده می‌شود.

انواع گلیم های تبریز بر حسب ابعاد و کاربرد

انواع گلیم های تبریز در ابعاد مختلف و برای کارکردهای مختلف تولید می‌شوند. کناره، قالیچه، ذرع و چارک، ذرع و نیم، سجاده و رانر انواع گلیم با ابعاد و کاربردهای مختلف هستند.

انواع گلیم تبریز بر حسب نوع بافت

همانطور که گفتیم شیوه بافت گلیم ورنی بسیار دشوار و زمان‌بر است. به همین دلیل امروزه کارخانجات فرش ماشینی محصولاتی مشابه گلیم ورنی دستباف تولید می‌کنند. این محصولات با عناوینی چون گلیم فرش به بازار عرضه می‌شود. استفاده از الیاف و رنگ مصنوعی، قیمت ارزان و تنوع نقش و رنگ از ویژگی‌های انواع گلیم فرش ماشینی است. البته گلیم سوزنی تبریز (گلیم ورنی تبریز) به صورت دستباف نیز تولید می‌شود. این محصول به ویژه در کشورهای خارجی مشتریان فراوانی دارد.

دستبافته‌های زیبای این مطلب کار سرکار خانم مرجان محمد حسینی است.