مدرسه دارالفنون تهران را میتوان اولین دانشگاه مدرن ایران دانست. مدرسهای که به دستور مردی بنا شد که هرگز نتوانست افتتاح آن را با چشمان خود ببیند. بنایی که قرار بود با نام نظامیه شناخته شود، اما به جای آن از برگردان کلمهای فرانسوی یعنی دارالفنون استفاده کردند. این بنا امروزه به عنوان گنجینه و مرکز اسناد آموزش و پرورش مورد استفاده قرار میگیرد. و به عنوان یکی دیدنی های تهران و مدارس تاریخی ایران همچنین درهای آن به عنوان موزه دارالفنون به روی گردشگران و علاقهمندان باز است. در این مطلب تاریخ افتتاح، معماری، قوانین مدرسه، عکس، بنیانگذار و دلیل تاسیس دارالفنون را بازگو خواهیم کرد. همچنین آب و هوای شهر تهران، ساعات بازدید و مسیر دسترسی مدرسه تاریخی دارالفنون تهران را در اختیار شما قرار خواهیم داد.
مدرسه دارالفنون توسط چه کسی ساخته شد؟
میرزاتقیخان فراهانی فرزند یک پیشهور بود. پدر او آشپزباشی قائم مقام فراهانی بود. این موضوع باعث شد تا میرزاتقیخان در خانه قائم مقام و در کنار پسران او تربیت شود. هوش و استعداد سرشار وی در دوران نوجوانی توجه قائم مقام را به خود جلب کرد و به سمت منشیگری وی درآمد. او با نشان دادن لیاقت و فراست خود وارد دستگاه دیوانی شد. و در دستگاه محمدخان زنگنه به عنوان پیشکار و امیرنظام او مشغول به خدمت شد.
او به عنوان امیرنظام، ماموریتهای سیاسی زیادی دریافت کرد، که مهمترین آنها در دوران سلطنت محمدشاه بود. از مهمترین ماموریتهای او سفر به روسیه تزاری بود که به همراه ناصرالدین میرزا ولیعهد شاه عازم گشت. آشنایی او با ناصرالدین میرزا از همینجا آغاز شد. همین آشنایی و الفتی که ناصرالدین میرزا نسبت به وی پیدا کرده بود، باعث شد که زمانی که بر تخت سلطنت تکیه زد، امیرنظام را به مقام صدارت خود برگزنید. لقب امیرکبیر از اینجا به وی داده شد.
خاموش نموندن امیرکبیر در حمام باغ فین کاشان
امیرکبیر به مدت سه سال و سه ماه به صدارت خود ادامه داد. در این مدت کوتاه خدمات زیادی به ایران کرد. تلاش او این بود که ایران را اصلاح و به روز کند. مفاسد اداری و درباری را از بین ببرد و از همه مهمتر مشکل جهل و کم سوادی مردم این مرز و بوم را برای همیشه ریشه کن کند. در راستای همین اهداف تصمیم گرفت مدرسه دارالفنون را تاسیس کند.
این اقدامات باعث شد، تا دشمنان با قدرت و صاحب نفوذی پیدا کند که کمر به قتل او ببندند. همین دشمنیها و توطئهها سبب شد تا بالاخره شاه از صدراعظم محبوب خود دل بکند. ابتدا او را به شهر کاشان تبعید کرد و سپس دستور قتل وی را در همان تبعیدگاه صادر کرد. و متاسفانه خیلی زود ایشان را در حمام باغ فین کاشان به قتل رساندند. اینگونه شمع زندگی محبوبترین صدراعظم ایران و شمع اصلاحات وی خاموش شد.
چرا امیرکبیر مدرسه دارالفنون را تاسیس کرد؟
امیر کبیر روزگار ایران، در دوران جوانی خود به روسیه سفر کرد، تا به خاطر قتل گریبایدوف از دولت روسیه عذرخواهی کند. گریبایدوف نماینده روسیه بود که برای بستن پیمان ترکمانچای به ایران آمد و در اینجا به قتل رسید. امیرکبیر بیشتر از دو ماه در سنپترزبورگ اقامت داشت و در این مدت از موسسات علمی و صنعتی روسها بازدید کرد. این سفر و دیدن پیشرفتهای چشمگیر این کشور، جرقهای در ذهن او روشن کرده بود.
سالها بعد که او به سمت وزارت اعظمی حکومت قاجار، برگزیده شد این جرقه هنوز در ذهن او بود. وی دلیل ضعف ایرانیان و شکست آنها در جنگهای مختلف و تحمل قراردادهای ننگین را عدم آگاهی از دانش آن روزگاران میدانست. برای همین تصمیم گرفت دانشسرایی احداث کند تا افرادای را تربیت کند که از تمامی علوم روز در همین کشور آگاه شوند. به این وسیله ضعفهای اساسی نظامی، صنعتی و علوم و فنون را در ایران برطرف کند.
امیرکبیر در سال اول صدارت خود، پیشنهاد ساخت دارالفنون را نزد ناصرالدین شاه مطرح کرد. به رغم مخالفتهای درباریان و دشمنان امیرکبیر، ناصرالدین شاه با پیشنهاد او موافقت کرد. ساخت مدرسه با نظارتهای همه جانبه و دقیق میرزاتقیخان فراهانی شروع شد.
مدرسه دارالفنون در چه تاریخی افتتاح شد؟
امیرکبیر در سال 1266 هجری قمری دستور داد تا در بنایی نزدیک ارگ سلطنتی که پیش از آن سربازخانه بوده است، سنگ بنای دارالفنون را بگذارند. تاریخ افتتاح دارالفنون در آمار دارالخلافه تهران بیان نشده است، اما نوشتههای اعتمادالسلطنه زمان آن را پنجم ربیع الاول سال 1268 اعلام کرده است. یعنی تقریبا دو هفته پیش از مرگ امیرکبیر.
مراسم افتتاحیه با حضور ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری صدراعظم جدید و خیانتکار به امیرکبیر و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی و اروپایی، برگزار شد. این در حالی بود که امیرکبیر در تبعیدگاه خود به سر می برد. شاید این غمانگیزترین بخش از زندگی پر بار و ارزشمند ایشان بود. امیرکبیر، این مرد وارسته و فهیم به دلیل کار آمدی و دلسوزی برای ایران و مردمان این مرز و بوم کشته شدند.
تدابیر امیرکبیر برای تدریس در مدرسه دارالفنون
امیرکبیر پس از اینکه بخش شرقی ساختمان آماده شد، تصمیم گرفت معلمانی فرنگی برای دانشگاه استخدام کند. اما او نسبت به کشورهای روسیه و انگلیس بدبین بود و آنها را استعمارگر میدانست. او از دخالتهای سیاسی معلمان این کشورها بیم داشت. از این رو فکر کرد معلمانی را از بین کشورهای اتریش، آلمان و فرانسه انتخاب کند. در نهایت اتریش را برگزید. او از موسیو جان داوود خواست که چندین معلم در زمینه علوم نظامی، فیزیک و شیمی، داروسازی و معدن چی به ایران دعوت کند.
البته این انتخاب هم از نظر دشمنان دور نماند و وزیرمختار انگلیس تلاش کرد تا شاه راضی شود، استادان اتریشی را بازگردانند و به جای آن، درخواست دعوت از استادان انگلیسی را بدهند. اما ناصرالدین شاه این موضوع را نپذیرفت. از موسیو جان داوود خواست که معلمان اتریشی را به ایران بیاورد.
موسیو جان داوود نیز شش معلم اتریشی و یک معلم ایتالیایی در رشتههایی که امیرکبیر خواسته بود، همراه خود میآورد. اما به خاطر کارشکنیهای دشمنان و عدم حضور امیرکبیر در زمان ورود آنان، استقبال گرمی از معلمان تازه وارد به عمل نیامد. به هر ترتیب، دو هفته بعد از کشته شدن امیرکبیر، دارالفنون کار رسمی خود را با حضور هفت معلم و صد و چهارده دانش آموز آغاز کرد. البته تمام این دانش آموزان از فرزندان اعیان و اشراف بودند. در این دانشسرا رشتههای طب و جراحی، مهندسی، رشتههای نظامی، معدنشناسی و داروسازی تدریس میشد.
قوانین ورودی مدرسه دارالفنون
دانشآموزانی که وارد این مدرسه میشدند. درواقع بین 14 تا 16 سال، سن داشتند. البته که با پارتی بازی گاهی افراد با سنین بالاتر نیز وارد مدرسه میشدند. شاگردانی که نمرههای بالایی کسب میکردند. سمت خلیفه را میگرفتند و به عنوان دستیار معلم، تدریس میکردند. اوایل کار مدت تحصیل در دارالفنون هفت سال بود، که به مرور زمان به پنج سال و در نهایت به چهار سال تقلیل یافت. سالها بعد از آغاز کار مدرسه رشتههای دیگری به آن هفت رشته که گفته شد، اضافه گشت. رشتههایی همچون تاریخ، جغرافیا، ریاضیات، زبانهای روسی، فرانسوی و عربی و….
ساعات تدریس از هشت صبح شروع میشد و تا سه بعد از ظهر ادامه داشت. دانشآموزان ناهار را در مدرسه و به صورت رایگان صرف میکردند. دانشآموزان دارای مقرری بودند. در واقع بودجه این موارد را از بودجه نظامی تامین میکردند. دانشآموزان هر رشته موظف بودند یونیفرم مخصوص بپوشند، که نوع رشته آنها از روی یونیفرمشان قابل شناسایی باشد. یونیفرمها را خیاط مخصوص مدرسه میدوخت. جنس لباس آنها در فصول گرم از پارچهای سبک به نام خارا بود و برای زمستان از پارچه ماهوت استفاده میکردند.
سیستم آموزشی آن زمان معتقد به تنبیه بودند. از همین رو، در برابر خطاهای جزئی، با خطکش و یا چوب کف دست دانش آموزان میزدند. اما مجازات خطاهای بزرگتر توسط ناظم تعیین میشد، که از چوب و فلک تا نگه داشتن تفنگ بالای سر متغیر بود. برای خطاهای نابخشودنی نیز اخراج از مدرسه تعیین میشد. ناصرالدین شاه، سالیانه چند بار از مدرسه بازدید میکرد. سر جلسات امتحان حضور پیدا میکرد و دانشآموزانی را که در امتحان موفق به کسب نمرات خوب میشدند، نزد خود فرا میخواند. آنها را مورد تشویق قرار میداد و جوایزی نیز به آنها اهدا میکرد.
دانش آموختگان به نام مدرسه دارالفنون
دارالفنون محل تربیت خیلی از بزرگان زمانه خود بود. نام بعضی از این افراد را در اینجا میآوریم. از جمله این بزرگان عباس اقبال آشتیانی، مورخ بزرگ کشورمان است که کتابهای ارزشمند و مهمی به تحریر درآورده است. عبدالغفار نجمالملک که در این مدرسه رشته ریاضی خوانده بود. او اولین ایرانیای بود که نقشه دارالخلافه را به سبک غربی تهیه کرد. خود او نیز به عنوان معلم در دارالفنون به تدریس مشغول شد. از دیگر شاگردان این مدرسه، محمدعلی فروغی ملقب به ذکاءالملک، سیاستمدار، پزشک و روزنامه نگار بزرگ ایرانی بود. وی به جامعه و مردم ایران خدمات زیادی ارائه کرد.
محمد معین هم که همگی ما، با لغتنامه او به نام فرهنگ معین آشنایی داریم، در این مدرسه تحصیل کرده بود. صادق هدایت، نویسنده مشهور و تاثیرگذار ادبیات ایران نیز از محصلان این مدرسه بود.
معماری اولیه مدرسه دارالفنون
مدرسه دارالفنون بارها دچار تغییر و تحولات اساسی شده است. اولین تغییر در همان دوره قاجار رخ داده است، و تغییرات وسیعی در زمان پهلوی بر آن اعمال شد. آن چیزی که ما امروزه از بنای مدرسه دارالفنون میبینیم، در واقع باقیمانده معماری و ساخت دوره پهلوی اول است. در واقع چیزی جز چند قطعه کاشی و آجر و همینطور پایاب قنات از بنای اصلی باقی نمانده است. برای دیدن معماری اصیل این بنا باید به تصاویر مدرسه دارالفنون متوسل شد.
در ابتدا امیرکبیر معماری مدرسه را به فردی سپرد، که در طول یک سال کار را آنچنان که باید پیش نبرد. او نیز تهیه نقشه بنا و طراحی آن را به عهده میرزا رضاخان مهندس باشی گذاشت و ساخت آن را به دست محمدتقی خان معمارباشی سپرد. میرزا رضا خان در مدرسه نظامی وولویچ در انگلستان تحصیل کرده بود. برای همین در ساخت مدرسه دارالفنون از معماری این مدرسه الهام گرفت. محمد تقی خان نیز پدر یکی از زنان متعدد ناصرالدین شاه بود و شاه وی را ملقب به معمارباشی کرده بود.
یکی از تصاویری که ما امروزه برای مجسم کردن معماری بنای اولیه دارالفنون داریم نقشه کرشیش است. داخل این نقشه، مدرسه بنای واحدی است که از یک میانسرایی مستطیل شکل، تشکیل شده است. پیرامون میانسرا، فضاهایی مانند حجره وجود دارد. در وسط میانسرا حوضی هشتگوش وجود دارد. که آب درون آن از قنات آب شاه تامین میشود و وسط آن فوارهای بزرگ وجود دارد. دهلیزهایی نیز در پشت حجرهها دیده میشود. در انتهای میانسرا یک برج ساعت خیلی بزرگ دیده میشود. باروی ارگ و باروی شهر کمی بالاتر از دارالفنون بوده و در این نقشه اثری از میدان توپخانه نیست. خیابان ناصریه هنوز ساخته نشده بود و دسترسی به مدرسه از کوچهای که به خیابان الماسیه (باب همایون الان) منتهی میشد، ممکن بود.
تغییرات اولیه معماری و بنای مدرسه دارالفنون
در همان سالهای اولیه بنای دارالفنون دچار مشکلاتی همچون ترک خوردن ستونها، شکم دادن میانه ایوان و آثار رطوبت روی بعضی از بخشهای آن شد. همچنین نور اتاقهای مخصوص درس کافی نبود. همه این موارد را میتوان در تصاویر مدرسه دارالفنون مشاهده کرد.
به غیر از مواردی که در بالا ذکر شد، دلایل دیگری هم نیز برای تغییر بنا وجود داشت. مدرسه یادگار صدراعظم محبوب قاجاریان بود که به صورت ناجوانمردانهای به قتل رسیده بود. وی در زمان زنده بودن خود دشمنانی داشت. که پس از مرگ وی نیز، دست از دشمنی با او برنداشتند و میخواستند تمام یادگاریهای او را از بین ببرند. به همین دلیل محمد ابراهیم خان معمارباشی را که پسر معمار اولیه مدرسه بود. را مامور کردند تا بنای قدیمی را خراب کند و جای آن بنای جدیدی بسازد. این تغییرات و تخریب، تقریبا هویت بنا را تغییر داد، چون بنای تازه احداث شده بیشتر به کاروانسرا شباهت داشت.
در بنای جدید در ورودی مدرسه جای اینکه از کوچهای واقع در خیابان باب همایون باز شود، از خیابان ناصریه (ناصرخسرو امروز) گشوده میشد. در ایوانها به جای ستونهای باریک، دیوارهای مرکب از قوسها ساختند، به صورتی که ظاهر آن شبیه به کاروانسرا شده بود. تغییر دیگری که خارج از مدرسه رخ داده بود، ساخت میدان توپخانه در نزدیکی مدرسه بود.
آخرین تغییرات در معماری مدرسه دارالفنون
در دوره پهلوی اول و در سال 1308 دارالفنون کاملا ویران شد. این مدرسه توسط میرزا یحیی خان اعتمادالدوله قراگوزلو به نیکلای مارکف معمار روسی داده میشود، تا آن را دوباره از نو بسازد. پس از اینکه توسط مشیرالدوله مدرسه حقوق طب و نظام از این مدرسه جدا شد، نام آن را دبیرستان دارالفنون گذاشتند.
مسیرهای دسترسی به مدرسه دارالفنون تهران
دارالفنون در خیابان ناصرخسرو نزدیک میدان توپخانه، که امروزه ما آن را به نام میدان امام خمینی میشناسیم، واقع شده است. نزدیکترین ایستگاه مترو به این بنا مترو امام خمینی است. البته پایانه اتوبوس و تاکسی واقع در میدان امام خمینی نیز دسترسی به هر نقطه شهر را نیز ممکن کرده است. سر خیابان باب همایون میتوانید سوار ماشین دودیهایی شوید که شما را تا نزدیک مدرسه میبرند.
ساعات بازدید از مدرسه دارالفنون تهران
بازدید از دارالفنون، هر هفته از روز شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 صبح الی 16 امکانپذیر است
جاهای دیدنی تهران
از دیگر دیدنی های تهران میتوان به سردر باغ ملی، محوطه باغ ملی یا میدان مشق سابق، موزه ملی ایران، موزه پست و ارتباطات، موزه ملک، موزه علم و فناوری، موزه سکه بانک سپه، موزه عبرت، خانه موزه مقدم تهران، موزه استاد صنعتی، موزه گمرک، آتشکده آدریان، کنیسه حیم، موزه مردم شناسی ارامنه و موزه آبگینه یاد کرد که ظرف چند دقیقه با پای پیاده میتوان به آنها رسید.
آب و هوای شهر تهران
شهر تهران با تمام هیاهو و ترافیکهایی که مشهور است، بناها و خاطرههایی را در دل خویش جای داده است که برخی از آنها تاریخ و فرهنگ ایران را متحول کرده اند. یکی از این بناها، مدرسه دارالفنون است که امیرکبیر برای پیشرفت سطح سواد و دانش مردم ساخت.
برای بازدید از این بناهای تاریخی شهر تهران، دانستن آب و هوا و شرایط جوی بسیار با اهمیت است. در این بخش آب و هوای شهر تهران آورده شده است. با مراجعه به این بخش میتوانید از آب و هوای این شهر در هر روز آگاه شوید.
لوکیشن دقیق مدرسه دارالفنون تهران
در بخشهای بالا به آدرس و مسیرهای دسترسی به این مدرسه تاریخی آمده است. با مراجعه به این بخش و با کمک نرم افزار گوگل مپ گوشی همراه هوشمندتان تا رسیدن به این مدرسه را مسیریابی کنید.
اگر روش استفاده از گوگل مپ را نمیدانید، بر روی این لینک کلیک کنید تا شما را در استفاده از این نرم افزار یاری کند.
امتیاز شما به این صفحه:
مدرسه دارالفنون تهران
مدرسه دارالفنون تهران اولین دانشگاه مدرن ایران به دستور امیرکبیر ساخته شد. در مقاله بالا به معرفی، تاریخچه، ساعت بازدید و آدرس مدرسه تاریخی دارالفنون پرداخیتم.